República Social Italiana
La República Social Italiana (n'italianu, Repubblica Sociale Italiana; RSI, AFI: [ˌɛrreˌɛsseˈi]), más conocida como República de Saló (Repubblica di Salò, [reˈpubblika di saˈlɔ]), foi un Estáu títere de l'Alemaña nazi[1][2] qu'esistió mientres los últimos años de la Segunda Guerra Mundial. Foi establecíu nel norte d'Italia, qu'había quedáu ocupáu pola Wehrmacht alemana cuando les fuercies aliaes tomaron les rexones del sur del país.[3] Tenía formalmente la so capital na ciudá de Roma, pero na llocalidá de Saló moraben casi tolos sos líderes y topábase asitiada amás la Agenzia Stefani, órganu oficial del Gobiernu italianu qu'unviaba dende Saló los mensaxes a la prensa.
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| estáu desapaecíu | |||||
| |||||
| Himnu nacional |
Giovinezza | ||||
| Alministración | |||||
| Capital |
Saló (es)  Roma | ||||
| Forma de gobiernu |
unipartidismu presidencialismu | ||||
| Llingües oficiales | italianu | ||||
| Relixón oficial | catolicismu | ||||
| Miembru de | |||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 45°36′26″N 10°31′42″E / 45.60711409°N 10.52827885°E | ||||
 | |||||
| Economía | |||||
| Moneda |
lira italiana (es) | ||||
 | |||||
El nuevu Estáu foi proclamáu'l 23 de setiembre de 1943.[2] A pesar de que la RSI reclamaba so la so soberanía la mayor parte de los territorios italianos, la realidá ye que'l so control políticu amenorgar a una pequeña porción territorial nel norte d'Italia. Por si fora poco, la República de Saló solo recibió reconocencia diplomática d'Alemaña, Xapón y les sos Estaos títeres, lo que reflexó la escasa influencia del nuevu réxime. Mussolini foi'l so primera y únicu xefe d'Estáu, constituyendo la RSI la última encarnación del modelu fascista italianu. A pesar del poder teóricu qu'ostentaba Mussolini, oficiales d'altu rangu como l'embaxador alemán Rudolf Rahn o'l comandante de les fuercies alemanes n'Italia, el xeneral Karl Wolff, yeren los que tomaben les principales decisiones polítiques y militares.[4]
Historia
editarSurdimientu
editarLa República Social Italiana empezó a xestase tres la maniobra palaciega que remató na destitución y arrestu de Mussolini el 25 de xunetu de 1943. Dende'l mesmu momentu en que tuvo noticia d'estos fechos, el dictador alemán Hitler resabió del nuevu Gobiernu de Pietro Badoglio y empezó a preparar la so respuesta ante la inminente capitulación del Reinu d'Italia ante los aliaos. Los planes de Hitler incluyíen, como puntu fundamental, la lliberación de Mussolini y la so reestablecimientu nel poder, magar les reticencies de munchos xerarques nazis al regresu del Duce: Hitler prefería qu'un nuevu Estáu fascista facilitara l'acción de la Wehrmacht en territoriu italianu primero que una abierta ocupación qu'obligara a les sos tropes a movese ente un frente de vanguardia y otru de retaguardia.
Con éses tres l'anunciu oficial de la rindición italiana a los Aliaos el 8 de setiembre de 1943 (la firma de l'acta de capitulación produxérase en realidá cinco díes antes), les tropes alemanes entraron n'Italia, tomando por sorpresa al so despreveníu exércitu, mientres el rei Víctor Manuel III y el mariscal Pietro Badoglio fuxíen de Roma, dexando'l campu abierto a la meyora xermana.
El 12 de setiembre (cuatro díes dempués d'anunciase la capitulación d'Italia), un comandu alemán, dirixíu pol capitán de les SS Otto Skorzeny llevó a cabu la Operación Roble, esto ye, la lliberación de Mussolini de la so prisión en Gran Sasso (Apeninos), más concretamente l'hotel-abellugo de Campu Imperatore onde se topaba reteníu l'antiguu dictador. Una vegada lliberáu, Mussolini foi lleváu a Alemaña y ellí entrevistóse con Hitler.
Tres la so destitución, arrestu y lliberación en pocu menos de dos meses, Mussolini amosábase cansáu de les responsabilidaes de la guerra y pocu dispuestu a retomar el poder, pero Hitler encamentó-y a volver a Italia y formar ellí un nuevu Estáu fascista so la proteición de la Wehrmacht, amenaciando al Duce con instalar l'alministración militar alemana n'Italia y suxetar a les mesmes penalidaes d'un país ocupáu en casu de nun aceptar. Ante tal presión, Mussolini tornó a Italia ya instalóse en Milán, dende onde'l 15 de setiembre anunció la creación del Partíu Fascista Republicanu y, trés díes depués, la continuación de la guerra al llau d'Alemaña y Xapón. De momentu'l Duce anunció la formación d'un nuevu gabinete republicanu, anque los sos ministros díes antes fueren escoyíos y designaos por el mesmu Hitler.
El nuevu réxime fascista
editar
De regresu a Italia, Mussolini formó'l 23 de setiembre un nuevu Gobiernu, compuestu por partidarios del llamáu réxime del ventenio (1922-43), anque ensin afitar la so capital en Roma, pos los intereses militares alemanes desaconseyar y el mesmu Mussolini rehuía la idea de volver a la capital, de forma que la sede del gabinete quedó establecida práuticamente na pequeña llocalidá de Saló (provincia de Brescia), onde moraba Mussolini. De primeres, el nuevu Estáu de Mussolini estender dende la frontera norte d'Italia hasta la ciudá de Nápoles. Sicasí, el 27 de setiembre, la población napolitana llevantar n'armes contra les tropes del Exa, obligándoles a retirase tres cuatros díes de llucha. Poro, la frontera sur de la República fascista quedó afitada na llinia Gustav, establecida polos alemanes al altor de Cassino pa cerrar a les tropes de los aliaos occidentales el camín escontra Roma.
El 1 d'avientu de 1943 el nuevu Estáu de Mussolini adoptó oficialmente'l nome de República Social Italiana, declarando formalmente abolida la monarquía de la Casa de Saboya, ente que Mussolini y los miembros del so gabinete disponíen la so residencia permanente en Saló, onde permaneceríen hasta'l final de la guerra. La nueva república siguía jurídicamente los marcos constitucionales del antiguu Reinu d'Italia, pero ensin monarquía nin parllamentu, concentrando entá más l'autoridá política nes manes de Mussolini. Magar esta concentración, el nuevu réxime actuaba so la enorme influencia de los mandos militares de la Wehrmacht, que constituyíen el verdaderu poder na RSI.
L'acabante crear Partíu Fascista Republicanu (PFR) quedó sol control y lideralgu del periodista Alessandro Pavolini,[5] qu'a lo postrero tamién se convertiría n'unu de los principales collaboradores de Mussolini mientres los sos últimos años de gobiernu.
El nuevu Gobiernu mussolinianu centró gran parte de les sos enerxíes na represión de los antiguos miembros del Gran Conseyu Fascista que derrocaren al dictador en xunetu de 1943: el procesu de Verona (8-10 de xineru de 1944) supunxo la condena a muerte y execución de 5 de los citaos ex xerarques fascistes que se topaben en poder de los sos antiguos correlixonarios (un sestu procesáu foi condergáu a 30 años de reclusión). Ente los executaos atopábase'l conde Ciano, xenru del propiu Mussolini, quien votara l'añu anterior en favor de la destitución del Duce. Los 13 antiguos miembros del Gran Conseyu Fascista que se topaben en paradoriu desconocíu, fueron condergaos a muerte en rebeldía.
Política interna
editar
Mientres la esistencia de la República Social Italiana, Mussolini caltendría delles entrevistes con Hitler, siendo la postrera conocida la que tuvo llugar el 20 de xunetu de 1944, la tarde posterior al atentáu contra'l dictador alemán. El Duce solía tornar de tales entevistes con anovaos ánimos sobre un posible entorno de la situación militar. Sicasí, la realidá nun tardaba en devolve-y al más completu pesimismu, acentuáu pola evidencia ante les mases italianes sobre la so escasa autoridá efectiva sobre'l país, según la del so Gobiernu, subordinaos del tou a los designios de Berlín, obligaos a dar preferencia a les conveniencies estratéxiques de l'Alemaña Nazi entá cuando éstes fueren incompatibles colos intereses de los sos teóricos aliaos italianos. La ocupación militar alemana xeneró que les SS nazis tamién intervinieren na represión contra la Resistencia italiana y na deportación de los xudíos italianos a los campo d'estermín nazi; la comunidá xudía italiana fuera hasta entós discriminada dende 1938 pero nunca escorrida viviegamente poles autoridaes fascistes, pero al tornase Italia n'otru país ocupáu pol nazismu empezaron los arrestos y deportaciones contra los xudíos ellí residentes.
En tal situación, Mussolini trataba de ganase al pueblu con midíes populistes que resultaben casi siempres d'imposible realización práutica, como les anunciaes 18 apertures sociales de Verona, de la que la hiperbólica propaganda entamada por Roberto Farinacci (qu'aportunaba en presentar al Tercer Reich como aliáu y non como potencia ocupante) namái consiguía desacreditar entá más al réxime y aumentar la yá de por sí creciente simpatía del pueblu italianu escontra la Resistencia y los Aliaos. Les continues fuelgues paralizaben la economía del Estáu fascista, debíu al fuerte descensu nel nivel de vida ente los obreros y a la incapacidá del propiu réxime p'atender les necesidaes básiques de la población.
Nesti enfotu de buscar sofitu popular, el mesmu Mussolini pidió l'ayuda del ideólogu comunista Nicola Bombacci, quien sofitó al réxime al redactar una serie de programes pal tresformamientu económicu d'Italia, sol nome de Socialización fascista, aprovechando'l fechu de que yá nun esistía na RSI la influencia monárquica de la Casa de Saboya y que toa posible oposición al réxime sería entartallada polos alemanes. Mussolini intentó presentase ante la población como un auténticu socialista ansiosu de reformes estremes, alegando que les presiones de la guerra torgárenlu executar el so orixinal programa revolucionariu en contra del capitalismu y del marxismu, colo cual el Duce intentaba volver a les idees socialista qu'asumiera faía 30 años mientres los sos años xuveniles. Na práutica les "lleis socialistes" de Mussolini casi nunca pudieron aplicase por cuenta de la franca desaprobación de los nazis, quien llograron caltener la industria pesao del norte d'Italia baxu estrechu control de les autoridaes militares de la Wehrmacht, anulando tou intentu de Mussolini y los sos colegues por introducir reforma dalguna. Amás el control efectivu del Duce sobre'l territoriu italianu yera bien precariu y dependía de la cooperación voluntaria de los xefes de la Wehrmacht (quien inclusive llegaron a designar autoridaes municipales italianes pola so cuenta ensin considerar al réxime mussolinianu).
Dependencia escontra'l Tercer Reich
editar
La dependencia del réxime al respective de l'Alemaña nazi yera casi completa en cuanto al sostén militar y les necesidaes de la so economía, pos casi tola producción industrial italiana tuvo de dirixise al mercáu alemán, siendo que l'aguda escasez de combustibles vitales n'Italia (como petroleu y carbón) faía indispensable importalos d'Alemaña.
Por causa d'ello'l gobiernu mussolinianu viose forzáu a aceptar ensin protestes la xermanización de les rexones del Trentín y Istria en perxuiciu de la so población italiana, según la desapaición de too muerte d'autoridá italiana nes ciudaes de Trieste y Fiume, que dende ochobre de 1943 quedaron alministraes direutamente pola ocupación militar de la Wehrmacht xunto colos sos distritos vecinos, ensin que los xefes militares alemanes dexaren que la RSI unviara autoridaes siquier en teoría. Mentanto'l territoriu alpín del Alto Adigio (llográu per Italia en 1918) foi darréu anexonáu al Tercer Reich en calidá de distritu (o Gau) y empezóse a espulsar a los sos habitantes italianos.
Hitler consideró en tou momentu que les urxencies béliques alemanes taben percima de los planes políticos del Duce y dispunxo que, na práutica, Italia fuera alministrada igual que cualesquier otru país ocupáu. Ello ye que tres la destitución de Mussolini, l'armisticiu de Badoglio y el surdimientu d'un gobiernu antifascista nel sur d'Italia, los líderes nazis sentíen bien pocu respetu pola "República Social Italiana" y les autoridaes alemanes d'ocupación almitíen que'l réxime mussolinianu namái resultaba útil pa xeres menores de represión política y orde públicu, considerando incapaces a los burócrates de la RSI pa xeres series d'alministración pública.
El deterioru económicu causáu pola guerra, les crecientes actividaes de la Resistencia italiana, les presiones béliques ya industriales de los alemanes, amás del escasu poder real de Mussolini, faíen imposible que'l réxime pudiera cumplir les sos promeses de tresformamientu radical, a lo cual xuníase la desmoralización de los mesmos militantes fascistes a lo llargo del añu 1944 ante la evidencia de la derrota final del nazismu. Dende entamos de 1944 Mussolini realizaba cada vez menos apaiciones públiques, siendo la postrera'l 16 d'avientu de 1944 en Milán,[6] y pasaba los díes na so residencia de Saló, severamente abellugáu y vixiláu por pelotones de les Waffen SS (y non por milicianos fascistes).
Fin de la República Social Italiana
editar
En marzu de 1945 faíase predecible la resultancia final de la guerra, y Mussolini empezó a considerar diverses alternatives xunto colos sos colegues de la xerarquía fascista. Una opción yera una retirada a la rexón alpina de Valtellina p'aguantar ellí de manera similar al "apartaz alpín" de Hitler, intentar una desesperada batalla final que tresformara Milán nun "Stalingráu del fascismu", o llegar a un alcuerdu colos Aliaos pa evitar represalies de los partisanos, pero nenguna d'estes alternatives llogró faese vidable.
Hubo n'abril varios contactos infructuosos del dictador colos partisanos pa tratar d'axustar la rindición del so Gobiernu ante los Aliaos (contactos que cuntaron cola mediación del arzobispáu milanés), que se vieron impulsaos, magar les reticencies de Graziani, pola noticia de que les tropes alemanes n'Italia axustaben de fechu la so propia rindición ante los Aliaos de llombu de Mussolini, negándose la Wehrmacht a asumir responsabilidá dalguna pol Duce o los sos siguidores. Inclusive l'últimu xefe supremu de les fuercies de la Wehrmacht n'Italia, el xeneral Heinrich von Vietinghoff (que dende febreru de 1945 sustituyía al xeneral Albert Kesselring nesi cargu), lliberaba a importantes prisioneros de la Resistencia italiana en señal de bona voluntá mientres axustaba alcuerdos colos partisanos por que dexaren partir de vuelta a Alemaña a los soldaos de la Wehrmacht, anque ensin ésitu.
Mussolini y el so réxime escarecíen de fuercia militar pa torgar que la Wehrmacht actuara pola so cuenta, y foi en devanéu l'intentu del Duce p'armar una columna de 5.000 milicianos fascistes que lo defendieren hasta'l final. El 25 d'abril de 1945, coincidiendo cola entrada de los Aliaos nel valle del Po, españó la insurrección partisana xeneral nel norte d'Italia, que remató con tomar del poder el día 28 per parte del Comité de Lliberación Nacional de l'Alta Italia en Xénova, Turín y Milán que, en proclamando l'Estáu d'emerxencia, punxo fora de la llei a los dirixentes fascistes, pa quien decretara la pena de muerte dende'l día 25. Simultáneamente los partisanos atacaben a les guarniciones alemanes de les grandes ciudaes y escontra el 28 d'abril consiguíen tomar el control de casi toles grandes ciudaes del norte d'Italia, dacuando tres series baxes.
Enteráu de lo asocedío'l 25 d'abril, Mussolini eslleió darréu'l so Gobiernu en Saló y trató d'escapar rápido a Suiza amarutáu xunto con otros líderes fascistes y el so amante Clara Petacci, xuniéndose a un convói de soldaos alemanes. Sicasí, el convói foi deteníu por partisanos nos altores alpinos el 27 d'abril, quien dexaron la retirada de los alemanes pero esixeron a cambéu la entrega de tolos italianos que fuxíen; neses circunstancies el Duce foi reconocíu ente los fuxitivos y prindáu por un grupu de partisanos. A otru día Mussolini morrió fusiláu xunto con Clara Petacci y una docena de xerarques que los acompañaben na fuga.
El 29 d'abril de 1945, el mariscal Graziani, que se caltuviera lleal al fascismu y foi fechu prisioneru polos Aliaos, robló por poderes la llamada Rindición de Caserta, consistente na capitulación oficial del exércitu fascista italianu (asuntu de incumbencia de Graziani como "ministru de defensa" de la RSI). Sicasí, el 30 d'abril Estaos Xuníos y Reinu Xuníu manifestaron que namái aceptaben la rindición de les tropes italianes fascistes pero refugaron una capitulación de la República Social Italiana como "gobiernu" porque enxamás la reconocieren, y con ello almitíen dambos países de manera tácito que namái la Resistencia italiana podría decidir la suerte de los líderes fascistes prindaos. Esti documentu selló'l fin de la RSI, siendo que'l 3 de mayu capitularon los restos de la Wehrmacht qu'entá siguíen n'Italia, comprometiendo cola so rindición a los postreros soldaos fascistes italianos.
Rellaciones esteriores
editarDende l'empiezu, la República Social Italiana foi pocu más qu'un estáu títere sol control d'Alemaña, ensin poder real. Arriendes d'ello, la RSI solo recibió reconocencia diplomática de l'Alemaña nazi, Xapón y los sos estaos títeres. Inclusive la n'otru tiempu favorable España franquista refugó establecer rellaciones cola RSI.[7] Los alemanes tampoco confiaron na capacidá de los fascistes italianos pa controlar el so propiu territoriu.
Perdes territoriales
editarDarréu dempués de producise la capitulación italiana, Alemaña facer col control direutu de dellos territorios italianos.[8] A pesar de les demandes de dellos líderes nazis locales, Hitler refugó l'anexón oficial y completa del territoriu de Tirol del Sur; sicasí, les autoridaes alemanes entamaron numberoses midíes qu'apuntaben escontra una anexón xermana nun futuru.[9] El territoriu del Tirol meridional quedó dientro de la zona que los alemanes denominaben Operationszone Alpenvorland, que tamién incluyía a Trento, Bolzano, y Belluno, y de fechu esti territoriu "especial" quedó integráu nel Reichsgau Tirol-Vorarlberg y foi alministráu pol Gauleiter Franz Hofer.[10] Los alemanes tamién crearon la llamada Operationszone Adriatisches Küstenland, qu'incluyía a Udine, Gorizia, Trieste, Pola, o Fiume, y que quedó incorporáu al Reichsgau Kärnten y alministráu pol Gauleiter Friedrich Rainer.[11]
Al igual qu'otros territorios, les islles italianes del mar Exéu fueron ocupaes polos alemanes. Sicasí, mientres la ocupación alemana les islles siguieron tando en teoría so soberanía nominal de la RSI, anque de facto atopábense suxetes al mandu militar alemán.[12]
El 10 de setiembre de 1943 el Estáu Independiente de Croacia (NDH) declaró que los Trataos de Roma del 18 de mayu de 1941 que roblaren col Reinu d'Italia yá nun teníen nenguna validez y los croates decidieron anexonase la porción de Dalmacia que se convirtiera nuna provincia italiana tres la ocupación de Yugoslavia, a partir de dichos alcuerdos.[13]El gobiernu pro-nazi d'Ante Pavelić tamién intentó que la ciudá de Zara fora anexonada a Croacia, pero nesta ocasión los alemanes opunxéronse. Por cuenta de estes circunstancies, los gobiernos de Saló y Zagreb nun caltuvieron rellaciones diplomátiques.[13]
La Concesión italiana de Tientsin en China foi vencida al Gobiernu títere de Nankín.
Fuercies armaes
editarExércitu
editar
Dende ochobre de 1943 el nuevu réxime dictatorial dedicar a la organización de les sos Fuercies Armaes a cargu del mariscal Rodolfo Graziani, quien, como ministru de defensa, namái llogró formar cuatro divisiones de soldaos, que seríen adomaos n'Alemaña y qu'acabaríen sirviendo, na práutica, más pa la llucha contra la resistencia partisana que pa combatir nel frente, salvu bien contaes esceiciones. Munchos fueron reclutados a encomalo, lo que contribuyó a un altu índiz de deserciones.[14] El nuevu exércitu quedó formáu por dellos homes del Regio Esercito que se calteníen lleales al fascismu, xunto con otros militantes fascistes que fueren reclutados polos alemanes pa constituyir unidaes de combate, y foi denomináu Esercito Nazionale Repubblicano (ENR).
La posibilidá de formar grandes mases de soldaos yera bastante llindada yá que un gran númberu de posibles reservistas yá taben trabayando como obreros forzaos n'Alemaña o na mesma Italia, ente que bien de antiguos soldaos profesionales del Regio Esercito taben prindaos polos nazis o se xunieren a la Resistencia italiana y a los Aliaos. La necesidá de reclutar nuevos soldaos aportó a tan acuaciante que la RSI llegó a ufiertar a munchos presos la conmutación de la cárcel en cuenta de que se xunieren al Exércitu.[15] Per otru llau, los mandos de la Wehrmacht resabiaben de la llealtá de los potenciales nuevos reclutes italianos, y evitaron que'l ENR aumentara de tamañu. Les tropes del ENR namái llucharon nuna ocasión contra fuercies angloestauxunidenses n'avientu de 1944, nel valle de Garfagnana, xunto a fuercies alemanes.
Aviación y armada
editarLos aparatos de la Regia Aeronautica que permanecieron nel norte d'Italia fueron prindaos polos alemanes y munchos d'ellos pasaron a eser operaos pola Luftwaffe, que los incorporó a les sos propies escuadrillas. Poco dempués de la fundación de la RSI, decidióse la creación de la llamada Aeronautica Nazionale Repubblicana (ANR), formada a partir d'aquellos pilotos que se caltuvieren fieles a Mussolini. Les sos escases unidaes fueron utilizaes principalmente pa combatir incursiones aérees aliaes en collaboración coles fuercies aérees alemanes. Delles unidaes de la ANR llegaron a operar nel Frente oriental. A pesar del bon desempeñu de la "Aeronautica Nazionale", la Luftwaffe intentó delles vegaes desmantelar la ANR y absorbela, ensin ésitu.
Bien poques unidaes de la Regia Marina xuntar al nuevu réxime mussolinianu (apenes cuatro torpederos armaos y dos destructores) pero igualmente éstes pasaron a denominase Marina Nazionale Repubblicana, xugando un papel puramente testimonial. Un casu especial foi'l de la Decima Flottiglia MAS (el cuerpu élite d'hombre rana dirixíos por Xunu Valerio Borghese), una y bones munchos de los sos antiguos miembros caltuviéronse fieles a Mussolini, anque siguiríen operando n'operaciones terrestres, especialmente na represión del movimientu partisanu.
Unidaes paramilitares
editarAmás d'esti exércitu regular formáronse grupos de soldaos de la nueva República fascista del más variopinto orixe y organización, magar toos encuadrar nel marcu competencial del Ministeriu de Graziani. Mussolini llegó, inclusive, a militarizar el mesmu Partíu Fascista, cola creación de les Brigaes Negres Móviles, el 21 de xunu de 1944, anque tal midida nun resultó d'utilidá práutica. La militarización de les milicies acabaría provocando un fuerte conflictu ente'l mariscal Graziani y el xefe del Partíu Fascista Republicanu, Alessandro Pavolini. Pela so parte, l'antigua Milicia Voluntaria pa la Seguridá Nacional (MVSN), que los sos miembros yeren popularmente conocíos como los Camises negres, foi recreada nuevamente, pero esta vegada como la denominación oficial de Guardia Nazionale Repubblicana (GNR).
Una esceición especial foi la división Legione X, creada de forma independiente pol príncipe Xunu Valerio Borghese, antiguu oficial de l'armada italiano y enceso almirador de los nazis, quien asitió al so grupu altamente profesionalizáu so les órdenes direutes de la Wehrmacht. A diferencia de lo qu'asocedía con otros comandantes italianos, nel casu de Borghese los alemanes teníen plenu enfotu. Como reflexu del ambiente qu'esistía, el mesmu Borghese comentó que "si él mesmu pudiera, coyería prisioneru a Mussolini".[15]
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Renzo De Felice (2002). Breve storia del fascismu, Milano, Mondadori, páxs. 120-121
- ↑ 2,0 2,1 Bruce F. Pauley (2003), Hitler, Stalin and Mussolini: Totalitarianism in the Twentieth Century Italy, Wheeling: Harlan Davidson, p. 228
- ↑ «1945: Mussolini fuzilado» (portugués). Deutsche Welle 27.04.2006. Consultáu'l 25 d'avientu de 2007.
- ↑ Tim Cooke, Adrian Gilbert, Robert Stewart, et al. (2004). History of World War II, Marshall Cavendish Corporation, ISBN 076147482X, p. 560
- ↑ Álvaro Lozano (2012). Mussolini y el fascismu italianu, Marcial Pons Eds. d'Historia, p. 493
- ↑ Jasper Ridley (2000). Mussolini: A Biography, Cooper Square Publ Inc, ISBN 0815410816, p. 362
- ↑ Alexander J. De Grand (2000). Italian fascism: its origins & development, University of Nebraska Press, ISBN 0-8032-6622-7, p. 131
- ↑ Susan Zuccotti, Furio Colombo (1996). The Italians and the Holocaust: Persecution, Rescue, and Survival, University of Nebraska Press, p. 148
- ↑ Rolf Steininger (2003). South Tyrol: A Minority Conflict of the Twentieth Century, Paperback, p. 69
- ↑ Giuseppe Motta (2012). The Italian Military Governorship in South Tyrol and the Rise of Fascism, Edizioni Nuova Cultura, p. 104
- ↑ Arrigo Petacco (2005). Tragedy Revealed: The Story of Italians from Istria, Dalmatia, and Venezia Giulia, 1943-1956, Toronto:University of Toronto Press, p. 50
- ↑ Nicola Cospito; Hans Werner Neulen (1992). Salò-Berlino: l'alleanza difficile. La Repubblica Sociale Italiana nei documenti segreti del Terzo Reich, Mursia, p. 128
- ↑ 13,0 13,1 Jozo Tomašević (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration: 1941-1945: Occupation and Collaboration, Stanford University Press, p. 300
- ↑ David Solar (2005). "Mussolini. Un tráxicu y sórdido epílogu", L'Aventura de la historia, nᵘ 78, ISSN 1579-427X, páxs. 24-35
- ↑ 15,0 15,1 Denis Mack Smith (1983). Mussolini: A Biography, New York: Vintage Books, p. 308
Bibliografía
editar- Moseley, Ray Mussolini: The Last 600 Days of Il Duce Taylor Trade. Lanham 2004
- Toynbee, Arnold. La Europa de Hitler. Madrid: Editorial Sarpe, 1985. ISBN 8459904121.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre República Social Italiana.- Axis History Factbook - Italy
- Comandu Supremu
Datos: Q153660- Multimedia: Italian Social Republic