Ieithoedd Indo-Ewropeaidd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Golygiad diweddaraf yn ôl 09:04, 26 Gorffennaf 2023

Teulu ieithyddol yw'r ieithoedd Indo-Ewropeaidd. Maen nhw'n cynnwys y rhan fwyaf o ieithoedd Ewrop a llawer o ieithoedd De a De-orllewin Asia. Maen nhw'n tarddu o un iaith hynafiadol (Proto-Indo-Ewropeg).

Dosbarthiad

(Mae'r ieithoedd gyda bidog (†) wedi marw).

Anatoleg†: e.e. Hetheg†, Lweg†, Lydieg†, Lycieg†
Albaneg
Armeneg
Heleneg:
- Hen Roeg† (> Groeg)
- Phrygeg†
- Thraceg†
Balto-Slafeg:
- Balteg: Latfieg, Lithwaneg, Prwsieg†
- Slafeg
  - Gorllewinol: Pwyleg, Slofaceg, Sorbeg, Tsieceg, Panoneg†
  - Dwyreiniol: Belarwsieg, Rwsieg, Wcraineg
  - Deheuol: Hen Slafoneg Eglwysig† (> Bwlgareg, Macedoneg), Serbo-Croateg, Slofeneg
Germaneg:
- Gorllewinol: Hen Uchel Almaeneg† (> Almaeneg), Iseldireg (> Affricaneg), Hen Sacsoneg† (> Isel Almaeneg), Ffriseg, Hen Saesneg† (> Saesneg, Sgoteg)
- Gogleddol: Hen Norseg† > Ffaröeg, Islandeg, Norwyeg, Swedeg, Daneg
- Dwyreiniol: Gotheg†
Celteg:
- Brythoneg: Cymraeg, Cernyweg, Llydaweg, Cymbrieg†
- Goedeleg: Gwyddeleg, Gaeleg yr Alban, Manaweg
- Cyfandirol†: Galeg†, Celtibereg†, Leponteg†
Italeg: Lladin†, Osgeg†, Wmbreg†, Feneteg†
- Romáwns (Romaneg):
  - Italo-Dalmataidd: Eidaleg, Sisileg, Dalmatieg†
  - Galo-Italeg: Lombardeg, Emilianeg-Romagneg, Piedmonteg, Feneteg, Ligwreg
  - Rheto-Romaneg: Ffriŵleg, Ladineg, Románsh
  - Sardeg
  - Galo-Romáwns: Ffrangeg (+ Creol Ffrangeg, Normaneg), Ffranco-Brofensaleg, Ocsitaneg
  - Ibero-Romáwns: Catalaneg, Galiseg, Portiwgaleg (+ Creol Portiwgaleg), Sbaeneg (+ Creol Sbaeneg, Ladino), Mosarabeg†
  - Balcanaidd-Romáwns: Rwmaneg, Aromunieg (neu Macedo-Rwmaneg), Megleno-Rwmaneg, Istro-Rwmaneg
Indo-Iraneg:
- Indeg: e.e. Sansgrit† > Hindi / Wrdw, Bengaleg, Pwnjabeg, Cashmireg, Gwjarati, Nepaleg, Sinhaleg
- Iraneg: e.e. Ffarsi, Cwrdeg, Pashto, Oseteg
Tochareg†: Tochareg A†, Tochareg B†

Morffoleg

Mae’r holl ieithoedd Indo-Ewropeaidd yn synthetig i ryw radd neu gilydd; yr ieithoedd Slafeg yw’r ieithoedd mwyaf ceidwadol i Broto-Indo-Ewropeg yn nhermau’u morffoleg gyda lefelau uchel o ffurfdroad enwol a berfol, a Saesneg ac Affricaneg yw’r ieithoedd lleiaf ceidwadol. Maent hefyd yn ymasiadol, er enghraifft yn Lladin mae’r terfyniad -us yn y gair bonus ‘da’ , yn dynodi’r cenedl gwrywaidd, y cyflwr goddrychol, rhif unigol a’r modd dangosol. Mae hyn hefyd yn amlwg yn yr ieithoedd Germanaidd a Cheltaidd lle effeithir gwreiddyn y gair gan y ffurfdroad, er enghraifft y Saesneg sing, sang, sung a song a’r Gymraeg ffordd a ffyrdd. Mae Ffrangeg fel eithriad wedi dod yn fwy dodiadol. Tuedd ymysg yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd yw i ddod yn fwy analytig, er enghraifft mae’r ieithoedd Romáwns a’r ieithoedd Celtaidd wedi colli eu holl gyflyrau enwol. Yn wahanol i grwpiau eraill o ieithoedd mae’r ieithoedd Indo-Ewropeaidd wedi colli morffoleg heb ei ail-greu; mae’r symudiad unffordd hwn tuag at ddadelfeniad wedi bod yn digwydd am 6,000 o flynyddoedd yn wahanol i nifer o ieithoedd eraill lle gynhelir morffoleg yn well.

Gweler hefyd

@@ Llinell 8: / Llinell 8: @@
 == Dosbarthiad ==
-(Mae'r ieithoedd gyda seren (*) wedi darfod a'r rhai a dwy seren (**) wedi'u hadfer).
+(Mae'r ieithoedd gyda bidog (†) wedi marw).
+* [[Ieithoedd Anatolaidd|Anatoleg]]†: e.e. [[Hetheg]]†, [[Lweg]]†, [[Lydieg]]†, [[Lycieg]]†
 * [[Albaneg]]
-* [[Ieithoedd Germanaidd]] (Germaneg)
-** Gorllewinol: [[Afrikaans]], [[Almaeneg]], [[Ffriseg]], [[Iseldireg]], [[Saesneg]], [[Sgoteg]], [[Hen Uchel Almaeneg]]*, [[Hen Sacsoneg]]*, [[Hen Saesneg]]*
-** Gogleddol: [[Daneg]], [[Ffaröeg]], [[Islandeg]], [[Norwyeg]], [[Swedeg]], [[Hen Norseg]]*
-** Dwyreiniol: [[Gotheg]]*
-* [[Ieithoedd Anatolaidd]]*: e.e. [[Hetheg]]*
 * [[Armeneg]]
+* [[Heleneg]]:
-* [[Ieithoedd Baltaidd]]: [[Latfieg]], [[Lithwaneg]], [[Prwsieg]]*
+** Hen Roeg† (> [[Groeg (iaith)|Groeg]])
-* [[Ieithoedd Celtaidd]] (Celteg)
+** [[Phrygeg]]†
-** Brythoneg: [[Cymraeg]], [[Cernyweg]]**, [[Llydaweg]]
+** [[Thraceg]]†
-** Goedeleg: [[Gwyddeleg]], [[Gaeleg yr Alban]], [[Manaweg]]**
-** [[Galeg]]*
+* [[Balto-Slafeg]]:
+** [[Ieithoedd Baltaidd|Balteg]]: [[Latfieg]], [[Lithwaneg]], [[Prwsieg]]†
-* [[Feneteg]]*
-* [[Ieithoedd Italaidd]]: [[Lladin]]*, [[Osgeg]]*, [[Wmbreg]]*
+** [[Ieithoedd Slafonaidd|Slafeg]]
+*** Gorllewinol: [[Pwyleg]], [[Slofaceg]], [[Sorbeg]], [[Tsieceg]], [[Panoneg]]†
-** [[Ieithoedd Romáwns]] ([[Ieithoedd Rhufeinaidd|Rhufeinaidd]]): [[Catalaneg]], [[Dalmatieg]]* (Veliot*), [[Eidaleg]], [[Ffrangeg]] (Ffrangeg, [[Ffrangeg Creol]], [[Ffrangeg Normanaidd]]*), [[Galiseg]], [[Ocsitaneg]], [[Portiwgaleg]] (Portiwgaleg, [[Portiwgaleg Creol]], [[Profensaleg]], [[Rwmaneg]] (Rwmaneg neu Daco-Rwmaneg, [[Aromunieg]] neu Macedo-Rwmaneg, [[Megleniteg]] neu Megleno-Rwmaneg, [[Istro-Rwmaneg]]), [[Rhaetieg]] ([[Ffriŵleg]], [[Ladineg]], [[Romaunsch]]), [[Sbaeneg]] (Sbaeneg, [[Sbaeneg Creol]], Sbaeneg Iddewig neu [[Ladino]])
+*** Dwyreiniol: [[Belarwsieg]], [[Rwsieg]], [[Wcraineg]]
-* [[Groeg (iaith)|Groeg]]
+*** Deheuol: [[Hen Slafoneg Eglwysig]]† (> [[Bwlgareg]], [[Macedoneg]]), [[Serbeg|Serbo]]-[[Croateg]], [[Slofeneg]]
-* [[Ieithoedd Indo-Iraneg]]:
+* [[Ieithoedd Germanaidd|Germaneg]]:
-** [[Ieithoedd Indo-Ariaidd]]: e.e. [[Sansgrit]]*, [[Hindi]], [[Wrdw]], [[Bengaleg]], [[Pwnjabeg]], [[Cashmireg]], [[Gwjarati]], [[Nepaleg]], [[Sinhaleg]]
+** Gorllewinol: [[Hen Uchel Almaeneg]]† (> [[Almaeneg]]), [[Iseldireg]] (> [[Affricaneg]]), Hen Sacsoneg† (> Isel Almaeneg), [[Ffriseg]], [[Hen Saesneg]]† (> [[Saesneg]], [[Sgoteg]])
-** [[Ieithoedd Iranaidd]]: e.e. [[Ffarsi]], [[Cwrdeg]], [[Pashto]]
+** Gogleddol: [[Hen Norseg]]† > [[Ffaröeg]], [[Islandeg]], [[Norwyeg]], [[Swedeg]], [[Daneg]]
-* [[Ieithoedd Slafonaidd]]
+** Dwyreiniol: [[Gotheg]]†
-** Gorllewinol: [[Pwyleg]], [[Slofaceg]], [[Sorbeg]], [[Tsieceg]], [[Panoneg]]*
+* [[Ieithoedd Celtaidd|Celteg]]:
-** Dwyreiniol: [[Belarwsieg]], [[Rwsieg]], [[Wcraineg]]
-** Deheuol: [[Bwlgareg]], [[Croatieg]], [[Macedoneg]], [[Serbeg]], [[Slofeneg]], [[Hen Slafoneg Eglwysig]]*
+** Brythoneg: [[Cymraeg]], [[Cernyweg]], [[Llydaweg]], [[Cymbrieg]]†
+** Goedeleg: [[Gwyddeleg]], [[Gaeleg yr Alban]], [[Manaweg]]
-* [[Tochareg|Ieithoedd Tocharaidd]]*: [[Tochareg|Tochareg A]]*, [[Tochareg|Tochareg B]]*
+** Cyfandirol†: [[Galeg]]†, [[Celtibereg]]†, [[Leponteg]]†
+* [[Ieithoedd Italaidd|Italeg]]: [[Lladin]]†, [[Osgeg]]†, [[Wmbreg]]†, [[Feneteg]]†
+** [[Ieithoedd Romáwns|Romáwns]] (Romaneg):
+*** Italo-Dalmataidd: [[Eidaleg]], [[Sisileg]], [[Dalmatieg]]†
+*** Galo-Italeg: [[Lombardeg]], [[Emilianeg-Romagneg]], [[Piemonteg|Piedmonteg]], [[Feneteg]], [[Ligwreg]]
+*** Rheto-Romaneg: [[Ffriŵleg]], [[Ladineg]], [[Románsh]]
+*** [[Sardeg]]
+*** Galo-Romáwns: [[Ffrangeg]] (+ [[Creol Ffrangeg]], [[Ffrangeg Normanaidd|Normaneg]]), [[Ffranco-Brofensaleg]], [[Ocsitaneg]]
+*** Ibero-Romáwns: [[Catalaneg]], [[Galiseg]], [[Portiwgaleg]] (+ [[Creol Portiwgaleg]]), [[Sbaeneg]] (+ [[Creol Sbaeneg]], [[Ladino]]), [[Mosarabeg]]†
+*** Balcanaidd-Romáwns: [[Rwmaneg]], [[Aromunieg]] (neu Macedo-Rwmaneg), [[Megleno-Rwmaneg]], [[Istro-Rwmaneg]]
+* [[Ieithoedd Indo-Iraneg|Indo-Iraneg]]:
+** [[Ieithoedd Indo-Ariaidd|Indeg]]: e.e. [[Sansgrit]]† > [[Hindi]] / [[Wrdw]], [[Bengaleg]], [[Pwnjabeg]], [[Cashmireg]], [[Gwjarati]], [[Nepaleg]], [[Sinhaleg]]
+** [[Ieithoedd Iranaidd|Iraneg]]: e.e. [[Ffarsi]], [[Cwrdeg]], [[Pashto]], [[Oseteg]]
+* [[Tochareg]]†: [[Tochareg|Tochareg A]]†, [[Tochareg|Tochareg B]]†
 == Morffoleg ==
-Mae’r holl ieithoedd Indo-Ewropeaidd yn [[iaith synthetig|synthetig]] i ryw radd neu gilydd; yr [[ieithoedd Slafeg]] yw’r ieithoedd mwyaf ceidwadol i [[Proto-Indo-Ewropeg|Broto-Indo-Ewropeg]] yn nhermau’u [[morffoleg]] gyda lefelau uchel o [[ffurfdroad]] enwol a berfol, a [[Saesneg]] ac [[Afrikaans]] yw’r ieithoedd lleiaf ceidwadol. Maent hefyd yn [[iaith ymasiadol|ymasiadol]], er enghraifft yn [[Lladin]] mae’r terfyniad ''-us'' yn y gair ''bonus'' (da) , yn dynodi’r [[cenedl enwau|cenedl gwrywaidd]], y [[cyflwr goddrychol]], [[rhif gramadegol|rhif unigol]] a’r [[modd dangosol]]. Mae hyn hefyd yn amlwg yn yr [[ieithoedd Germanaidd]] a [[ieithoedd Celtaidd|Cheltaidd]] lle effeithir gwreiddyn y gair gan y [[ffurfdroad]], er enghraifft y [[Saesneg]] ''s'''i'''ng'', ''s'''a'''ng'', ''s'''u'''ng'' a ''s'''o'''ng'' a’r [[Cymraeg|Gymraeg]] ''ff'''o'''rdd'' a ''ff'''y'''rdd''. Mae [[Ffrangeg]] fel eithriad wedi dod yn fwy [[iaith ddodiadol|dodiadol]]. Tuedd ymysg yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd yw i ddod yn fwy [[iaith analytig|analytig]], er enghraifft mae’r [[ieithoedd Romáwns]] a’r [[ieithoedd Celtaidd]] wedi colli eu holl gyflyrau enwol. Yn wahanol i grwpiau eraill o ieithoedd mae’r ieithoedd Indo-Ewropeaidd wedi colli [[morffoleg]] heb ei ail-greu; mae’r symudiad unffordd hwn tuag at [[iaith analytig|ddadelfeniad]] wedi bod yn digwydd am 6,000 o flynyddoedd yn wahanol i nifer o ieithoedd eraill lle gynhelir morffoleg yn well.
+Mae’r holl ieithoedd Indo-Ewropeaidd yn [[iaith synthetig|synthetig]] i ryw radd neu gilydd; yr [[ieithoedd Slafeg]] yw’r ieithoedd mwyaf ceidwadol i [[Proto-Indo-Ewropeg|Broto-Indo-Ewropeg]] yn nhermau’u [[morffoleg]] gyda lefelau uchel o [[ffurfdroad]] enwol a berfol, a [[Saesneg]] ac [[Affricaneg]] yw’r ieithoedd lleiaf ceidwadol. Maent hefyd yn [[iaith ymasiadol|ymasiadol]], er enghraifft yn [[Lladin]] mae’r terfyniad ''-us'' yn y gair ''bonus'' ‘da’ , yn dynodi’r [[cenedl enwau|cenedl gwrywaidd]], y [[cyflwr goddrychol]], [[rhif gramadegol|rhif unigol]] a’r [[modd dangosol]]. Mae hyn hefyd yn amlwg yn yr [[ieithoedd Germanaidd]] a [[ieithoedd Celtaidd|Cheltaidd]] lle effeithir gwreiddyn y gair gan y [[ffurfdroad]], er enghraifft y [[Saesneg]] ''s'''i'''ng'', ''s'''a'''ng'', ''s'''u'''ng'' a ''s'''o'''ng'' a’r [[Cymraeg|Gymraeg]] ''ff'''o'''rdd'' a ''ff'''y'''rdd''. Mae [[Ffrangeg]] fel eithriad wedi dod yn fwy [[iaith ddodiadol|dodiadol]]. Tuedd ymysg yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd yw i ddod yn fwy [[iaith analytig|analytig]], er enghraifft mae’r [[ieithoedd Romáwns]] a’r [[ieithoedd Celtaidd]] wedi colli eu holl gyflyrau enwol. Yn wahanol i grwpiau eraill o ieithoedd mae’r ieithoedd Indo-Ewropeaidd wedi colli [[morffoleg]] heb ei ail-greu; mae’r symudiad unffordd hwn tuag at [[iaith analytig|ddadelfeniad]] wedi bod yn digwydd am 6,000 o flynyddoedd yn wahanol i nifer o ieithoedd eraill lle gynhelir morffoleg yn well.
 == Gweler hefyd ==
 * [[Iaith]]
 * [[Proto-Indo-Ewropeg]]
+* [[Continiwm tafodiaith]]
+* [[Cyd-ddeallusrwydd]]
 [[Categori:Ieithoedd Indo-Ewropeaidd| ]]