Sidney Sonnino
Sidney Kostantino, Baron Sonnino (11 mart 1847[1][2][…], Piza, Toskana[3] – 24 noyabr 1922[1][2][…], Roma[3]) — iki dəfə İtaliya Nazirlər Şurasının sədri seçilmiş İtalya siyasətçisi və dövlət xadimi.
| Sidney Sonnino | |
|---|---|
| it. Sidney Costantino Sonnino | |
 | |
Vəzifədədir | |
| 8 fevral- 29 may1906-cı il | |
| Monarx | III Viktor Emanuel |
| Əvvəlki | Alesandro Fortis |
| Sonrakı | Covanni Colitti |
Vəzifədədir | |
| 11 dekabr 1909-cu il – 31 маrt 1910-cu il | |
| Monarx | III Viktor Emanuel |
| Əvvəlki | Covanni Colitti |
| Sonrakı | Luici Luçatti |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Sidney Sonnino |
| Doğum tarixi | 11 mart 1847[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 24 noyabr 1922[1][2][…] (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Milliyyəti | italyan |
| Vətəndaşlığı |
 İtaliya |
| Partiya | İtaliya Liberal partiyası |
| Təhsili | Piza Universiteti |
| İxtisası | Jurnalist, Diplomat |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
| Dini | Anqlikanizm |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg){kind=small}
O, İtaliya hökumətinin ilk yəhudi mənşəli hökumət başçısı olub.[4]. Birinci Dünya müharibəsi illərində İtaliyanın Xarici işlər naziri, 1919-cu il Paris Sülh Konfransında İtaliya təmsilçisi olub.
Həyatı
redaktəErkən həyatı
redaktəYəhudi mənşəli italyan ata İsakko Saul Sonnino və Uelsli ana Georgina Sofiya Arnaud Dudli Menhennetinin oğlu olan Sonnino Pizada anadan olmuşdu. Ailəsi tərəfindən Anqlikan kimi böyümüşdü[5][6] . Babası Livornodan Misirə miqrasiya edərək burada bir bankir kimi böyük bir sərvət qurmuşdu[7]
1865-ci ildə Pizada hüquq təhsili aldıqdan sonra, Sonnino, 1866-cı ildən 1871-ci ilə qədər Madrid, Vyana, Berlin və Parisdəki İtaliya səfirliklərində diplomat və bir məmur kimi çalışmışdı[5]. Ailəsi, Livorno yaxınlığında, Quersianelladakı Sonnnino köşkündə yaşayırdı. 1873-cü ildə diplomatik xidmətlərindən sonra təqaüdə çıxdı.
1876-cı ildə Sonnino, Leopoldo Françetti ilə birlikdə Siciliya cəmiyyətinin vəziyyətinə dair xüsusi araşdırma aparmaq üçün Siciliyaya getdi. 1877-ci ildə iki adam Siciliya ilə əlaqədar araşdırmalarını İtaliya Parlamenti üçün əsaslı iki hissəli hesabatda dərc etdilər. Birinci hissədə Sonnino adanın torpaqsız kəndlilərinin həyatını təhlil etdi. Leopoldo Françettinin Siciliyadakı Siyasi və İnzibati Vəziyyətlər bağlı hesabatının yarısı, XIX əsrdə də, bugündə etibarlı mafiya təhlili sayılır. Françetti yüz ildən sonra Govanni Falkone qədər hər kəsdən daha çox mafiya haqqında ictimai rəyə təsir göstərmiş oldu. Siciliyadakı siyasi və inzibati vəziyyət, mafiyanın necə meydana gəldiyinə dair ilk inandırıcı izahatdır[8].
1878-ci ildə Sonnino və Françetti həftəlik iqtisadi icmallardan gündəlik siyasi mövzularla dəyişən bir qəzet (La Rassegna Settimanale)açdılar[5].
Siyasi karyerası
redaktəSonnino ilk dəfə 1880-ci ilin mayında keçirilən ümumi seçkilərdə, Val di Pesadaki San Kaşano-in-val-di-Peza seçki dairəsindən İtaliya Deputatlar Palatasına seçildi. 1919-cu ilin sentyabrından XIV-dən XXIV qanunverici orqana qədər palataya, mənsub idi. Ümumdünya seçki hüququnu dəstəklədi[9] . Sonnino tezliklə Liberal Solun aparıcı əleyhdarlarından biri oldu. Qəti bir konstitusiyaçı olaraq, güclü bir hökumətin xüsusi maraqların təzyiqinə qarşı çıxmasını, onu mühafizəkar liberal hala gətirməsini istədi[10].
1893-cü ilin dekabrında Fransesko Krispi hökumətində Maliyyə Naziri (Dekabr 1893 - İyun 1894) və Xəzinədarlıq Naziri (Dekabr 1893 - Mart 1896) oldu və Banka Romana qalmaqalını həll etməyə çalışdı. Sonnino vahid buraxılış bankının,habelə yeni bir milli bank sistemini tərtib etməkdənsə, siyasi təbəqəni əhatə edən qalmaqalı ört-basdır etmək yaradılmasını nəzərdə tuturdu, lakin onun bank islahatlarının əsas prioriteti Banka Romananın maliyyə problemlərini sürətlə həll etmək idi. Yeni qurulan Banka de İtaliya, mövcud üç bank bankının (Banca Nazionale və Toskananın iki bankı) birləşməsi nəticəsində meydana gəldi. Regional maraqlar hələ güclü idi; beləliklə, Banko di Napoli və Banko di Siciliya ilə not buraxılışının çoxluğuna güzəştə getmək,sərt dövlət nəzarəti təmin etmək[11][12][13].
Xəzinədarlıq naziri olaraq Sonnino yeni maliyyə vergiləri tətbiq etməklə və dövlət xərclərini azaltmaqla dövlət maliyyəsini yenidən qurmuşdu. Büdcə kəsiri 1893-1894-cü illərdə 174 milyon laridən 1896-1897-ci ildə 36 milyona endirildi. 1896-cı ilin martında Adua döyüşünün itirilməsi nəticəsində Krispi hökumətinin süqutundan sonra, liberal Covanni Colitti əleyhinə müxalifət mühafizəkarlarının lideri vəzifəsini icra etdi.1897-ci ilin yanvar ayında Sonnino Torniamo allo Statuto (Qaydaya qayıdaq) adlı bir məqalə dərc etdirdi və orada ruhanilərin, respublikaçıların və sosialistlərin liberalizmə verdiyi təhdidlər barədə həyəcan təbili çaldı. 1897-ci ilin yanvar ayında Sonnino Torniamo allo Statuto (Əsasnaməyə qayıdaq) adlı bir məqalə dərc etdirdi və orada ruhanilərin, respublikaçıların və sosialistlərin liberalizmə verdiyi təhdidlər barədə həyəcan təbili çaldı. Parlament idarəetmə sisteminin ləğv edilməsini və parlamentə müraciət etmədən təhlükəni aradan qaldırmağın yeganə yolu kimi Baş Nazirin təyin edilməsi və vəzifədən alınması üçün kral səlahiyyətlərinin geri qaytarılmasına çağırdı. 1901-ci ildə yeni bir böyük qəzet — Giornale de İtaliyanı təsis etdi.
Müxalifət və Baş nazir
redaktə1902-ci ilin noyabrında Baş nazir Cüzeppe Zanardelli tərəfindən təqdim olunan sosial islahatlara cavab olaraq Sonnino[14], İtaliyanın cənubunda yoxsulluğun azaldılması üçün bir islahat qanun layihəsi təqdim etdi. Təqdim olunan qanun layihəsi Siciliya, Kalabria və Sardiniyada torpaq vergisinin azaldılması, kənd təsərrüfatı kreditinin asanlaşdırılması üçün, fermerlərin maraqlarını torpaq mülkiyyətçiləri ilə uyğunlaşdırmaq, kiçik sahibkarlığın (amfiteusis) yayılması və aqrar müqavilələrin genişləndirilməsi üçün əbədi icarə sisteminin yenidən qurdu[15]. Sonnino böhranı ictimai işlərlə həll etmək kimi adi yanaşmanı tənqid etdi: "ticarətin olmadığı yerlərdə dəmiryolu çəkmək yeməyə yeməyi olmayan bir insana qaşıq vermək kimidir."[16]
Sonninonun başqalarına qarşı barışmaz şiddəti uzun müddət öz hökumətini yaratmaq üçün bir maneə olduğunu sübut etdi.Buna baxmayaraq Sonnino baş nazir olaraq iki dəfə qısa müddətə xidmət etdi[7]. 8 fevral 1906-cı ildə Sonnino cəmi üç ay davam edən ilk hökumətini qurdu; 18 may 1906-cı ildə cəmi 100 gündən sonra istefa vermək məcburiyyətində qaldı[17]. Cənubi İtaliyanı dəyişdirmək üçün böyük dəyişikliklər təklif etdi,bu da öz növbəsində hakim qrupların müxalifətinə səbəb oldu. Həqiqətən böyük torpaq mülkiyyətçiləri istisna olmaqla, torpaq vergiləri üçdə biri azaldılmalı idi. Ayrıca əyalət banklarının yaradılması və məktəblərə subsidiya verilməsini təklif etdi[18]. Onun apardığı islahatlar hakim qrupların etirazına səbəb oldu. Onu Covanni Giolitti yerinə yetirdi.
11 dekabr 1909-cu ildə Sonnino ikinci sağ hökumətini qurdu, mərkəzdən sağa güclü bir bağlantı qurdu, ancaq çox bu hökumət çox davam etmədi,21 mart 1910-cu il tarixində düşdü[5].
Birinci Dünya müharibəsi
redaktə
1914-cü ildəki hadisələrdən sonra Sonnino əvvəlcə Üçlər İttifaqı, Almaniya və Avstriya-Macarıstanın köhnə müttəfiqləri tərəfində idi. İttifaqın tamamlanması kimi İtaliyanın ərazi qazanması perspektivi ilə İtalyan mənfəətinin müharibədə iştirak etməsinə səbəb olduğuna qətiyyətlə inanırdı[19]. Lakin, 1914-cü ilin noyabrında Antonio Salandranın mühafizəkar hökumətində Xarici İşlər Naziri olanda, bəzi Avstriya-Macarıstan ərazilərinin İtaliyaya güzəşt edilməsi üçün Avstriya-Macarıstan razılaşmasının təmin edilməsinin mümkünsüz olduğunu anlayaraq; Fransa, Böyük Britaniya və Rusiya - Antanta güclərinə tərəf getdi və İtaliyanın irrendentist iddialarını yerinə yetirmək üçün 1915-ci ilin aprelində Londonun gizli müqaviləsinə icazə verdi. İtaliya 23 may 1915-ci ildə Avstriya-Macarıstana müharibə elan etdi[19][20].
Ardıcıl olaraq üç hökumətdə Xarici İşlər Naziri olaraq qaldı və İtaliyanı 1919-cu il Paris Sülh Konfransında Baş nazir Vittorio Emanuele Orlando ilə təmsil etdi. Sonnino London müqaviləsinin hərfiyən tətbiqini müdafiə etdi və Habsburq İmperiyasının keçmiş ərazilərindəki millətlər siyasətinə qarşı çıxdı[19][21].
Orlandonun ingilis dilində danışa bilməməsi və zəif siyasi mövqeyi Sonninoya dominant rol oynamağa imkan verdi. Onların fikir ayrılıqları danışıqlar zamanı dəfələrlə qarşı-qarşıya durmalarına səbəb oldu. Sonnino Dalmasiyadan imtina etməyə hazır olmadığı halda, Orlando, Dalmasiyanın Riyekasını (və ya İtalyanların Fiume adlandırdıqları şəhər)- Adriatik dənizindəki böyük dəniz limanını - ərazi iddialarından imtina etməyə hazırlaşdı. İtaliya, ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun və İtaliyanın milli öz müqəddəratını təyinetmə siyasətinə,italyan tələblərinə qarşı güclü müqavimət göstərdiyinə görə heç bir iddianı qəbul etmədi[20][21].
Karyera və mirasın sonu
redaktəİtaliya siyasətindəki yeganə protestant lideri Sonnino "qətiyyətli bir şəkildə İngilis və düşüncəli" və "Palatanın böyük puritanı, son pozulmamış insan" olaraq xarakterizə edildi. Sərt cazibədar əxlaqı onu çətin bir insan halına gətirdi və bütövlüyünə hərtərəfli hörmət olunsa da, qapalı və təmkinli şəxsiyyəti ona siyasi dairələrdə az dost qazandırdı[22]
New York Times bir vəsilə Sonninonu bir intellektual aristokrat, böyük maliyyəçi və böyük birliyi üçün mütləq monarxiya dövründə misilsiz ola biləcəyi populyarlıq üçün az istedadı olan bir alim kimi təsvir etdi. Bundan əlavə, Paris Sülh Konfransında diplomatik qaydaların dəyişdirildiyi bir vaxtda tipik imperialist anneksiyaçı kimi "köhnə" diplomatiyaya mənsub bir diplomat kimi göstərildi. Tarixçi R.J.Bosvörsə görə, "1914-1919-cu illərdə Xarici İşlər Naziri olmuş və bütün işlərində dürüstlüyünə görə fərqlənən Sidney Sonnino, İtaliyanın inkişafında ən az uğurlu xarici siyasət yürütdüyünə dair güclü iddialara sahibdir."
Uçuş
redaktə16 aprel 1909-cu ildə Rayt qardaşlarından Uilber Rayt Sonninonu Romaya , Kentokelle tarlası üzərində uçuşa dəvət etdi,Sonnino bir təyyarədə uçan ilk dövlət xadimlərindən biri oldu[23].
Sonnino kabinetlərinin siyahısı
redaktə1-ci kabinet (8 fevral - 29 may 1906)
redaktə| Nazirliklər | Başçılar | Partiyalar | |
|---|---|---|---|
| İtaliya Nazirlər Şurası | Liberal Konstitusiya Partiyası (İtaliya) | Sidney Sonnino | |
| Nazirlər Şurası (İtaliya),Nazirlər | |||
| İtaliyanın daxili işlər naziri | Sidney Sonnino | Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliya Xarici İşlər Naziri | Fransesko Quiçiardini (siyasətçi) | Tarixi sol Demokrat | |
| İtaliyanın maliyyə naziri | Antonio Salandra | Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliya Xəzinədarlıq naziri | Luici Luçatti | Mühafizəkar Liberal Konstitusiyası Partiyası, | |
| İtaliyanın ədliyyə naziri | Ettore Saççi | İtaliya Radikal Partiyası | |
| İtaliyanın Müdafiə naziri | General leytenant Luici Majnoni de İntiqnano | İtaliya Milli Silahlı Qüvvələri | |
| Donanma naziri | Admiral Karlo Mirabello | İtaliya Milli Silahlı Qüvvələri | |
| İtaliyanın təhsil naziri | Paolo Boselli | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası (İtaliya) | |
| Xalq işləri naziri | Pietro Karmina | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası (İtaliya) | |
| İtaliya İnfrastruktur və Nəqliyyat naziri | Alfredo Baccelli | Tarixi sol Demokrat | |
| İtaliyanın kənd təsərrüfatı naziri, İtaliyanın İqtisadi İnkişaf naziri | Edoardo Pantano | Tarixi sol Demokrat | |
2-ci kabinet (11 dekabr 1909 - 31 mart 1910)
redaktə| Nazirliklər | Başçılar | Partiyalar | |
|---|---|---|---|
| İtaliya Nazirlər Şurası | Sidney Sonnino | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| Nazirlər Şurası (İtaliya), Nazirlər | |||
| İtaliyanın Daxili İşlər Naziri | Sidney Sonnino | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliya Xarici İşlər Naziri | Fransesko Guicciardini (siyasi) | Tarixi sol Demokrat | |
| İtaliya Maliyyə naziri | Enriko Arlotta | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliya Xəzinədarlıq naziri | Antonio Salandra | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliya ədliyyə naziri | Vittorio Skialoja | Bilinmir | |
| İtaliyanın Müdafiə naziri | General,leytenant Paolo Spinqardi | Tarixi sol Demokrat | |
| Regia Marina, Donanma naziri | Admiral Govanni Bettolo | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İaliya Təhsil Naziri | Edoardo Daneo | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliyanın ictimai işlər naziri | Xulio Rubini | Tarixi sol Demokrat | |
| İtaliya İnfrastruktur və Nəqliyyat Naziri, Poçt və Teleqraf Naziri | Ugo de Sant Onofrio del Kastillo | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
| İtaliyanın kənd təsərrüfatı naziri, İtaliyanın İqtisadi İnkişaf naziri | Luigi Luzzatti | Mühafizəkar Liberal Konstitusiya Partiyası | |
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 Sidney, Baron Sonnino // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #117508470 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ (ital.) Sidney Sonnino, Incarichi di governo Arxivləşdirilib 2020-11-27 at the Wayback Machine, Parlamento italiano (Accessed May 8, 2016)
- ↑ 1 2 3 4 (ital.) Sidney Sonnino (1847–1922). Note biografiche, Centro Studi Sidney Sonnino
- ↑ Morley Sachar, A History of the Jews in the Modern World, p. 541 Arxivləşdirilib 2022-02-14 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 Baron Sonnino Dies; Italy's Ex-Premier; Foreign Minister During the Great War Stricken Suddenly With Apoplexy Arxivləşdirilib 2022-06-08 at the Wayback Machine, The New York Times, November 24, 1922
- ↑ Dickie, Cosa Nostra, p. 43-54
- ↑ (ital.) Sidney Costantino Sonnino Arxivləşdirilib 2021-11-29 at the Wayback Machine, Camera dei diputati, portale storico
- ↑ Sarti, Italy: a reference guide from the Renaissance to the present, p. 567 Arxivləşdirilib 2022-04-26 at the Wayback Machine
- ↑ Seton-Watson, Italy from liberalism to fascism, pp. 154–56
- ↑ Alfredo Gigliobianco and Claire Giordano, Economic Theory and Banking Regulation: The Italian Case (1861-1930s) Arxiv surəti 27 mart 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2012-03-27 at the Wayback Machine, Quaderni di Storia Economica (Economic History Working Papers), Nr. 5, November 2010
- ↑ Pohl & Freitag, Handbook on the history of European banks, p. 564 Arxivləşdirilib 2022-10-02 at the Wayback Machine
- ↑ Proposed Reforms In Italy; Government Formulates Its Social Programme Arxivləşdirilib 2022-06-08 at the Wayback Machine, The New York Times, November 15, 1902
- ↑ Notes of "The Observer" in Rome; Why Baron Sonnino's Reform is Purely a Charity Measure Arxivləşdirilib 2022-06-08 at the Wayback Machine, The New York Times, November 23, 1902
- ↑ Wretchedness In Italy; People Suffering Dire Distress – "The Only Thing Which Prospers," Says Sonnino, "is the Blood-Sucking Octopus of Usury" Arxivləşdirilib 2022-06-08 at the Wayback Machine, The New York Times, February 5, 1903
- ↑ New Italian Cabinet; Baron Sonnino Premier and Count Guicciardini Foreign Minister Arxivləşdirilib 2022-06-09 at the Wayback Machine, The New York Times, February 9, 1906
- ↑ Clark, Modern Italy: 1871 to the present, p. 160 Arxivləşdirilib 2022-02-14 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 Who's Who – Sidney Sonnino Arxivləşdirilib 2022-03-14 at the Wayback Machine at firstworldwar.com
- ↑ 1 2 MacMillan, Paris 1919, pp. 283–92 Arxivləşdirilib 2022-02-14 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 Burgwyn, Italian Foreign Policy in the Interwar Period, 1918–1940, p. 12-14 Arxivləşdirilib 2022-02-14 at the Wayback Machine
- ↑ Rossini, Woodrow Wilson and the American Myth in Italy, p. 164 Arxivləşdirilib 2022-02-14 at the Wayback Machine
- ↑ Wright Flies In Italy; Takes Up Italian Army Officer in His Aeroplane and Later Signor Sonnino Arxivləşdirilib 2022-06-08 at the Wayback Machine, The New York Times, April 17, 1909
Xarici keçidlər
redaktə- Sidney, Baron Sonnino (ing.)
- Giovanni Giolitti (türk.)
