Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                

Moselfränkische Dialekte

(Witergleitet vun Moselfränkisch)
Dialäkt: Undermarkgreflerisch

Moselfränkisch isch d Bezaichnig fir e Gruppe vu weschtmitteldytsche Dialäkt. Si wäre vor allem in eme Biet zwische Lothringe bzw. Luxemburg un em Siegenerland gschwätzt.

Verbraitig vum Moselfränkisch mit dr Biet, wu op un of/„auf“ giltet

Di moselfränkisch Dialäkt bilde mit dr Ripuarische Dialäkt dr mittelfränkisch Dialäktruum.

Dr Wortschatz vum Moselfränkisch wird im Ryynische Werterbuech un im Luxeburger Werterbuech bschribe, d Sprachgeografi im Mittelryynische Sprochatlas un im Luxeburgische Sprochatlas.

Abgränzig

ändere

Vu dr ryyfränkische Dialäkt im Side wäre di moselfränkische Dialäkt dur d Sankt Goarer Linie oder Hunsrück-Schranke („dat/das-Linie“), wu vu Völklingen an dr Saar iber Simmern, Sankt Goar un Limburg bis uf Dillenburg goht, un dur d Bopparder Linie („Korf/Korb-Linie“) abgränzt.

Vu dr Ripuarische Dialäkt im Nordweschte wird s Moselfränkisch dur d Bad Honnefer Linie oder Eifel-Schranke („Dorp/Dorf-Linie“) abgränzt, wu bi Bad Honnef iber dr Ryy goot un e Dail vum Ryynische Fächer isch.

Im Nordoschte nerdlig vu Siegen goht s moselfränkisch Dialäktbiet bis an d Benrather Linie („maken/machen“-Linie) un dodermit an dr Niderdytsch Sprochruum.

Unterdailig

ändere

Zum Moselfränkisch zelle näbe dr Dialäkt im nordweschtlige Dail vu Ryyland-Pfalz un dr Dialäkt vum Siegenerland z Nordryy-Weschtfale au di weschtlige Dialäkt im dytschsprochige Lothringe, lueg Lothringisch (Fränkisch) un au s Luxeburgisch.

Dur dr moselfränkisch Dialäktruum verlaufe Isoglosse, wu Dail vum Ryynische Fächer sin, un s Moselfränkisch in e nerdlige un e sidlige Ruum unterdaile, z. B. d Bad Hönninger Linie oder Vinxtbach-Linie („op/of-Linie“).

Satzbyschpel (Varietäte vu Side no Norde)

ändere

Dr Satz: „Wänn mer im Summer dermorge d Vegel pfyfe hert, goht s aim scho vil besser un mer wird fit wie s Nochbers Chatz.“ in verschidene moselfränkische Varietäte:

  • Wemma am Summer morjens de Viejelcher päifen heert, gäht et eäm scho vill bessa on ma gëtt fit wie dem Noper sein Kaaz. (Trier-Ruwertal- Hochwald)
  • Wommer em Sommer morjeds de Vielcher peife hiert, giets oam schu vill besser en mer werd fit wäi'm Noachber sei Katz. (eschtlige Westerwald – Rennerod, Montabaur)
  • Wemma em Summer mojens de Viejelcha päifen heat, gäht et eänem schön vill bessa un ma gett monta wie em Nopa sein Katz. (Grimburg - vordere Hunsrück)
  • Wemma em Summer morriens de Viejelscher päifen hiert, gäht et eäm scho vill bessa o ma gëtt mondta wie de nopisch Kaatz. (Pluwig – vordere Hunsrück)
  • Wemma em Somma mojens die Väalscher päife hierd, gehred aanem schonn vill bessa on ma wierd monnda wie Nobasch Katz (Mermuth - Vorderhunsrück)
  • Wenn ma em Somma mojens de Vielcher peife hiert, giehtet änem schonn vill bessa onn ma weerd monnda wie'm Noowa säi Katz. (Koblenz)
  • Wemme em Summer morjens de Vüjelche päife hührt, jiht et änem schunn vill besse un me wüürd fit bie em Nohber säin Katz. (Rand vu dr Eifel - Weißenthurm/Andernach)
  • Wemme em Summe morjens de Vüelsche paife hüet, jäht et ähnem schunn vill besse un me wüed fit bie em Nohpe sain Katz. (Rand vu dr Eifel, Pellenz, Kruft
  • Wemme em Summe morjens de Vüelsche peife hüet, jaaht et ahnem schunn vill besse un me wiied fit bie em Nohpe sein Katz. (Maifeld, Ochtendung
  • Wemma em Summer morjens de Veejelcher peyfe hiert, jaht et anem schunn vill bessa un ma werd fit be em Nochbor seyn Katz. (Kollig im Maifeld)
  • Wemme em Summe morjens de Viejeltje peiffe heat, jaaht et aanem schunn vill besse un ma jett monta be em Noppe sejn Katz. (Kalenborn bi Kaisersesch/Vulkaneifel)
  • Wemma am Sumer morje(n)s de Viejelcher päifen hiert, geht et eäm scho vill bessa on ma gett fit wie dem Noper seng Kaaz. (Bitburger Land)
  • Wann een am Summer moies d’Villercher päifen héiert, geet et engem scho vill besser an et gëtt ee fit wéi dem Noper seng Kaz.'' (Luxemburgisch)

Moselfränkischi Autore

ändere
  • Karl Conrath
  • Maria Croon
  • Alfred Gulden
  • Jean-Louis Kieffer
  • Raimund Kläser
  • Matthias Lang
  • Addi Merten
  • Manfred Moßmann
  • Anna Peetz
  • Peter von der Mosel
  • Ernst Thrasolt
  • Peter Joseph Rottmann

Literatur

ändere
  • Alexandra N. Lenz: Struktur und Dynamik des Substandards. Eine Studie zum Westmitteldeutschen (Wittlich/Eifel). Stuttgart 2004.
  • Alexandra N. Lenz: Moselfränkisch. Eine populärwissenschaftliche Einführung am Beispiel der Region Wittlich (Eifel). Wittlich 2007.
  • Dittmar Lauer, Manfred Moßmann (Hrsg.): Hohwäller - Ein Sammelband Hochwälder Mundart. Verlag Alta Silva, Kell am See, Oktober 2006, ISBN 3-9810762-0-6 (ISBN 978-3-9810762-0-2)
  • Karl Conrath: Die Volkssprache der unteren Saar und der Obermosel - ein moselfränkisches Wörterbuch - Wilhelm Schmitz Verlag in Gießen
  • Willi Körtels: Schöndorfer Dialekt-Schennerwer Platt. Konz 2003.
  • Franz Schmitz: Wie mir schwätze. Das Neuwieder Mundart-Wörterbuch. Neuwied 1993.
ändere