Howell Elvet Lewis (Elfed)

Howell Elvet Lewis
Ffugenw	Elfed
Ganwyd	14 Ebrill 1860  Blaen-y-coed
Bu farw	10 Rhagfyr 1953
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Coleg Presbyteraidd Caerfyrddin Ysgol Ramadeg Emlyn
Galwedigaeth	bardd
Plant	Malcolm Lewis

Gweler hefyd Elfed.

Bardd ac emynydd oedd Howell Elvet Lewis (14 Ebrill 1860 – 10 Rhagfyr 1953), sy'n fwy adnabyddus dan ei enw barddol Elfed. Fe'i ganed yn y Gangell, Blaen-y-coed, Sir Gaerfyrddin. Roedd yn weinidog ac yn Archdderwydd rhwng 1924 a 1928. Mae ei waith barddonol yn nodweddiadol o gynnyrch y Bardd Newydd.

Bywgraffiad

Ef oedd yr hynaf o ddeg o blant. Bu ei frawd Tom yn Athro Hebraeg ym Manceinion ac yn brifathro Coleg Diwinyddol Aberhonddu am 39 mlynedd. Roedd brawd arall, Dan, yn newyddiadurwr yn Lerpwl ac wedyn yn olygydd y Glamorgan Free Press ym Mhontypridd. Efallai mai'r enwocaf y tu allan i Gymru oedd y pensaer a pheirianwr sifil Lewis Holme Lewis. Teilwr oedd John Lewis tadcu Elfed Lewys, ac yr unig un o'r brodyr a chwiorydd a fagodd blant yn Gymraeg.

Gwaith llenyddol

Ymhlith cerddi mwyaf adnabyddus Elfed mae 'Gwyn ap Nudd' (telyneg telyneg am frenin y Tylwyth Teg) a'r 'Ddau Frawd'. Ar y cyfan ni phrisir ei farddoniaeth lawer heddiw oherwydd tuedd y bardd at sentimentaliaeth ramantaidd. Enillodd Goron yr Eisteddfod Genedlaethol yn 1888 ac 1891, a'r Gadair yn 1894.

Ysgrifennodd nifer o emynau yn Gymraeg a Saesneg. Fel hanesydd llên, cyhoeddodd gyfrolau ar waith Ceiriog, Morgan Rhys ac Ann Griffiths.

Cyfieithodd hefyd o'r Almaeneg y ddrama Wilhelm Tell gan Schiller yn 1924 i'r Gymraeg dan y teitl Gwilym Tel.

Llyfryddiaeth ddethol

Gwaith Elfed

• My Christ and other poems (1891). Cerddi.
• Planu Coed (1894). Ysgrifau.
• Caniadau (2 gyfrol: 1895, 1901). Cerddi.
• Songs of Assisi (1938). Cerddi.
• Gyda'r Hwyr (1945). Ysgrifau.
• Gwilym Tel (1924). Cyfieithiad o Ddrama.

Cofiant

Cyhoeddwyd cofiant iddo gan Emlyn G. Jenkins yn 1957.