Namakwaland

Namakwaland (letterlik: Nama Khoi-mense se land) is 'n distrik in die Noord-Kaap in die mees noordwestelike hoek van die land, antikloksgewys begrens deur die Atlantiese Oseaan, die Noordweste, Boesmanland en Namibië. Die hoofdorp is Springbok en ander vername dorpe is Garies, Port Nolloth, Kamieskroon, Alexanderbaai, Steinkopf, Hondeklipbaai en Leliefontein. Gebiede ten Suide van Namakwaland word dikwels verkeerdelik by die distrik ingesluit. Die dorpies Bitterfontein en Nuwerus is byvoorbeeld die mees noordelike nedersettings in die Noordweste van Wes-Kaap, terwyl Pofadder in die Ooste die hoofdorp van Boesmanland is. Die N7 nasionale pad gaan deur die Namakwaland.

Kaart van Namakwaland.

Bevolking

Namakwalandse blomme

Die bevolking word geraam op sowat 70 000, van wie die meeste sogenaamde bruin mense is, met 'n minderheid wit en swart. Mense is egter een van Namakwaland se grootste uitvoerprodukte sodat die bevolking dekades lank al redelik konstant is. Daar is betreklike groot gemeenskappe van oud-Namakwalanders aan die Kaapse Weskus en ook in Kaapstad. 'n Eiesoortige karaktertrek van alle gebore Namakwalanders is hulle kenmerkende uitspraak en idiomatiese taalgebruik. Omdat die gebied altyd ylbevolk was en die inwoners ongeag ras op mekaar aangewese was, is daar min verskille tussen die uitspraak van die bruin en wit mense. Baie van die bruin Namakwalanders is afstammelinge van die inheemse Namas. Hulle is kenmerkend lig van kleur en redelik kort.

Die grootste bevolkingskonsentrasies is op en om die hoofdorp, Springbok. Van die omliggende gemeenskappe met beduidende inwonerstalle is Nababeep, Okiep, Carolusberg en Concordia. Verder noord is die eertydse geskiedkundige sendingstasie Steinkopf 'n redelike groot dorp, met 'n bevolking wat so te sê geheel en al uit bruin mense bestaan. Port Nolloth en Alexanderbaai is die vernaamste kusdorpe, met Kleinsee, 'n myndorp verder suid, wat ook 'n redelike groot inwonertal het. Daar is in die suide kleiner gemeenskappies op Garies, Kamieskroon en die omliggende nedersettings. Weens die aard van Namakwalandse landbou woon daar nie groot bevolkings op die plase nie omdat skaapboerdery nie veel werkgeleenthede bied nie.

Godsdiens

Die ligging van NG gemeentes is 'n goeie aanduiding van waar wit Namakwalanders hulle gevestig het, omdat die wit bevolking byna uitsluitlik Afrikaanssprekend is. Op Springbok is daar twee gemeentes, met die res van die dorpe wat een elk het: Alexanderbaai, Port Nolloth, Kleinsee (die gemeente heet Grootmist), Nababeep (die gemeente heet Simon van der Stel), Kamieskroon en Garies. Vir die administrasiedoeleindes van die NG Kerk, val Pofadder, Aggeneys en Oranjemund net noord van die monding van die Oranjerivier by Alexanderbaai, ook binne die ring van Namakwaland, wat deel is van die Wes-en-Suid-Kaaplandse Sinode. Die totale getal (doop- en belydende) lidmate was in 2006 net 4 724, vergeleke met 6 500 in 1994. Omstreeks 2014 is Oranjemund aan Namibië se Sinode oorgedra.

Daar is gemeentes van die Verenigende Gereformeerde Kerk (in chronologiese volgorde van stigting) op Steinkopf, Concordia, Komaggas, Garies-Kamieskroon (gekombineerd), Kuboes, Springbok, Port Nolloth, Okiep en Nababeep. Die VG-gemeente Pofadder is ook deel van die ring van Steinkopf. Bruin Namakwalanders behoort ook in groot getalle aan die Anglikaanse Kerk en in 'n mindere mate aan die Rooms-Katolieke Kerk.

Ekonomie

Die vernaamste bedrywe is die ontginning van alluviale diamante aan die kus, kopermynbou rondom Okiep en Nababeep en skaapboerdery. Die afwenteling van provinsiale regeringsdienste het in die laaste jare baie tot 'n ekonomiese oplewing op Springbok bygedra. Nuwe mynboumoontlikhede het ook 'n ekonomiese inspuiting vir die dorp meegebring. Springbok oorheers die ekonomie van Namakwaland in vele opsigte, aangesien dit die hoofdienssentrum vir die uitgestrekte distrik is en die enigste dorp met 'n hoogs ontwikkelde, eerste-wêreldse ekonomie wat byvoorbeeld kan spog met takke van talle nasionale kleinhandelsgroepe. Die enigste noemenswaardige nywerhede is ook op en om Springbok gevestig.

Geskiedenis

Die distrik is in 1685 deur goewerneur Simon van der Stel en sy ekspedisie op soek na koper verken. Die eerste VG kerk is in 1819 op Steinkopf gestig en die eerste NG Kerk in 1850 op Bowesdorp, net noord van Kamieskroon, nadat verskeie Sendinggenootskappe lank reeds hier bedrywig was.

Aardrykskundige gegewens

Ligging

Namakwaland is 'n landstreek in die noordweste van die Kaapprovinsie. Dit strek al langs die Atlantiese Oseaan, van die Olifantsriviermond in die suide tot by die Oranjerivier in die noorde, en landinwaarts min of meer tot by die Bokkeveldberge en Pofadder. Die gebied kan in 'n aantal substreke onderverdeel word, naamlik die Sandveld, die Hardeveld, die Richtersveld, die Knersvlakte en Boesmanland.

Die Sandveld is die laagliggende vlakte langs die kuslyn wat ooswaarts steil styg tot ʼn gebroke reeks granietkoppies en berge, die sogenaamde Hardeveld. Die hoofbergreeks is die Kamiesberg, waarvan die hoogste piek 1700 m is. In die noorde loop die Hardeveld uit in die dorre, bergagtige Richtersveld, terwyl dit ooswaarts oorgaan in die grasplato van Boesmanland.

'n Deel van Boesmanland val ook in die noordelike Karoo, maar die oorgang is so geleidelik dat 'n grens nouliks bepaal kan word. Die Knersvlakte is 'n dor en kaal depressie noord van Vanrhynsdorp. Daar is net twee standhoudende riviere in Namakwaland, naamlik die Oranje- en die Olifantsrivier. Kleiner riviere soos die Buffelsrivier vloei net na 'n goeie reënbui.

Klimaat

Namakwaland het 'n droë klimaat met baie warm somers en matige winters. Uiterste temperature kom in die Richtersveld en die Kamiesberge voor. Die Richtersveld is in die somer die warmste streek in Suider-Afrika, terwyl die Kamiesberge baie koue winters met sneeu het. Die reënval is laag, wisselvallig en hoofsaaklik tot die winter beperk. Die Hardeveld kry die meeste reën. Hoog in die berge kan tot 300 mm per jaar uitsak, terwyl die reënval in die laer liggende dele van die streek gemiddeld 150 mm per jaar is. In die res van Namakwaland reën dit gemiddeld 50 tot 75 mm per jaar. Boesmanland kry ook in die somer reën.

Menslike bedrywighede

Geskiedenis

Namakwaland is oorspronklik deur die Namas (ook Namakwas), die magtigste van die Khoi-stamme, bewoon. Die eerste Blankes wat die gebied verken het, was trekboere wat op soek was na weiding vir hul vee en in omstreeks 1662 die huidige Vanrhynsdorp bereik het. Die Namas het eeue lank reeds die koper ontgin wat in Namakwaland aangetref word, en nadat Simon van der Stel van die koper gesien het, het hy in 1685 'n ekspedisie onderneem en die beroemde Koperberg by Springbok ontdek.

Dit kon egter nie ontgin word nie, onder meer omdat die vervoer daarvan destyds onoorkomelike probleme opgelewer het. Die ontginning van Namakwaland se koper deur Blankes het eers 200 jaar later op dreef gekom. Teen die tyd was die boerderye daar reeds gevestig.

Ekonomie

Namakwaland se ekonomie sentreer om die landbou en mynbou. Die vernaamste boerderyvertakkings is skaap- en bokteelt. Die geharde karakoelskaap aard die beste in die dorre landskap en is die grootste bron van die boere se inkomste.

Beesboerdery word op klein skaal in Boesmanland aangetref. Baie min dele van Namakwaland is vir akkerbou geskik. Lusern, vrugte en groente word op die walle van die Olifantsrivier en by Vioolsdrif langs die Oranjerivier onder besproeiing verbou. By Vredendal, wes van Vanrhynsdorp, is daar ook talle wingerde wat goeie wyn lewer, terwyl die streke met die hoër reënval geskik is vir die verbouing van koring. Dadelplantasies word by Pella en Henkries noord van Pofadder aangetref.

Namakwaland is ryk aan minerale. Die ontwikkeling van die gebied is hoofsaaklik aan die voorkoms van koper en diamante te danke. Die grootste kopermyne word noord van Springbok by Nababeep, Okiep en Carolusberg aangetref, en betreklik onlangs is ryk afsettings by Aggeneys ontdek. Namakwaland se diamante is eers in 1926 deur kapt. Jack Carstens in die omgewing van Port Nolloth ontdek. Tans is Alexanderbaai, aan die mond van die Oranjerivier, en Kleinsee, aan die mond van die Buffelsrivier, die belangrikste diamantsentra.

Ander minerale wat voorkom is beril, sink, lood, silwer, bariet, sillimaniet, mika, mangaan, asbes en molibdeen. Groot hoeveelhede halfedelstene word ook in Namakwaland aangetref, asook sout, kalksteen en gips. Visvangs speel 'n betreklik belangrike rol langs die kus. Daar is visfabrieke by Doringbaai, Hondeklip en Port Nolloth waar vis ingelê of bevries, of tot vismeel en -olie verwerk word. Op Port Nolloth word ook kreef verwerk.

Belangrikste dorpe

Die belangrikste dorpe in die suide van Namakwaland is Vanrhynsdorp en Vredendal, onderskeidelik een van die heel oudstes en jongstes in die gebied. 'n Blanke nedersetting was reeds in omstreeks 1740 by Vanrhynsdorp gevestig en Vredendal is 200 jaar later gestig. Die dorp is teenswoordig die middelpunt van die besproeiingsgebied rondom die Olifantsrivier. In die noorde lê Springbok, wat sowel die administratiewe as die ekonomiese sentrum van Namakwaland is.

Toe die dorp in 1862 uitgelê is, was die naam oorspronklik Springbokfontein, na aanleiding van die fontein wat goeie water aan die vroeë mynwerkers - en die springbokke wat destyds nag volop was - verskaf het. Net noord van Springbok lê Nababeep, wat ten opsigte van inwonertal, die grootste dorp in Namakwaland is. Sowat 10 kopermyne word vanaf hierdie moderne dorp bestuur. Naas Alexanderbaai is Vioolsdrif die noordelikste dorp in Namakwaland en terselfdertyd ook die grensdorp tussen Suid-Afrika en Namibië. In die verre noordooste lê Aggeneys en Pofadder. Tot onlangs was Aggeneys 'n onbenullige nedersetting, maar sedert koper, sink, lood, silwer en bariet daar ontdek is, is dit besig om tot 'n belangrike myndorp te ontwikkel. Pofadder is Boesmanland se landbousentrum.

Infrastruktuur

Die nasionale pad tussen Kaapstad en Namibië loop in Namakwaland deur Vanrhynsdorp, Nuwerus, Bitterfontein, Garies, Kamieskroon, Springbok, Okiep, Steinkopf en Vioolsdrif. Die spoorlyn van Kaapstad af loop tot by Bitterfontein. Spoorvrag word per pad tussen die noordelike dorpe en Bitterfontein vervoer, terwyl die Sishen-Saldanha-spoorlyn deur die Knersvlakte loop. Daar is 'n daaglikse vlug tussen Kaapstad en Springbok en daar is ook vlugte tussen Springbok en Upington.

Toerisme

Blomme

Namakwaland is wêreldwyd bekend vanweë sy veldblomme en 'n goeie blomseisoen lok talle besoekers van elders in Suid-Afrika en die buiteland. Die blomseisoen duur van middel Julie tot middel September en die omvang daarvan word bepaal deur die reënval tydens die winter. Onder die eerste blomme wat blom, is die wit Namakwaland-gousblom (genus Dimorphotheca) en die pienk, wit en geel surings (genus Oxalis). Ietwat later blom die ligpers aasblomme (genus Senecio), die rooi en oranje Namakwaland-gousblomme (genus Ursinia) en die wit of hemelblou sporries (genus Heliophilia).

Teen die middel van die seisoen is die landskap oortrek met onder meer geel vetkousies (genus Carpanthea), duikerwortels (Grielum grandiflorum), weeskindertjies (Nemesia versicolour) en geel aandblommetjies (Sutera tristis). Van die laastes wat blom, is die geel blindevliegblommetjies (Relhania pumila), die dieporanje kewergousblomme (genus Gorteria). Die pers bosvygies (genus Lampranthus), botterblomme (genus Gazania) en die talle vygies (genus Mesembryanthemum). Die kokerboom (Aloe dichotoma) se geel blomme verskyn reeds in Junie, maar sy oranje vrugte vertoon net so aantreklik.

Ander attraksies

Namakwaland was vroeër die tuiste van groot troppe wildsbokke, maar wild word nou nog net in die Richtersveld en op private plase aangetref. Antilope soos gemsbokke en springbokke is weer na die Hester Malan-natuurreservaat buite Springbok ingevoer. In die reservaat, wat oop is vir besoekers, word ook veldblomme beskerm. Robbe en pikkewyne kom nog op enkele afgesonderde plekke langs die kus voor. Die enigste kusoorde wat vir vakansiegangers ingerig is, is Port Nolloth en McDougallsbaai, sowat 2 km suid van Port Nolloth.

Sien ook

• Lys van streeksname in Suid-Afrika
• Diamante in Namakwaland.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409613, volume 20, bl. 64

Eksterne skakels

• Veldblomme in Namakwaland (Wikimedia Commons)