Dychwelyd trysorau i Gymru

Bu cynigion lluosog i drysorau neu arteffactau o Gymru gael eu dychwelyd i Gymru o Loegr ar y cyd a hefyd ar gyfer arteffactau penodol.

Clogyn Aur yr Wyddgrug (a gedwir yn Llundain, Lloegr)

Galwadau cyffredinol i ddychwelyd trysorau o Loegr

Tarian Rhyd y Gors (a gedwir yn Llundain, Lloegr)

Bu galwadau yn y cyfryngau Cymreig i ddychwelyd rhai o'r arteffactau mwyaf arwyddocaol a ddarganfuwyd yng Nghymru gan yr Amgueddfa Brydeinig. Mae'r arteffactau hyn yn cynnwys tarian Rhyd-y-gors, tarian Moel Hebog, tarianau bwcler Cymreig, Clogyn aur yr Wyddgrug, a lunula Llanllyfn. Bu hefyd galwadau i ddychwelyd Tancard Trawsfynydd (o Lerpwl) a Lady Red of Paviland (o Rydychen) i amgueddfa yng Nghymru.

Mae awgrymiadau eraill hefyd yn cynnwys dychwelyd; Mantell Aur yr Wyddgrug (Llundain Lloegr), Llyfr Coch Hergest (Rhydychen, Lloegr), coron Enlli (Lerpwl, Lloegr).

Yn Awst 2023, galwodd arewinydd San Steffan Plaid Cymru, Liz Saville Roberts i drysorau Cymru gan gynnwys Clogyn Aur yr Wyddgrug a Tarian Moel Hebog gael eu dychwelyd i Gymru o'r Amgueddfa Brydeinig. Roedd hyn yn dilyn newyddion fod 2,000 o eitemau wedi'u dwyn o'r Amgueddfa Brydeinig. Ychwanegodd y byddai hyn yn dod a fwy o dwristiaeth i Gymru.

Dywedodd Amgueddfa Cymru, "Mae Amgueddfa Cymru yn credu ei bod yn bwysig bod unrhyw wrthrychau o’r fath o arwyddocâd cenedlaethol, lle bo’n bosibl, yn cael eu gweld a’u mwynhau ar draws holl gymunedau Cymru".

Yn yr un mis dywedodd Heledd Fychan, "Rydym eisiau gweld stori Cymru yn cael ei hadrodd ym mhobman, ond lle gwell i'w hadrodd nag yma yng Nghymru gyda'r gwrthrychau gwreiddiol."

Dychwelyd trysorau penodol o Loegr

Mantell Aur yr Wyddgrug

Manylion Clogyn yr Wyddgrug

Yn 2002 anogodd Aelod Cynulliad Cymru (AC) Delyn, Allison Halford yr Amgueddfa Brydeinig i roi Clogyn yr Wyddgrug yn ôl i amgueddfa yng Ngogledd Cymru, gan ddweud “Pe bai gan ogledd Cymru amgueddfa o’r fath byddem yn gallu gwneud hawliad cyfreithlon am y dychweliad Clogyn Aur yr Wyddgrug". Adleisiwyd y galwadau hyn yn 2011 gan y Gynghrair Geltaidd. Cytunodd arweinydd San Steffan Plaid Cymru ar y pryd Elfyn Llwyd gan ddweud y dylid ei roi yn ôl i Gymru oherwydd ei fod yn rhan o’r “cof cyfunol” Cymreig. Ysgrifennodd Cyfarwyddwr Amgueddfeydd, Archifau a Llyfrgelloedd Cymru (CyMAL) at y Gynghrair Geltaidd yn dweud nad yw dychwelyd arteffactau i Gymru yn rhan o strategaeth gyfredol Llywodraeth Cymru.

Yn 2018, galwodd AC Delyn Hannah Blythyn am ddychwelyd y Clogyn i’r Wyddgrug, gan ddweud “Mae cael y Clogyn Aur yn dychwelyd i’r Wyddgrug yn rhywbeth rwy’n gwybod yr hoffai llawer o bobl ei weld ac mae’n fater yr wyf wedi’i godi yn y Cynulliad gyda’r Prif Weinidog. blwyddyn diwethaf. "

“Rwy’n credu y byddai’n wych ac yn arwyddocaol iawn dod â’r Clogyn Aur adref ac mae gwaith yn mynd rhagddo gyda rhanddeiliaid i wneud i hyn ddigwydd rhyw ddydd.

“Rydym yn ffodus bod gennym twristiaeth mor unigryw ac amrywiol i'w gynnig ar garreg drws yn Nelyn a byddai dod â’r Fantell Aur yn ôl i’r Wyddgrug ond yn ychwanegu at hynny.” ‌

Ailadroddwyd hyn eto yn 2022 gan yr academydd a chyn lyfrgellydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Andrew Green a ddywedodd y dylai’r amgueddfa ystyried dychwelyd “i’w cymunedau gwrthrychau a gafwyd nid trwy drais na thrwy ddulliau cyfreithiol amheus, ond yn gwbl gyfreithlon”.

Dyn Coch Pen-y-Fai

Dyn Coch Pen y Fai (a gedwir yn Rhydychen, Lloegr)

Yn dilyn darganfod Dyn Coch Pen-y-fai ym 1823, cludwyd y sgerbwd ar unwaith i amgueddfa Prifysgol Rhydychen yn Lloegr. Dechreupdd hyn ymgyrch dwy ganrif i'w ddychwelyd yn ôl i Gymru.

Yn 2004, fe ddechreuodd cynghorydd Abertawe, Ioan Richard, ymgyrch i gael y Dyn Coch yn ôl i Gymru a ddywedodd ei fod "yn ddarn hynod bwysig hwn o hanes wedi ei gymryd oddi wrth y Cymry gan y Saeson."

Yn 2006 cytunwyd y byddent yn cael eu benthyca dros dro i Amgueddfa Genedlaethol Cymru.

Yn 2013 galwodd cyn-gadeirydd y ceidwadwyr Cymreig, Byron Davies i'r sgerbwd "ddod adref" i Gymru. Cafodd ganiatâd gan lywodraeth y DU i lunio cais ffurfiol i ddychwelyd yr hen weddillion.

Yn 2023 dyfynnwyd Mr Davies gan y BBC, gan ddweud ei fod wedi bod yn ymgyrchu ers tro dros ddychwelyd y sgerbwd i Gymru ac ni fydd yn rhoi’r gorau i’w freuddwyd o weld y Dyn Coch yn dychwelyd i Abertawe.

Cefnogwyd y galwadau hyn hefyd gan yr Athro George Nash yn 2023, o Brifysgol Lerpwl a Phrifysgol Coimbra ym Mhortiwgal a ddywedodd "Pe bai modd dod â'r gweddillion yn ôl i Gymru yn ddiogel - ac mae hynny'n 'os' mawr iawn - rwy'n meddwl mai dyna'r peth iawn i'w wneud yn bendant."

Llythyr Pennal a sêl Owain Glyndwr

Argraffiadau sêl Owain Glyndwr, (a gedwir yn Henffordd, Lloegr)

Fe gedwir Llythyr Pennal yn Mharis, Ffrainc ers iddo gael ei anfon gan Owain Glyndŵr at frenin Ffrainc yn 1406. By galwadau rheolaidd i'w ddychwelyd i Gymru.

Ym 1999 cyflwynwyd cynnig cynnar yn Nhŷ’r Cyffredin a’i lofnodi gan 28 aelod dros ddychwelyd Llythyr Pennal Owain Glyndŵr. Roedd y cynnig yn datgan, “Bod y Tŷ hwn yn credu y dylid dychwelyd arteffactau’r Senedd Gymreig flaenorol i Gymru; mae’n cofio bod Llythyr a Sêl Pennal Owain Glyndŵr a anfonwyd i Ffrainc ym 1406 o arwyddocâd hanesyddol mawr yng Nghymru fel trysorau prin hanes Cymru; ac yn credu y dylid eu hadennill o Lyfrgell Genedlaethol Ffrainc a’u harddangos a’u hanrhydeddu yng Nghymru fel cysylltiadau diriaethol rhwng Senedd 1404 a Chynulliad heddiw.” Cefnogwyd y cynnig gan y gwleidyddion Paul Flynn, Alun Michael a Ron Davies.

Yn 2022, galwodd y canwr o Cymreig, Gwilym Bowen Rhys i’r llythyr gael ei ddychwelyd i Gymru gan ddweud, “Dydi o ddim yn cael ei arddangos, wrth reswm, a dyna ydi’r peth, dydi o’n ddim byd pwysig yn hanes Ffrainc rili, ond mae o’n bwysig iawn, iawn yn ein hanes ni.

“Achos roedd o’n ddatganiad, yn fwy na dim byd, o hyder Glyndŵr a hyder Cymru ar y pryd o fod yn wlad annibynnol ac eitha’ modern am standards y bymthegfed ganrif."

“Mae’r teimlad yn un diddorol o gael bod yn yr adeilad lle mae’r llythyr yn cael ei gadw, ac yn fy atgoffa i bod o’n golygu llawer mwy i ni nag ydi o i bobol Ffrainc,”

“Felly fysa fo’n gwneud synnwyr i ddychwelyd y llythyr yn ôl i Gymru, ynghyd â mynd yn ehangach o ran gwrthrychau hanesyddol."

Coron Enlli

Coron Enlli (a gedwir yn Lerpwl, Lloegr )

Mae’r grŵp pwyso Cymreig, Cyfeillion Llyn wedi galw am ddychwelyd coron Enlli, yn wreiddiol o Ynys Enlli, sydd yn ôl y sôn, yn fan claddu 20,000 o seintiau Celtaidd a'r dewin Myrddin. Dywedodd y Dr Robyn Lewis o’r grŵp “Dywedwyd wrthym fod y goron rhywle mewn bocs i ffwrdd o olwg y cyhoedd, felly ni all fod o bwys mawr i’r amgueddfa. Ond i ni y mae." Mae Cyfeillion Llyn am i'r goron gael ei symud i Oriel Plas Glyn-y-Weddw, Llanbedrog, ar brif dir Cymru ac oriel gelf hynaf Cymru. Mae'r Oriel hefyd yn agos at bencadlys Ymddiriedolaeth Ynys Enlli, sy'n berchen ar yr ynys.

Deddfwriaeth 2022

Derbyniodd Deddf Elusennau 2022 "gydsyniad brenhinol" ym mis Chwefror 2022. Bydd amgueddfeydd ac orielau yng Nghymru a Lloegr yn cael pwerau digynsail i roi eu casgliadau i ffwrdd os oes rhwymedigaeth foesol gyfiawn i wneud hynny, o dan y ddeddf newydd, yn ôl Alexander Herman, arbenigwr mewn cyfraith celf.

Dywedodd Herman, awdur “Restitution: The Return of Cultural Arteffacts” a chyfarwyddwr y Sefydliad Celf a Chyfraith, “Bydd yn cyflwyno i ofynion cyfreithiol ymddiriedolwyr, yn enwedig sefydliadau cenedlaethol, y gofyniad i ystyried honiadau moesol hawlwyr adferiad … Mae'n ymddangos nad yw'r sector amgueddfeydd wedi sylweddoli ei oblygiadau llawn eto. Ces i fy synnu pan wnaethon ni ei ddarganfod gyntaf.”

Tu hwnt i Loegr

Bu galwad i ddychwelyd Llythyr Pennal Owain Glyndwr o Baris, Ffrainc i Gymru.