Endokrini sistem

Endokrini sistem^[1] je kontrolni sistem žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. U endokrinim žlijezdama se pod uticajem informacija iz spoljašnje ili unutrašnje sredine sintetišu hormoni koji su u stvari odgovor na te informacije. Putem njih regulišu se mnoge aktivnosti kao što su: metabolizam, seksualne aktivnosti, rast, metamorfoza, količina vode i minerala u organizmu i dr. Pored endokrinih organa hormone luče i neke nervne ćelije – neurosekretorne ćelije. Hormoni se oslobađaju direktno u krv, limfu ili cerebrospinalnu tečnost , pošto ove žlijezde nemaju izvodne kanale,i na taj način dospevaju do ciljnih organa na koje dijeluju.

Glavne endokrine žlijezde. (Muškarac lijevo, Žena desno.) 1. Epifiza 2. Hipofiza 3. Štitna žlijezda 4. Timus 5. Nadbubrežna žlijezda 6. Pankreas 7. Jajnici 8. Testisi

Žlijezde koje signaliziraju jedna drugoj u nizu često se nazivaju osovinom, kao što je osovina hipotalamus-hipofiza-nadbubrežna žlijezda. Pored navedenih specijaliziranih endokrinih organa, mnogi drugi organi koji su dio drugih tjelesnih sistema imaju sekundarne endokrine funkcije, uključujući kosti, bubrege, jetru, srce i gonade. Na primjer, bubrezi luče endokrini hormon eritropoetin. Hormoni mogu biti kompleksi aminokiselina, steroidi, eikozanoidi, leukotrieni ili prostaglandini.^[2]

Endokrini sistem se može suprotstaviti i egzokrinim žlijezdama, koje luče hormone van tijela, i parakrinom signaliziranju između stanica na relativno maloj udaljenosti. Endokrine žlijezde nemaju kanale, vaskularne su i obično imaju intracelularne vakuole ili granule koje čuvaju njihove hormone. Nasuprot tome, egzokrine žlijezde, kao što su pljuvačne žlijezde, žlijezde znojnice i žlijezde unutar gastrointestinalnog trakta, imaju tendenciju da budu mnogo manje vaskularne i imaju kanale ili šuplji lumen.

Endokrine žlijezde kičmenjaka nastaju od ždrijelnog epitela (štitna žlijezda, grudna žlijezda), druge su u bliskoj vezi sa mozgom (hipofiza, epifiza), dok se treće razvijaju u oblasti bubrega (nadbubrežne žlijezde).

I neki drugi organi kao što su: jetra, gušterača, pojedini dijelovi crijeva, bubrezi, srce, polne žlijezde mogu također imati kao sporednu funkciju unutrašnje lučenje.

Proučavanje endokrinog sistema i njegovih poremećaja poznato je kao endokrinologija.^[2]

Struktura

Glavni endokrini sistemi

Ljudski endokrini sistem sastoji se od nekoliko sistema koji rade putem povratnih petlji. Nekoliko važnih povratnih sistema posredovano je preko hipotalamusa i hipofize.^[3]

TRH – TSH – T3/T4
GnRH – LH/FSH – polni hormoni
CRH – ACTH – kortizol
Renin – angiotenzin – aldosteron
leptin protiv grelina

Žlijezde

Endokrine žlijezde su žlijezde endokrinog sistema koje luče svoje proizvode, hormone, direktno u intersticijske prostore gdje se apsorbiraju u krv, a ne kroz kanal. Glavne žlijezde endokrinog sistema uključuju epifizu, hipofizu, pankreas, jajnike, testise, štitnu žlijezdu, paratireoidnu žlijezdu, hipotalamus i nadbubrežne žlijezde. Hipotalamus i hipofiza su neuroendokrini organi.

Hipotalamus i prednja hipofiza su dvije od tri endokrine žlijezde koje su važne u ćelijskoj signalizaciji. Oboje su dio HPA ose za koju je poznato da igra ulogu u ćelijskoj signalizaciji u nervnom sistemu.

Hipotalamus

Hipotalamus je ključni regulator autonomnog nervnog sistema. Hipotalamus luči hormone koji kontrolišu lučenje hormona hipofize.

Endokrini sistem ima tri seta endokrinih izlaza^[4] koji uključuju magnocelularni sistem, parvocelularni sistem i autonomnu intervenciju. Magnocelular je uključen u ekspresiju oksitocina ili vazopresina. Parvocelularna je uključena u kontrolu lučenja hormona iz prednje hipofize.

Epifiza

Mala endokrina žlijezda u mozgu koja luči melatonin. Glavna uloga prednje hipofize je da proizvodi i luči tropske hormone.^[5]

Hipofiza

Hipofiza je endokrina žlijezda veličine graška smještena u udubljenju, turskom sedlu (Sella turcica), klinaste kosti na bazi lobanje. Spojena je pomoću infundibuluma sa hipotalamusom. Kod čovjeka se sastoji iz dva režnja:

prednjeg (adenohipofiza)
zadnjeg (neurohipofiza)

Kod nekih životinja se nalazi i srednji režanj (pars intermedia) koji izlučuje melanocit stimulirajući hormon (MSH).

Endokrini pankreas

Između žlijezdanih mješkova egzokrinog pankreasa raspoređena su Langerhansova ostrvca koja se sastoje od 3 tipa ćelija α, β i γ, od kojih β ćelije luče inzulin (insula = ostrvo), a α luče glukagon. Ova dva hormona deluju antagonistički na metabolizam glikoze – insulin smanjuje, a glukagon povećava koncentraciju glikoze u krvi. Pri nedostatku insulina dolazi do hiperglikemije (povišen nivo šećera u krvi) što izaziva šećernu bolest Dijabetes.

Štitna žlijezda (tiroidea)

Nalazi se priljubljena uz prednju i bočne strane grkljana i dušnika. Na rad štitne žlijezde utiče adenohipofiza preko TSH. Tiroidea luči tiroksin, trijodotironin i tirokalcitonin, hormone za čiju je sintezu neophodan jod. Tiroksin i trijodotironin utiču na fizički i psihički rast i razvoj. Tireokalcitonin snižava nivo kalcijuma u krvi i zajedno sa parathormonom i vitaminom D reguliše okoštavanje kostiju.

Paraštitna žlijezda (paratiroidea)

Parna žlijezda – dve gornje i dve donje su priljubljene uz zadnju stranu štitne žlijezde. Luči parathormon koji reguliše količinu kalcijuma i fosfora u krvi i kostima.

Grudna žlijezda (timus)

Grudna žljezda je organ smješten u prednjem, gornjem dijelu grudnog koša odnosno medijastinuma.

Nadbubrežne žlijezde

Nalaze se na gornjim polovima bubrega. Sastoje se iz dva dijela: kore i srži, koji se međusobno razlikuju i po porijeklu i po funkciji.

Kora luči sljedeće grupe hormona:

mineralokortikoide: aldosteron, kortikosteron, koji regulišu promet minerala (posebno natrijuma i kalijuma) i vode, čime održavaju homeostazu; nazivaju se hormoni koji čuvaju život;
glikokortikoide: među njima je najaktivniji kortizol; regulišu promet ugljenih hidrata, proteina i lipida;
androgene i estrogene hormone koji utiču na razvoj polnih organa u dječijem uzrastu.

Srž nadbubrežne žlijezde luči adrenalin i noradrenalin. Njihovo dejstvo je slično dejstvu simpatičkog nervnog sistema – ubrzavaju rad srca, povećavaju krvni pritisak itd.

Spolne žlijezde

Rad polnih žlijezda je pod uticajem adenohipofize.

Endokrina uloga testisa ogleda se u aktivnosti Lejdigovih ćelija koje luče testosteron i androstedion (manje količine). Testosteron u pubertetu dovodi do rasta polnih organa (primarne polne odlike) i razvića sekundarnih polnih odlika.

Jajnici luče estrogene i progesteron. Estrogeni u pubertetu utiču na razvoj polnih organa i sekundarnih polnih odlika. Oba hormona regulišu menstrualni ciklus. Progesteron ima ulogu i u trudnoći koju održava dok se na obrazuje placenta. Tada placenta preuzima ulogu održavanja trudnoće lučenjem ovih hormona.

Ostali organi koji luče hormone

U ove organe spadaju srce (ANP i BNP), mišići (trombopoetin), koža (kalcidiol), masno tkivo (leptin), želudac (gastrin, sekretin, somatostatin i dr.), duodenum (holecistokinin), jetra (angiotenzin, somatomedin), bubrezi (renin), posteljica (progesteron, estrogen i dr.), materica (relaksin, prolaktin).

Također pogledajte

Reference

^ "Anatomy of the Endocrine System". www.hopkinsmedicine.org (jezik: engleski). 19. 11. 2019. Pristupljeno 14. 6. 2022.
^ ^a ^b Marieb E (2014). Anatomy & physiology. Glenview, IL: Pearson Education, Inc. ISBN 978-0-321-86158-0.
^ Sherwood, L. (1997). Human Physiology: From Cells to Systems. Wadsworth Pub Co. ISBN 978-0-495-39184-5.
^ Clifford B. Saper; Bradford B. Lowell (1. 12. 2014). "The Hypothalamus". Current Biology. 24 (23): R1111-6. doi:10.1016/j.cub.2014.10.023. PMID 25465326. S2CID 18782796.
^ "Chapter 3. Anterior Pituitary Gland". Endocrine Physiology (4 izd.). McGraw Hill. 2013.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Endokrini sistem

[1] "Anatomy of the Endocrine System". www.hopkinsmedicine.org (jezik: engleski). 19. 11. 2019. Pristupljeno 14. 6. 2022.

[Marieb-2] Marieb E (2014). Anatomy & physiology. Glenview, IL: Pearson Education, Inc. ISBN 978-0-321-86158-0.

[3] Sherwood, L. (1997). Human Physiology: From Cells to Systems. Wadsworth Pub Co. ISBN 978-0-495-39184-5.

[4] Clifford B. Saper; Bradford B. Lowell (1. 12. 2014). "The Hypothalamus". Current Biology. 24 (23): R1111-6. doi:10.1016/j.cub.2014.10.023. PMID 25465326. S2CID 18782796.

[5] "Chapter 3. Anterior Pituitary Gland". Endocrine Physiology (4 izd.). McGraw Hill. 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]