Brein

Die brein (ook bekend as harsings) in gewerwelde diere vorm die middelpunt van die senuweestelsel. Dit bestaan ook uit 'n groot aantal senuweeselle en ander selle wat 'n ondersteunende rol speel. Die brein koördineer, beheer en reguleer verskillende funksies en liggaamsprosesse van 'n organisme.

Daar word ook 'n aantal hormone in die brein vervaardig. Die mens se brein word as uniek beskou. Dit stel die mens in staat tot gevorderde probleemoplossing benewens verbeelding-, taal- en spraakvermoëns.^[1] Wetenskaplike studie van die brein word neurowetenskap of neurobiologie genoem.

Die inwendige organe van ons liggaam word deur beenstrukture beskerm, en daarom is dit heeltemal natuurlik dat die brein en die rugmurg, die fynste en gevoeligste van alle organe, in die stewige kas wat deur die skedel en die massiewe ruggraat gevorm word, geplaas is. Die grootharsings maak die grootste deel van die brein uit. Dit is 'n baie sagte, ovaalvormige orgaan. Die gemiddelde massa van 'n man se brein is sowat 1,2 kg en die van 'n vrou 1,1 kg (omtrent 1/50 van die totale massa van die liggaam).

Die grootharsings en die kleinharsings

Dit is die ware brein; die buitenste deel bestaan uit 'n grys stof wat skors genoem word, en die binneste deel uit 'n wit stof. Die skors bestaan in hoofsaak uit die selliggame en die wit stof uit die dendriete en aksone. Die hele brein is oortrek met voue van verskillende diepte. Hulle word splete genoem. Die diep splete verdeel die brein in verskillende dele, die sogenaamde lobbe.

Regterhelfte van die brein

Op die deursnee hiernaas kan ons sien hoe ingewikkeld die onderste deel van die brein is vanweë die verskillende strukture wat daar gesetel is. Hulle is: Die hersenbalk (corpus callosum), 'n konvekse, wit struktuur, wat die twee helftes van die brein aan hul onderpunte met mekaar verbind. Die serebrale kamers, holtes wat met mekaar in verbinding is. Die oogsenukruising, die plek waar die regterkantse gesigsenuwee kruis.

Die hersenaanhangsel, ŉ baie belangrike klier. Sy produkte word in die bloed gestort en het 'n belangrike uitwerking op die ontwikkeling van die hele liggaam. Die kleinharsings, 'n orgaan van sowat 7-10 cm lank, 6 cm breed en 5 cm dik. Die kleinharsings bestaan uit twee helftes en 'n klein, sentrale deel wat as die wurmpie (vermis) bekend staan. Die kleinharsings is veral verantwoordelik vir die liggaamsbalans.

Funksies

Die brein beheer liggaamstemperatuur, hartritme en asemhaling. Dit is die ontvanger van sensoriese inligting omtrent die liggaam en buitewêreld via die sig-, gehoor-, reuk-, smaak- en tassintuie. Dit beheer en kommunikeer verskillende spierspannings of liggaamsbewegings wanneer 'n mens of dier swem, loop, stil staan, sit of kommunikeer. Dit stel 'n mens in staat om te dink, te droom en te redeneer en om emosies te ervaar.^[1]

Bou

'n Mens se brein

Die brein bestaan uit drie hoofonderdele wat self ook verder onderverdeel kan word:

Die voorste brein of prosencephalon
- Telencephalon
  - Neokortex = nuwe kors
  - Basale ganglia
  - Amygdala = amandelkern
  - Hippokampus
  - Laterale ventrikels
- Diencephalon
  - Thalamus
  - Hypothalamus
  - Epithalamus
  - Derde ventrikel
Die middelbrein of Mesencephalon
- Tectum = dak
- Tegmentum
- Serebrale brug
Die agterbrein of Rhombencephalon
- Metencephalon
  - Cerebellum = kleinbrein
  - Pons
  - Vierde ventrikel
- Myelencephalon
  - Medulla oblongata = verlengde murg
  - Vierde ventrikel

Algemene feite

'n Muis se brein

Die brein word meestal in die kop, bo-aan die werwelkolom, van die dier aangetref waar die meeste van die sintuie geleë is waarmee die dier kontak met die buitewêreld maak. Dit wil voorkom asof die Brontosaurus twee stelle breine gehad het, waarvan die een aan die onderkant van die werwelkolom geleë was. Die doel daarvan was waarskynlik om die vertragings van die seine deur die neklangse seinoordrag van hierdie groot dier te verminder.

Die menslike brein neem 'n volume van ongeveer 1.6 liter in beslag en het 'n gewig van tussen 1 en 1,5 kilogram.

Die brein is van die bloed in die liggaam geskei om te verseker dat vreemde stowwe nie in die verkeerde konsentrasies in die brein beland en skade aanrig nie. Hierdie bloed-brein skerm maak dit moeilik om medisyne te ontwikkel wat tot die brein kan deurdring.

Alhoewel die brein geheel en al uit senuweeselle bestaan bevat hulle geen pynreseptors nie. Sommige breinoperasies vind plaas terwyl die pasiënt by sy volle bewussyn is sonder dat die persoon enige pyn ervaar. Daar word wel plaaslike verdowing toegepas om die skedeldak te kan verwyder maar die brein word self nie verdoof nie. Gewasse op die brein word dan ook meestal eers opgemerk wanneer daar 'n verlies in liggaamsfunksies plaasvind en nie deurdat die pasiënt die druk van die gewas op die harsingsweefsel voel nie.

Die brein kan ook nie alle stowwe wat tipies in die liggaam as brandstof dien gebruik nie. Slegs glukose dien normaalweg as brandstof vir die brein. Die menslike brein bestaan uit die grootbrein, die kleinbrein of die cerebellum en die harsingstam.

Geslagsverskille

By mense is daar 'n klein verskil tussen die breine van mans en vroue. Tydens die sestiger- en sewentigerjare is bevind dat die hipothalamus klein verskille tussen die geslagte toon. Daar is verskille in die grootte van die cellichamen, in die sinapse self asook ten opsigte van die aantal sinapse teenwoordig. Hierdie ontdekking het daartoe gelei dat meer studies gedoen is om die verskille tussen mans en vroue se breine te verstaan. Dit blyk dat mans se breine gemiddeld 10% groter is as dié van vroue. Vroue het egter op sekere plekke in die brein meer senuweeselle as mans.

Daar word gespekuleer dat die verskille waarskynlik in die oertyd ontstaan het met mans wat moes jag en vroue wat hoofsaaklik kinders versorg het. Daar bestaan ook spekulasie dat mans 'n beter aanvoeling vir rigting het as vroue en met minder woorde kan kommunikeer vanweë die vroeëre vereistes waaraan jagters moes voldoen (m.a.w. daar nie gesellig geklets kan word tydens die jag nie), terwyl dieselfde geld vir vroue se organisasievermoëns.

Beserings

Breinbeserings kom algemeen by mense voor, en is dikwels die gevolg van sportdeelname^[2] of motorongelukke. Breinbeserings is 'n leidende oorsaak van dood, ongeskiktheid, kognitiewe gebreke en versteurings en kos state miljarde per jaar. Mense met breinbeserings mag dit byvoorbeeld nodig vind om basiese vaardighede weer aan te leer. In die Verenigde Koninkryk is daar sowat 1,4 miljoen mense wat met 'n breinbesering leef, wat kostes van £15 miljard per jaar meebring.^[2] Drukgroepe beweer dat state se beleid en hulpskemas in hierdie opsig nog ver tekortskiet.

Lys van breinsiektes

'n Perd se brein

Kyk ook

Optogenetika

Verwysings

KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 262

↑ ^1,0 ^1,1 Freudenrich, Craig; Boyd, Robynne (2017). "How Your Brain Works". HowStuffWorks (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 April 2020. Besoek op 15 November 2017.
↑ ^2,0 ^2,1 Burford, Rachael (16 November 2021). "MPs petition Boris Johnson over "hidden epidemic" of brain injuries". standard.co.uk. Evening Standard. Besoek op 17 November 2021.

[hybw-1] 1,0 ^1,1 Freudenrich, Craig; Boyd, Robynne (2017). "How Your Brain Works". HowStuffWorks (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 April 2020. Besoek op 15 November 2017.

[bur1-2] 2,0 ^2,1 Burford, Rachael (16 November 2021). "MPs petition Boris Johnson over "hidden epidemic" of brain injuries". standard.co.uk. Evening Standard. Besoek op 17 November 2021.

[1]

[2]