Sidlakang Imperyong Romano

Ang Imperyong Bizantino kun Bizantiyum mao ang makakasaysayano'ng katawagan nga ginamit sukad niadtong ika 19 nga gatos ka tuig aron sa paghulagway sa Griyego-tinabian sa Imperyong Romano niadtong Tunga-tunga nga mga Panahon, nahimutang ang kapital nga dakbayan niini sa Constantinople. Nilad usab ni isip Sidlakang Imperyong Romano, bisan kini nga katawagan kay gigamit kaniadtong panahon sa wala pa ang pagkahugno sa Kasadpa'ng Imperyo'ng Romano. Kasagaran sa kasaysayan niini naila kini sa mga kaatbang sa Kasadpan isip Imperyo sa mga Griyego tungod sa paghari sa Pinulonga'ng Griyego, kultura ug populasyon. Sa mga lumad nga tao niini kini nailhan lamang nga Imperyong Romano kun Romania ug ang mga imperador niini mipadayon sa wala maputol nga pagsunod sa mga Imperador nga Romano.

Watawat

Pinakamalaking sakop, 550 TG.

Etimolohiyo

Ang katawagan nga Imperyong Bizantino kay mugna-mugna sa mga historyador ug wala kini magamit sa panahon sa Imperyo. Ang pangalan sa Imperyo sa Griniyego kay Basileia tōn Rōmaiōn (Plantilya:Griniyego) — "Imperyo sa mga Romano" — usa ka paghubad sa Linatin nga pangalan sa Imperyo (Plantilya:Linatin); kun Rōmania (Plantilya:Griniyego).

Ang katawagan nga "Bizantino" kun "Bizantiyum", kay ang pangalan sa dakbayan sa Konstantinopol sa dili pa kini nahimo nga kapital sa Kontantino. Ang karaan nga pangalan sa siyudad kay panagsa na lang masugatan gawas sa mga makasaysayano'ng kasualatan kun unod sa mga balak.

Ang pagtawag nga Imperyo nga "Bizantino" nagsugod sa Kasadpang Uropa kaniadtong 1557 kanus-a ang Alemanhong mangakasaysayanon nga si Hieronymus Wolf mipublikar sa iyang binuhat nga Corpus Historiæ By­zantinæ, nga usa ka koleksyon sa mga Bizantinong sulat. Ang publikasyon kaniadtong 1648 sa Byzantine du Louvre (Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ), ug sa 1680 ni Du Cange nga Historia Byzantina mipasikat pa gayod sa gamit nga Bizantino sa mga Pranses nga mga manunulat, sama ni Montesquieu]]. Kaniadtong ika-19 nga gatos ka tuig ra hinuon, natawo ang makabag-ong Gresya nga ang terminong "Bizantino" sagad nga gigamit sa Kasadpanong kalibotan.

Ang paggamit sa "Imperyong Bizantino" ug usab sa Imperium Graecorum (Imperyo sa mga Griyego), mipasabot sa pagdumili sa pangangkon sa imperyo isip sumusunod sa Imperyong Romano. Ang Bizantino pangangkon og pagsunod sa Romanhong panulondon gigamit na kaniadtong panahon sa koronasyon ni Charlemagne isip Imperator Augustus ni Papa Leo III sa tuig 800.

Kon ang Papa o ang mga Kasadpanong hari mogamit sa ngalan nga Romanhon sa pagpasabot sa mga Bizantinong imperador, mas mogamit sila sa termino nga Imperator Romaniæ inay Imperator Romanorum, nga usa ka titulo nga ang mga Kasadpanon gigamit ngadto lang kang Charlemagne ug iyang sumusunod.

Sinugdanan

Si Konstantino I ug iyaha nga mga sumusunod

"Ang Pagbunyag ni Konstantino" gipintal sa mga tinun-an ni Raphael (1520–1524, fresco, dakbayan sa Batikano, Palasyong Apostolikanhon). Si Eusebius sa Caesaria mitaho nga, sama sa kasagarang mga mibalhin sa tinuohan nga Kristiyanismo, si Konstantino dugay nakadawat sa pagbunyag hangtod sa mubong takna sa wala pa siya mamatay.

Gibalhin ni Konstantino ang kapital sa Imperyo ug mibuhat og mga makahuloganon nga kausaban sa sibil ug relihiyon nga kontitusyon. Sa tuig nga 330 iyaha nga nakaplagan ang Konstantinopol isip ika-duha nga Roma sa dapit sa Bizantiyum nga maayo pagkahimutang sa agianan sa mga pagkalakal sa Kasadpan ug Sidlakan; usa kini ka maayo nga dapit alang sa pagbantay sa suba sa Danube ug duol usab sa Sidlakanan nga mga dapit. Si Konstantino gihimo subay sa mga repormang administratibo ni Diolectian.. Iyaha nga gitul-id ang pangsalapi (ang bulawan nga solidus nahimo nga usa ka lig-on ug gikinamkinaman nga salapi.),ug giusab pud ang istruktura sa militar. Aron sa pagbahinbahin sa mga tulobagon nga administratibo, giilisdan ni Konstantino ang prepekto nga praytoriyan, kansang tradisyonal nga gahom naglangkob sa militar ug sibil nga pangbuhatonon, nga naa'y mga rehiyonaryong prepek nga naghupot og sibil nga gahom. Sa kapanahonan sa ika 4 nga siglo, upat ka mga dagko nga mga bahin ang mibunga nunot niini nga mga Konstantiniyahanon nga mga pagsugod, ug ang pagkabahin sa sibil ug militar gahom milungtad hangod sa ika-7 nga siglo.

Sa ilalom ni Konstantino ang Kristiyanismo wala pa mahimo nga relihiyon sa nasud, apan misinati kini og pagpili nga imperyal, sanglit ang Imperador miabag niini og pagkamanggihatagon nga pribilihiyo: ang mga kleriko kay gipakawala'y apil sa pang-alagad nga makakaugalingnon ug pagbuwis, ang mga Kristiyano kay labaw pa nga gipili alang sa mga administratibo nga gimbulohatonon, ug ang mga obispo kay gitugyanan og mga tulobagong hukomanon. Mihimio og baruganan si Konstantino nga dili ang mga imperador ang motul-id sa mga pangutana sa doktrina, apan mopatawag og kadaghanan nga konseho nga makasimbahanon alang sa mao nga tuyo.

Ang Imperyo sa tuig nga 395 maingon nga resulta sa gipangbuhat ni Konstantino. Ang prinsipyong dinastiyahanon kay lig-on gayod sanglit ang imperador nga namatay niadto nga tuiga, si Tiyodusyos 1 kay makabilin sa katungdanan niya sa imperyo ngadto sa iyang duha ka mga anak: Arkadyus sa Sidlakan ug Honoryus sa Kasadpan. Si Teyodosyus mao ang katapusan nga imperador nga makadumala sa duha ka bahin sa kinadak-an nga naabot niini.

Sayo nga Kasaysayan

Leo I sa Imperyong Bizantino(401–474, miundang 457–474).

Ang Sidlakan nga Imperyo kay wala gayod makasinati sa mga kalisdanan sa Kasadpa'ng Imperyo niadtong mga ika-tulo ug ika-upat ka mga siglo, sanglit estalisado naman ang kultura niini ug naa'y labaw nga halapad nga pangitaan sa salapi, nga nakapahunong sa mga manlulupig pinaagi sa tributa ug pagbayad sa mga barbaro'ng mga mersinaryo. Kinatibuk-an sa ikalima nga siglo daghan nga mga kasundaloan ang mga miligis sa Kasadpan nga Imperyo apan gipasagdaan ang Sidlakan. Si Tiyodosyos II mipalig-on pa sa mga paril sa Konstantinopol nga nakapahilayo sa dakbayan sa mga pagsulong; wala gayod sila masudlan hangtod sa tuig 1204. Aron sa pagpalayo sa mga sakop ni Atilla, gihatagan ni Tiyodosyos og mga bulawan (mga 300 ka kilos(700 lb) ka bulawan). Labaw niana iyaha nga gipaboran ang mga manindahay sa Konstantinopol nga nakigbaylo sa mga Barbaro.

Ang iyaha nga sumusunod si Marsiyan midumili sa pagbayad niini nga dako nga salapi. Apan si Atilla mibalhin naman sa iyaha nga pagtagad didto sa Kasadpan nga Imperyo'ng Romano. Human sa iyaha'ng pagkamatay niadtong 453, ang iyaha'ng Imperyo nahugno ug ang Konstantinopol mihimo og pakighigalaay sa mga nahibilin nga mga Hun, nga miaway isip mga mersinaryo sa kasundaloa'ng Bizantino.

Human sa pagkawagatang ni Atilla ang tinuod nga dako-dako sa Konstantinopol kay si Alan heneral Aspar. Si Leo I nakapangita og paagi aron makagawas sa impluwensya sa dako-dako'ng barbaro pinaagi sa pagsuporta sa mga Isawriyano, usa ka tribo'ng ma'y pagkabarbaro nga magpuyo sa habagatan nga Anatolya . Si Aspar ug iyaha'ng anak nga si Ardabur kay gipangpatay sa usa kagubot niadtong 471, ug ang Konstantinopol nahimo'ng gawasnon sa impluwensya sa mga dako-dako mga barbaro sa mga kasigloan.

Hustinyan I ug iyaha nga mga sumosunod

Si Hustinyano I, nga milingkod sa trono niadto'ng tuig 527, nakakita sa pagdako sa Bizantino ngadto sa kanhi'ng nga teritoryo'ng Romano. Si Hustinyan, anak sa usa ka mag-uuma nga Iliryano, mipakita na og epektibo nga pagkontrolar kaniadto'ng panahon pa sa iyaha'ng uyoan, Hustinyano I (518-527). Siya ang sagad nga gitawag nga kataposa'ng impirador nga "Romano" sanglit Latin ang iya'ng lumad nga pinulongan ug tungod kay siya ang kataposa'ng impirador nga mihimo og seryoso nga pagsulay aron sa paghiusa sa Latin nga Kasadpan ug Sidlakan.

Ang pagngatungdanan ni Hustinyano niabli og gubat nga panggawas. Gikan sa Lazica ngadto sa desiyerto'ng Arabyano, ang Persyano'ng dapit misinati og mga gubat sa sunod-sunod ka mga pagsulay. Pagka-532, pagsulay nga masigurar iyaha'ng sidlaka'ng dapit, si Hustinyano mipirma og usa kasabotan'ng pangkalinawan uban ni Khosrau I sa Persiya nga misugot sa pagbayad og dako nga tinuig nga tributa ngadto sa mga Sassinido. Sa mao'ng tuiga, si Hustinyano nakaluwas pa sa usa ka rebulosyon didto sa Konstantinopol (ang nga kagubot nga Nika) nga miundang sa pagkamatay sa (giingo'ng) katloan ka libo ka mga manggugubot. Kini nga kadaogan mipalig-on sa gahom ni Hustinyano. Si papa Agapetus I gipadala sa Konstantinopol pinaagi sa hari sa mga Ostrogoto si Tiyodahad, apan napakyas ang iyaha'ng katuyoan aron pagpakigpirma og usa ka kasabota'ng pangkalinawan ni Hustinyano. Apan hinuon, milampos siya sa pagpasalikway sa Monopisito'ng Partiyarko'ng si Anthimus I sa Konstantinopol, bisan pa man sa pagsuporta ni Impitatrisa'ng si Theodora. Ang mga pagsakop sa kasadpan nagsugod niadto'ng tuig 533, si Hustinyano mipadala usab sa iyaha'ng heneral nga si Belisaryos aron pagbawi sa lalawigan sa Amihana'ng Aprika gikan sa mga Bandal uban sa gamay nga kasundaloan nga mokabat og 15,000 ka mga taw. Miabot ang kadaogan niya nga nagmasayonon, apan dili hangtod sa tuig 548 nga ang mga nagkadaiya'ng mga kagawasno'ng tribo napahunong. Sa Ostrogotanho'ng Italya, ang pagkamatay ni Tiyodoriko ang Madungganon, iyaha'ng pag-umangkon ug sumusunod nga si Athalariko, ug iyaha'ng anak nga babaye'ng si Amasunta mibiya sa iyaha'ng mamumuno'ng si Tiyodahad sa trono bisan pa sa mahuyang niini awtoridad. pagka-535, usa ka gamay nga ekspidisyo'ng Bizantihanon miadto sa Sisilya nakatagbo og sayon nga kadaogan, apan ang mga Got mipagahi sa ilaha'ng pagsukol, ug ang kadaogan wala moabot hangtod sa tuig 540, nga nadakpan ni Belisaryos si Rabina, human sa mga malampuso'ng pagsulong sa Naples ug Roma.

Payl:Roman-Empire 565ad sm.jpg

Sidlaka'ng Impiryo niadto'ng 565AD, nagpakita sa Sidlaka'ng Impiryo'ng Romano (Bizantino) sa kinadak-ang nasakpan.

Dinastiyang Komniyanon ug ang mga tigkrusada

Aleksiyos 1 ug Ang Una'ng Krusada

Si Aleksiyos I una han hingi Krusada kay Papa Leo.

Mga sumpay sa gawas

Byzantine studies, resources and bibliography

• Byzantine studies homepage Archived 2008-04-10 at the Wayback Machine at Dumbarton Oaks. Includes links to numerous electronic texts.
• Byzantium: Byzantine studies on the Internet Archived 2014-10-08 at the Wayback Machine. Links to various online resources.
• Translations from Byzantine Sources: The Imperial Centuries, c. 700-1204. Online sourcebook, maintained by Paul Stephenson.
• De Re Militari. Resources for medieval military history, including numerous translated sources on the Byzantine wars.
• Medieval sourcebook: Byzantium Archived 2014-08-14 at the Wayback Machine. Numerous primary sources on Byzantine history.
• Bibliography on Byzantine Material Culture and Daily Life. Hosted by the University of Vienna; in English.
• Constantinople Home Page. Links to texts, images and videos on Byzantium.

Miscellaneous

• De Imperatoribus Romanis. Scholarly biographies of many Byzantine emperors.
• 12 Byzantine Rulers Archived 2016-07-18 at the Wayback Machine by Lars Brownworth of The Stony Brook School; audio lectures. NYTimes review.
• 18 centuries of Roman Empire by Howard Wiseman (Maps of the Roman/Byzantine Empire throughout its lifetime)
• Byzantine Glory — the mosaic of Byzantine History and Culture Archived 2008-05-09 at the Wayback Machine