Uređujete Taj Mahal

{{Infokutija Svjetska baština
| SB             = 
| zvanični_naziv = 
| slika          = Taj Mahal, Agra, India edit3.jpg
| veličina_slike = 
| opis           = 
| dio            = 
| sadrži         = 
| lokacija       = [[Agra]]
| kriterij       = i
| ID             = 252
| koordinate     = {{Wikidatacoord|Q9141|type:landmark_region:IN-UP|display=inline,title}}
| godina         = 1983.
| proširenja     = 
| ugroženost     = 
| površina       = 17 ha
| tampon-zona    = 
| veb-sajt       = 
| locmapin       = Indija
| opis_karte     = Položaj Taj Mahala u Indiji
| širina_karte   = 
| reljef         = <!-- "1" za refeljnu kartu ako je dostupna -->
| dijete         = <!-- "yes" ako je ova infokutija unutar neke druge -->
| ugrađeno       = <!-- za ugrađivanje druge infokutije unutar ove -->
}}

'''Taj Mahal'''<ref name=":0">{{Cite book|last=[[Dehkhoda]]|first=Ali Akbar|url=https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/80783/%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D9%85%D8%AD%D9%84|title=Dehkhoda Dictionary (online version)|publisher=Dehkhoda Lexicon Institute & International Center for Persian Studies ([[University of Tehran]])|location=[[Teheran]]|language=fa}}</ref>{{Sfn|Wells|1990|}}{{Sfn|Ahmed|1998}} je [[mauzolej]] od bijelog [[Mramor|mramora boje slonovače]] na desnoj obali rijeke [[Yamuna|Yamune]] u [[Agra|Agri]], [[Uttar Pradesh]], Indija. Naručio ga je 1631. peti [[Mogulsko Carstvo|mogulski car]], [[Šah Jahan]] (1628–1658) da smjesti grobnicu svoje omiljene žene, [[Mumtaz Mahal]]; u njoj se nalazi i grobnica samog Šah Jahana. Grobnica je središnji dio kompleksa od 17 hektara koji uključuje [[Džamija|džamiju]] i gostinjsku kuću, a smještena je u formalnim vrtovima omeđenim sa tri strane zidom sa [[grudobran]]ima.

Izgradnja mauzoleja je u osnovi završena 1643, ali su radovi na ostalim fazama projekta nastavljeni još 10 godina. Vjeruje se da je kompleks Taj Mahala u potpunosti završen 1653. po cijeni koja se u to vrijeme procjenjuje na oko 32 miliona ₹, što bi 2020. iznosilo približno 35 milijardi ₹.{{Inflation/fn|IN}} Projekt izgradnje je zaposlio oko 20.000 zanatlija pod vodstvom odbora arhitekata predvođenih [[Ustad Ahmad Lahori|Ustadom Ahmadom Lahorijem]], carevim dvorskim arhitektom. U Tadžu su korištene različite vrste simbolike kako bi se odrazila prirodna ljepota i svetost.

Taj Mahal je 1983. proglašen [[UNESCO|UNESCO-vom]] [[Svjetska baština|svjetskom baštinom]] jer je "dragulj [[Islamska umjetnost|muslimanske umjetnosti]] u Indiji i jedno od remek-djela svjetske baštine univerzalnog divljenja". Mnogi ga smatraju najboljim primjerom [[Mogulska arhitektura|mogulske arhitekture]] i simbolom bogate historije Indije. Taj Mahal privlači više od 6&nbsp;miliona posjetilaca godišnje, a 2007. proglašen je pobjednikom inicijative [[Novih sedam svjetskih čuda|Novih 7 svjetskih čuda]] (2000–2007).

== Etimologija ==
[[Abdul Hamid Lahori]], u svojoj knjizi iz 1636. ''[[Padshahnama]]'', naziva Taj Mahal ''[[rauza]] -i munawwara'' ([[perso-arapski]]: {{Jezik|fa|روضه منواره}}, ''rawdah-i munawwarah''), što znači osvijetljeni ili slavni grob.{{Sfn|Tillotson|2008}} Trenutni naziv za Taj Mahal je [[urdu]] porijekla i vjeruje se da potiče iz [[Perzijski jezik|perzijskog]] i [[Arapski jezik|arapskog jezika]], s riječima ''tāj mahall'' što znači "kruna" (''tāj'') "palata" (''mahall'').<ref name=":0"/><ref>{{Cite web|url=https://www.dictionary.com/browse/taj-mahal|title=Definition of Taj Mahal|website=Dictionary.com|access-date=1. 3. 2021}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/taj-mahal|title=Taj Mahal definition and meaning|website=Collins English Dictionary|access-date=1. 3. 2021}}</ref> Ime "Taj" došlo je od pokvarenosti drugog sloga "Mumtaz".<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=I24uAQAAIAAJ&q=%22Taj+Bibi%22+Mumtaz+corruption|title=Islamic Culture|year=1975|volume=49-50|pages=195}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TWsoAAAAYAAJ&dq=%22Taj+Bibi%22+Mumtaz+corruption&pg=RA1-PA146|title=The Calcutta Review|year=1869|volume=149|pages=146}}</ref>

== Inspiracija ==
Taj Mahal je naručio Šah Jahan 1631, da se izgradi u znak sjećanja na njegovu suprugu Mumtaz Mahal, koja je umrla 17. juna te godine, dok je rađala njihovo 14. dijete, [[Gauhara Begum]].{{Sfn|Asher|1992}}<ref>{{Cite web|url=https://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/taj_nav/main_tajfrm.html|title=Taj Mahal: Memorial to Love|website=Treasures of the World: Taj Mahal|publisher=PBS|access-date=7. 2. 2015}}</ref> Gradnja je počela 1632.{{Sfn|Sarkar|1919}} a mauzolej je završen 1648, dok su okolne zgrade i vrt završeni pet godina kasnije.<ref name="Creation History">{{Cite web|url=https://www.tajmahal.gov.in/creation.html|title=Creation History of Taj Mahal|website=Department of Tourism, Government of Uttar Pradesh, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20170606065504/http://www.tajmahal.gov.in/creation.html|archive-date=6. 6. 2017|url-status=dead|access-date=19. 10. 2017}}</ref> Carski dvor koji dokumentuje Šah Jahanovu tugu nakon smrti Mumtaz Mahal ilustruje ljubavnu priču koja se smatra inspiracijom za Taj Mahal.{{Sfn|Chaghtai|1938}} Prema savremenim historičarima Muhammad Amin Qazvinju, [[Abdul Hamid Lahori|Abdul Hamid Lahorju]] i [[Muhammad Saleh Kamboh|Muhammad Saleh Kambohu]], on nije pokazivao isti nivo naklonosti prema drugima kao što je pokazivao njoj dok je bila živa. Zbog tuge je nedjelju dana izbjegavao kraljevske poslove, a dvije godine je odustao od slušanja muzike i raskošnog oblačenja. Šah Jahan je bio oduševljen ljepotom zemlje na južnoj strani Agre na kojoj je stajala vila koja je pripadala Raja [[Jai Singh I|Jai Singhu I.]] Ovo mjesto za izgradnju Mumtazine grobnice odabrao je Šah Jahan i Jai Singh se složio da ga pokloni caru.<ref>{{Cite book|last=Wayne Edison Begley|url=https://books.google.ba/books/about/Taj_Mahal.html?id=XdAmAQAAMAAJ&redir_esc=y|title=Taj Mahal: The Illumined Tomb : an Anthology of Seventeenth-century Mughal and European Documentary Sources|last2=Ziauddin Abdul Hayy Desai|publisher=Aga Khan Program for Islamic Architecture|year=1989|pages=13-14, 22, 41-43}}</ref>
{{Galerija|File:Shahjahan on globe, mid 17th century.jpg|"Šah Jahan na globusu" iz [[Smithsonian Institucija]]|File:Mumtaz Mahal.jpg|Umjetnički prikaz [[Mumtaz Mahal]]}}

== Arhitektura i dizajn ==
{{Galerija|File:Taj Mahal Exterior with a minaret.jpg|Eksterijer Taj Mahala sa munarom|File:Detail of plant motifs on Taj Mahal wall.jpg|Detalj biljnih motiva na zidu Taj Mahala|File:The Taj with its minaret.JPG|Baza, kupola i minaret|File:Taj Mahal finial-1.jpg|Alem, [[tamga]] [[Mogulsko Carstvo]]|File:Taj mahal detail outside wall.jpg|Biljni motivi|File:Taj Mahal reflective tiles in normal exposure.JPG|Reflektirajuće pločice|File:Индия45.jpg|Mramorna [[jali]] rešetka|File:India-6153 - Flickr - archer10 (Dennis).jpg|[[Arapska kaligrafija|Kaligrafija]] [[ajet]]a na [[Arapski|arapskom]]}}
[[Datoteka:Taj_Mahal_-_Mausoleum_der_Liebe_(CC_BY-SA_4.0).webm|mini|Animacija koja prikazuje Taj Mahal (engleski titlovi)]]
Taj Mahal uključuje i proširuje tradiciju dizajna [[Indo-islamska arhitektura|indo-islamske]] i ranije mogulske arhitekture. Specifična inspiracija potekla je od uspješnih [[Dinastija Timurid|timuridskih]] i [[Mogulsko Carstvo|mogulskih]] građevina uključujući [[Gur-e Amir]] (grobnica Timura, rodonačelnika mogulske dinastije, u [[Samarkand]]u),{{Sfn|Chaghtai|1938}} [[Humayun's Tomb|Humayunova grobnica]] koja je inspirirala vrtove [[Charbagh]] i [[Hasht-behesht (arhitektura)|hasht-behesht (arhitektonski)]] plan lokacija, [[Itmad-Ud-Daulahova grobnica]] (ponekad nazvana ''Baby Tadž''), i Šah Jahanov vlastiti [[Jama Masjid, Delhi|Jama Masjid]] u [[Delhi]]ju. Dok su ranije mogulske zgrade bile prvenstveno građene od crvenog [[Peščanik|pješčenjaka]], Šah Jahan je promovisao upotrebu bijelog mramora sa umetnutim [[Poludrago kamenje|poludragim kamenjem]]. Zgrade pod njegovim patronatom dostigle su nove nivoe prefinjenosti.{{Sfn|Copplestone|1963}}

=== Grobnica ===
Grobnica je centralni fokus čitavog kompleksa Taj Mahala. To je velika građevina od bijelog mramora koja stoji na četvrtastom [[Postolje (arhitektura)|postolju]] i sastoji se od simetrične zgrade sa ''[[iwan]]om'' (vrata u obliku luka) na čijem vrhu je velika kupola i [[Final|završni dio]]. Kao i većina mogulskih grobnica, osnovni elementi su [[Indo-islamska arhitektura|indo-islamskog]] porijekla.<ref>{{Cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/581007/Taj-Mahal|title=Taj Mahal|website=Britannica|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221095137/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/581007/Taj-Mahal|archive-date=21. 2. 2015|url-status=live|access-date=4. 3. 2015}}</ref>

Osnovna konstrukcija je velika kocka sa više komora sa [[Chamfer|zakošenim]] uglovima, koji formiraju nejednaku osmostranu strukturu dužine približno 55 metara na svakoj od četiri dugačke strane. Svaka strana iwana uokvirena je ogromnim pishtaqom ili zasvođenim lukom sa dva slično oblikovana lučna balkona naslagana s obje strane. Ovaj motiv naslaganih ''pištaka'' je repliciran na zakošenim uglovima, čineći dizajn potpuno simetričnim na svim stranama zgrade. Četiri [[Munara|minareta]] uokviruju grobnicu, po jedan na svakom uglu postolja okrenut prema zakošenim uglovima. U glavnoj komori se nalaze lažni [[Sarkofag|sarkofazi]] Mumtaz Mahala i Šah Jahana; stvarne grobnice su na nižem nivou.<ref>{{Cite web|url=http://asi.nic.in/asi_monu_whs_agratajmahal.asp|title=World Heritage Sites – Agra – Taj Mahal|website=World Heritage Sites|publisher=Archaeological Survey of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20150215034204/http://asi.nic.in/asi_monu_whs_agratajmahal.asp|archive-date=15. 2. 2015|url-status=dead|access-date=4. 3. 2015}}</ref>

{{Galerija|File:The Taj Mahal main building.jpg|Mauzolej (Rauza-i-munnauwara)|File:The main gateway (darwaza) to the Taj Mahal.jpg|Glavni ulaz (darwaza) u Taj Mahal|File:Taj_Mahal-Agra-Uttar_Pradesh-DCS00786.jpg|Taj Mahal minaret|File:Taj_Mahal_sunrise.jpg|Taj Mahal u zoru sa Glavnog ulaza|File:Taj Mahal inside view 02.JPG|Četiri minareta uokviruju grobnicu|File:Inside the Taj Mahal in Agra, India Wellcome V0046065.jpg|Skica unutrašnjeg pogleda na zasvođenu kupolu nad grobnicama Šah Jahana (lijevo) i Mumtaz Mahal (desno)|File:Persian prince tomb taj mahal.jpg|Lažni sarkofazi Mumtaz Mahal (desno) i Šah Jahana (lijevo) u glavnoj odaji|File:Tombs-in-crypt.jpg|Stvarne grobnice Mumtaz Mahal (desno) i Šah Jahana (lijevo) u donjem nivou. Mumtazin grob nema nižu ploču kao Šah Jahan.|File:Dome Chhatris Spires - Taj Mahal - Agra 2014-05-14 3805.JPG|Glavna mramorna kupola, manje kupole i ukrasni tornjevi koji se protežu od rubova osnovnih zidova|File:Facade of Taj Mahal (4718894898).jpg|Arapska kaligrafija na ulazu u grobnicu|File:A window view of Taj Mahal from Agra Fort.jpg|Pogled kroz prozor na Taj Mahal iz tvrđave Agra|File:Taj Mahal in India - Kristian Bertel.jpg|Taj Mahal}}

Najspektakularnija karakteristika je mermerna kupola koja nadvisuje grobnicu. Kupola je visoka skoro 35 metara koja je po mjeri bliska dužini osnove, a naglašena je cilindričnim "bubnjem" na kojem se nalazi, a to je otprilike 7 metara visoko. Zbog svog oblika, kupola se često naziva [[kupola luka]] ili ''amrud'' (guava kupola).<ref>{{Cite web|url=http://www.strombergarchitectural.com/products/domes/types/onion--bulbous--domes|title=Onion domes, bulbous domes|publisher=Stromberg Architectural|archive-url=https://web.archive.org/web/20150507194519/http://www.strombergarchitectural.com/products/domes/types/onion--bulbous--domes|archive-date=7. 5. 2015|url-status=live|access-date=4. 3. 2015}}</ref> Vrh je ukrašen [[lotos]] dizajnom koji ujedno služi i za naglašavanje njegove visine. Oblik kupole naglašavaju četiri manja kupolasta ''[[čatrija]]'' (kioska) postavljena na njenim uglovima, koji repliciraju oblik luka glavne kupole. Kupola je blago asimetrična.{{Sfn|Ahuja|Rajani|2016}} Njihove baze sa stubovima otvaraju se kroz krov grobnice i pružaju svjetlost unutrašnjosti.Visoki ukrasni tornjevi (''guldastas'') protežu se od rubova osnovnih zidova i daju vizualni naglasak na visini kupole. Motiv [[lotos]]a se ponavlja i na ''chattrisu'' i ''na guldastama''. Na vrhu kupole i čatris nalazi se pozlaćena završna obrada koja miješa tradicionalne perzijske i hindustanske dekorativne elemente. {{Sfn|Bloom|Blair|2009}}

Glavna završnica je prvobitno bila od zlata, ali je zamijenjena kopijom od pozlaćene [[Bronza|bronze]] početkom 19. vijeka. Ova karakteristika pruža jasan primjer integracije tradicionalnih perzijskih i hinduističkih dekorativnih elemenata.<ref>{{Cite web|url=http://www.tajmahal.gov.in/exterior_decoration.html|title='The Taj!' Exteriors|website=Official WebSite of Taj Mahal|publisher=U.P. Tourism|archive-url=https://web.archive.org/web/20160531224848/http://www.tajmahal.gov.in/exterior_decoration.html|archive-date=31. 5. 2016|url-status=dead|access-date=25. 5. 2016}}</ref> Finijal je prekriven polumjesecom, tipičnim [[Polumjesec|Islamskim motivom]] čiji rogovi pokazuju prema nebu.{{Sfn|Tillotson|1990}}

Minareti, koji su visoki više od 40 metara, pokazuju sklonost dizajnera simetriji. Zamišljeni su kao minareti u upotrebi. Svaki minaret je efektivno podijeljen na tri jednaka dijela sa dva šerefeta koji ga okružuju.

=== Vanjske dekoracije ===
Vanjski ukrasi Taj Mahala su među najboljim u mogulskoj arhitekturi. Kako se površina mijenja, ukrasi se proporcionalno rafiniraju. Dekorativni elementi nastali su nanošenjem boje, [[Štuko|štukature]], kamenih intarzija ili rezbarenja. U skladu sa islamskom zabranom korištenja antropomorfnih oblika, dekorativni elementi se mogu grupisati u [[Kaligrafija|kaligrafske]], apstraktne forme ili vegetativne motive. U cijelom kompleksu su [[Sura|odlomci]] iz [[Kur'an]]a koji sadrže neke od dekorativnih elemenata. Nedavne studije sugerišu da je Amanat Khan odabrao odlomke.<ref>{{Cite web|url=https://www.tajmahal.org.uk/calligraphy.html|title=Taj Mahal Calligraphy|archive-url=https://web.archive.org/web/20161201090324/http://www.tajmahal.org.uk/calligraphy.html|archive-date=1. 12. 2016}}</ref>{{Sfn|Koch|2006}}

Kaligrafija na Velikoj kapiji glasi: „O, dušo, ti počivaš. Vratite se Gospodaru u miru s Njim i On u miru s vama.”{{Sfn|Koch|2006}} Kaligrafiju je 1609. ispisao kaligraf po imenu [[Abdul Haq|Abdul Hak]]. Šah Jahan mu je dodijelio titulu "Amanat Khan" kao nagradu za njegovu "blistavu virtuoznost".<ref name="Anon">{{Cite web|url=http://www.islamicart.com/library/empires/india/taj_mahal.html|title=The Taj mahal|website=Islamic architecture|publisher=Islamic Arts and Architecture Organization|archive-url=https://web.archive.org/web/20090417083242/http://islamicart.com/library/empires/india/taj_mahal.html|archive-date=17. 4. 2009|url-status=live|access-date=7. 2. 2015}}</ref> U blizini redova iz Kur'ana u podnožju unutrašnje kupole nalazi se natpis "Napisao beznačajno biće, Amanat Khan Shirazi".<ref>{{Cite web|url=https://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_2/t4visit_3calligraphy.html|title=...calligraphy|website=Treasures of the World: Taj Mahal|publisher=PBS|access-date=7. 2. 2015}}</ref> Veći dio kaligrafije sastoji se od cvjetnog pisma ''sulus'' napravljenog od jaspisa ili crnog mramora <ref name="Anon" /> umetnutog u ploče od bijelog mramora. Viši paneli su napisani malo većim pismom kako bi se smanjio efekat iskošenja kada se gleda odozdo. Kaligrafija pronađena na mermernim [[kenotaf]]ima u grobnici posebno je detaljna i delikatna. 

Apstraktne forme se koriste svuda, posebno u postolju, munarama, kapiji, džamiji, jawabu i, u manjoj mjeri, na površinama grobnice. Kupole i svodovi zgrada od pješčenjaka obrađeni su [[Tracery|urezanom]] [[Urezana slika|slikom]] kako bi se kreirali razrađeni geometrijski oblici. Umetci [[Opus spicatum|riblje kosti]] definišu prostor između mnogih susjednih elemenata. Bijeli ulošci se koriste u zgradama od pješčenjaka, a tamni ili crni umetci na bijelim mramorima. Malterisane površine mermernih zgrada su obojene pjegasto ili obojene u kontrastnu boju što stvara kompleks niza geometrijskih uzoraka. Podovi i šetališta koriste kontrastne [[Pločice (arhitektura)|pločice]] ili blokove u uzorcima [[Teselacija|teselacije]].<ref>{{Cite web|url=http://www.tripadvisor.com/ShowUserReviews-g297683-d317329-r227384075-Taj_Mahal-Agra_Agra_District_Uttar_Pradesh.html|title=Finest example of Mughal architecture – Review of Taj Mahal, Agra, India|website=Tripadvisor|access-date=3. 9. 2020}}</ref>

Na donjim zidovima grobnice nalaze se bijeli mramorni [[Dado (arhitektura)|dadosi]] isklesani sa realističnim [[bareljef]]nim prikazima cvijeća i vinove loze. Mermer je poliran kako bi se naglasio izuzetan detalj rezbarenja. Okviri od dadoa i [[Spandrel|lukovi]] su ukrašeni [[pietra dura]] intarzijama od visoko stiliziranih, gotovo geometrijskih loza, cvijeća i voća. Uložak je izrađen od žutog mramora, jaspisa i žada, uglačan i nivelisan na površini zidova.<ref name="Anon"/>

{{Gallery|File:Taj Mahal Exterior with a minaret.jpg|Eksterijer Taj Mahala sa munarom|File:Detail of plant motifs on Taj Mahal wall.jpg|Detalj biljnih motiva na zidu Taj Mahala|File:The Taj with its minaret.JPG|Baza, kupola i minaret|File:Taj Mahal finial-1.jpg|Alem, [[tamga]] [[Mogulsko carstvo|Mogulskog carstva]]|File:Taj mahal detail outside wall.jpg|Biljni motivi|File:Taj Mahal reflective tiles in normal exposure.JPG|Reflektirajuće pločice|File:Индия45.jpg|Mermerni [[jali]] (rešetkasti roštilj)|File:India-6153 - Flickr - archer10 (Dennis).jpg|[[arapska kaligrafija|kaligrafija]] ajeta na arapskom|title=Detailed exterior design|width=200|height=200|lines=2|align=center}}

=== Uređenje interijera ===
Unutrašnja odaja Taj Mahala seže daleko od tradicionalnih dekorativnih elemenata. Intarzija nije pietra dura, već [[lapidarij]] dragog i poludragog dragog kamenja.{{Sfn|Malaviya|2004}} Unutrašnja komora je osmougaona sa dizajnom koji omogućava ulazak sa svake strane, iako se koriste samo vrata koja gledaju na baštu prema jugu. Unutrašnji zidovi su oko 25 metara visoki i na vrhu je "lažna" unutrašnja kupola ukrašena motivom sunca. Osam lukova pištaka definiše prostor na nivou zemlje i, kao i kod spoljašnjosti, svaki donji pištak je krunisan drugim pištakom otprilike na sredini zida.{{Sfn|Khatri|2012}} Četiri središnja gornja luka formiraju balkone ili prostore za gledanje, a vanjski prozor svakog balkona ima zamršen paravan ili ''[[jali]]'' izrezan od mramora. Osim svjetlosti s balkonskih paravana, svjetlost ulazi kroz krovne otvore prekrivene čatrisom na uglovima. Osmougaoni mramorni paravan ili ''jali'' koji graniči sa kenotafima napravljen je od osam mramornih ploča izrezbarenih složenim probojima. Preostale površine su intarzirane sa delikatnim detaljima poludragim kamenjem koje formira lozu, voće i cvijeće. Svaki zid komore je visoko ukrašen dado bareljefom, složenim lapidarnim umetkom i rafiniranim kaligrafskim panelima koji odražavaju, uz malo detalja, elemente dizajna koji se vide u cijelom eksterijeru kompleksa.{{Sfn|Alī Jāvīd|2008}}

{{Galerija|File:Flowers in Marble, the Taj Mahal, Agra, Uttar Pradesh, India.jpg|Cvijeće uklesano u mermeru|File:TajJaliInlay.jpg|Detalj ''[[pietra dura]]'' ''jali'' intarzije|File:TajJaliPiercwork.jpg|Delikatnost zamršenog pirsing rada|File:Taj Mahal Mosque Interior Hall.jpg|Lukovi u džamiji|File:TajPaintedGeometry.JPG|Urezana slika|File:TajFinialTiling.jpg|Završno postavljanje podnih pločica|File:Jali-inlay.jpg|Detalj ''jali-ja''|File:Flowers_on_a_wall_(Unsplash).jpg|''[[Pietra dura]]'', ili ''parchin kari'', cvijeće}}

Muslimanska tradicija zabranjuje detaljno ukrašavanje grobova. Stoga su tijela Mumtaz i Šah Jahana stavljena u relativno običnu kriptu ispod unutrašnje odaje sa licima okrenutim udesno, prema [[Mekka|Mekki]]. [[Kenotaf]] Mumtaz Mahal postavljen je u precizno središte unutrašnje komore na pravougaonoj mramornoj podlozi veličine 1,5 sa 2,0 metara. I baza i [[kovčeg]] su detaljno ukrašeni dragim i poludragim kamenjem. Kaligrafski natpisi na kovčegu identificiraju i veličaju Mumtaz. Na poklopcu kovčega je podignuta pravougaona pastila koja je sugerisala tablicu za pisanje. Šah Jahanov kenotaf nalazi se pored Mumtazovog sa zapadne strane i jedini je vidljivi asimetrični element u cijelom kompleksu. Njegov kenotaf je veći od kenotafa njegove supruge, ali odražava iste elemente: veći kovčeg na nešto višem postolju precizno ukrašen lapidarijem i kaligrafijom koja ga identificira. Na poklopcu kovčega je tradicionalna skulptura male kutije za olovke.{{Sfn|Khatri|2012}}

Kutija za olovke i ploča za pisanje su tradicionalne mogulske [[Sahrana|pogrebne]] ikone koje ukrašavaju kovčege muškaraca i žena. [[99 Allahovih imena|Devedeset devet Božijih imena]] su kaligrafski natpisi na bočnim stranama stvarne grobnice Mumtaz Mahal. Ostali natpisi unutar kripte uključuju: ''O plemeniti, o Veličanstveni, o Uzvišeni, o Jedinstveni, o Vječni, o Slavni...'' Na grobnici Šah Džahana nalazi se kaligrafski natpis koji glasi: ''Otputovao je sa ovog svijeta u banket salu Vječnosti u noći dvadeset i šestog mjeseca [[redžeb]]a, 1076. po [[Islamski kalendar|hidžri]].''<ref>{{Cite web|url=http://www.taj-mahal.net/augEng/textN/p76.htm|title=The Rauza (Tombs) in the Mausoleum|website=.taj-mahal.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150428133614/http://www.taj-mahal.net/augEng/textN/p76.htm|archive-date=28. 4. 2015|url-status=deviated|access-date=5. 5. 2015}}</ref>

=== Vrt ===
[[Datoteka:Taj_Mahal_India.jpg|lijevo|mini| Šetališta pored reflektirajućeg bazena]]
Kompleks je postavljen ''[[charbagh]]'' ili [[Mogulski vrtovi|mogulski vrt, površine 300 metara kvadratnih]]. U vrtu se koriste uzdignute staze koje dijele svaku od četiri četvrtine vrta na 16 potopljenih partera ili cvjetnjaka. Na pola puta između grobnice i kapije u centru vrta nalazi se podignuti mramorni rezervoar za vodu sa [[Reflektirajući bazen|reflektirajućim bazenom]] postavljenim na osi sjever-jug kako bi odražavao sliku mauzoleja. Uzdignuti mramorni rezervoar za vodu naziva se ''al Hawd al-Kawthar'' u odnosu na "Kevser vrelo" obećano [[Muhammed]]u.{{Sfn|Begley|1979}}

Na drugim mjestima, vrt je uređen sa drvoredima označenim prema uobičajenim i naučnim nazivima<ref>{{Cite web|url=http://indiatourism.ws/uttar_pradesh/agra/taj_mahal/|title=The plants growing throughout the Taj Mahal complex|website=India Tourism|archive-url=https://web.archive.org/web/20170717080219/http://indiatourism.ws/uttar_pradesh/agra/taj_mahal/|archive-date=17. 7. 2017|url-status=live|access-date=7. 6. 2017}}</ref> i [[fontana]]ma. [[Charbagh garden|Šarbagh baštu]], dizajn inspirisan [[Perzijski vrtovi|perzijskim vrtovima]], u Indiju je uveo [[Babur]], prvi mogulski car. Simbolizira četiri tekuće rijeke [[džennet]]a (Raj) i odražava [[Rajski vrt]] koji potiče od perzijskog ''paridaeza'', što znači 'bašta sa zidovima'. U [[Perzijski misticizam|mističnim]] islamskim tekstovima mogulskog perioda, Raj je opisan kao idealna bašta obilja sa četiri rijeke koje teku iz centralnog izvora ili planine, razdvajajući vrt na sjever, zapad, jug i istok. 
[[Datoteka:Taj_Mahal_-_South-eastern_View_-_Agra_2014-05-14_3947-3949_Compress.JPG|mini|Jugoistočni pogled sa travnjakom]]
Većina mogulskih čarbaga su pravougaone sa grobnicom ili [[paviljon]]om u sredini. Vrt Taj Mahala je neobičan po tome što se glavni element, grobnica, nalazi na kraju vrta. Sa otkrićem [[Mahtab Bagh]]a ili "Mjesečevog vrta" na drugoj strani Jamune, interpretacija [[Arheološki pregled Indije|Arheološkog istraživanja Indije]] je da je sama rijeka Yamuna uključena u dizajn vrta i da je trebalo da se posmatra kao jedna od [[Rijeke raja|rijeka]] [[Rijeke raja|raja]].{{Sfn|Wright|2000}} Sličnosti u rasporedu i arhitektonskim karakteristikama sa [[Shalimar Gardens (Džamu i Kašmir)|Shalimar Gardens]] sugeriraju da su oba vrta možda dizajnirao isti arhitekta Ali Mardan.{{Sfn|Allan|1958}} Rani izvještaj o vrtu opisuju njegovu bujnost vegetacije, uključujući obilje [[ruža]], [[narcis]]a i [[Voćka|voćaka]].{{Sfn|Dunn|2007}} Kako je Mogulsko carstvo opadalo, Taj Mahal i njegove bašte su također opadale. Do 19. vijeka, [[Britansko Carstvo|Britansko carstvo]] je kontrolisalo više od tri petine Indije {{Sfn|Royals|1996}} i preuzelo je upravljanje Taj Mahalom. Promijenili su uređenje po svom ukusu koji je više ličio na formalne travnjake Londona.{{Sfn|Koch|2006}}

=== Spoljne zgrade ===
[[Datoteka:Taj_Mahal_Mosque,_Agra.jpg|lijevo|mini| Zapadna zgrada, džamija, okrenuta je ka mezaru.]]
Kompleks Taj Mahala omeđen je sa tri strane zidovima od [[Crenellation|crvenog]] pješčara sa zupcima; strana okrenuta ka rijeci je otvorena. Izvan zidina nalazi se nekoliko dodatnih mauzoleja, uključujući mauzoleje drugih Šah Jahanovih [[supruga]], i veća grobnica za Mumtazinog omiljenog slugu.  Ove strukture, sastavljene prvenstveno od crvenog pješčenjaka, tipične su za manje mogulske grobnice tog vremena. Unutrašnje strane zida okrenute prema vrtu su prekrivene [[arkada]]ma sa stubovima, što je tipično za hinduističke hramove što je kasnije ugrađeno u mogulske džamije. Zid je isprepleten kupolastim ''čatrisima'' i malim zgradama koje su možda služile za posmatranje ili posmatračke kule poput Muzičke kuće, koja se sada koristi kao muzej. 

Glavna kapija (''darwaza'') je monumentalna građevina izgrađena prvenstveno od mramora, koja podsjeća na mogulsku arhitekturu ranijih careva. Njegovi lukovi odražavaju oblik lukova grobnice, a lukovi ''pištaka'' sadrže kaligrafiju koja ukrašava grobnicu. Koristi bareljef i ''pietra dura'' umetnute ukrase sa cvjetnim motivima. Zasvođeni stropovi i zidovi imaju razrađene geometrijske dizajne poput onih u drugim zgradama od pješčara u kompleksu. 

Na drugom kraju kompleksa nalaze se dvije velike zgrade od crvenog pješčara koje se ogledaju jedna u drugoj, a okrenute su prema bočnim stranama grobnice. Stražnje strane zgrada paralelne su sa zapadnim i istočnim zidom. Zapadna zgrada je džamija, a druga je ''džavab'' (odgovor), za koji se smatra da je izgrađena radi arhitektonske ravnoteže iako je možda korištena kao pansion. Razlike između ove dvije zgrade uključuju nedostatak ''[[mihrab]]a'' ''kod džavaba'' (niša u zidu džamije okrenuta prema Mekki) i podovi geometrijskog dizajna, dok je pod džamije položen sa obrisima 569 molitvenih prostirki od crnog mramora. Osnovni dizajn džamije, duge dvorane nadvišene sa tri kupole, sličan je drugima koje je izgradio Šah Jahan, posebno ''Masjid-i Jahān-Numā'', ili [[Jama Masjid, Delhi|Jama Masjid u Delhiju]]. Mogulske džamije iz ovog perioda dijele salu [[Sanctuary|svetilišta]] na tri područja koja se sastoje od glavnog svetilišta i nešto manjih svetilišta sa obje strane. U Taj Mahalu, svako svetilište se otvara na veliku zasvođenu kupolu. Građevine su dovršene 1643.<ref name="Creation History"/>
 {{Široka slika|Taj Mahal-10 (cropped).jpg|600px|Taj Mahal i vanjske zgrade kako se vidi s druge strane [[rijeka Yamuna rijeke Yamune]] (sjeverni pogled)}}

== Izgradnja ==
Taj Mahal je izgrađen na parceli južno od grada Agre okruženog zidinama. Šah Jahan je Maharadži Jai Singhu I poklonio veliku palatu u centru Agre u zamjenu za zemlju.{{Sfn|Chaghtai|1938}} Područje od otprilike 3 akre (1,2 ha) je iskopano, ispunjeno zemljom kako bi se smanjilo curenje i izravnato na 50 metara iznad nivoa rijeke. U području grobnice iskopane su gomile koje su nasipane kamenom i šutom kako bi se formirala podloga grobnice. Umjesto vezanog bambusa, radnici su izgradili kolosalnu skelu od cigle koja je odražavala grobnicu. Skela je bila toliko ogromna da su predradnici očekivali da će trebati godine da se demontira.{{Sfn|Koch|1997}}

Taj Mahal je izgrađen od materijala iz cijele Indije i Azije. Vjeruje se da je više od 1.000 slonova korišteno za transport građevinskog materijala. Korišteno je oko 22.000 radnika, slikara, vezilja i kamenorezaca.<ref>{{Cite web|url=http://www.uniglobecarefreetravel.com/post/view/10-interesting-facts-about-the-taj-mahal|title=10 interesting facts about the Taj Mahal|website=UNIGLOBE|access-date=22. 1. 2019|archive-date=22. 1. 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190122195626/http://www.uniglobecarefreetravel.com/post/view/10-interesting-facts-about-the-taj-mahal|url-status=dead}}</ref> Prozirni bijeli mermer donesen je iz Makrana, Rajasthan, jaspis iz [[Punjab region|regije Punjab]], [[žad]] i [[kristal]] iz Kine. Tirkiz je bio sa [[Tibet]]a, a [[lapis lazuli]] iz [[Afganistan|Avganistana]], dok je [[safir]] došao sa [[Šri Lanka|Šri Lanke]], a karneol iz [[Arapsko poluostrvo|Arabij]]<nowiki/>e. U bijeli mermer je umetnuto ukupno 28 vrsta dragog i poludragog kamenja.<ref>{{Cite book|last=Mann|first=Elizabeth|url=https://books.google.com/books?id=72mwBl2B4q4C|title=Taj Mahal|date=2008|publisher=Mikaya Press|isbn=978-1-931414-44-9|language=en}}</ref>

Prema legendi, Šah Jahan je odredio da svako može zadržati cigle skinute sa skele, pa su je seljaci preko noći razmontirali.<ref>{{Cite web|url=https://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/taj_nav/tajnav_level_1/3building_tajfrm.html|title=...building the Taj Mahal|website=Treasures of the World: Taj Mahal|publisher=PBS}}</ref> Bila je izgrađena 15 kilometara nabijena rampa za transport mermera i materijala do gradilišta, a timovi od 20 ili 30 volova vukli su blokove na posebno konstruisanim vagonima.{{Sfn|Carroll|1973}} Za podizanje blokova u željeni položaj korišten je razrađen sistem remenica [[Drvene konstrukcije|sa stubovima i gredama]]. Voda je iz rijeke izvučena nizom ''pursa'', mehanizma užeta i kanti na životinjski pogon, u veliki rezervoar za skladištenje i podignuta u veliki rezervoar za distribuciju. Prebačena je u tri pomoćna rezervoara, iz kojih je doveden u kompleks. 

Za izradu postolja i grobnice bilo je potrebno oko 12 godina. Za preostale dijelove kompleksa potrebno je dodatnih 10 godina i završeni su po redu: munare, džamije i dževaba, te kapije. S obzirom da je kompleks građen u fazama, postoje neslaganja u rokovima završetka zbog različitih mišljenja o "završetku". Izgradnja samog mauzoleja u suštini je završena do 1643.{{Sfn|Sarkar|1919}} dok su radovi na okolnim zgradama nastavljeni godinama. Procjene troškova izgradnje variraju zbog poteškoća u procjeni troškova tokom vremena. Ukupni troškovi u to vrijeme procijenjeni su na oko 32 miliona ₹,{{Sfn|Sarkar|1919}} što je oko 52,8 &nbsp;milijardi ₹ (827 miliona US dolara&nbsp;) na osnovu vrijednosti iz 2015..<ref>{{Cite web|url=http://www.wolframalpha.com/input/?i=rupees+52.8+billion+%28dollars+US%29|title=rupees 52.8 billion (dollars US)|website=WolframAlpha: Computational Intelligence|publisher=Wolfram Alpha LLC|access-date=20. 5. 2015}}</ref>

== Simbolizam ==
Zbog globalne pažnje koju je dobio i miliona posjetilaca koje privlači, Taj Mahal je postao istaknuta slika koja asocira na Indiju, te na taj način postao simbol same Indije.{{Sfn|Tillotson|2008}}

Pored toga što je renomirani simbol ljubavi, Taj Mahal je i simbol Šah Jahanovog bogatstva i moći, te činjenice da je carstvo napredovalo pod njegovom vlašću.{{Sfn|Kinra|2015}} Bilateralnu simetriju kojom dominira centralna osovina vladari su koristili kao simbol vladajuće sile koja donosi ravnotežu i harmoniju, a Šah Jahan je taj koncept primijenio u stvaranju Taj Mahala.{{Sfn|Koch|2005}} Dodatno, plan je poravnat u kardinalnom smjeru sjever-jug, a uglovi su postavljeni tako da se, kada se gleda iz centra plana, sunce može vidjeti kako izlazi i zalazi na sjevernom i južnom uglu ljeti i zimski solsticij. To čini Tadž simboličnim horizontom.{{Sfn|Sparavigna|2013}}

Planiranje i struktura Taj Mahala, od same zgrade do vrtova i dalje, simboličan je za Mumtaz Mahalovu vilu u rajskom vrtu.{{Sfn|Koch|2005}} Koncept rajskih vrtova proširen je i na zgradu mauzoleja. Šarena loza i cvijeće ukrašavaju unutrašnjost, a ispunjeni su poludragim kamenjem tehnikom zvanom pietra dura, ili kako su je Mughali zvali, ''parchin kari''.{{Sfn|Moinifar|2013}} Čini se da zgrada malo mijenja boju u zavisnosti od doba dana i vremena. Nebo nije samo ugrađeno u dizajn kroz reflektirajuće bazene već i kroz površinu same zgrade. Ovo je još jedan način da se implicira Allahovo prisustvo na mjestu.<ref>{{Cite web|url=https://www.tajmahal.gov.in/views-of-maj-mahal.aspx|title=Views of Taj Mahal|date=4. 12. 2020|website=Department of Tourism, Government of Uttar Pradesh, India}}</ref>

Prema Ebba Koch-u, historičaru umjetnosti i međunarodnom stručnjaku za razumijevanje i tumačenje mogulske arhitekture i Taj Mahala, planiranje cjelokupnog kompleksa Tadža simbolizira zemaljski i zagrobni život, podskup simbolizacije božanskog. Plan je podijeljen na dva dijela – jedna polovina je sam mauzolej od bijelog mramora i vrtovi, a druga polovina je strana od crvenog pješčara namijenjena svjetskim tržištima. Samo je mauzolej bijel tako da predstavlja prosvjetljenje, duhovnost i vjeru Mumtaz Mahal. Prema svjetskoj putnici Eleanor Roosevelt, bijela je simbolizirala čistoću prave ljubavi. {{Sfn|Begley|1979}} Koch je dešifrirao taj simbol islamskog učenja, plan ovosvjetske strane je zrcalna slika onostranog, a velika kapija u sredini predstavlja prijelaz između dva svijeta.

Tadž se takođe smatra ženskim arhitektonskim oblikom i smatra se da utjelovljuje samu Mumtaz Mahal.{{Sfn|Havell|2004}}

== Kasniji dani ==
Ubrzo nakon završetka Taj Mahala, Šah Jahana je svrgnuo njegov sin [[Aurangzeb]] i stavio ga u kućni pritvor u obližnju [[Tvrđava Agra|tvrđavu Agra]] odakle je mogao vidjeti Taj Mahal. Nakon Šah Jahanove smrti, Aurangzeb ga je sahranio u mauzoleju pored njegove žene. {{Sfn|Gascoigne|1971}} U 18. veku, [[Jat]] vladari [[Bharatpur State|Bharatpura]] napali su Agru i napali Taj Mahal. Odnijeli su dva lustera, jedan od ahata i drugi od srebra, koji su bili okačeni preko glavnog kenotafa; uzeli su i zlatni i srebrni ekran. Kanbo, mogulski historičar, rekao je da zlatni štit koji je prekrivao 4,6 metara visok završni sloj na vrhu glavne kupole također uklonjen prilikom razaranja od strane Jata.{{Sfn|Swamy|2003}}

Do kraja 19. vijeka, dijelovi zgrada su propali. Krajem 19. vijeka, britanski [[Vicekralj|potkralj]] [[George Curzon, prvi markiz Curzon od Kedlestona|Lord Curzon]] naredio je sveobuhvatan projekat restauracije, koji je završen 1908.<ref>{{Cite web|url=https://www.tajmahal.org.uk/history.html|title=History of Taj Mahal|website=www.tajmahal.org.uk|access-date=29. 8. 2021}}</ref> On je također naručio veliku lampu u unutrašnjoj komori, po uzoru na onu u džamiji [[Kairo|u Kairu]]. Za to vrijeme, vrt je preuređen sa travnjacima u evropskom stilu koji su i danas na svom mjestu.<ref>{{Cite web|url=https://theindianchronicles.in/taj-mahal-the-symbol-of-love-shah-jahan-mumtaz-mahal/|title=Taj Mahal – The Symbol of Love – Šah Jahan Mumtaz Mahal|last=admin|date=19. 9. 2022|website=The Indian Chronicles|language=en-US|access-date=2. 3. 2023}}</ref>

== Prijetnje ==
[[Datoteka:Taj_protective_scaffold.jpg|mini|Zaštitne ratne skele 1942]]
Vlada je 1942. podigla [[skele]] da prikrije zgradu u iščekivanju zračnih napada [[Zračna služba carske japanske mornarice|japanskog ratnog vazduhoplovstv]]<nowiki/>a.{{Sfn|DuTemple|2003}} <ref>{{Cite web|url=http://natgeotv.com.au/tv/panasonic-presents-access-360-world-heritage/access-360-world-heritage-india.aspx|title=Access 360° World Heritage|website=The National Geographic Channel|archive-url=https://web.archive.org/web/20150204193726/http://natgeotv.com.au/tv/panasonic-presents-access-360-world-heritage/access-360-world-heritage-india.aspx|archive-date=4. 2. 2015|url-status=deviated|access-date=7. 2. 2015}}</ref> Tokom [[Indijsko-pakistanski ratovi|indijsko-pakistanskih ratova]] 1965. i 1971, skele su ponovno postavljene kako bi se piloti bombardera doveli u zabludu.<ref>{{Cite news|title=Taj Mahal 'to be camouflaged'|date=29. 12. 2001|work=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/1732993.stm|access-date=7. 2. 2015|archive-date=26. 4. 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150426040105/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/1732993.stm}}</ref>

Novije prijetnje dolaze od [[Zagađenje životne sredine|zagađenja okoline]] na obalama [[Rijeka Yamuna|rijeke Yamuna,]] uključujući [[Kisela kiša|kisele kiše]]{{Sfn|Dowdey|2007}} zbog [[Rafinerija Mathura|Rafinerije nafte Mathura]]<ref>{{Cite web|url=https://thewire.in/urban/what-really-ails-the-taj-mahal|title=What Really Ails the Taj Mahal?|website=The Wire|access-date=3. 9. 2020}}</ref>, čemu su se usprotivile direktive [[Vrhovni sud Indije|Vrhovnog suda Indij]]<nowiki/>e.<ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/heritage/story/19940228-supreme-court-raps-government-for-its-apathy-towards-taj-mahal-810127-1994-02-27|title=Supreme Court raps Government for its apathy towards Taj Mahal|website=India Today|language=en|access-date=2. 3. 2023}}</ref> Zagađenje je pretvaralo Taj Mahal u žuto-smeđu boju.{{Sfn|Jayalakshmi|2014}} <ref>{{Cite news|title=The Taj Mahal is falling victim to chronic pollution|date=3. 12. 2010|work=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/picturegalleries/worldnews/8179264/The-Taj-Mahal-is-falling-victim-to-chronic-pollution.html|access-date=24. 2. 2020|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/news/picturegalleries/worldnews/8179264/The-Taj-Mahal-is-falling-victim-to-chronic-pollution.html|archive-date=10. 1. 2022}}</ref> Kako bi pomogla u kontroli zagađenja, indijska vlada je uspostavila "Tadž Trapezium Zone (TTZ)", 10400 kvadratnih kilometara područje oko spomenika gdje su na snazi strogi standardi emisije.<ref>{{Cite web|url=http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/signe.htm|title=Toxons and the Taj|date=30. 4. 1997|website=Frontline|archive-url=https://web.archive.org/web/20080526021559/http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/signe.htm|archive-date=26. 5. 2008|access-date=7. 2. 2015}}</ref>

Zabrinutost za strukturalni integritet grobnice nedavno je izražena zbog pada nivoa podzemne vode u slivu [[Yamuna river|rijeke Yamuna]] koji opada brzinom od oko 1,5 metara godišnje. U 2010. godini na dijelovima grobnice su se pojavile pukotine, a minareti koji okružuju spomenik pokazivali su znakove naginjanja, jer drveni temelj grobnice može trunuti zbog nedostatka vode. Političari su, međutim, istakli da su minareti dizajnirani tako da se blago naginju prema van kako bi se spriječilo da se sruše na grobnicu u slučaju potresa. 2011. objavljeno je da neka predviđanja ukazuju da bi se grobnica mogla srušiti u roku od pet godina.<ref>{{Cite news|title=Taj Mahal could collapse within two to five years|date=7. 10. 2011|url=http://www.foxnews.com/scitech/2011/10/07/could-taj-mahal-collapse-in-2-years/?intcmp=trending|work=Fox News|access-date=7. 2. 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20141230115143/http://www.foxnews.com/scitech/2011/10/07/could-taj-mahal-collapse-in-2-years/?intcmp=trending|archive-date=30. 12. 2014}}</ref>

Male minarete koji se nalaze na dvije od okolnih zgrada prijavljeni su kao oštećeni u oluji 11. aprila 2018.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-43735757|title=India Taj Mahal minarets damaged in storm|date=12. 4. 2018|website=BBC News}}</ref> Dana 31. maja 2020. još jedna žestoka grmljavina nanijela je određena oštećenja kompleksu.<ref>{{Cite web|url=https://www.dawn.com/news/1560444/deadly-thunderstorm-damages-taj-mahal|title=Deadly thunderstorm damages Taj Mahal|date=1. 6. 2020|website=Dawn|access-date=3. 6. 2020}}</ref>

== Turizam ==
[[Datoteka:GroupFromNorthEastIndiaAtTaj.jpg|mini|Posjetioci Taj Mahala]]
Taj Mahal privlači veliki broj turista. UNESCO je 2001. dokumentirao više od 2 miliona posjetilaca,<ref>{{Cite web|url=https://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/APA/cycle01/section2/252.pdf|title=Periodic Reporting Exercise on the Application of the World Heritage Convention|date=decembar 2002|archive-url=https://web.archive.org/web/20150228042527/https://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/APA/cycle01/section2/252.pdf|archive-date=28. 2. 2015|url-status=live|access-date=7. 2. 2015}}</ref> koji se povećao na oko 7-8&nbsp;miliona u 2014.<ref>{{Cite news|title=Archaeological Survey of India Agra working on compiling visual archives on Taj Mahal|date=29. 11. 2015|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-11-29/news/68644851_1_agra-circle-taj-mahal-asi|work=The Economic Times|access-date=16. 1. 2016|archive-date=23. 4. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160423233109/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-11-29/news/68644851_1_agra-circle-taj-mahal-asi}}</ref> Na snazi je trostepeni sistem cijena, sa znatno nižom ulaznicom za indijske državljane i skupljim za strance. {{As of|2022}} , naknada za indijske državljane iznosila je 50 ₹, za državljane zemalja [[SAARC|SAARC-]] a i [[BIMSTEC]] -a 540 ₹, a za ostale strane turiste 1.100 ₹.<ref>{{Cite web|url=http://www.tajmahal.gov.in/visiting-hours.aspx|title=Timing and Ticket Price to Visit the Taj Mahal in Agra, India|website=Website of Taj Mahal – Department of Tourism, Government of Uttar Pradesh, India|archive-url=https://web.archive.org/web/20211225200832/http://www.tajmahal.gov.in/visiting-hours.aspx|archive-date=25. 12. 2021|url-status=live|access-date=1. 3. 2022}}</ref> Većina turista dolazi u hladnijim mjesecima u oktobru, novembru i februaru. Zagađujući saobraćaj nije dozvoljen u blizini kompleksa i turisti moraju ili pješačiti od parkinga ili uzeti električni autobus. Khawasspuras (sjeverna dvorišta) se trenutno obnavljaju za korištenje kao novi centar za posjetitelje.{{Sfn|Koch|2006}} {{Sfn|Koch|2006}} U 2019. godini, kako bi se riješio [[Prekomjerni turizam|problem prekomjernog turizma]], stranica je uvela novčane kazne za posjetioce koji su ostali duže od tri sata. {{Sfn|Jaiswal|2019}}

Mali grad južno od Tadža, poznat kao Tadž Ganji ili Mumtazabad, prvobitno je izgrađen sa [[Karavanska stanica|karavan-sarajima]], [[bazar]]ima i pijacama da bi služio potrebama posjetilaca i radnika.{{Sfn|Koch|2006}} Na listama preporučenih turističkih destinacija često se nalazi Taj Mahal, koji se također pojavljuje na nekoliko lista [[Novih sedam svjetskih čuda|sedam svjetskih čuda]], uključujući nedavno objavljeno [[Novih sedam svjetskih čuda]], nedavnu anketu sa 100 miliona glasova.<ref>{{Cite news|title=New Seven Wonders of the World announced|date=9. 7. 2007|work=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/travel/main.jhtml?xml=/travel/2007/07/09/etsevenwonders109.xml|access-date=7. 2. 2015|archive-date=21. 1. 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080121011013/http://www.telegraph.co.uk/travel/main.jhtml?xml=%2Ftravel%2F2007%2F07%2F09%2Fetsevenwonders109.xml}}</ref>

Teren je otvoren od 6:00 do 19:00 sati radnim danima, osim petkom kada je kompleks otvoren za namaz u džamiji od 12:00 do 14:00 sati. Kompleks je otvoren za noćno razgledanje na dan punog mjeseca i dva dana prije i poslije,<ref>{{Cite web|url=http://asi.nic.in/asi_monu_whs_agratajmahal_night.asp|title=Night Viewings of Taj Mahal|publisher=Archaeological Survey of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20150207191606/http://asi.nic.in/asi_monu_whs_agratajmahal_night.asp|archive-date=7. 2. 2015|url-status=deviated|access-date=7. 2. 2015}}</ref> isključujući petak i mjesec [[Ramazan]].

Strani uglednici često posjećuju Taj Mahal na putovanjima u Indiju. Zapažene ličnosti koje su doputovale na sajt su [[:en:Dwight Eisenhower|Dwight Eisenhower]], [[:en:Jacqueline Kennedy|Jacqueline Kennedy]], [[:en:Jimmy Carter|Jimmy Carter]], [[:en:George H. W. Bush|George H. W. Bush]], [[:en:George Harrison|George Harrison]],, [[Vladimir Putin]], [[Diana Spencer|princeza Dajana]], [[Donald Trump|Donald Tramp]], [[:en:Justin Trudeau|Justin Trudeau]], [[Charles III|princ Čarls]], [[Elizabeta II|kraljica Elizabeta]] i [[Princ Filip, vojvoda od Edinburgha|princ Filip]].<ref>{{Cite news|title=Trump to Diana: The most iconic Taj Mahal photos|date=24. 2. 2020|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-51583627|access-date=24. 2. 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2020/02/21/politics/melania-trump-first-ladies-india/index.html|title=Melania Trump next in long line of first ladies to visit India|last=Bennett|first=Kate|date=21. 2. 2020|website=CNN|access-date=24. 2. 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cbc.ca/news/politics/trudeau-official-visit-1.4541128|title=Trudeau, with family in tow, visits India's famed Taj Mahal|date=Feb 18, 2018|website=CBC}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/gallery/2020/feb/25/taj-mahal-posers-through-the-years-trump-in-pictures|title=Taj Mahal posers through the years|last=Fidler|first=Matt|date=25 Feb 2020|website=The Guardian}}</ref>

== Mitovi ==
[[Datoteka:Jean-Baptiste_Tavernier.jpg|mini|Jean-Baptiste Tavernier, jedan od prvih evropskih pisaca o Taj Mahalu]]
Još od izgradnje, zgrada je bila izvor divljenja koje nadilazi kulturu i geografiju, pa su lični i emocionalni odgovori dosljedno zasjenili školsku procjenu spomenika.{{Sfn|Koch|2006}} Dugogodišnji mit drži da je Šah Jahan planirao da se [[mauzolej]] izgradi u crnom mermeru kao [[Crni Taj Mahal]] preko rijeke Yamuna.{{Sfn|Asher|1992}} Ideja potiče iz fantastičnih spisa [[Jean-Baptiste Tavernier]] -a, evropskog putnika koji je posjetio Agru 1665.. Predloženo je da je njegov sin Aurangzeb zbacio Šah Jahana prije nego što je mogla biti izgrađena. Ruševine pocrnjelog mramora preko rijeke u [[Mehtab Bagh|Mehtab Bagh-u]], čini se da podržavaju ovu legendu. Međutim, iskopavanja obavljena 1990-ih otkrila su da se radi o promijenjenom bijelom kamenju koje je pocrnilo.{{Sfn|Koch|2006}} Vjerodostojniju teoriju o porijeklu crnog mauzoleja demonstrirali su 2006. arheolozi koji su rekonstruisali dio bazena u Mehtab Baghu. Jasno se mogao vidjeti tamni odsjaj bijelog mauzoleja, koji odgovara Šah Jahanovoj opsesiji simetrijom i pozicioniranjem samog bazena.  <cite class="citation audio-visual cs1">A+E televizijska mreža. 2006.</cite>

Ne postoje konkretni dokazi za tvrdnje koje opisuju, često u užasnim detaljima, smrti, raskomadanja i sakaćenja koje je Šah Jahan navodno nanio raznim arhitektima i zanatlijama povezanim s grobnicom.<ref>{{Cite web|url=https://www.tajmahal.org.uk/legends/mutilation.html|title=Mutilations in Taj Mahal Myth|website=Taj Mahal|access-date=22. 6. 2021}}</ref> {{Sfn|Lahiri|2004}} Neke priče tvrde da su oni koji su uključeni u izgradnju potpisivali ugovore obavezujući se da neće učestvovati u sličnom dizajnu. Slične tvrdnje postoje za mnoge poznate građevine.{{Sfn|Koch|2006}} Ne postoje dokazi za tvrdnje da je [[Lord William Bentinck]], generalni guverner Indije 1830-ih, navodno planirao srušiti Taj Mahal i prodati mermer na aukciji. Bentinckov biograf John Rosselli kaže da je priča proizašla iz Bentinckove prodaje odbačenog mramora iz tvrđave Agra za prikupljanje sredstava.{{Sfn|Rosselli|1974}}

Pojavilo se nekoliko mitova, od kojih nijedan nije podržan arheološkim zapisima, koji tvrde da su za izgradnju Taj Mahala bili odgovorni ljudi osim Šah Jahana i originalnih arhitekata. Na primjer, 2000. Vrhovni sud Indije je odbacio peticiju [[Purushottam Nagesh Hrast|PN Oaka]] <ref>Writ Petition (Civil) 336 of 2000, ''P.N. Oak vs. U.O.I. & Ors.''</ref> da se proglasi da je hinduistički kralj izgradio Taj Mahal. {{Sfn|Koch|2006}}<ref>{{Cite web|url=https://www.thehindu.com/thehindu/2000/07/14/stories/0214000q.htm|title=Plea to rewrite Taj history dismissed|website=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20171214072255/http://www.thehindu.com/thehindu/2000/07/14/stories/0214000q.htm|archive-date=14. 12. 2017|url-status=dead|access-date=16. 1. 2019}}</ref> Visoki sud u Allahabadu je 2005. odbacio sličan zahtjev. Ovaj slučaj je iznio Amar Nath Mishra, socijalni radnik i propovjednik koji je tvrdio da je Taj Mahal sagradio hinduistički kralj Parmal Dev 1196.{{Sfn|Ali|2014}}

Druga takva nepodržana teorija je da je Taj Mahal dizajnirao Italijan, Geronimo Vereneo, koji je bio na vlasti kratko vrijeme nakon što ga je prvi promovirao Henry George Keene 1879. koji je preveo špansko djelo ''Itinerario'', (''The Travels of Fray Sebastian Manrique, 1629–1643'' ). Još jednu teoriju da je Francuz, Ostin od Bordoa dizajnirao Tadž, promovisao je [[William Henry Sleeman]] na osnovu rada [[Jean-Baptiste Tavernier|Jean-Baptiste Tavernier-]]<nowiki/>a. Ove ideje je oživio otac Hosten, a o njima je ponovo raspravljao EB Havell i poslužile su kao osnova za kasnije teorije i kontroverze.{{Sfn|Dixon|1987}}

== Kontroverze ==
Od 2017, nekoliko sudskih slučajeva o tome da je Taj Mahal hinduistički hram inspirisano je teorijom PN Oaka.{{Sfn|Qureshi|2017}} <ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/is-the-taj-mahal-a-mausoleum-or-a-shiva-temple-cic-tells-government-to-clarify/story-bYyd6mFUmFbrIjOJnbP9CI.html|title=Is Taj Mahal a mausoleum or a Shiva temple? CIC asks govt to clarify|date=10. 8. 2017|website=Hindustan Times|access-date=16. 1. 2019}}</ref> U augustu 2017, [[Arheološki pregled Indije|Arheološka služba Indije]] (ASI) je izjavila da nema dokaza koji ukazuju na to da je spomenik ikada imao hram.<ref>{{Cite web|url=http://indiatoday.intoday.in/story/vinay-katiyar-taj-mahal-tejo-mahalaya-temple-supreme-court-bee-in-bonnet-theory-asi/1/1071039.html|title=BJP's Vinay Katiyar now calls Taj Mahal a Hindu temple – a 'bee in bonnet' theory that Supreme Court once rejected|last=Ankit TyagiHarmeet Šah Singh|date=18. 10. 2017|website=India Today}}</ref> [[Vinay Katiyar]] iz [[Bharatiya Janata Party|Bharatiya Janata Partije]] je 2017. tvrdio da je spomenik iz 17. stoljeća sagradio mogulski car Šah Jahan nakon što je uništio hinduistički hram pod nazivom "Tejo Mahalaya" i da je u njemu bio [[Lingam|Shiva ling]]<nowiki/>a. Ovu tvrdnju je iznio i drugi član BJP- [[Laxmikant Bajpai|a Laxmikant Bajpai]] 2014. Ministar kulture sindikata vlade BJP [[Mahesh Sharma]] izjavio je u novembru 2015. tokom sjednice parlamenta da nema dokaza da je riječ o hramu. Teorije o tome da je Taj Mahal hram Šive počele su kružiti kada je Oak objavio svoju knjigu ''Taj Mahal: istinita priča'' iz 1989. Tvrdio je da je sagrađena 1155. nove ere, a ne u 17. vijeku, kako navodi ASI.<ref>{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/what-is/what-is-tejo-mahalaya-controversy-taj-mahal-vinay-katiyar-bjp-4896716/|title=What is Tejo Mahalaya controversy?|date=18. 10. 2017|website=The Indian Express}}</ref>

Kontroverza je nastala 2017. kada ga vlada Utar Pradeša nije uključila u svoju službenu turističku brošuru ''Turizam Utar Pradeša – neograničene mogućnosti''. Glavni ministar [[Yogi Adityanath]] ranije je tvrdio da ne predstavlja indijsku kulturu.{{Sfn|Ahluwalia|2017}} Usred ove kontroverze, BJP MLA [[Sangeet Singh Som|Sangeet Som]] je tvrdio da su oni koji su izgradili Taj Mahal bili izdajnici i da je to bila "mrlja" na kulturi zemlje. Tvrdio je da ga je sagradio čovjek koji je zatvorio vlastitog oca i želio da ubije Hinduse. Poslanik BJP-a [[Anshul Verma]] podržao je njegove komentare. Poslanik AIMIM- a [[Asaduddin Owaisi]], vođa [[Nacionalna konferencija Džamu i Kašmira|nacionalne konferencije Jammu & Kashmir]] [[Omar Abdullah]],<ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/india-news/taj-mahal-a-blot-built-by-traitors-says-bjp-lawmaker-sangeet-som-1763459|title='Taj Built By Traitors,' Says BJP's Sangeet Som, Hate-Speech Giver|last=Pandey|first=Alok|date=16. 10. 2017|editor-last=Deepshikha Ghosh|website=NDTV}}</ref> i Azam Khan su ga kritizirali. Glavni ministar Adityanath je izjavio da su Somovi komentari lični i da će se vlada fokusirati na turistički potencijal svakog spomenika.<ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/taj-mahall-uttar-pradesh-sangeet-som-yogi-adityanath-asaduddin-owaisi-1066237-2017-10-17|title=Sangeet Som's Taj Mahal a blot remark fails to get Yogi Adityanath's endorsement|date=17. 10. 2017|website=India Today}}</ref>

== Galerija ==
<gallery mode="packed" caption="Taj Mahal">
File:Taj_Mahal_East_Side.JPG|Istočni pogled ujutru
File:IAshishTripathi™_Taj-Minaret-restoration.jpg|Taj Mahal po oblačnom vremenu i njegova munara u restauraciji
File:Taj_Mahal_Sunset_Edit1.jpg|Zapadni pogled na zalazak sunca
File:Taj_Mahal_in_India.jpg|Taj Mahal kroz maglu
File:Taj_Mahal,_Agra,_Uttar_Pradesh,_India_2012.jpg|Panoramski pogled od 360 stepeni oko Taj Mahala 2005
</gallery>

== Također pogledati ==
* [[Arhitektura Indije]]
* [[Bibi Ka Maqbara]], slična zgrada u [[Deccan Plateau|Dekanu]], [[Aurangabad, Maharaštra|Aurangabad]]
* [[Fatehpur Sikri]], obližnji grad i mjesto svjetske baštine
* [[Islamska arhitektura]]
* [[Indo-islamska arhitektura]]
* ''Unutra'', album novog doba iz 1968. snimljen u zgradi
* Lista najviših kupola
* Spisak najviših građevina izgrađenih pre 20. veka
* [[Novih sedam svjetskih čuda|New7Wonders of the World]]
* Taj Mahal replike i derivati
* Čuda svijeta

== Reference ==

=== Citati ===
<references responsive="1"></references>

=== Opći izvori ===
{{Refbegin|30em}}
* {{cite news|last=Ahluwalia|first=Ravneet|url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/taj-mahal-india-dropped-tourism-booklet-utter-pradesh-government-a7981171.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220526/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/taj-mahal-india-dropped-tourism-booklet-utter-pradesh-government-a7981171.html|archive-date=26. 5. 2022|url-access=subscription|url-status=live|title=Taj Mahal dropped from tourism booklet by state governemnt|work=The Independent|date=3. 10. 2017}}
* {{cite news|last=Ali|first=Mohammad|date=8. 12. 2014|title=Taj Mahal part of an ancient temple: UP BJP chief|url=http://www.thehindu.com/news/taj-mahal-part-of-an-ancient-temple-uttar-pradesh-bjp-chief/article6672772.ece|newspaper=The Hindu|access-date=7. 2. 2015|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141208164541/http://www.thehindu.com/news/taj-mahal-part-of-an-ancient-temple-uttar-pradesh-bjp-chief/article6672772.ece|archive-date=8. 12. 2014}}
* {{cite book|last1=Asher|first1=Catherine B.|url=https://books.google.com/books?id=3ctLNvx68hIC|title=Architecture of Mughal India|publisher=Cambridge University Press|year=1992|isbn=978-0-521-26728-1}}
* {{cite journal|last1=Ahuja|first1=Dilip R.|last2=Rajani|first2=M.B.|year=2016|title=On the symmetry of the central dome of the Taj Mahal|url=http://www.currentscience.ac.in/Volumes/110/06/0996.pdf|journal=Current Science|volume=110|issue=6|pages=996–997|doi=10.18520/cs/v110/i6/996-999}}
* {{cite book|last=Ahmed|first=Akbar S.|url=https://books.google.com/books?id=xu8BAwAAQBAJ|title=Islam Today: A Short Introduction to the Muslim World|publisher=I.B. Tauris|year=1998|isbn=978-0-85771-380-3}}
* {{cite book|last=Allan|first=John|title=The Cambridge Shorter History of India|publisher=S. Chand, 288 pages|year=1958|edition=First|location=Cambridge}}
* {{cite book|last=Alī Jāvīd|first=Tabassum Javeed|url=https://books.google.com/books?id=fg-lGID3WpQC&q=inlay+work+of+taj+mahal+semi+precious+stones&pg=PA272|title=World Heritage Monuments and Related Edifices in India, Volume 1|publisher=Algora Publishing|year=2008|isbn=978-0-87586-483-9|archive-url=https://web.archive.org/web/20180303132909/https://books.google.com/books?id=fg-lGID3WpQC&pg=PA272&dq=inlay+work+of+taj+mahal+semi+precious+stones&hl=en&sa=X&ei=anBIVa7JG9KXuAS1toDQCQ&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=inlay%20work%20of%20taj%20mahal%20semi%20precious%20stones&f=false|archive-date=3. 3. 2018|url-status=live}}
* {{cite journal|last=Begley|first=Wayne E.|date=mart 1979|title=The Myth of the Taj Mahal and a New Theory of Its Symbolic Meaning|url=https://www.collegeart.org/pdf/artbulletin/Art%20Bulletin%20Vol%2061%20No%201%20Begley.pdf|journal=[[The Art Bulletin]]|volume=61|issue=1|pages=7–37|doi=10.2307/3049862|jstor=3049862}}
* {{Cite book|last1=Bloom|first1=Jonathan M.|title=The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture|last2=Blair|first2=Sheila S.|date=1. 1. 2009|isbn=978-0195309911|doi=10.1093/acref/9780195309911.001.0001}}
* {{cite book|last=Carroll|first=David|url=https://archive.org/details/tajmahal00carr|title=The Taj Mahal|publisher=Newsweek|year=1973|isbn=978-0-88225-024-3|url-access=registration}}
* {{cite thesis|last=Chaghtai|first=Muhammad Abdulla|title=Le Tadj Mahal d'Agra (Inde), histoire et description comprenant en appendice le texte d'un ms. persan sur le Tadj provenant de la Bibliothèque nationale à Paris: thèse pour le doctorat d'Université présentée à la Faculté des lettres de l'Université de Paris, par Muhammad Abdulla Chaghtai|publisher=Éditions de la Connaissance|year=1938}}
* {{cite book|last=Copplestone|first=Trewin|url=https://books.google.com/books?id=mJVbDfLwZw4C|title=World architecture: an illustrated history from earliest times|publisher=Crescent Books|year=1963|isbn=978-0-517-35148-2}}
* {{cite journal|last1=Dixon|first1=Jack S.|year=1987|title=The Veroneo controversy|journal=The Journal of Imperial and Commonwealth History|volume=15|issue=2|pages=170–178|doi=10.1080/03086538708582735}}
* {{cite web|url=https://science.howstuffworks.com/nature/climate-weather/atmospheric/acid-rain.htm|title=How Acid Rain Works|last=Dowdey|first=Sarah|date=5. 8. 2007|website=HowStuffWorks|access-date=16. 1. 2019}}
* {{cite web|url=https://adventure.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm|title=HowStuffWorks: The Taj Mahal|last=Dunn|first=Jerry Camarillo Jr.|date=2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070913084703/http://travel.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm|archive-date=13. 9. 2007}}
* {{cite book|last=DuTemple|first=Lesley A.|url=https://books.google.com/books?id=J--NBIJ55AMC&q=scaffolding+taj+mahal+world+war&pg=PA77|title=The Taj Mahal|publisher=Twenty-First Century Books|year=2003|isbn=978-0-8225-4694-8|access-date=7. 2. 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20180303132909/https://books.google.com/books?id=J--NBIJ55AMC&pg=PA77&lpg=PA77&dq=scaffolding+taj+mahal+world+war&source=bl&ots=QGPOpLQ1G_&sig=pKNLL7VHDa5ZJZIf2Ormrb1CY74&hl=en&sa=X&ei=vjHSVNy8JcGwuASg2oKoDg&ved=0CDkQ6AEwBTgK#v=onepage&q=scaffolding%20taj%20mahal%20world%20war&f=false|archive-date=3. 3. 2018|url-status=live}}
* {{cite book|last=Gascoigne|first=Bamber|url=https://books.google.com/books?id=-ryFAAAAIAAJ|title=The great Moghuls|publisher=Cape|year=1971|isbn=978-0224005807}}
* Havell, E.B. (1913). ''Indian Architecture: Its Psychology, Structure and History'', John Murray.
* {{Cite book|last=Havell|first=E. B.|title=A Handbook to Agra and the Taj, Sikandra, Fatehpur-Sikri and the Neighbourhood|year=2004|location=Calcutta}}
* {{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/now-pay-fine-if-you-spend-more-than-3-hrs-at-taj/articleshow/69748831.cms|title=Now, pay fine if you spend more than 3 hrs at Taj|last=Jaiswal|first=Anuja|date=12. 6. 2019|work=The Times of India|access-date=13. 1. 2020}}
* {{cite web|url=http://www.ibtimes.co.uk/pollution-carbon-soot-dust-discolouring-taj-mahal-1479036|title=India: Pollution turning the Taj Mahal brown|last=Jayalakshmi|first=K.|date=11. 12. 2014|website=International Business Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20150204182429/http://www.ibtimes.co.uk/pollution-carbon-soot-dust-discolouring-taj-mahal-1479036|archive-date=4. 2. 2015|url-status=live|access-date=7. 2. 2015}}
* {{cite book|last=Khatri|first=Vikas|url=https://books.google.com/books?id=mVKcA0S3kqYC|title=Greatest Wonders of the World|publisher=V&S Publishers|year=2012|isbn=978-93-81588-30-7}}
* {{Cite book|last=Kinra|first=Rajeev|title=Writing Self, Writing Empire: Chandar Bhan Brahman and the Cultural World of the Indo-Persian State Secretary|publisher=University of California Press|year=2015|location=Oakland}}
* {{cite journal|last=Koch|first=Ebba|year=1997|title=Mughal Palace Gardens from Babur to Šah Jahan (1526–1648)|journal=Muqarnas|volume=14|pages=143–165|doi=10.2307/1523242|jstor=1523242}}
* {{cite journal|last=Koch|first=Ebba|date=mart 2005|title=The Taj Mahal: Architecture, Symbolism, and Urban Significance|journal=Muqarnas|volume=22|pages=128–149|doi=10.1163/22118993_02201008|jstor=25482427}}
* {{cite book|last=Koch|first=Ebba|url=https://archive.org/details/completetajmahal0000koch|title=The Complete Taj Mahal: And the Riverfront Gardens of Agra|publisher=Thames & Hudson|year=2006|isbn=978-0-500-34209-1|edition=First|url-access=registration}}
* {{Cite book|last=Lahiri|first=Jhumpa|title=[https://www.ssgopalganj.in/online/E-Books/CLASS%20XII/THE%20NAMESAKE%20BY%20JHUMPA%20LAHIRI.pdf The Namesake]|date=2004|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|isbn=978-0-547-42931-1}}
* {{cite news|last=Malaviya|first=Nalini S.|date=Mar 19, 2004|title=Tables with inlay work enhance appeal of your interiors|newspaper=The Economic Times|access-date=5. 5. 2015|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2004-03-19/news/27399169_1_coffee-tables-inlay-work-wood|archive-url=https://web.archive.org/web/20160529010941/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2004-03-19/news/27399169_1_coffee-tables-inlay-work-wood|archive-date=29. 5. 2016|url-status=unfit}}
* {{Cite journal|last=Moinifar|first=Heshmat H.|date=2013|title=Taj Mahal as a Mirror of Multiculturalism and Architectural Diversity in India|journal=Journal of Subcontinent Researches|pages=}}
* {{cite web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/taj-mahal-court-petition-shiva-temple-1029352-2017-08-12|title=Another court petition challenges Taj Mahal's story as a symbol of love|last=Qureshi|first=Siraj|date=2017|website=India Today|access-date=16. 1. 2019}}
* {{cite book|last=Rosselli|first=John|url=https://archive.org/details/lordwilliambenti0000ross|title=Lord William Bentinck: The Making of a Liberal Imperialist, 1774–1839|publisher=University of California Press|year=1974|isbn=978-0-520-02299-7|url-access=registration}}
* {{cite book|last=Royals|first=Sue|url=https://books.google.com/books?id=NB4R6JBqkaQC|title=Our Global Village – India|publisher=Lorenz Educational Press|year=1996|isbn=978-1-4291-1107-2|location=India|archive-url=https://web.archive.org/web/20151013130440/https://books.google.com/books?id=NB4R6JBqkaQC&source=gbs_navlinks_s|archive-date=13. 10. 2015|url-status=live}}
* {{cite book|last=Sarkar|first=Jadunath (Sir)|url=https://archive.org/stream/studiesinmughali00sarkuoft#page/30/mode/2up|title=Studies in Mughal India|date=1919|publisher=Calcutta M.C. Sarkar|access-date=20. 5. 2015}}
* {{Cite journal|last=Sparavigna|first=Amelia Carolina|date=novembar 2013|title=[https://hal.science/hal-02264432/document The Gardens of Taj Mahal and the Sun]|journal=International Journal of Sciences|pages=}}
* {{cite news|last=Swamy|first=K.R.N.|title=Perils the Taj has faced|date=13. 7. 2003|url=http://www.tribuneindia.com/2003/20030713/spectrum/heritage.htm|newspaper=[[The Tribune (Chandigarh)]]|access-date=7. 2. 2015|url-status=live|archive-date=17. 1. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160117180841/http://www.tribuneindia.com/2003/20030713/spectrum/heritage.htm}}
* {{cite book|last=Tillotson|first=Giles Henry Rupert|url=https://books.google.com/books?id=vtnVAAAAMAAJ|title=Mughal India|publisher=Chronicle Books|year=1990|isbn=978-0-87701-686-1}}
* {{cite book|last=Tillotson|first=G. H. R|url=https://books.google.com/books?id=Q4zYd848UJkC|title=Taj Mahal|publisher=Harvard University Press|year=2008|isbn=978-0-674-03186-9}}
* {{cite book|last=Wells|first=John C.|title=Longman pronunciation dictionary|publisher=Longman|year=1990|isbn=0-582-05383-8|location=Harlow, England}}
* {{cite journal|last=Wright|first=Karen|date=1. 7. 2000|title=Works in Progress|url=http://discovermagazine.com/2000/jul/featworks|journal=[[Discover (magazine)|Discover]]|location=[[Waukesha, Wisconsin]]|publisher=[[Kalmbach Publishing]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150129183324/http://discovermagazine.com/2000/jul/featworks|archive-date=29. 1. 2015|access-date=7. 2. 2015|url-status=bot: unknown}}
{{Refend}}

== Vanjski linkovi ==

* {{Službeni sajt|http://www.tajmahal.gov.in/}} Taj Mahala
* [https://web.archive.org/web/20150215034204/http://asi.nic.in/asi_monu_whs_agratajmahal.asp Description of the Taj Mahal] u Archaeological Survey of India
* [https://whc.unesco.org/en/list/252 Profile of the Taj Mahal] na [[UNESCO]]
* {{Cite web|url=http://thetajindia.weebly.com/outlying-buildings.html|title=Outlying Buildings|website=Taj Mahal|archive-url=https://web.archive.org/web/20150204165442/http://thetajindia.weebly.com/outlying-buildings.html|archive-date=4. 2. 2015|url-status=live|access-date=7. 2. 2015}}
{{Novih 7 svjetskih čuda}}
{{Normativna kontrola}}

{{Istaknuti članak}}

[[Kategorija:Članci koji sadrže video klipove]]
[[Kategorija:Taj Mahal]]
[[Kategorija:Svjetska baština u Indiji]]
[[Kategorija:Osnivanja u 1650-ima]]
[[Kategorija:Mauzoleji]]
[[Kategorija:Kupole]]