Editando Historia d'Hungría (seición)

=== Hungría sol dominiu austriacu y les guerres d'independencia (1686-1867) ===

==== Lliberación de Buda y espulsión de los turcos d'Hungría ====
[[Ficheru:Liberation of Buda.jpg|thumb|300px|right|Asediu del Palaciu de [[Budapest|Buda]] en [[1686]].]]
[[Ficheru:Kaiser-Leopold1.jpg|thumb|180px|left|[[Leopoldu I d'Habsburgu]], Emperador xermánicu y rei húngaru.]]
[[Ficheru:Apafi MihályII.jpg|thumb|150px|left|[[Miguel Apafi II]], Príncipe de Transilvania.]]
[[Ficheru:Fireworks in brussel 1686 in conmemoration of the liberation of hungary.jpg|thumb|350px|right|[[Fueos artificiales]] en [[Bruxeles]] en conmemoración de la [[Lliberación de Buda (1686)|lliberación d'Hungría]] en 1686.]]
Tres l'ésitu de los cristianos en [[Viena]] en [[1683]] contra los turcos otomanos, la Santa Lliga entamada pol Papa [[Inocencio XI]] y encabezada por [[Leopoldu I d'Habsburgu]] disponer a invadir el territoriu húngaru baxu control otomanu y en [[1686]] empezaron a asediar la ciudá de [[Budapest|Buda]], que yera la principal dientro de la zona d'influencia turca na dómina y topábase en manes otomanes dende [[1541]]. 

Los exércitos cristianos taben comandados pol eleutor xermánicu [[Maximiliano II Manuel de Baviera]], el Duque [[Carlos V de Lorena]] y [[Luis Guillermo de Baden-Baden|Luis Guillermu I]], margrave de Baden, y cuntaben con unos 10.000 soldaos pa dicha empresa. L'asediu duró cerca de 3 meses, dende'l [[18 de xunu]] hasta'l [[2 de setiembre]]. Magar cobró munches vides de dambos bandos, resultó victoriosu pa los cristianos, quien espulsaron a los turcos de la ciudá y llueu de la rexón, llevándose a cabu lo que se conoz como la [[Lliberación de Buda (1686)]].

Mientres el conflictu'l sultán ordenó en repitíes ocasiones al Príncipe transilvanu [[Miguel Apafi I]] qu'unviara provisiones pa los turcos en Buda, pero iguar pa safar diches empreses, nun unviando tampoco los impuestos a los otomanos por un tiempu. Sicasí, dempués de la ocupación d'Hungría, los turcos replegar a Transilvania buscando abellugu, convirtiéndose nel próximu oxetivu de la Santa Lliga.

En [[1687]], l'exércitu de Leopoldu I invadió Transilvania y tomar, obligando a Miguel Apafi I a reconocer la superioridá del emperador. Les fuercies imperiales siguieron esplegándose por tol reinu, ocupando ciudaes rexíes tantu por turcos como por húngaros que nun taben dispuestos a aceptar el réxime absolutista de Leopoldu I. Tal foi'l casu de la esposa de Thököly, [[Helena Zrínyi]], quien tuvo que dirixir la defensa de la ciudá de [[Munkács]] por más de tres meses, hasta que se vio obligada a apurrila a los imperiales. En [[1690]] fina'l Príncipe transilvanu, y el so fíu [[Miguel Apafi II]], de 14 años, xube al tronu, siendo escoyíu'l so socesor yá en [[1681]]. Los nobles húngaros de Transilvania pidiéron-y al emperador que reconociera'l títulu del nuevu, a lo qu'aportó, pero pela cueta sancionó'l ''Diploma Leopoldinum'' en [[1690]], que axustaba que Transilvania siguía siendo un principáu, pero yera parte del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] y tenía que pagar un impuestu añal. Coles mesmes decretó que se debíen nomar trés rexentes de los trés nacionalidaes de Transilvania ([[húngara]], [[székely]] y [[saxones|saxona]]), hasta que Miguel Apafi II llegara a la mayoría d'edá.

Miguel Apafi II tarrecía que l'emperador nun reconociera la so autoridá como Príncipe, y con añoranza esperaba la confirmación de parte del reinu inglés y l'holandés. El so proteutores comprometer en matrimoniu (ensin l'autorización de los Habsburgu) cola condesa [[Kata Bethlen]], esperando xunir dos families poderoses. Dempués de la boda, solo un par de selmanes dempués foi llamáu a la corte de Viena, onde l'emperador obligar a que camudara les sos propiedaes transilvanes por otres húngares de la rexón so influencia xermánica. L'emperador Leopoldu I rápido aseguró la nueva situación política europea y robló la [[Paz de Karlowitz]] en [[1699]] colos otomanos, reafitando'l so control sobre tolos territorios del reinu húngaru, lo mesmo que de los del Principáu de Transilvania.

Les pequeñes revueltes húngares a lo llargo del reinu puestu fueron encaloraes, y [[Emérico Thököly]] tuvo que fuxir al exiliu a territoriu turcu, siguíu darréu pola so esposa [[Helena Zrínyi]]. Asina terminó toa oposición y cesaron d'esistir tantu los turcos como los húngaros qu'escorríen la independencia del Reinu de los Habsburgu. Per otra parte, Leopoldu I invistió a Miguel Apafi II col títulu de Príncipe imperial xermánicu, forzándolo a arrenunciar al de Príncipe de Transilvania en [[1701]] (Apafi permanecería na corte de Viena hasta la so muerte en [[1713]]).

==== Francisco Rákóczi II y la so guerra d'independencia ====

[[Ficheru:Joseph I, Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|right|[[José I d'Habsburgu]], Emperador xermánicu y rei húngaru.]]
[[Ficheru:HUF 500 1998 obverse.jpg|thumb|260px|right|[[Francisco Rákóczi II]], nun billete de 500 HUF (florinos húngaros).]]

Priváu de la so madre, [[Helena Zrínyi]], el mozu [[Francisco Rákóczi II]] creció dende [[1688]] na corte de Viena xunto a Leopoldu I d'Habsburgu, criáu por [[xesuites]]. Dempués de la [[Paz de Karlowitz]] en [[1699]], Francisco Rákóczi II tomó la determinación de siguir cola empresa independentista llevada a cabu pol so padrastru Emérico Thököly y la so madre. En [[1701]] escribió a [[Lluis XIV de Francia]], aprovechando la enemistá ente los [[Casa de Borbón|Borbones]] y los [[Habsburgu]], pero la carta foi interceptada y l'emperador poner so arrestu domiciliariu'l [[18 d'abril]] nes sos propiedaes n'Hungría. Francisco escapó'l [[7 de payares]] na madrugada a [[Polonia]].

Tomando ventaya de la [[Guerra de Socesión española]], Rákóczi poner en contautu colos guerreros húngaros que llucharen de parte del so padrastru y empecipió un movimientu contra los Habsburgu que yá para [[1703]] cuntaba con gran sofitu. Sicasí, la nobleza húngara nun taba d'alcuerdu, pos consideraba l'asuntu una revuelta de llabradores. Pero esto nun se convirtió en torga, y en [[1704]] les sos tropes ocuparen gran parte del reinu húngaru, aprovechando que los Habsburgu teníen que lluchar en munchos frentes coles mesmes, malapenes dando aguantu al conflictu colos franceses.

En [[1704]], l'altu mandu de los rebeldes húngaros de Transilvania escueye a Francisco Rákóczi Príncipe de Transilvania y sigue la guerra contra l'exércitu imperial en delles rexones del reinu húngaru. Al morrer Leopoldu I el [[5 de mayu]] de [[1705]], el so fíu [[José I d'Habsburgu]] asoceder nel tronu, teniendo qu'enfrentar la Guerra de Socesión española y la Guerra d'Independencia de Rákóczi coles mesmes. 

Darréu en setiembre de [[1705]], l'asamblea de Szécsény nomó líder de los húngaros a Francisco Rákóczi II Príncipe y formóse un senáu de 24 miembros qu'operaba en redol a Rákóczi. La resultancia de les batalles yera variable, y para [[1706]] les fuercies rebalbes de Rákóczi viéronse forzaes a replegase pasu ente pasu ante la fuercia de les imperiales. Dempués d'una serie de batalles, Rákóczi permaneció firme na so empresa y el [[13 de xunu]] de [[1707]] declaró oficialmente na Asamblea húngara de Ónod, que los Habsburgu taben usurpando'l tronu d'Hungría, lo que xeneró una arremetedura más violenta de parte de los imperiales. El [[3 d'agostu]] de [[1708]] llibróse la [[batalla de Trencsen]], na que Rákóczi cayó del so caballu y esmorecióse. Puesto que los soldaos creyer muertu, replegáronse y la batalla concluyó nuna aplastante victoria pa los Habsburgu.

Una y bones la firma d'un tratáu yera inminente, Rákóczi empezó a atenuar les sos turniaes contra los Habsburgu, y ante la rocea de la capacidá de negociación del nuevu emperador José I d'Habsburgu, abandonó'l reinu'l [[21 de febreru]] de [[1711]] diendo a Polonia. El Barón Alejandro Károlyi quedó entós al mandu de les fuercies de Rákóczi y empezó a axustar la paz col emperador. Sicasí, el [[17 d'abril]] muerre l'emperador José I y el so hermanu [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Carlos VI]] xube al tronu y sigue coles negociaciones. D'esta manera, el [[30 d'abril]] de [[1711]] róblase la [[paz de Szatmár]] ente los rebeldes húngaros y los imperiales, cerrando'l capítulu d'alzamientos anti-Habsburgu mientres esa dómina (Francisco Rákóczi II enxamás tornó a Hungría. Viaxó a dellos reinos europeos buscando asistencia en devanéu y terminó morriendo nel exiliu en Rodostó en territoriu turcu en [[1735]]).

==== María Teresa d'Austria y Hungría ====
[[Ficheru:Charles VI.jpg|thumb|200px|left| [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Carlos VI]], emperador xermánicu y rei húngaru.]]
[[Ficheru:Maria Theresia11.jpg|thumb|200px|right| [[María Teresa I d'Austria|María Teresa]], Reina d'Hungría.]]
[[Ficheru:Pragmatica Sanc.jpg|thumb|left|250px|La ''Pragmática Sanción'' de [[1713]].]]
[[Ficheru:Andreas Hadik.jpg|thumb|200px|El conde húngaru [[András Hadik|Andrés Hadik]].]]

En [[1713]] terminó la [[Guerra de Socesión española]] cola firma del [[Tratáu d'Utrecht]], reafitándose la supremacía de los [[Habsburgu]] nos sos territorios. Sicasí, el fíu de Leopoldu I tenía un problema, pos el nuevu emperador xermánicu y rei húngaru [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Carlos VI]] ante la falta d'herederos tres la so muerte previera la emisión del documentu conocíu como ''Pragmática Sanción''. Nesti axustábase que la so fía [[María Teresa I d'Austria|María Teresa]], a pesar de ser muyer, podía asocedelo nel tronu, calteniendo l'apellíu de los Habsburgu nos fíos d'ella, ensin importar quién fuera'l futuru padre.

Los turcos ataquen en [[1715]] el [[Reinu d'Hungría]], confiaos de que Carlos VI taba débil dempués de la guerra contra Francia. Llevar a cabu delles campañes contra los otomanos ([[1716]]–[[1718]]), y los exércitos húngaru ya imperial unificaos reconquistaron la mayor parte de [[Principáu de Valaquia|Valaquia]] y [[Serbia]], espulsándo-yos d'esos territorios. El sultán [[Ahmed III]] y Carlos VI roblaron [[Tratáu de Passarowitz]] en [[1718]], retirándose definitivamente los turcos de rexones qu'ocuparon mientres 164 años. Dempués d'esto, la Gran Asamblea húngara y la Gran Asamblea transilvana acepten y reconocen la ''Pragmática Sanción'' de Carlos VI, non solo aceptándolo como soberanu de los húngaros, sinón reconociendo los sos deseos socesorios con al respeutive de la so fía. En [[1731]], Carlos VI sanciona la ''Carolina Resolutio'' na cual llegalícense les confesiones relixoses protestantes (calvinista, luterana y unitaria) nel Sacru Imperiu Romanu Xermánicu y nel Reinu húngaru.



En [[1736]] la so fía, María Teresa, casóse col duque [[Francisco I del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Francisco de Lorena]], quien yera rexente d'Hungría dende [[1732]], decidiéndose'l futuru del imperiu, que debía entá faer frente a l'amenaza turca. Carlos VI siguió coles sos campañes contra los turcos en [[1737]], anque foi espulsáu de Serbia en [[1738]] poles fuercies otomanes que s'apoderaron nuevamente d'esta rexón. Dichos enfrentamientos concluyir cola firma del [[Tratáu de Belgráu]], onde la parte oriental de Valaquia y Belgráu volvieron ser parte del [[Imperiu otomanu]].

En [[1740]] muerre l'emperador dexando como socesora a la so fía María Teresa xunto col so maríu Francisco de Lorena. De momentu'l rei [[Federico II el Grande]] de [[Prusia]] manifiesta'l so desalcuerdu y moviliza el so exércitu escontra la rexón de [[Silesia]], refugando a María Teresa y axudicándose a sigo mesmu'l derechu de reinar nel so llugar, colo que s'empecipia la [[Guerra de Socesión Austriaca]].

Federico II anexonó Silesia a Prusia y per otra parte [[Carlos VII del Sacru Imperiu Romanu|Carlos Alberto de Baviera]] invadió la rexón septentrional d'[[Austria]], sofitáu por fuercies franceses. Con urxencia, María Teresa treslladar a [[Bratislava]], una de les ciudaes capitales del Reinu d'Hungría, y axúntase cola alta nobleza húngara pa pidi-yos la so ayuda nel conflictu. Dempués de dellos enfrentamientos, María Teresa robló la paz en [[1742]] con Federico II y arrenunciu a Silesia, siendo reconocida nel so cargu como reina. La reina empezó a obrar pola defensa de los derechos de los prauticantes de la fe cristiana ortodoxa en [[Transilvania]], y en [[1743]] foi coronada reina de Bohemia en Praga. Ensin poder aceptar esto, Federico II llanzó'l so exércitu escontra Praga, pero les tropes de la reina espulsar de Bohemia. En [[1745]], les fuercies imperiales avanzaron escontra [[Baviera]] al mandu del xeneral húngaru, el conde [[Carlos Batthyány]], ganando al emperador usurpador y escoyendo nel so llugar a Francisco de Lorena, maríu de María Teresa. Entós roblaron nuevamente la paz, onde Silesia quedaba en posesión de Prusia.

Nes próximes décades la reina siguió con una política de reafirmación del so poder nos Estaos xermánicos, conduciendo campañes lideraes por dellos xenerales húngaros, ente ellos el Conde [[András Hadik|Andrés Hadik]]. En [[1765]] finó'l so maríu y de momentu'l so fíu mayor, [[Xosé II d'Habsburgu]], xubió al tronu del Sacru Imperiu.

==== L'Absolutismu Ilustrao de los Habsburgu ====

[[Ficheru:Georg Decker Joseph II.jpg|thumb|180px|left|[[Xosé II d'Habsburgu]], emperador xermánicu y rei húngaru.]]
[[Ficheru:Leopold II.jpg|thumb|180px|right|[[Leopoldu II del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Leopoldu II d'Habsburgu]], emperador xermánicu y rei húngaru.]]
[[Ficheru:Friedrich von Amerling 003a.jpg|180px|thumb|left|[[Francisco I d'Austria]], emperador d'Austria, rei d'Hungría y Bohemia.]]
[[Ficheru:Francesco Hayez 047.jpg|thumb|180px|right|[[Fernandu I d'Austria|Fernandu V]], emperador xermánicu, rei d'Hungría y de Bohemia.]]
Los sos contemporáneos almiraben a [[Xosé II d'Habsburgu]] pol so gran cultura y habilidá pa gobernar, munchos historiadores actuales inclusive considerar un xeniu. Solamente nun entendió una cosa: la ciencia de les posibilidaes polítiques. Pensaba que lo qu'él creía apropiáu yera factiblemente realizable. Tres la muerte de la so madre María Teresa foi escoyíu rei húngaru'l [[29 de payares]] de [[1780]], pero por mesma decisión nun se fixo coronar y tampoco fixo'l xuramentu del monarca. Por tanto nun taba comprometíu a respetar les lleis que protexíen a los húngaros del poder absolutu del monarca. Por ello foi moteyáu "''El rei asombrerado''" (n'[[idioma húngaru|húngaru]] "''kalapos király''"), yá que nun usó la corona húngara, sinón solu sombreros.

Llueu empecipió reformes educatives y culturales. Empezó a llindar a la Ilesia católica, acutando la unviada de dineru a [[Roma]] dende los monesterios a lo llargo del imperiu y Hungría. Igualmente ordenó en [[1781]] un decretu de tolerancia pa los [[Protestantismu|protestantes]] y [[griegos ortodoxos]]. En [[1783]] Xosé II fixo un viaxe per Hungría, visitando tamién les rexones de Croacia y Transilvania. En [[1784]] decretó que l'idioma alemán fuera la llingua oficial nel reinu húngaru, estremó los territorios d'Hungría y Transilvania en nueves entidaes políticu-alministratives y prohibió l'azote de los siervos, según el qu'abogaos del Estáu defendan los intereses de los llabradores. 

En [[1787]] españó la [[Guerra Ruso-Turca (1787-1792)|Guerra Ruso-Turca]] y en [[1788]] Xosé II intervieno retomando la ciudá serbia de [[Šabac]], pero depués viose obligáu a fuxir cuando intentaba asegurar el so control en Lugos. Tornó a Viena enfermu, pero en [[1789]] mandó a engardir al so exércitu, que xunto colos rusos espulsaron a los otomanos de [[Principáu de Valaquia|Valaquia]] y tomaron definitivamente la ciudá de [[Belgráu]].

En [[1790]] independizóse [[Bélxica]] del Imperiu y Hungría intentó siguir los sos pasos buscando en devanéu alianza col [[Reinu de Prusia]]. Esi mesmu añu morrió Xosé II y foi asocedíu pol so hermanu menor [[Leopoldu II del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Leopoldu II]]. Esti nuevu monarca desfixo enforma de lo entamao pol so hermanu mayor. Eslleió la policía secreta de Xosé II y restituyóse n'Hungría'l llatín en vegada del alemán, y el Conseyu en [[Budapest|Buda]] estableció que les sos sesiones van siguir siendo n'húngaru.

Leopoldu II robló un tratáu de paz col sultán [[Selim III]]. A mediaos del mesmu añu foi escoyíu emperador y l'asamblea húngara camudar a [[Bratislava]]. Ende foi coronáu tamién como rei húngaru y al so cuartu fíu Leopoldu escoyer [[Nádor d'Hungría]]. El nuevu emperador apeló en [[1791]] a los demás monarques europeos a enfrentase a la [[Revolución Francesa]] y robló un tratáu militar con [[Federico Guillermu II de Prusia]] pa protexese de los franceses. Sicasí, en [[1792]] morrió de secute el monarca Habsburgu, siendo asocedíu pol so fíu mayor, [[Francisco I d'Austria]].

Primero que fuera coronáu emperador xermánicu y rei húngaru recibir en [[Viena]] la declaración de guerra de los franceses, quien operaben según les disposiciones de l'[[Asamblea Llexislativa (Francia)|Asamblea Llexislativa]], creada mientres la Revolución Francesa. En marzu de [[1792]] foi coronáu entós Francisco I y n'ochobre de [[1793]] la so tida [[María Antonieta d'Austria]] y el so maríu'l rei [[Lluis XVI de Francia]] fueron executaos polos revolucionarios franceses. Esi mesmu añu dieron empiezu les [[Guerres Revolucionaries Franceses]] ([[1793]]-[[1802]]), onde les naciones europees (incluyida la húngara) van intentar contener los exércitos franceses, en munches ocasiones fallidamente. Una vegada remataes, asocediéronse les [[Guerres Napoleóniques]] ([[1802]]–[[1815]]), conducíes por [[Napoleón Bonaparte]], quien en [[1806]] forzó a Francisco I a arrenunciar al títulu d'Emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu, calteniendo solamente'l títulu d'emperador austriacu qu'asumiera primeramente en [[1804]].

Napoleón ye finalmente ganáu na [[Batalla de Waterloo]] en [[1815]], y el nuevu mapa d'Europa entra a valir según lo alcordao nel [[Congresu de Viena]] de [[1814]]. En [[1830]] escoyer en Bratislava como rei húngaru a [[Fernandu I d'Austria|Fernandu V]], fíu de Francisco I emperador d'Austria, quien, magar yera coles mesmes presidente de l'apocayá creada [[Confederación Xermánica]], yá nun yera consideráu como emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu. Cinco años dempués, Francisco I morrió, y el so fíu, el rei d'Hungría, foi coronáu tamién emperador austriacu como Fernandu I d'Austria.

==== Reformes nacionales (nacionalismu) n'Hungría ====
[[Ficheru:Barabas-szechenyi.jpg|thumb|180px|left|El conde [[Esteban Széchenyi]].]]
[[Ficheru:Wesselényi Miklós Barabás.jpg|thumb|180px|right|El barón Nicolás Wesselényi.]]
[[Ficheru:Kossuth Lajos Barabás.jpg|thumb|180px|left|[[Luis Kossuth]].]]
[[Ficheru:Prestel loverseny 1827.jpg|thumb|280px|right|Primer carrera de caballos en [[Budapest]] ([[1827]]), por Esteban Széchenyi.]]
[[Ficheru:Lánchid Budapest --CC-BY-SA-- Pont à chaines de Budapest.jpg|thumb|280px|right|La [[Ponte de les Cadenes]] ([[1847]]), una de les obres d'Esteban Széchenyi.]]
[[Ficheru:Barabas-lanchid.jpg|thumb|280px|left|Allugamientu de la piedra angular de la [[Ponte de les Cadenes]]. Obra de Miklós Barabás (1864).]]
{{multimedia|archivu=Hu-magyarhimnusz.ogg|títulu=L'Himnu húngaru|descripción=La lletra foi escrita en 1823 por Ferenc Kölcsey y en 1844 Ferenc Erkel compunxo'l so música|formatu=[[Ogg]]}}
[[Ficheru:Flag of Hungary.svg|thumb|200px|left|Los trés colores de la bandera húngara (utilizaos dende la dómina de [[María Teresa I d'Austria]] en [[1743]]) oficializáronse y cobraron gran popularidá como símbolu de la identidá nacional.]] 
Mientres los últimos años del reináu de Francisco I y los primeres de [[Fernandu I d'Austria|Fernandu V]], Hungría esperimentó una intensa modernización, irónicamente impulsada pola so propia [[aristocracia]] y non pol monarca austriacu. La nación húngara, retrasada en munchos aspeutos tres sieglos y mediu d'ocupación turca y guerres independentistes, carente d'un rei húngaru desligado del tronu del Imperiu xermánicu y darréu austriacu, precisaba un impulsu pa ponese al nivel d'otros países, Estaos como Inglaterra y Francia. Asina a entamos del sieglu XIX empezó una modernización industrial, diose un impulsu lliterario y cultural, onde l'idioma y la historia húngara fueron emponderaos y cultivaos, creóse'l [[Himnu Nacional d'Hungría]], l'acondicionamientu d'una nueva situación pa los [[siervos]], etc.

A partir de [[1825]] entós se reasume la xunta regular del parllamentu húngaru, onde toles provincies unviaben a los sos representantes. Esto tuvo una gran significancia, yá que los mesmos húngaros nobles diben ganando amodo la posibilidá de defender los sos propios asuntos ante los austriacos.

Una de les principales figures d'esta dómina foi'l conde [[Esteban Széchenyi]] ([[1791]]-[[1860]]), quien aprovechando la enorme fortuna de la so familia tomó como responsabilidá propia la modernización del país. En [[1825]] donó una gran suma de dineru pa fundar l'[[Academia de Ciencies d'Hungría]] y en [[1830]] publicó un llibru llamáu "''El Creitu''", onde plantegaba un nuevu programa de reformes p'acabar coles últimes muertes del [[feudalismu]] nel reinu. Contribuyó a que'l ríu [[Danubiu]] fuera navegable con barcos de vapor, creando puertos y estelleros. Igualmente participó na construcción de les víes ferriales húngares más importantes, construyó estadios pa carreres de caballos, casinos y baños termales, volviéndolos sitios de visita acostumaos pa la nobleza húngara y ciudadanos per igual (en 1849 terminóse la primer ponte fixa que comunicaba finalmente los dos metaes de [[Budapest]], que recibió'l nome de "[[Ponte de les Cadenes]]").

Otra figura d'enorme importancia nestos tiempos foi'l noble [[Luis Kossuth]] (1802-1894), quien empezó escontra [[1830]] a remanase como un personaxe públicu na política húngara de la dómina, tratando de convencer a la nobleza por que sofitaren los sos proyeutos cada vez más independientes del poder central del rei húngaru y emperador austriacu en [[Viena]]. Los principales agraviaos y enemigos d'estes reformes nacionales fueron [[Francisco I d'Austria]] y el canciller [[Klemens von Metternich]], quien probaron acabar con elles utilizando'l terror y zarrando a personaxes como [[Ladislao Lovassy]], el [[barón]] [[Nicolás Wesselényi]] y [[Luis Kossuth]].

Kossuth finalmente foi arrestáu y tres la so lliberación allegó a la corte con una nueva táctica, pos a partir de xineru de [[1841]] convertir n'editor xeneral del periódicu ''Pesti Hírlap''. Magar una fuerte censura castigó'l periódicu, Kossuth se les ingenió mientres los próximos años pa comunicar los problemes de la situación social, política y económica qu'azotaben al reinu húngaru nesi momentu. El so programa de reformes tamién foi inxertáu nos exemplares que yeren publicaos, onde tocaba temes como'l deber de los nobles de pagar impuestos (lo cual nun faíen nesa dómina) y el poner fin a la situación de los [[siervos]]. Con temes como estos, auníos al distanciamientu de la monarquía vienesa, Kossuth enfrentar en delles ocasiones col conde Széchényi, quien tenía una postura más conservadora y empobinada escontra'l monarca Habsburgu, yá que él consideraba qu'Hungría nun yera capaz de sobrevivir sola inda (opinión que comparten munchos historiadores, que non desmerecen a nengún de los dos personaxes históricos, nin a Kossuth nin a Széchenyi).

El barón Nicolás Wesselényi foi otru personaxe de suma relevancia pa la reforma húngara en Transilvania y otres rexones del reinu, sofitando apasionadamente la lliberación de los siervos y puntualizando la rellación verdadera ente nobles y plebeyos. Igualmente llogró qu'en [[1837]] camudárase tamién en Transilvania el llatín pol húngaru como llingua oficial. El conde [[Aurelio Dessewffy]] (1808–1842) actuó como opositor a la reforma, formando un partíu conservador que trabayaba direutamente cola corte en Viena, y magar yera miembru de l'academia de ciencies y adversariu políticu de Kossuth, foi reconocíu poles sos bones obres como ciudadanu húngaru y les sos contribuciones al Estáu.

Toos estos cambeos fueron impulsando l'españíu del [[nacionalismu húngaro]], avivando les enganíes d'independizase de los Habsburgu, xugando cola idea de nun reconocer al rei húngaru, Fernandu V, y establecer una república independiente gobernada pola nobleza húngara, con cabida tamién pa los que nun pertenecieren a la nobleza. Esti cúmulu de sentimientos, fechos y personaxes converxeron en ebullición y en [[1848]], ante la [[Revolución alemana de 1848-1849]], Hungría xunir en desobediencia al [[Imperiu Austriacu]].

==== Revolución de 1848 ====
{{AP|Revolución húngara de 1848}}
[[Ficheru:Barabas-vorosmarty.jpg|thumb|180px|[[Mihály Vörösmarty]], poeta húngaru de la revolución de 1848.]]
[[Ficheru:Orlai-petofi1.jpg|thumb|left|180px|[[Sándor Petőfi]], poeta húngaru clave pa la revolución de 1848.]] 
[[Ficheru:Barabas-batthyany.jpg|thumb|180px|El conde [[Luis Batthyány]], primer ministru húngaru.]]
[[Ficheru:Barabas-eotvos.jpg|thumb|left|180px|[[József Eötvös]], miembru del gobiernu de Batthyány.]]
[[Ficheru:Than Buda ostroma.jpg|thumb|left|300px|Les tropes húngares retomen la ciudá de [[Buda (ciudá)|Buda]] el [[21 de mayu]] de [[1849]].]]
[[Ficheru:Than Vaci csata 1849 julius 17.jpg|thumb|300px|Batalla de Vác el [[15 de xunetu]] de [[1849]].]] 
En [[1848]] españó la revolución en [[Palermo]], darréu en [[París]] y el [[13 de marzu]] en Viena. Hungría sumióse rápido a la protesta y el [[15 de marzu]] un grupu de mozos radicales húngaros axuntar pa empecipiar dichu movimientu en [[Budapest]]. Un mozu poeta húngaru, [[Sándor Petőfi]], convocar y condució, lleendo versos nacionalistes que llueu motivaron a la ciudá completa a xunise a la rebelión. D'esta forma publicaron '''[[12 puntos de la Revolución húngara de 1848|los 12 puntos]]''', que conteníen pidimientos de llibertá d'espresión, una guardia nacional, cierta independencia de los Habsburgu, la creación d'un bancu nacional, la xunta d'una asamblea nacional añal na ciudá de Pest, ente otros. Xunto col pidimientu formuláu, el versu de la "Tonada Nacional" ('''[[Nemzeti dal]]''') de Petőfi y el "llamamientu" de [[Mihály Vörösmarty]] siguíen dando coraxe a los húngaros pa enfrentar a los austriacos. Mentanto, Luis Kossuth aldericaba en Viena con dellos líderes de los movimientos rebalbos locales p'asegurar un movimientu consolidáu en territoriu húngaru. Fernandu V, rei húngaru y emperador austriacu, nun quería dar la so aprobación a l'asamblea húngara que s'axuntaba en Bratislava, pero'l [[16 de marzu]] viose forzáu a aceptala ante la revolución.

El monarca decide favorecer dichu movimientu y llueu el [[Nádor d'Hungría]], l'archiduque Esteban d'Habsburgu, nomó primer ministru húngaru al conde [[Luis Batthyány]]. Pal [[7 d'abril]], el rei robló la lliberación de los siervos y los artículos sobre la independencia del gobiernu húngaru y la reconocencia del cargu de primer ministru. El gobiernu de Batthyány entra en funciones el [[10 d'abril]], mientres la revolución siguía a nivel nacional ya internacional. El so gobiernu cuntaba con personaxes como: Bertalan Szemere, ministru d'asuntos Interiores, Lázár Mészáros, ministru de Defensa, [[Luis Kossuth]], ministru de Finances, [[Francisco Deák]], ministru de Xusticia, [[Esteban Széchenyi]], ministru de Trabayu y tresporte, Gábor Klauzál, ministru d'Agricultura ya industries, [[József Eötvös]], ministru d'Educación, Pál Eszterházy, ministru ante la persona de La so maxestá. 

Cuatro díes dempués, l'asamblea nacional camudar de Bratislava a [[Budapest]] y el 17 d'abril Fernandu V vese obligáu a fuxir a [[Innsbruck]], yá que Viena yá nun yera más segura. El [[30 de mayu]] l'asamblea de [[Cluj-Napoca|Kolozsvár]] proclama la total unión de Transilvania con Hungría, nun considerándola una rexón anexada como lu yera dende la espulsión de los turcos en [[1686]]. Pa xunetu, el gobiernu húngaru aseguró la representación de los plebeyos na asamblea nacional, según la emisión del primer papel moneda húngaru con un valor de 2 florinos húngaros, el día 5 d'esi mes.

Sicasí, l'exércitu imperial de Fernandu V empieza a recuperar territoriu y p'agostu de [[1848]] toma la ciudá de [[Milán]], y la corte imperial austriaca torna a Viena. Esto xenera una tarrecible presión sobre los húngaros, y el [[10 d'ochobre]] arrenuncia'l gobiernu de Luis Batthyány.

Llueu les fuercies imperiales tomen el control nos territorios húngaros y el mesmu Fernandu V niega la so contribución ante'l nomamientu del gobiernu depuestu. Sicasí, delles batalles asocédense, onde los húngaros consiguen victories sobre les tropes del emperador. En concencia, lo qu'avivó esta situación foi un alzamientu que se produció na ciudá de Viena'l 6 d'ochobre, lo qu'obliga al monarca a escapar a [[Olomouc]]. Dichu alzamientu foi ganáu'l 31 d'esi mes, un día dempués de que los húngaros perdieren na [[batalla de Schwechat]].

Tal caos nel imperiu va debilitando'l poder del monarca, y ante la so inminente incapacidá de contener les revoluciones y alzamientos, arrenunciu al so cargu'l [[2 d'avientu]], a favor del so hermanu menor l'archiduque [[Francisco Carlos d'Austria]]. Pero esti tamién arrenunció al cargo ante la so incapacidá mental y el so fíu y únicu herederu, [[Francisco José I]], xubió al tronu austriacu.

Pal 1 de xineru de [[1849]] l'exércitu imperial ocupa la capital húngara y los dirixentes militares de la resistencia abandonen la ciudá, viéndose forzaos a enfrentar el 1 de febreru cerca de 7000 soldaos rusos en Transilvania. Francisco José I pidió asistencia al zar rusu p'apoderar les revoluciones. El [[1 d'abril]] empecípiase la contraofensiva del exércitu húngaru y 13 díes dempués, ante tal crisis, Luis Kossuth ye nomáu presidente rexente d'Hungría. El 24 d'abril ye lliberada la capital húngara y el [[1 de mayu]] fórmase'l gobiernu de Berlatan Szemere, y Francisco José fai'l pidimientu formal al zar [[Nicolás I de Rusia]]. Pal 21 de mayu recupérase Buda, l'otru llau de la ciudá de Budapest, na vera occidental del Danubiu.Sicasí, el día 30 foi nomáu comandante del exércitu austriacu el xeneral [[Julius Jacob von Haynau]], y el 8 de xunetu les fuercies imperiales ocupen la ciudá de Buda y Pest, forzando al gobiernu de Kossuth primeru a camudase a [[Szeged]] y depués a arrenunciar a los sos cargos.

El [[6 d'ochobre]] de [[1849]] fueron vencíos los postreros soldaos húngaros y 13 xenerales fueron prindaos y executaos na rexón d'[[Arad (Rumanía)|Arad]], en Transilvania. Van Ser conocíos como los '''13 [[mártires de Arad]]''' y fondamente honraos al traviés de la historia d'Hungría (nel folclor popular, tres la execución de los xenerales húngaros, los militares austriacos brindaron con cerveza pola victoria, y dende entós los húngaros nun faen brindes con cerveza).