Montanya

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Montanya (d'o latín MONTANEA^[1] , derivau de MONS, MONTIS) ye una elevación natural d'o terreno rocoso^[2]. Cualques cheografos consideran montanya a una eminencia superior a 700 metros respecto a lo suyo piet, ye dicir una altaria natural d'o terreno. Bi ha un termin alternativo de "mont", que se fa servir sobre tot en toponimos, solo u aglutinau como part d'o nombre de montanyas especificas (Mont Perdito, Moncayo).

As montanyas cubren o 52% d'Asia, 36% de Norteamerica, 25% d'Europa, 22% de Sudamerica, 17% d'Australia y 3% d'Africa. En total, un 24% d'a litosfera constituye masa monteriza. Un 10% d'a población mundial habita en rechions monterizas. Toz os ríos mayors d'o mundo naixen en arias monterizas y mas d'a metat d'a humanidat pende de l'augua d'as montanyas.

Definición

En l'Alto Aragón o concepto tradicional de "(l)a montanya" ye relativo, como Ángel Ballarín Cornel indica en o suyo diccionario benasqués. Seguntes Ballarín pa qui vive en Tierra Plana "(l)a montanya" corresponde a las primeras sierras visibles d'o Prepireneu. Pa qui vive en o semontano u a piet d'a cordelera "(l)a montanya" ye o macizo con picos nevaus que vei allá luent. Pa os habitants d'a Val de Benás (val d'o Pireneu Axial) "la montanya" ye o que bi ha por d'encima d'os praus y as artigas.^[2]

Como puestos sagraus

Dende la mas remota antigüidat as montanyas han estau consideradas como moradas de dioses y han estau sagradas pa muitos pueblos.

Montanyas sagradas mas conoixidas d'o mundo

Montanyas sagradas en Aragón

As diez montanyas mas alteras

en Aragón


Nombre	Altaria (metros)	Cordelera
Tuca d'Aneto	3404	Pireneu
Punta de Lardana	3375	Pireneu
Punta de Treserols	3355	Pireneu
Punta d'Astorg	3355	Pireneu
Mont Maldito	3350	Pireneu
Tuca d'el Mich	3346	Pireneu
Tuca de les Espades	3332	Pireneu
Mallo de Marmorés	3325	Pireneu
Tuca de la Maladeta	3312	Pireneu
Punda de Camachibosa	3298	Pireneu

en Europa


Nombre	Altaria (metros)	Cordelera	Pais
Elbrús	5642	Caucas	Rusia
Dykh-Tau	5205	Caucas	Rusia
Shkhara	5200	Caucas	Rusia
Koshtan-Tau	5150	Caucas	Rusia
Mont Kazbek	5043	Caucas	Rusia
Tetnuldi	4974	Caucas	Cheorchia
Gestola	4860	Caucas	Cheorchia
Mont Blanc	4810	Alpes	Francia / Italia
Jimari-Khokh	4780	Caucas	Cheorchia
Ushba	4710	Caucas	Cheorchia

Se veiga tamién

Referencias

↑ (es) José María Enguita Utrilla:Un vocabulario agrícola turiasonense de 1382, Turiaso n°8, 1989, ISSN 0211-7207, p.139-178
↑ ^2,0 ^2,1 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 335.
↑ (es) José Miguel Navarro López Diccionario de signos, símbolos y personajes míticos y legendarios del Pirineo aragonés, Prames, 2018, ISBN 978-84-8321-889-1, p.171

Vinclos externos

Se veigan as imáchens de Commons sobre Montanya.

Datos: Q8502
Multimedia: Mountains / Q8502

[1] (es) José María Enguita Utrilla:Un vocabulario agrícola turiasonense de 1382, Turiaso n°8, 1989, ISSN 0211-7207, p.139-178

[BENBALL-2] 2,0 ^2,1 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 335.

[3] (es) José Miguel Navarro López Diccionario de signos, símbolos y personajes míticos y legendarios del Pirineo aragonés, Prames, 2018, ISBN 978-84-8321-889-1, p.171

[1]

[2]

[3]