Budapest

	Budapest
	Localidat d'Hongría
	; O Danubio en Budapest.
Estau; • Rechión; • Condau	Hongría; Hongría Central; Pest
Superficie	525,16 km²
Población; • Total; • Densidat	; 1744665 hab. (2014); 3.230 hab/km²
Altaria; • Meyana	; 117 m.
Codigo postal	1010-1239
Coordenadas	47°29′33″N 19°03′05″E
	Budapest Budapest en Hongría
	Web oficial

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Budapest (prenunciato en hongaro ˈbudɒpɛʃt) ye a capital y ciudat mas gran d'Hongría, y o suyo prencipal centro industrial, comercial y de tranportes. Tien 1,7 millons d'habitans seguntes o censo de 2005, con mas de 3,3 millons en a suya aria metropolitana. Ye a setena ciudat mas gran d'a Unión Europea.

A ciudat de Budapest ye o resultau d'a unificación en 1873, ocupando los dos cantos d'o río Danubio, d'as ciudaz de Buda y Óbuda, en o canto dreito, con Pest, en a marguin ezquierda.

Fa parti d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat.

Historia

A corona de Sant Esteban, a espada y l'orbe d'Hongría

A historia conoixita de Budapest se remonta a la ciudat romana d'Aquincum, establita en os arredols de l'actual ciudat en l'anyo 89 sobre d'un antigo campamento celta, amán d'o que dimpués sería Óbuda. Dende 106 dica a fin d'o sieglo IV, estió a capital d'a provincia de Pannonia inferior.

Arredol de l'anyo 896, os machiars, antipasatos d'o pueblo hongaro actual, colonizan a rechión baixo o mando d'Árpád, poblando a cuenca de Pannonia asinas como o sector d'Óbuda. Hongría se funda un sieglo mas tardi, en l'anyo 1000, con a coronación d'o suyo primer rei, Esteban I. A tamas d'a suya destrucción cuasi total en respuesta a una invasión mongola en 1241, y o desplazamiento d'a residencia reyal enta Visegrád en 1308, a ciudat se converte en capital d'o país en 1361.

A conquiesta d'a mayor parti d'o país en o sieglo XVI por l'Imperio Otomán creba de raso o creiximiento d'a ciudat. Pest caye en mans d'o invasor por o sud en 1526. Buda, defensada por o suyo castiello, tien a mesma suerte 15 anyos mas tardi. Mientres que Buda se converte en a seu d'un gubernador turco, Pest ye albandonata por una gran parti d'os suyos habitants dica l'inte d'a suya reconquiesta en 1686 por os Habsburgo, que heban continato estando reis d'Hongría dende 1526 encara que s'heba perdito a mayoría d'o país.

En o transcurso d'os sieglos XVII y XVIII, a tamas d'una inundación devastadora en 1838 en a que bi habió 70.000 muertos, Pest conoixe la taxa de creiximiento mas gran gracias a un comercio prou activo, contribuindo en gran parti a o creiximiento combinato d'as tres ciudaz. En 1900, a suya población ya ye por dencima d'as de Buda y Óbuda chuntas. En o transcurso d'o sieglo sigüient, a población de Pest se multiplicará por vinte, mientres que as de Buda y Óbuda lo ferán por cinco. En 1780, os Habsburgo oficializan l'alemán en o país.

Os 23 districtos de Budapest

A fusión d'as tres ciudaz baixo una administración común se produció por primera vegada en 1849 baixo o empente d'o gubierno revolucionario, antis d'estar revocata dimpués d'a reconstitución de l'autoridat d'os Habsburgo. Ye ratificata definitivament en 1873 por o gubierno reyal autonomo hongaro procedent d'o compromís austrohongaro de 1867. A población total d'a capital unificata se multiplicó por siet en o periodo 1840-1900, con 730.000 habitants.

Mientres o sieglo XX, a mayoría d'as industrias d'o país s'instalan en a ciudat, y o creiximiento d'a población contina. Asinas, a población d'Újpest puya mas d'o doble en o periodo 1890-1910, y a de Kispest se multiplica por cinco entre 1900 y 1920. A perdugas humanas vinclatas a la Primera Guerra Mundial y a perduga consecuent de mas d'os dos tercios d'o territorio de l'antigo reino en 1920 no causan mas que un trestuque temporal: Budapest contina estando a capital d'un estat ciertament mas chicot pero d'agora entabant sobirán. En 1930, a ciudat conta con un millón d'habitants, mas 400.000 en a comarca.

En a Segunda Guerra Mundial, os chodigos son reunitos en o gueto de Budapest. Alto u baixo un tercio d'os 250.000 habitants chodigos de Budapest morioron en o chenocidio nazi perpetrato mientres a ocupación alemana de 1944. A tamas d'isto, Budapest ye actualment a capital europea que tien mas ciudadans chodigos. En 1944, o diplomatico sueco Raoul Wallenberg salvo a o menos 10.000 chodigos hongaros. A partir de 1950, l'aglomeración de Budapest conoixe una expansión significativa: se creyan nuevos districtos a partir d'as ciudaz vecinas. Mientres os anyos 1950 y 1960, a ciutat se recupera d'o setio sovietico de 1944. A democratización ye aturata por a insurrección de Budapest de 1956 y a intervención d'a URSS.