Hispanidá
Hispanidá ye una espresión que puede referise tantu a la comunidá y conxuntu de pueblos hispánicos como al grupu de carauterístiques llingüístiques y culturales qu'estos comparten ente sigo.[1] El términu esiste dende antiguu pero foi resignificado pol filósofu español Miguel de Unamuno en 1909 y retomáu nel periodu d'enteguerres por corrientes tantu nacionalista como de derecha y reaccionaries. Identificar a partir d'entós col catolicismu y venceyaríase cola noción significada pol Día de la Raza.
Etimoloxía
editarEtimológicamente, la pallabra «hispanidá» deriva de Hispania, nome que los romanos dieron a la península ibérica.
Historia del términu ya idea d'Hispanidá
editarLa pallabra "hispanidá" esiste dende antiguu. Atopóse nel Tractado de orthographía y accentos nos trés llingües principales d'Alejo Venegas, impresu en 1531, utilizada con un significáu qu'alude al estilu de la espresión llingüística. Con un significáu similar incluyir el Diccionariu de la Real Academia Española na so edición de 1803, definiéndola como sinónimu de "hispanismu", a la que de la mesma define como "manera de falar peculiar de la llingua española".[2]
A principios del sieglu XX la pallabra surdió con nuevos significaos, atribuyéndose al filósofu español Miguel de Unamuno el so reintroducción en 1909.[3] El 11 de marzu de 1910 Unamuno utilizar nun artículu publicáu nel diariu La Nación de Buenos Aires tituláu "Sobre la argentinidad", pa comentar elogiosamente el llibru La restauración nacionalista del pensador radical arxentín Ricardo Rojas (el mesmu Rojas publicaría en 1916 un llibru tituláu La argentinidad).[4] Ellí comparó la pallabra "hispanidá" con otres espresiones equivalentes como "argentinidad", "americanidad", "españolidá" y "italianidad".[2][5] Unamuno acomuñó la espresión a la variedá de pueblos que falen el mesmu idioma español, fechu al que llinda la idea de "raza", y confier-y un sentíu igualitariu cuestionando la idea de "Madre Patria" asignada a España pa sostener qu'habría que falar de "hermanes" pa referise a les repúbliques suramericanes "y dexanos de primacías y maternidaes".[6]
Sicasí, el desenvolvimientu del términu nun se produciría hasta la década de 1920, efectuáu por intelectuales influyíos pol pensamientu de Charles Maurras;[7] l'escritor español José María Salaverría, residente n'Arxentina ente 1910 y 1913, reivindicaría, anque de forma non esplícita, yá escontra 1914 una idea de comunidá hispánica comparable a la d'Hispanidá que se desenvolvería darréu, anque'l otorgamiento bien d'un calter d'hermandá o bien el d'un lideralgu español d'esta comunidá ye una cuestión ambigua na so obra.[8] El términu «Hispanidá» sería rescatáu pol sacerdote español Zacarías de Vizcarra,[9] residente en Buenos Aires, y qu'en 1926 propunxo en Buenos Aires que tenía de camudase'l términu «Fiesta de la Raza» pol de «Fiesta de la Hispanidá».[10] Llegóse sicasí a defender que l'orixe del sentíu modernu d'Hispanidá nun correspondería a Vizcarra.[11] Mientres el reináu d'Alfonso XIII la Virxe de Guadalupe sería coronada canónicamente como «Reina de la Hispanidá» n'España, celebrándose cada 12 d'ochobre'l Día de la Hspanidad en Guadalupe.[12] A finales de la década l'escritor vanguardista Ernesto Giménez Caballero empezaría a ellaborar una narrativa neo-imperialista de la Hispanidá na La Gaceta Lliteraria.[13] La doctrina de la Hispanidá convertir nun pivós fundamental del pensamientu reaccionariu n'España.[14]
.jpg)
Darréu, yá nos años de la Segunda República española, el lliteratu Ramiro de Maeztu, que fuera embaxador de la dictadura de Primo de Rivera d'España n'Arxentina ente 1928 y 1930,[15] retomaría'l conceutu d'hispanidá: l'interés que-y amenaron los temes rellacionaes con América[16] según el contautu que caltuviera mientres la so estancia n'Arxentina colos participantes de los llamaos Cursos de Cultura Católica pa Universitarios, representantes del pensamientu nacional, católicu y antiliberal del cleru del país y de que la so plantía de profesores Vizcarra formara parte,[17] ayudaríen a conformar les idees sobre la hispanidá qu'afiguraría nos sos pensamientos escritos, como los espuestos na Defensa de la Hispanidá (1934).
Maeztu equivocadamente atribuyiría a Vizcarra l'acuñamientu del términu, que correspondería a Unamuno.[18] Na Hispanidá de Maeztu cristalizaríen los aspeutos de índole cristiana y humanista qu'identificaríen a los pueblos hispánicos, engarraos al racionalismu, al lliberalismu y a la democracia, ayenos estos postreros según el planteamientu de Maeztu al ethos hispánicu.[19] La obra de Maeztu, que xunía de manera inesorable» catolicismu ya Hispanidá, influyiría notablemente tanto a los nacionalistes arxentinos,[20] como al primer franquismu y l'estrema derecha española.[21]Anque proclamadamente antirracista por cuenta del so raigón católica, el igualitarismu racial na Hispanidá de Maeztu acutar al ámbitu de la salvación ultraterrena.[22]
El 12 d'ochobre de 1934, tando n'Arxentina el Primáu d'España arzobispu Isidro Gomá Tomás, pronunció mientres la celebración oficial de la fiesta nel Teatru Colón una declaración titulada Apoloxía de la Hispanidá tomando les idees de Maeztu.[nota 1]
La doctrina de la Hispanidá articulada por Maeztu conectaría colos movimientos de reaición del continente americanu contrarios tanto al expansionismu estauxunidense como a los movimientos revolucionarios d'izquierdes;[25] dende la década del 30, en dellos países el conceutu de Hispanidá foi utilizáu pa conformar corrientes hispanistes de derecha católica que tuvieron rellacionaes colos grupos antidemocráticos, los golpes d'estáu y les dictadures, que s'estendieron pola mayoría de los países de fala hispana.
«América ye la obra d'España. Esta obra d'España lo ye esencialmente de catolicismu. Depués hai rellación d'igualdá ente hispanidá y catolicismu, y ye llocura tou intentu de hispanización que lo refugue.»[26] —Fragmentu de «Apoloxía de la Hispanidá» d'Isidro Gomá Tomás (Buenos Aires, 1934), recoyíu en Aición Española (1 de payares de 1934).[27]
|
La narrativa de la Hispanidá figuró con un papel destacáu nel mensaxe del bandu subleváu mientres la Guerra Civil española,[28] emplegándose como ferramienta bélico.[29] Nuna conferencia celebrada en 1938 en Buenos Aires, otru contribuidor al conceutu d'Hispanidá, el filósofu y propagandista franquista Manuel García Morente, convertiría al xeneral Franco nel salvador del legáu de la Hispanidá frente a un exércitu invisible» unviáu yá en 1931 pola Internacional comunista de Moscú.[30] García Morente sintetizaría la esencia de la Hispanidá nel ideal arcaizante del «caballeru cristianu», metá monxu metá soldáu,[31] figura que tuvo ciertu percorríu afigurada nes páxines de los primeros llibros de testu del franquismu.[32] El médicu español Antonio Vallina-Nájera, recuperaría'l conceutu d'Hispanidá de Maeztu y Vizcarra,[33] non biologicista sinón cultural, na so obra Euxenesia de la Hispanidá y Rexeneración de la Raza (1937); na obra defendería la consecución de la rexeneración nacional por aciu tutelar xurídica del Estáu, favoreciendo un marcu justificador de l'apropiación de menores.[34] La Virxe del Pilar, que la so fiesta taba venceyada yá a la llamada Fiesta de la Raza, acabaría siendo considerada n'España «símbolu de la Hispanidá», y xuniríase mientres el nacionalcatolicismu de la dictadura franquista a la idea de patriotismu y a les esencies hispániques».[35]
Franco crearía'l 2 de payares de 1940 el Conseyu de la Hispanidá[36][37] organismu, que, anque se llegara por momentos a pretender que constituyera una suerte d'institución supranacional,[38] llindar a un conseyu de 74 miembros nomaos pol réxime al que-y foi encamentada la coordinación de les rellaciones con Llatinoamérica.[39] La Hispanidá constituyir nel orixe d'un nacionalismu espansivo, primero imperialista y dempués cultural.[40][nota 2] Amás de como elementu identitario nacional y baluarte del catolicismu, el franquismu emplegaría la Hispanidá como «tarxeta de presentación» d'España de cara a les rellaciones internacionales.[42] El Conseyu de la Hispanidá tresformar en 1946 nel llamáu Institutu de Cultura Hispánica, esperimentando de la mesma una transición del perfil anterior más bien falanxista a unu predominantemente católicu[43] nel marcu d'un cambéu xeneral na proyeición de la doctrina de la Hispanidá ente 1945 y 1957, con Alberto Martín-Artajo a la cabeza del ministeriu español d'Asuntos Esteriores, emplegando mientres esti periodu un discursu de índole «defensiva», dexando tras les menciones a imperiu y raza (biolóxica).[44] Darréu, mientres el Segundu franquismu —menos constreñido pola comunidá internacional—, pasar con Fernando María Castiella al mandu de la cartera d'Esteriores a proyeutar dende les instituciones franquistes una retórica más ofensiva, anque ensin algamar los estremos del periodu de Serrano Súñer como ministru d'Esteriores.[45]
En 1938 y 1940 el nicaragüense Pablo Antonio Cuadra publicó en Buenos Aires y Madrid respeutivamente, el so llibru Escontra la Cruz del Sur, nel qu'afonda escurrir hispanistes de Ramiro de Maeztu, les monárquiques antidemocrátiques d'Eugenio Vegues Latapie y del "nacionalismu integral" de Charles Maurras. Alzando lo más alto los valores del catolicismu, el nacionalismu y de la hispanidá, Corte desenvolvió un pensamientu empobináu a refugar el lliberalismu, el indixenismu, la democracia y l'equivocadamente llamáu imperialismu d'Estaos Xuníos:
América foi formada a base de la Cruz y de la Espada. De la Cruz, arma de la Catolicidá, y de la Espada, arma de la Hispanidá; y si La Cruz y la Espada yeren abolíes como signos sostenedores del espíritu d'unidá de les nueses tierres, vendría —como vieno—, la disolución y el caos llevantando la masa amorfo sobre la cual opera la conquista, ye dicir el bárbaru.[46]
Yá na década de 1930 l'escritor conservador mexicanu Alfonso Xuncu exercería d'activu propagandista de la Hispanidá.[47] Unu de los elementos clave de la ideoloxía del mexicanu panista Efraín González Lluna foi, arguyeciéndose del mestizaje, la hispanidá, concebida en términos una comunidá d'estaos soberanos xuníos, defensores de los sos valores frente a amenaces esternes, como sería, pal autor, el comunismu.[48] Otres figures crítiques col Méxicu posrevolucionario nes que dexó buelga la doctrina de la Hispanidá fueron Miguel Palombar y Vizcarra, Jesús Guisa y Azevedo, Salvador Abascal y Salvador Borrego.[49] El sinarquismu vio na Hispanidá un componente fundamental de la vitalidá de la nación mexicana.[50]
_(11983027004).jpg)
La idea d'hispanidá tamién apaecería con nueves acepciones recoyida por autores del exiliu republicanu español, como Fernando de los Ríos, Joaquín Xirau, Eduardo Nicol o Américo Castro.[52] Salvador de Madariaga, tamién exiliáu, defendería, per otra parte, a la hispanidá como un factor positivu de cara a la ontogenia cultural, poniendo en valor el mestizaje producíu en contraste col exemplu anglosaxón.[53]
N'Arxentina, que foi unu de los escasos estaos amigables cola dictadura franquista nel periodu darréu posterior a la Segunda Guerra mundial, Perón defendiera la idea d'hispanidá, destacando los raigaños hispánicos d'Arxentina; sicasí, el peronismu empezaría a desvenceyase de la idea nel periodu 1950-1954, sustituyéndola nel so mensaxe pol conceutu de «Llatinidá».[54]
En Colombia Eduardo Carranza incorporó la idea d'Hispanidá na so obra.[55] En Chile, Jaime Eyzaguirre fadría lo propio na so obra.[56]
En 1958 España renombró la celebración del día de la Raza a «Día de la Hispanidá».[57] Pocu dempués empezaron a apaecer les primeres organizaciones panhispániques como l'Asociación d'Academies de la Llingua Española.
Ver tamién
editar
Noteseditar
Referencieseditar
Bibliografíaeditar
|
