Eksodus (uittog)

Hierdie artikel handel oor die oorsprongsverhaal van die Israeliete. Vir die tweede boek van die Tora en die Ou Testament, sien Eksodus (Bybel).

Vertrek van die Israeliete (David Roberts, 1829)

In die verhaal van die eksodus, oftewel die uittog van die Israeliete uit Egipte, word die neerslag gevind van 'n geskiedkundige gebeurtenis wat waarskynlik in die eerste helfte van die 13de eeu v.C. plaasgevind het. Die verhaal vertel van God se opdrag aan Moses om die Israeliete, wat in slawerny in Egipte verkeer het, te bevry. Hoewel die Egiptiese koning (die Farao) aanvanklik daarteen gekant was om die Israeliete te laat gaan, het hy uiteindelik ingestem nadat tien plae Egipte getref het. Nadat die Joodse volk Egipte verlaat het, het hulle die woestyn binnegetrek, waar hulle op die berg Sinai die Tien Gebooie (of die Mosaïese Wet) van God ontvang het. Die uittog is een van die kerngebeure in die Joodse tradisie en geskiedenis, en word deur hulle op die Pesach (Joodse paasfees) gevier.

Die verhaal van die uittog van die Joodse volk uit Egipte, wat in die tweede Bybelboek, Eksodus, beskryf word, begin met 'n uiteensetting van die toestand van slawerny waarin die Jode na die dood van Josef in Egipte verkeer het. Josef was een van die seuns van Jakob, en is deur sy afgunstige broers as slaaf verkoop, waarna hy na Egipte geneem is. Uit vrees vir die potensiële mag van die steeds groeiende Israelitiese gemeenskap, het die Farao, die Egiptiese koning, die Jode swaar slawe-arbeid laat verrig.

Toe dit blyk dat hierdie maatreëls nie doeltreffend genoeg was nie, het die Farao opdrag gegee dat alle pasgebore Joodse seuntjies doodgemaak moet word. In hulle nood het "die kinders van Israel gesug en geweeklaag vanweë die slawerny en hulle geroep om hulp het opgeklim tot God" (Ex. 2:23). God se antwoord was die roeping van Moses. Moses het as baba aan die lewe gebly nadat sy moeder, Jogebed, hom in 'n mandjie van gevlegte biesies tussen die riete aan die kant van die Nylrivier versteek het. Daar is hy deur 'n Egiptiese prinses, 'n dogter van Farao, aangetref, wat haar oor hom ontferm het. In die Sinaiwoestyn by die berg van God, Horeb, het God hom aan Moses geopenbaar. Moses het die opdrag gekry om na die Farao te gaan en die Joodse volk uit Egipte te lei. Moses het hom as onbevoeg beskou om die opdrag uit te voer, maar sy besware is deur God van die hand gewys. Vergesel van sy broer Aäron het hy voor die Farao verskyn, en God se bevele aan hom oorgedra. Die gevolg was rampspoedig: Farao het nie net geweier om die Joodse volk te laat gaan nie, maar die toestand van slawerny waarin hulle verkeer het, vererger.

Die Israeliete, wat Moses se boodskap aanvanklik met vreugde ontvang het, het teen hom kant gekies omdat hy die Jode "gehaat gemaak het in die oë van Farao en in die oë van sy dienaars" (Ex. 5:21). Ondanks voortgesette pogings deur Moses en Aäron om die volk te bevry, het die Farao in sy weiering volhard, selfs toe dit steeds nuwe rampe, die tien plae, in Egipte veroorsaak het. Eers na die tiende plaag, waarin alle eersgeborenes in Egipte, met inbegrip van die oudste seun van die Farao self, gesterf het, het Farao geswig en die Israeliete toegelaat om te trek.

Terwyl die Joodse volk op pad was na die Skelfsee, die skeiding tussen Egipte en die woestyn, het die Farao berou gekry oor die goedkoop arbeid wat hy kwyt was, en het hy sy soldate opdrag gegee om hulle te agtervolg. Hierna volg die bekende verhaal waarin vertel word hoe die Israeliete droogvoets tussen twee mure van water deur die see getrek het, waarna die terugstromende water "die strydwaens en ruiters van Farao se hele leërmag oordek het" (Ex. 14:28). Na hulle ontvlugting uit Egipte het die volk onder leiding van Moses die woestyn binnegetrek, waar hulle gou honger en dors gely het. "En die hele vergadering van die kinders van Israel het teen Moses en teen Aäron in die woestyn gemurmureer. En die kinders van Israel het aan hulle gesê: Het ons maar in Egipteland deur die hand van die Here gesterwe toe ons by die vleispotte gesit en volop brood geëet het! Want julle het ons in hierdie woestyn uitgelei om hierdie hele vergadering van honger te laat sterwe" (Ex. 16:2,3).

Die volk het die sekerheid van die slawerny bo die onsekerheid van vryheid verkies. Hoewel hulle in die loop van hul omswerwinge voortdurend bewyse gekry het dat God hulle ook in die woestyn gehelp en gelei het, het hulle steeds gekla. Dit het meegebring dat die volk eers na veertig jaar van rondswerwery in die woestyn die beloofde land binnegegaan het, 'n voorreg wat Moses ontsê is.

Die psigoanalis Erich Fromm meen dat slawe selfs na hul bevryding steeds slawe bly. Eers nadat een hele geslag uit slawerny is, kan hulle die opdrag tot vryheid 'n werklikheid maak. En dit is die sentrale boodskap: die uittog is geen doel op sigself nie. Die boodskap waarmee Moses by Farao gekom het, het gelui: "Laat my volk trek, dat hulle vir my 'n fees kan hou in die woestyn" (Ex. 5:1). En, aan die begin van hulle tog deur die woestyn (Ex. 19 en 20), het hulle aan die voet van die berg waar God Hom aan Moses geopenbaar het, laer opgeslaan en daar die Torah (Joodse benaming vir die Pentateug) ontvang, die onderrig en die wegwyser wat God aan sy volk – en daarmee aan die hele wêreld - gegee het op sy weg na 'n voltooide en bevryde Skepping.

Die verhaal van die uittog met sy twee hoofpunte, bevryding en opdrag (Torah), vorm die kern van die Joodse tradisie. Elke jaar word die uittog gevier op die Pesach, die Joodse paasfees. Op die eerste aand van die fees lees hulle die Haggada (vertelling), waarin die geskiedenis van die uittog vertel word, saam met verhale waarin verskillende fasette van die verhaal belig word. Die doel is in die eerste plek om die mense so by die verhaal te betrek dat hulle hulself en hul eie situasie daarin kan herken. Die Haggada lui: "In elke geslag is die mens verplig om homself te sien asof hy self uit Egipte getrek het. Dit is nie net ons vaders wat deur die heilige geloof bevry is nie, maar ook ons is saam met hulle bevry:

Dit behels twee dinge: Eerstens beteken dit dat die opdrag van die uittog - die opdrag tot vryheid of die opdrag om God se wil met die wêreld te verwesenlik - nie net aan die vaders gegee is nie, maar ook aan al die nakomelinge. "Ons is getuies, ons het die opdrag gehoor, want ons het self by Sinai gestaan," sê die Middeleeuse Joodse denker Maimonides (1135-1204). Niemand kan sê: "Ek was nie daar gewees nie"; niemand het die reg om hom aan die opdrag te onttrek nie.

Die bevryding uit Egipte is nie 'n gebeurtenis uit die gryse verlede nie; dit is 'n proses waaraan elke nuwe geslag opnuut deel het, 'n historiese gegewe wat steeds verder verwerklik moet word. Tweedens dien die uittog as ʼn model waaraan alle situasies van verdrukking en bevryding in die geskiedenis gemeet kan word. Die funksionering hiervan, in die Joodse tradisie kom goed tot uiting in 'n Chassidiese ('n mistiese Joodse sekte) verhaal, wat vertel hoe 'n arm waterdraer hom voor die aanbreek van die Pesach aan brandewyn vergryp het (iets wat op Pesach verbode is).

Toe sy vrou hom die aand wakker maak en vra of hy nie die paasfees moes vier nie, antwoord hy: "Wat wil jy van my hê? Ek is onkundig en my vader was onkundig, en ek weet nie wat ek moet of nie moet doen nie. Maar een ding weet ek: ons vaders en moeders was gevangenes by die sigeuners, en hulle het 'n God wat hulle na vryheid gelei het. Nou is ons weer gevangenes, maar een ding weet ek: God sal ons weer na vryheid lei." Daarmee het die onkundige waterdraer die kern van die uittoggeskiedenis kort en kragtig saamgevat.

Vir die Joodse tradisie lê die betekenis van die verhaal van die uittog uit Egipte in die moontlikheid wat opnuut aan elke geslag gebied word: om sy eie omstandighede daarin te herken en daaraan te meet, en dit daaraan te bevestig.

Bron

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409451 band