David Livingstone

David Livingstone was 'n ontdekkingsreisiger en sendeling in Afrika.

David Livingstone
Gebore	19 Maart 1813 Blantyre, South Lanarkshire, Skotland
Sterf	1 Mei 1873 Chief Chitambo's Village, Zambië, Britse Ryk
Nasionaliteit	Verenigde Koninkryk
Bekend vir	Verkenning van Afrika

Hy is in 1813 in Blantyre, Skotland, gebore. Die gelyknamige stad in Malawi is na sy geboortedorp genoem. Nadat hy hom in medisyne bekwaam het, sluit hy by die Londense Sendinggenootskap aan en kom in 1840 na Suid-Afrika. Hy onderneem sy eerste verkenningsreis in 1849 na die Ngamimeer, vergesel van Mungo Murray en William Cotton Oswell. Ná 'n reis deur die Kalahariwoestyn, bereik hulle die meer op 1 Augustus 1849.

Op Kuruman raak hy in 'n geskil tussen Boere en inheemse stamme betrokke, en reis verder na die bolope van die Zambezi. Hy was in 1855 die eerste Europeër wat die Victoria-waterval gesien het ná 'n trek van twee en 'n half jaar. In later jare bring hy die meeste van sy loopbaan in Sentraal-Afrika deur.

In 1858 was hy die Britse konsul in Quelimane in die huidige Mosambiek. Hy was in bevel van 'n geselskap wat die eerste Europeërs was wat die Njassa-meer bereik het. In 1872 het Henry M. Stanley, wat gestuur is om nuus oor Livingstone te bring, hom gevind, maar Livingstone het geweier om terug te keer. Hy sterf tydens 'n volgende ekspedisie in die huidige Zambië, op 1 Mei 1873. Die stad Livingstone in die suide van die destydse Noord-Rhodesië is ook na hom genoem en ondanks 'n poging om die naam te verander, heet dit steeds na hom.

Die nodige geld vir sy studie het hy in 'n fabriek verdien, en van 1836-38 bestudeer hy die teologie en die geneeskunde aan die Universiteit van Glasgow. In 1838 doen hy by die Londense Sendinggenootskap aansoek om as sendeling oorsee gestuur te word, en die genootskap besluit om hom na ʼn sendingstasie in Suid-Afrika te stuur sodra hy sy studie voltooi het. Sy jarelange werk word uiteindelik met sukses bekroon. Toe hy in November 1840 as sendeling bevestig is, was hy reeds 'n gekwalifiseerde dokter en gereed vir sy groot taak.

Die Victoriawaterval

Livingstone het op 31 Maart 1841 by die sendingstasie op Kuruman in die Noord-Kaap aangekom om saam met eerw. Robert Moffat daar onder die Betsjoenas te werk. Hy was nie lank daar nie, toe die begeerte om die Evangelie verder die binneland in te dra hom beetpak. In 1843 kry hy verlof om verder noord nog 'n sendingstasie te stig.

Hy skryf nou: “Mag die Here my seën om my hele wese aan die wonderlike werk te wy." Hy word nou ʼn ware ontdekkingsreisiger en in 1849 vertrek hy op 'n groot tog noordwaarts met die idee om nog sendingstasies te stig. In die jare tussen 1849 en 1856 het hy op verskeie togte gegaan en 'n aantal belangrike ontdekkings gemaak. In 1851 het hy die boloop van die Zambezirivier ontdek, wat tot op daardie tydstip heeltemal verkeerd op kaarte aangedui was.

In 1855 maak hy egter sy aanskoulikste ontdekking. Terwyl hy met ʼn kano op die Zambezi afvaar, sien hy skielik 'n groot wolk uit die rivier opstyg. Toe Livingstone nader kom, sien hy skielik 'n groot watermassa van die Zambezi in 'n magtige waterval sowat 110 m na benede stort. Hy het dit die Victoriaval genoem na koningin Victoria van Engeland.

Verdere verkennings

By sy tuiskoms in 1856 in Brittanje is hy deur almal as die grootste ontdekkingsreisiger van sy tyd beskou. In 1859 het hy die Londense Sendinggenootskap verlaat om as leier van 'n ekspedisie van die Britse regering na Afrika terug te keer. Die belowende jong geoloog Richard Thornton en Livingstone se broer Charles was ook lede van dié ekspedisie. Die doel was om die Zambezi-gebied te verken. Die ekspedisie het die vallei van die Shirerivier verken en die Njassameer (tans Malawimeer) en die Shire-hooglande ontdek. Gedurende die reise het Livingstone dikwels Portugese slawehandelaars teengekom, en een keer het hy 'n groep van 84 slawe en slavinne bevry.

Hy was woedend oor die slawehandel en wou hê hierdie gebiede van Afrika moet van slawehandelaars bevry word. In die daaropvolgende paar jaar het sy briewe soveel belangstelling in Engeland gewek dat 'n hele paar sendelinge besluit het om na Suider-Afrika te kom. Livingstone se vrou, Mary, ʼn dogter van Robert Moffat van Kuruman, het ook gekom, maar sy is kort na haar aankoms aan malaria oorlede. Livingstone was 'n gebroke man, maar sy ou ywer het teruggekeer en hy het sy ontdekkingswerk tussen die Zambezi en die Malawimeer voortgesit.

In 1864 is hy terug na Engeland met baie nuwe geografiese inligting en wetenskaplike gegewens oor Afrika. Die volgende jaar het hy vir die laaste keer na Afrika teruggekeer. Hy het in Zanzibar geland met ʼn drieledige doel voor oë: om die waterskeiding tussen die Malawi- en die Tanganjikameer te ondersoek, slawerny vir goed te beëindig en ook om die oorsprong van die Nyl te soek.

Op soek na die oorsprong van die Nyl

Met 36 gidse en draers het hy in die Rovumarivier opgevaar en daarna die Malawimeer oorgesteek. Sy gidse en draers het egter die een na die ander gedros totdat daar op die ou end net vier of vyf oorgebly het. Die dorsters het al die kos en ook Livingstone se medisynekas gesteel.

En toe kry hy die koors – met geen medisyne om die siekte te behandel nie. Hoewel siek en swak, het hy deurgedruk en die Mweru- en Bangweulumeer ontdek. Sowel as die bolope van die Kongorivier. Uiteindelik het hy, uitgeteer en siek, sy hoofkwartier op Ujiji in die huidige Tanzanië bereik. Tydens sy omswerwinge het Livingstone sendingwerk gedoen, wetenskaplike aantekeninge gemaak en ook op die Lualabarivier, wat hy verkeerdelik as die ware oorsprong van die Nyl beskou het, afgekom. Later het dit geblyk dat dit die boloop van die Kongorivier is.

Stanley en Livingstone

'n Hele paar jaar het verbygegaan sonder dat die buitewêreld 'n woord van Livingstone gehoor bet. Baie mense het selfs begin dink dat by dood was. In 1871 het 'n Amerikaanse koerant, die New York Herald, 'n korrespondent, Henry Stanley, na Afrika gestuur om Livingstone te soek. Stanley, wat self ʼn bekende ontdekkingsreisiger was, het Ujiji na 'n lang reis bereik.

Daar het by die ou man gevind, “bleek en afgemat, met 'n grys baard en 'n blouerige pet met 'n verbleikte goue band op die kop en gekleed in 'n onderbaadjie met rooi moue, en 'n grys tweedbroek" (aldus Stanley). “Dr. Livingstone, neem ek aan," het Stanley gesê. “Ja," het Livingstone geantwoord en die twee het mekaar die blad geskud.

Die laaste poging

In 1872 moes Stanley terugkeer, maar Livingstone het geweier om saam te gaan. Stanley was die laaste blanke wat Livingstone lewend gesien het. Hoewel hy oud geword het na dertig jaar in Afrika, het Livingstone besluit om agter te bly en voort te gaan met sy soektog na die oorsprong van die Nyl. Op 25 Augustus vertrek hy weer, oortuig daarvan dat die oorsprong in die omgewing van die Bangweulumeer lê. Uitgeput deur malaria en maagkoors, het sy kragte hom egter begin faal.

Op 21 April 1873 skryf by met 'n bewerige hand in sy dagboek: “Het probeer ry, maar moes gaan lê en hulle het my in 'n uitgeputte toestand na die stat teruggedra." By sy aankoms in die stat van Chitambo het sy getroue draers vir hom 'n hut gebou. Hier het hy in 'n knielende posisie langs sy eenvoudige bed gesterf. Sy oorskot is na Engeland teruggebring en in die Westminster-abdy begrawe.

Sien ook

• Livingstone-gedenkteken
• Livingstone-Stanley-denkmaal

Bronnelys

• Green, Eldred: David Livingstone. In: Lantern.Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 23, nr. 1, September 1973
• KENNIS, 1980, ISBN 0798108231, volume 1, bl. 182, 183

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie David Livingstone.