Τέμερλ Μπέργκσον
Η Τέμερλ Μπέργκσον (Temerl Bergson, εναλλακτικά επώνυμα: Σόνενμπεργκ ή Μπέρεκσον, εβραϊκά: תמריל ברגסון, πέθανε το 1830) ήταν Πολωνοεβραία επιχειρηματίας. Ήταν υποστηρίκτρια των Εβραίων που ζούσαν στη Βαρσοβία και προστάτιδα του κινήματος του Χασιδισμού στην Πολωνία. Ήταν διάσημη για τη μεγαλόψυχη φιλανθρωπία της προς τους Πολωνούς χασιδικούς ηγέτες και τους τσαντίκ, και λέγεται ότι «μοίραζε χρήματα σαν στάχτες».[1] Αναφέρεται ως «Ντόνια Γκράθια του Χασιδισμού»[2] και της πιστώνεται η επιτυχία του κινήματος του Χασιδισμού στην Πολωνία στις αρχές του 19ου αιώνα.[3]
| Τέμερλ Μπέργκσον | |
|---|---|
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | תמריל ברגסון (Εβραϊκά) |
| Γέννηση | 1764 Βαρσοβία |
| Θάνατος | 1830 |
| Τόπος ταφής | Εβραϊκό Κοιμητήριο της Βαρσοβίας |
| Κατοικία | Βαρσοβία |
| Χώρα πολιτογράφησης | Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία Ρωσική Αυτοκρατορία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | καινοτόμος επιχειρηματίας φιλάνθρωπος |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Berek Sonnenberg |
| Τέκνα | Gabriel Bergson |
Πρώτα χρόνια και γάμοι
ΕπεξεργασίαΟ πατέρας της Τέμερλ, Αβραάμ από το Οπότσνο της Πολωνίας, λέγεται ότι ήταν «σπουδαγμένος και εξαιρετικά πλούσιος».[1] Είχε μια αδερφή που παντρεύτηκε τον Ραβίνο Μόσε Σόμχα του Οπότσνο.[4]
Η Τέμερλ παντρεύτηκε σε νεαρή ηλικία τον Γιάκομπ Γιάκομπσον, έναν έμπορο από τη Βαρσοβία, με τον οποίο απέκτησαν έναν υιό, τον Χιρς, πριν πεθάνει ο Γιάκομπσον.[1] Η νεαρή χήρα ξαναπαντρεύτηκε το Φεβρουάριο του 1787,[1] με τον Ντοβ (Μπέρεκ) Σόνενμπεργκ[5] (1764–1822),[6] υιό του Σμούελ Ζμπίτκοβερ. Ο Μπέρεκ άλλαξε το επώνυμό του σε Σόνενμπεργκ[5] κατά τη διάρκεια της πρωσικής κυριαρχίας της Πολωνίας.[7] Όπως ο πατέρας του, Σμούελ, ένας αυλικός Εβραίος που συγκέντρωσε μια περιουσία προμηθεύοντας τόσο τον Πολωνικό όσο και τον Ρωσικό Στρατό κατά τη διάρκεια του διαμελισμού της Πολωνίας στα τέλη του 18ου αιώνα,[8] ο Μπέρεκ δημιούργησε μια προσωπική περιουσία μέσω των δικών του κυβερνητικών συμβάσεων.[6] Έδωσε γενναιόδωρα σε εβραϊκούς σκοπούς[9][10] και ήταν γνωστός ως «Ρότσιλντ του Πολωνικού Εβραϊσμού».[5]
Ενώ ο Μπέρεκ ασχολούνταν με τη γενική εβραϊκή φιλανθρωπία, η σύζυγός του, Τέμερλ, κατεύθυνε τις προσπάθειες του ζευγαριού να υποστηρίξει το Χασιδικό κίνημα στην Πολωνία.[9] Οι οπαδοί του Ραβίνου Γιζρόελ Χόπσταϊν, του Μαγγίδη του Κόζνιτς,[11] πρόσφεραν γενναιόδωρα σε χασιδικούς σκοπούς, πήραν εκατοντάδες Χασιδικούς Εβραίους στη δουλειά τους[5][12] και έκαναν το σπίτι τους τόπο συνάντησης για τους οπαδούς του κινήματος.[7] Το 1807, το ζευγάρι έχτισε την πρώτη Χασιδική συναγωγή και αίθουσα μελέτης στο προάστιο Πράγκα της Βαρσοβίας.[13] Το ζευγάρι τιμήθηκε από τους Χασιδικούς ηγέτες της εποχής τους με την παρουσία τους στους γάμους των παιδιών τους.[14][15] Πάντρεψαν επίσης τη μοναχοκόρη τους με έναν εγγονό του Σμέκλε του Νίκολσμπουργκ.[16]
Επιχειρηματική σταδιοδρομία
ΕπεξεργασίαΜετά το θάνατο του Μπέρεκ, η Τέμερλ ανέλαβε τα επιχειρηματικά του συμφέροντα και ίδρυσε επίσης μια τράπεζα.[1] Ήταν μια από τους λίγους Εβραίους στους οποίους επιτρεπόταν να συναλλάσσεται με ακίνητα. Το 1810 είχε αγοράσει ένα σπίτι σε έναν δρόμο «τεχνικά απαγορευμένο για τους Εβραίους» και της χορηγήθηκε εξαίρεση από τους νόμους περί κατοικίας του γκέτο.[17] Το 1827 έλαβε άδεια από τον Ρώσο τσάρο να αγοράσει το κτήμα του Γέζι του Χέσε-Ντάρμστατ, καθιστώντας την μόνο την τρίτη Εβραία στην Πολωνία που της επιτρεπόταν να έχει ιδιοκτησία πέρα από τα τείχη του γκέτο.[17]
Η υποστήριξή της στους Χασιδικούς ηγέτες και στους τσαντίκ συνεχίστηκε και μετά το θάνατο του συζύγου της. Αρκετοί εξαθλιωμένοι ηγέτες του Χασιδισμού φέρεται να απέρριψαν τις προσπάθειές της να τους βοηθήσει, συμπεριλαμβανομένου του Ραβίνου Γιτζάκ Μέιρ Άλτερ του Γκερ και του Ραβίνου Μέναχεμ Μέντελ του Κοτσκ, αλλά ο Ραβίνος Σίμχα Μπούνιμ της Πεσίσχα και ο Ραβίνος Ίζραελ Γιτζάκ Κάλις αποδέχθηκαν τη μεγαλοψυχία της.[18] Η Τέμερλ προσέλαβε τους δύο τελευταίους τσαντίκ για να βοηθήσει στη διαχείριση των επιχειρηματικών της συμφερόντων.[17][3]
Η φιλανθρωπία της επεκτάθηκε και στους μη Χασιδίτες Πολωνοεβραίους. Εγκωμιάστηκε από έναν οπαδό του Μισνάγκντιμ (Εβραίος αντίπαλος του Χασιδισμού) ως «η Πολωνή Χασίδα».[19] Το 1818 συνεισέφερε σχεδόν 54.000 ρούβλια σε μια φιλανθρωπική οργάνωση της Βαρσοβίας και άφησε 300.000 ζλότι στη διαθήκη της σε μια άλλη τοπική φιλανθρωπική οργάνωση που υποστήριζε τους φτωχούς.[19]
Χρησιμοποίησε τη θέση της για να επηρεάσει τις αρχές για να ευνοήσουν τους Χασιδίκες κατά τη διάρκεια των «αντι-Χασιδικών ερευνών» του 1824 που διαδόθηκαν από μέλη της Χασκαλά (Εβραϊκού Διαφωτισμού).[16] Σε μια περίπτωση, βοήθησε να ακυρωθεί μια επίσημη διαταγή που απαγορεύει σε Χασιδίκη να επισκεφθεί τα τζαντικίμ, απευθύνοντας προσωπικά έκκληση στον κυβερνήτη της Βαρσοβίας.[20] Οι Χασιδικοί ηγέτες απένειμαν στην Τέμερλ τον τιμητικό Ρεμπ, έναν τίτλο που παραδοσιακά απονέμεται στους άνδρες.[21]
Προσωπική ζωή
ΕπεξεργασίαΗ Τέμερλ και ο Μπέρεκ Μπέργκσον ήταν και οι δύο θρησκευόμενοι Εβραίοι. Παρά τον πλούτο του και τις κυβερνητικές του διασυνδέσεις, ο Μπέρεκ διατήρησε τα γένια, τις φαβορίτες και την παραδοσιακή του φορεσιά.[22] Το ζευγάρι είχε τέσσερις υιούς και μια κόρη.[10] Οι υιοί τους Γιάκομπ, Λεόπολντ και Μίχαου, υιοθέτησαν αργότερα το όνομα Μπέρεκσον (υιός του Μπέρεκ).[7]
Μεταξύ των απογόνων της Τέμερλ και του Μπέρεκ Μπέργκσον ήταν ο Γιόσεφ Μπέργκσον (1812–;), ένας εκπαιδευτής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας, ο Μίχαου Μπέργκσον (1820–1898), Πολωνός συνθέτης και πιανίστας και ο Ανρί Μπεργκσόν (1859–1941), κορυφαίος Γάλλος φιλόσοφος και βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας.[7][23]
Κληρονομιά
ΕπεξεργασίαΗ ταφόπλακά της αναφέρει: «Σε αυτή τη Χώρα, μια ζωή που ήταν δυνατή ανάμεσα στους πρίγκιπες/Για το έθνος της ήταν προστάτιδα ενάντια στην καταπίεση - βοηθός κατά τη διάρκεια της στενοχώριας./Στους φτωχούς ήταν μάνα./Ήταν μια ενάρετη γυναίκα, ισχυρή και διάσημη».[21]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Dynner 2008, σελ. 105.
- ↑ Rabinowicz 1961, σελ. 80.
- ↑ 3,0 3,1 Alfasi 1969, σελ. 149.
- ↑ Alfasi 1997, σελ. 216.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Rabinowicz 1996, σελ. 271.
- ↑ 6,0 6,1 Dynner 2008, σελ. 99.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Gelber 2007.
- ↑ Dynner 2008, σελ. 97.
- ↑ 9,0 9,1 Dynner 2008, σελ. 104.
- ↑ 10,0 10,1 Dawidowicz 1996, σελ. 353.
- ↑ Shapiro 2002, σελ. 218.
- ↑ Brayer 1986, σελ. 165.
- ↑ Dynner 2008, σελ. 102.
- ↑ Dynner 2008, σελ. 108.
- ↑ Bialystocki & Alfasi 1997.
- ↑ 16,0 16,1 Dynner 2008.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Dynner 2008, σελ. 106.
- ↑ Dynner 2008, σελ. 107.
- ↑ 19,0 19,1 Dynner 2008, σελ. 109.
- ↑ Dawidowicz 1996, σελ. 98.
- ↑ 21,0 21,1 Dynner 2010.
- ↑ Dynner 2008, σελ. 103.
- ↑ Shapiro 2002, σελ. 229.
Πηγές
Επεξεργασία- Alfasi, Yitzhak (1969). החסידות: פרקי תולדה ומחקר (στα Εβραϊκά). Zion Publishing.
- Alfasi, Yitzhak (1997). חמשים צדיקים. Carmel Publishing House. ISBN 9789654071765.
- Bialystocki, Tzvi· Alfasi, Yitzhak (1997). אנציקלופדיה רינה וישועה באהלי צדיקים (στα Εβραϊκά). Ginzei Shmuel Institute.
- Brayer, Menachem M. (1986). The Jewish Woman in Rabbinic Literature: A psychohistorical perspective. KTAV Publishing House. ISBN 0881250724.
- Dawidowicz, Lucy S. (1996). The Golden Tradition: Jewish life and thought in Eastern Europe. Syracuse University Press. ISBN 0815604238.,
- Dynner, Glenn (2008). Men of Silk: The Hasidic Conquest of Polish Jewish Society. Oxford University Press. ISBN 978-0195382655.
- Rabinowicz, Tzvi (1961). A Guide to Hassidism. T. Yoseloff.
- Rabinowicz, Tzvi (1996). The Encyclopedia of Hasidism. Jason Aronson. ISBN 1568211236.
- Shapiro, Malkah (2002). The Rebbe's Daughter: Memoir of a Hasidic Childhood. Jewish Publication Society. ISBN 0827607253.