Μάνγκα

Μάνγκα (ιαπωνικά: 漫画‎‎, δηλ. γελοιογραφίες) ονομάζονται, εκτός της Ιαπωνίας, τα ιαπωνικά κόμικς. Εντός της Ιαπωνίας, μάνγκα ονομάζονται όλα τα κόμικ ανεξαρτήτου προέλευσης. Τα manga αναπτύχθηκαν από την ανάμειξη ουκίγιο-ε και δυτικής τεχνοτροπίας ζωγραφικής, και έφτασαν στη σημερινή τους μορφή λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κάποια μάνγκα που παράγονται στην Ιαπωνία διασκευάζονται σε anime, όταν το εμπορικό ενδιαφέρον έχει ήδη διασφαλιστεί. Συχνά, κάποια στοιχεία τροποποιούνται έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ελκυστικό σε μεγαλύτερο κοινό ή για να ικανοποιεί διάφορους κανονισμούς. Τα πιο διάσημα μάνγκα είναι τα Σόνεν shōnen, που απευθύνονται σε αγόρια εφηβικής ηλικίας με τα πιο πετυχημένα να είναι το Dragon Ball, το One Piece, Death Note,το Naruto, το Attack on Titan κλπ. ^[1] .

Προέλευση

Σε κατά λέξη μετάφραση manga σημαίνει «τυχαίες (ή παράξενες) εικόνες». Η λέξη μπήκε σε κοινή χρήση μετά τη δημοσίευση του Hokusai Manga (Χοκουσάι manga) (北斎漫画) τον 19ο αιώνα. Αυτό περιείχε ταξινομημένα σχέδια του καλλιτέχνη Hokusai της τεχνοτροπίας ukiyo-e (Ουκίγιο-ε) (浮世絵). Παρόλα αυτά, τα gi-ga (γκι-γκα) (κατά λέξη μετάφραση: «αστείες εικόνες») που ζωγραφίζονταν τον 12ο αιώνα από διάφορους καλλιτέχνες, περιέχουν πολλές ιδιότητες των manga όπως είναι η έμφαση στην ιστορία και οι απλές, καλλιτεχνικές γραμμές.

Τα manga αναπτύχθηκαν από την ανάμειξη ουκίγιο-ε και δυτικής τεχνοτροπίας ζωγραφικής. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν το εμπόριο με την Ιαπωνία, η τελευταία επεδίωκε να εκσυγχρονιστεί και να φτάσει τις υπόλοιπες χώρες. Για αυτό το λόγο, εισήγαγαν δυτικούς καλλιτέχνες να διδάξουν έννοιες όπως η γραμμή, η μορφή και το χρώμα στα οποία δε δίνονταν ιδιαίτερη σημασία στο ουκίγιο-ε (εκεί, η ιδέα την οποία αντιπροσώπευε η εικόνα θεωρούνταν σημαντικότερη). Τα manga, όπως έγιναν γνωστά τον 20ό και 21ο αιώνα ξεκίνησαν λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν άρθηκε η απαγόρευση για ό,τι μη-προπαγανδιστικό και πολλοί εκδότες άρχισαν να εμφανίζονται.

Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ο όρος manga αναφερόταν στα κόμικς, παρόλο που ειδικά στη Ιαπωνία αυτή η λέξη χρησιμοποιείται για να περιγράψει παιδικά κινούμενα σχέδια. Η αντίστοιχη αγγλική λέξη (κόμικ) είναι ο περισσότερο χρησιμοποιούμενος όρος. Δύσκολα μπορεί να θεωρηθούν ισοδύναμα με τα αμερικανικά κόμικς, αφού τα manga είναι πολύ σημαντικότερο μέρος της ιαπωνικής κουλτούρας από ότι τα κόμικς για την αμερικανική. Χαίρουν σεβασμού τόσο σαν τέχνη όσο και σαν μια μορφή λαϊκής λογοτεχνίας. Όπως και τα αμερικανικά κόμικς, έτσι και τα manga έχουν υποστεί κριτική τόσο για το μεγάλο βαθμό βίας όσο και για διάφορα σεξουαλικά θέματα, που φιλοξενούν στις σελίδες τους. Από την άλλη μεριά, δεν έχει γίνει καμιά επίσημη προσπάθεια ούτε θέσπιση νόμου, για να περιορίσει τη θεματολογία των manga (εξαίρεση: Απαγορεύεται η πώληση σε μεγάλο βαθμό απρεπούς υλικού). Αυτού του είδους η ελευθερία επέτρεψε στους δημιουργούς να φτιάξουν manga για κάθε ηλικία και για πάρα πολλά θέματα.

Μορφή

Ο Naruto, ένας από τους πιο δημοφιλείς χαρακτήρες shōnen manga, στο εξώφυλλο του περιοδικού Weekly Shōnen Jump.

Τα περιοδικά manga έχουν συνήθως πολλές σειρές, που εξελίσσονται παράλληλα. Σε κάθε τεύχος αφιερώνονται συνήθως 20–40 σελίδες για κάθε σειρά. Τα περιοδικά αυτά συνήθως τυπώνονται σε πολύ χαμηλής ποιότητας χαρτί εφημερίδας, επειδή θεωρούνται αναλώσιμα, και το συνολικό μέγεθός τους εκτείνεται από 200 μέχρι και 850 σελίδες. Περιέχουν, ακόμη, μικρές αυτοτελείς ιστορίες και yonkoma (四コマ) (το αντίστοιχο του αγγλικού comic strip). Κάποιες σειρές μπορεί να συνεχίζονται για χρόνια αν είναι επιτυχημένες. Πολλές φορές οι δημιουργοί δημοσιεύουν αυτοτελείς ιστορίες με τις ιδέες, που έχουν ώστε να γίνουν γνωστοί. Αν λάβουν καλές κριτικές, τότε συνεχίζουν.

Όταν μια σειρά συνεχιστεί για αρκετό καιρό, τότε τα επεισόδια δημοσιεύονται πολλά μαζί σε έναν τόμο στο μέγεθος κανονικού βιβλίου, που ονομάζεται tankōbon (τανκόουμπον). Αυτοί οι τόμοι έχουν καλύτερης ποιότητας χαρτί και αγοράζονται από όσους θέλουν να προφτάσουν την ιστορία στο περιοδικό ή βρίσκουν το κόστος των εβδομαδιαίων ή μηνιαίων περιοδικών απαγορευτικό. Τελευταία, εκδίδονται και «πολυτελείς» εκδόσεις, καθώς η ηλικία των αναγνωστών μεγαλώνει και η ανάγκη για κάτι ιδιαίτερο αυξάνεται. Τα παλιά manga επίσης επανεκδίδονται με ακόμη χαμηλότερης ποιότητας χαρτί και πωλούνται 100 γιέν το καθένα.

Τα manga κατηγοριοποιούνται κυρίως ανάλογα με την ηλικία και το φύλο του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Πιο συγκεκριμένα, βιβλία και περιοδικά, που απευθύνονται σε αγόρια (shōnen) και κορίτσια (shōjo) διακρίνονται από το εξώφυλλο και τοποθετούνται σε διαφορετικά ράφια στα περισσότερα βιβλιοπωλεία.

Στην Ιαπωνία υπάρχουν τα μάνγκα κίσσατεν (manga kissaten), ένα είδος καφετέριας στις οποίες συγκεντρώνονται άτομα, για να πιούν καφέ και να διαβάσουν manga.

Πολλά πράγματα στην Ιαπωνία εμφανίζονται στην ίδια μορφή με τα manga. Ένα από αυτά είναι οι αφίσες επικηρυγμένων εγκληματιών. Οι ιστορίες των μάνγκα χωρίζονται σε ενότητες ή αλλιώς πράξεις (διεθνή ορολογία: arcs).

Τα manga εκτός Ιαπωνίας

Πολλά manga έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες σε αρκετές χώρες.

Παραδοσιακά, τα manga γράφονται από τα δεξιά προς τα αριστερά και έτσι εκδίδονται στην Ιαπωνία. Μερικές φορές, όταν εκδίδονται σε χώρες όπου τα κόμικς κανονικά διαβάζονται από τα αριστερά προς τα δεξιά, η εικόνα αντιστρέφεται για να μη μπερδεύονται οι αναγνώστες. Όμως πολλοί δημιουργοί, (όπως ο Akira Toriyama, δημιουργός του Dragon Ball) δεν ενέκριναν την τροποποίηση των έργων τους με αυτόν τον τρόπο. Πλέον, εξαιτίας της απαίτησης τόσο των δημιουργών όσο και των οπαδών, τα περισσότερα manga εκδίδονται χωρίς καμία τροποποίηση στην εικόνα.

Η δημοτικότητα των manga έχει οδηγήσει πολλές αμερικανικές εταιρείες να εκδίδουν δικά τους έργα, εμπνευσμένα από τα manga, στα οποία εφαρμόζονται οι ίδιες τεχνικές στο σχέδιο και στην ανάπτυξη της ιστορίας με τα ιαπωνικά manga. Το πρώτο τέτοιο έργο έγινε πραγματικότητα, όταν το 1985 ο Ben Dunn (ιδρυτής της Antarctic Press) εξέδωσε το Mangazine και το Ninja High School.

Παρά το γεγονός ότι η εταιρεία αυτή αναφέρεται σε τέτοια έργα με τον όρο «American Manga», δεν δημιουργούνται όλα από Αμερικανούς. Πολλοί καλλιτέχνες, που δουλεύουν στην εταιρεία Seven Seas Entertainment σε σειρές όπως το Last Hope και το Amazing Agent Luna είναι Φιλιππινέζοι, ενώ μια άλλη εταιρεία, η TOKYOPOP, απασχολεί Κορεάτες και Ιάπωνες καλλιτέχνες, για να εργαστούν σε τίτλους όπως το Warcraft και το Princess Ai.

Τεχνοτροπία

Σε γενικές γραμμές, η τεχνοτροπία των μάνγκα είναι πολύ εύκολα αναγνωρίσιμη. Συνήθως, δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στις γραμμές παρά στη μορφή. Η αφήγηση και η τοποθέτηση των καρέ διαφέρουν από τα δυτικά κόμικς. Τα καρέ διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Ενώ το σχέδιο μπορεί να φαίνεται πολύ ρεαλιστικό ή πολύ «παιδικό», συχνά παρατηρείται ότι οι χαρακτήρες μοιάζουν «δυτικοποιημένοι» ή ότι έχουν μεγάλα μάτια. Το τελευταίο έχει γίνει μόνιμο χαρακτηριστικό των manga και των anime (άνιμε) από τη δεκαετία του 1960, όταν ο Οσάμου Τεζούκα (δημιουργός του Astro Boy, θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης τέχνης των manga) άρχισε να τα σχεδιάζει με αυτόν τον τρόπο, μιμούμενος την τεχνοτροπία των αμερικανικών κινουμένων σχεδίων της Disney. «ωστόσο, δεν ενστερνίζονται όλοι οι δημιουργοί manga τους συμβιβασμούς στη μετάβαση σε anime. Τέτοια παραδείγματα είναι τα Sailor Moon, Dragon Ball και Ranma ½, σειρές που έκαναν δημοφιλή τα manga και στον δυτικό κόσμο.

Αρκετοί δημιουργοί μάνγκα πιστεύουν πως οι χαρακτήρες και οι ιστορίες τους δεν χρειάζεται να είναι απόλυτα ορισμένοι με σαφήνεια. Έτσι, σε μια ιστορία μπορεί οι χαρακτήρες να αλληλεπιδρούν με διάφορους τρόπους, ενώ στην επόμενη ιστορία της ίδιας σειράς να μη γνωρίζονται καν.

Η σειρά ανάγνωσης ενός παραδοσιακού μάνγκα.

Παραδοσιακά, οι ιστορίες μάνγκα ρέουν και διαβάζονται από πάνω προς τα κάτω και από δεξιά προς τα αριστερά. Ορισμένοι εκδότες μεταφρασμένων μάνγκα διατηρούν αυτήν την αρχική μορφή. Άλλοι εκδότες αντικατοπτρίζουν τις σελίδες οριζόντια πριν εκτυπώσουν τη μετάφραση, αλλάζοντας την κατεύθυνση ανάγνωσης σε μια πιο «δυτική» από αριστερά προς τα δεξιά, ώστε να μην μπερδεύουν τους ξένους αναγνώστες ή τους παραδοσιακούς καταναλωτές κόμικς. Αυτή η πρακτική είναι γνωστή ως «flipping», δηλαδή αντιστροφή. Ως επί το πλείστον, οι κριτικές υποδηλώνουν ότι η αναστροφή έρχεται σε αντίθεση με τις αρχικές προθέσεις του δημιουργού (για παράδειγμα, αν ένα άτομο φοράει ένα πουκάμισο που γράφει «MAY» σε αυτό και η εικόνα αναποδογυρίζεται, τότε η λέξη αλλάζει σε «YAM»), ο οποίος μπορεί να αγνοεί πόσο άβολο είναι να διαβάζει κόμικς όταν τα μάτια πρέπει να ρέουν μέσα από τις σελίδες και το κείμενο προς αντίθετες κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα μια εμπειρία που είναι αρκετά διαφορετική από την ανάγνωση κάτι που ρέει ομοιογενώς. Επίσης, αν η μετάφραση δεν προσαρμοστεί αρκετά προσεκτικά στο ανεστραμμένο γραφικό, είναι επίσης πιθανό το κείμενο να έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα, όπως ένα άτομο που αναφέρεται σε κάτι στα αριστερά του στο κείμενο ενώ δείχνει προς τα δεξιά του στο γραφικό. Οι χαρακτήρες που εμφανίζονται να γράφουν με το δεξί τους χέρι, η πλειοψηφία τους, θα γίνουν αριστερόχειρες όταν μια σειρά αντιστρέφεται. Η αναστροφή μπορεί επίσης να προκαλέσει παραξενιές με γνωστά ασύμμετρα αντικείμενα ή διατάξεις, όπως ένα αυτοκίνητο που απεικονίζεται με το πεντάλ γκαζιού στα αριστερά και το φρένο στα δεξιά ή ένα πουκάμισο με τα κουμπιά στη λάθος πλευρά, ωστόσο αυτά τα ζητήματα είναι ήσσονος σημασίας σε σύγκριση με την αφύσικη ροή ανάγνωσης και μερικά από αυτά θα μπορούσαν να λυθούν με ένα έργο προσαρμογής που υπερβαίνει απλώς τη μετάφραση και το τυφλό αναποδογύρισμα.^[2]

Επιρροές

Τα μάνγκα έχουν επί πολλά χρόνια επηρεάσει την παγκόσμια σκηνή των κόμικς και των κινουμένων σχεδίων. Αμερικανοί δημιουργοί εναλλακτικών κόμικς, όπως ο Φρανκ Μίλλερ και ο Σκοτ ΜακΚλάουντ επηρεάστηκαν σε κάποιο βαθμό από μάνγκα σε μερικά από τα έργα τους.

Παρά το γεγονός ότι καλλιτέχνες όπως οι Brian Wood και Becky Cloonan με το Demo και ο Bryan Lee O'Malley με το Lost At Sea είναι σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένοι από την κυρίαρχη (αγγλικά «mainstream») τεχνοτροπία των μάνγκα, το έργο τους έχει τύχει αναγνώρισης και εκτός των κύκλων των οπαδών manga και Anime. Αυτό συμβαίνει επειδή έχουν και άλλες επιρροές, ώστε το έργο τους να είναι πιο εύληπτο από όσους δεν διαβάζουν μάνγκα. Παρόλα αυτά, οι ρίζες τους βρίσκονται στην υποκουλτούρα των manga και των Anime.

Ο Αμερικανός καλλιτέχνης Paul Pope δούλευε στην Ιαπωνία για τον εκδοτικό οίκο Kodansha για την ανθολογία manga Afternoon. Προτού απολυθεί, είχε αναπτύξει διάφορες ιδέες τις οποίες τελικά εξέδωσε στις Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον τίτλο Heavy Liquid. Το αποτέλεσμα ήταν το έργο του να έχει ισχυρές επιρροές από από τα manga, όχι όμως από την διεθνή υποκουλτούρα των otaku.

Στη Γαλλία υπάρχει το κίνημα «La nouvelle manga» που ξεκίνησε από τον Frédéric Boilet. Σκοπός του είναι να συνδυάσει τα "ώριμα" manga, που καταπιάνονται με την καθημερινή ζωή και την τεχνοτροπία των Γαλλο-Βελγικών κόμικς. Το κίνημα περιλαμβάνει τόσο Ιάπωνες όσο και Γάλλους δημιουργούς.

Επιπλέον, υπάρχουν πολλοί ερασιτέχνες δημιουργοί, οι οποίοι επηρεάζονται αποκλειστικά από την τεχνοτροπία των manga. Κάποιοι από αυτούς έχουν ιδιόκτητους εκδοτικούς οίκους και μερικά πονήματά τους (σε μορφή webcomics) χαίρουν μεγάλης δημοτικότητας. Αυτοί αναγνωρίζονται κυρίως μέσα στους κύκλους των οπαδών manga και Anime. Άνθρωποι, που βρίσκονται εκτός αυτών των κύκλων, υποστηρίζουν ότι αυτά τα έργα εστιάζουν υπερβολικά στην υποκουλτούρα των otaku και αδυνατούν να διηγηθούν ιστορίες, που μπορούν να γίνουν αποδεκτές από ευρύτερο κοινό.

Αυτοσχεδιασμός

Μερικοί δημιουργοί manga φτιάχνουν επιπρόσθετο, μη-σχετικό με την υπόλοιπη σειρά, υλικό, που λέγεται omake (σημαίνει επιπλέον). Μπορεί, επίσης, να δημοσιεύσουν ημιτελή σκίτσα που λέγονται oekaki.

Ανεπίσημα κόμικς φτιαγμένα από οπαδούς ονομάζονται dōjinshi (ντοουτζινσί) (同人誌). Μερικά συνεχίζουν την ιστορία από εκεί που την άφησε ο δημιουργός, ενώ άλλα ξεκινούν μια εντελώς καινούρια ιστορία χρησιμοποιώντας τους πρωτότυπους χαρακτήρες (αντίστοιχο του αγγλικού fan fiction). Επιπρόσθετα, άλλα ντοουτζινσί εκδίδονται από ερασιτέχνες εκτός της κυρίαρχης (mainstream) αγοράς. Η Comiket, το μεγαλύτερο συνέδριο κόμικς που διοργανώνεται δύο φορές το χρόνο στο Τόκιο, συγκεντρώνει πάνω από 400 χιλιάδες ανθρώπους στις τρεις ημέρες που διαρκεί και είναι αφιερωμένο στα ντοουτζινσί.

Γλωσσικές σημειώσεις

Στα ιαπωνικά τα ουσιαστικά δεν έχουν διαφορετικές μορφές ανάλογα με τον αριθμό. Έτσι, το manga είναι και ο ενικός και ο πληθυντικός. Γράφεται 漫画 και κυριολεκτικά σημαίνει «αστεία εικόνα».

Mangaka (manga-κα) (漫画家) είναι στην ιαπωνική η λέξη, που περιγράφει τον δημιουργό manga.

Κατηγορίες

Πολλά είδη εφαρμόζονται το ίδιο καλά στα anime (που συνήθως είναι διασκευές manga) και στα ιαπωνικά βιντεοπαιχνίδια (μερικά από τα οποία είναι επίσης διασκευές manga). Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες manga, που διακρίνονται ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνονται:

Josei (τζοσέι) (ή redikomi ρεντικόμι, γυναίκες)
Kodomo (κοντόμο) (子供, παιδιά)
Seinen (σέινεν) (青年, άντρες)
Σότζο μάνγκα Shōjo (少女, κορίτσια (μέχρι και εφηβικής ηλικίας)
Σόνεν μάνγκα Shōnen (少年, αγόρια 12 ως 18 ετών περίπου)

Είδη

Εναλλακτικά manga
- Gekiga (劇画) (δραματικές εικόνες)
- La nouvelle manga (γαλλοβελγικό/ιαπωνικό καλλιτεχνικό κίνημα)
- ημι-εναλλακτικό (δημοφιλείς εκδόσεις με ατομικιστική τεχνοτροπία)
Μαγικά Κορίτσια (魔法少女) (mahō shōjo) (μαχόου σ'όουτζο)
Mecha (Γιγαντιαία Ρομπότ) (μέκα)
Moe (萌え) (Μόε, συνήθως περιγράφει οτιδήποτε ο αναγνώστης θεωρεί ελκυστικό)
Shōjo-ai (Yuri, γιούρι ομοφυλοφιλικό (γυναίκες) ειδύλλιο)
Shōnen-ai (Yaoi, γιαόι ομοφυλοφιλικό (άντρες) ειδύλλιο)
Dōjinshi (同人誌) (Ντόουτζινσι) (φτιαγμένο από οπαδούς)

Δημοφιλείς σειρές shōnen

Δημοφιλείς σειρές shōjo

Ceres, Celestial Legend
Boys Over Flowers
Fruits Basket
Hana-Kimi
Kare Kano
Princess Τutu
Please Save My Earth
Cardcaptor Sakura
X/1999
Natsume's Book of friends

Δημοφιλείς σειρές seinen

3x3 Eyes
Angel Densetsu
Berserk
Blade of the Immortal
Ghost in the Shell
Lone Wolf and Cub
Tokyo Ghoul
MONSTER
Hellsing
Trigun
Blood blocklade battlefront

Δείτε επίσης

Anime

Παραπομπές

↑ author., Isayama, Hajime, 1986-. Attack on Titan. ISBN 978-1-63236-327-5. 982373176.
↑ Randal, Bill (2005). «English, For Better or Worse». The Comics Journal (Fantagraphics Books). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 March 2012. https://web.archive.org/web/20120323204112/http://archives.tcj.com/sp2005/intro.html.

Πηγές

Schodt, Frederik L. Dreamland Japan: Writings on Modern Manga. Berkeley, Calif.: Stone Bridge Press, 1996. ISBN 1-880656-23-X.
Schodt, Frederik L. Manga! Manga!: The World of Japanese Comics. New York: Kodansha International, 1983. ISBN 870117521, ISBN 4-7700-2305-7.
Κωνσταντοπούλου Χριστιάνα, Σύγχρονη επικοινωνία, Ο πολιτισμός των Manga, στο συλλογικό βιβλίο: Όψεις του σύγχρονου πολιτισμού Ιαπωνικές επιρροές, εκδόσεις: Παπαζήσης, Αθήνα 2017, ISBN 9789600233247.

Βιβλιογραφία

Allison, Anne (2000). «Sailor Moon: Japanese superheroes for global girls». Στο: Craig, Timothy J. Japan Pop! Inside the World of Japanese Popular Culture . Armonk, New York: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-0561-0.
Arnold, Adam (2000). «Full Circle: The Unofficial History of MixxZine». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2007.
Bacon, Michelle (14 Απριλίου 2005). «Tangerine Dreams: Guide to Shoujo Manga and Anime». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2008. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2008.
Berger, Klaus (1992). Japonisme in Western Painting from Whistler to Matisse. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-37321-0.
Boilet, Frédéric (2001). Yukiko's Spinach. Castalla-Alicante, Spain: Ponent Mon. ISBN 978-84-933093-4-3.
Boilet, Frédéric· Takahama, Kan (2004). Mariko Parade. Castalla-Alicante, Spain: Ponent Mon. ISBN 978-84-933409-1-9.
Bosker, Bianca (31 August 2007). «Manga Mania». The Wall Street Journal. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 January 2015. https://web.archive.org/web/20150119120121/http://www.wsj.com/articles/SB118851157811713921. Ανακτήθηκε στις 1 April 2008.
Bouquillard, Jocelyn· Marquet, Christophe (1 Ιουνίου 2007). Hokusai: First Manga Master. New York: Abrams. ISBN 978-0-8109-9341-9.
Brenner, Robin E. (2007). Understanding Manga and Anime. Westport, Connecticut: Libraries Unlimited/Greenwood. ISBN 978-1-59158-332-5.
Clements, Jonathan· McCarthy, Helen (2006). The Anime Encyclopedia: A Guide to Japanese Animation Since 1917, Revised and Expanded Edition. Berkeley, California: Stone Bridge Press. ISBN 978-1-933330-10-5.
Crandol, Mike (14 Ιανουαρίου 2002). «The Dirty Pair: Run from the Future». Anime News Network. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Νοεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2008.
Cube (18 Δεκεμβρίου 2007). 2007年のオタク市場規模は1866億円―メディアクリエイトが白書 (στα Ιαπωνικά). Inside for All Games. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2007.
Dark Horse Comics (6 February 2004). Dark Horse buys Studio Proteus. Δελτίο τύπου.
Drazen, Patrick (2003). Anime Explosion! The What? Why? & Wow! of Japanese Animation. Berkeley, California: Stone Bridge. ISBN 978-1-880656-72-3.
Farago, Andrew (30 Σεπτεμβρίου 2007). «Interview: Jason Thompson». The Comics Journal. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2008.
Fishbein, Jennifer (26 December 2007). «Europe's Manga Mania». Bloomberg Businessweek. http://www.businessweek.com/globalbiz/content/dec2007/gb20071226_346610.htm. Ανακτήθηκε στις 29 December 2007.
Fukushima, Yoshiko (2013). Manga Discourse in Japan Theatre. Routledge. σελ. 19. ISBN 978-1-136-77273-3. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2015.
Gardner, William O. (November 2003). «Attack of the Phallic Girls». Science Fiction Studies (88). http://www.depauw.edu/sfs/review_essays/gardner88.htm. Ανακτήθηκε στις 5 April 2008.
Glazer, Sarah (18 September 2005). «Manga for Girls». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 August 2011. https://web.archive.org/web/20110826062637/http://www.nytimes.com/2005/09/18/books/review/18glazer.html. Ανακτήθηκε στις 4 March 2008.
Gravett, Paul (2004). Manga: Sixty Years of Japanese Comics. New York: Harper Design. ISBN 978-1-85669-391-2.
Gravett, Paul (15 Οκτωβρίου 2006). «Gekiga: The Flipside of Manga». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2008.
Griffiths, Owen (22 September 2007). «Militarizing Japan: Patriotism, Profit, and Children's Print Media, 1894–1925». Japan Focus. http://www.japanfocus.org/-Owen-Griffiths/2528. Ανακτήθηκε στις 16 December 2008.
Isao, Shimizu (2001). «Red Comic Books: The Origins of Modern Japanese Manga». Στο: Lent, John A. Illustrating Asia: Comics, Humor Magazines, and Picture Books. Honolulu, Hawaii: University of Hawai'i Press. ISBN 978-0-8248-2471-6.
Ito, Kinko (2004). «Growing up Japanese reading manga». International Journal of Comic Art (6): 392–401.
Ito, Kinko (2005). «A history of manga in the context of Japanese culture and society». The Journal of Popular Culture 38 (3): 456–475. doi:10.1111/j.0022-3840.2005.00123.x.
Johnston-O'Neill, Tom (3 Αυγούστου 2007). «Finding the International in Comic Con International». The San Diego Participant Observer. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2008.
Katzenstein, Peter J.· Shiraishi, Takashi (1997). Network Power: Japan in Asia . Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-8373-8.
Kern, Adam (2006). Manga from the Floating World: Comicbook Culture and the Kibyōshi of Edo Japan. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02266-9.
Kern, Adam (2007). «Symposium: Kibyoshi: The World's First Comicbook?». International Journal of Comic Art (9): 1–486.
Kinsella, Sharon (2000). Adult Manga: Culture and Power in Contemporary Japanese Society. Honolulu, Hawaii: University of Hawai'i Press. ISBN 978-0-8248-2318-4.
Kittelson, Mary Lynn (1998). The Soul of Popular Culture: Looking at Contemporary Heroes, Myths, and Monsters . Chicago: Open Court. ISBN 978-0-8126-9363-8.
Lee, William (2000). «From Sazae-san to Crayon Shin-Chan». Στο: Craig, Timothy J. Japan Pop!: Inside the World of Japanese Popular Culture . Armonk, New York: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-0561-0.
Lent, John A. (2001). Illustrating Asia: Comics, Humor Magazines, and Picture Books. Honolulu, Hawaii: University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-2471-6.
Leonard, Sean (12 Σεπτεμβρίου 2004). «Progress Against the Law: Fan Distribution, Copyright, and the Explosive Growth of Japanese Animation» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 26 Απριλίου 2006. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2007.
Lone, Stewart (2007). Daily Lives of Civilians in Wartime Asia: From the Taiping Rebellion to the Vietnam War. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-33684-3.
Mahousu (Ιανουαρίου 2005). «Les editeurs des mangas». self-published. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2007. ^{[Αναξιόπιστη πηγή
;]}
Masters, Coco (10 August 2006). «America is Drawn to Manga». Time.
Ministry of Foreign Affairs of Japan (29 June 2007). First International MANGA Award. Δελτίο τύπου.
McCarthy, Helen (2014). A Brief History of Manga: The Essential Pocket Guide to the Japanese Pop Culture Phenomenon. Hachette UK. σελ. 6. ISBN 978-1-78157-130-9.
Napier, Susan J. (2000). Anime: From Akira to Princess Mononoke. New York: Palgrave. ISBN 978-0-312-23863-6.
Nunez, Irma (24 September 2006). «Alternative Comics Heroes: Tracing the Genealogy of Gekiga». The Japan Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 December 2012. https://archive.today/20121205044658/http://www.japantimes.co.jp/text/fb20060924a1.html. Ανακτήθηκε στις 19 December 2007.
Ōgi, Fusami (2004). «Female subjectivity and shōjo (girls) manga (Japanese comics): shōjo in Ladies' Comics and Young Ladies' Comics». The Journal of Popular Culture 36 (4): 780–803. doi:10.1111/1540-5931.00045.
Onoda, Natsu (2009). God of Comics: Osamu Tezuka and the Creation of Post-World War II Manga. University Press of Mississippi. σελ. 10. ISBN 978-1-60473-478-2. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2015.
Patten, Fred (2004). Watching Anime, Reading Manga: 25 Years of Essays and Reviews. Berkeley, California: Stone Bridge Press. ISBN 978-1-880656-92-1.
Perper, Timothy; Cornog, Martha (2002). «Eroticism for the masses: Japanese manga comics and their assimilation into the U.S.». Sexuality & Culture 6 (1): 3–126. doi:10.1007/s12119-002-1000-4.
Perper, Timothy· Cornog, Martha (2003). «Sex, love, and women in Japanese comics». Στο: Francoeur, Robert T.· Noonan, Raymond J. The Comprehensive International Encyclopedia of Sexuality. New York: Continuum. ISBN 978-0-8264-1488-5.
Petersen, Robert S. (2011). Comics, Manga, and Graphic Novels: A History of Graphic Narratives. ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-36330-6. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2015.
Prohl, Inken· Nelson, John K (2012). Handbook of Contemporary Japanese Religions. BRILL. σελ. 596. ISBN 978-90-04-23435-2. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2015.
Pink, Daniel H. (22 October 2007). «Japan, Ink: Inside the Manga Industrial Complex». Wired 15 (11). https://www.wired.com/techbiz/media/magazine/15-11/ff_manga. Ανακτήθηκε στις 19 December 2007.
Poitras, Gilles (2001). Anime Essentials: Every Thing a Fan Needs to Know. Berkeley, California: Stone Bridge. ISBN 978-1-880656-53-2.
Reid, Calvin (28 March 2006). «HarperCollins, Tokyopop Ink Manga Deal». Publishers Weekly. http://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/book-news/comics/article/17182-harpercollins-tokyopop-ink-manga-deal.html. Ανακτήθηκε στις 4 March 2008.
Reid, Calvin (6 February 2009). «2008 Graphic Novel Sales Up 5%; Manga Off 17%». Publishers Weekly. http://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/1-legacy/24-comic-book-reviews/article/9362-2008-graphic-novel-sales-up-5--manga-off-17-.html. Ανακτήθηκε στις 7 September 2009.
Riciputi, Marco (25 Οκτωβρίου 2007). «Komikazen: European comics go independent». Cafebabel.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2008. ^{[Αναξιόπιστη πηγή
;]}
Rifas, Leonard (2004). «Globalizing Comic Books from Below: How Manga Came to America». International Journal of Comic Art 6 (2): 138–171.
Rousmaniere, Nicole (2001). Births and Rebirths in Japanese Art : Essays Celebrating the Inauguration of the Sainsbury Institute for the Study of Japanese Arts and Cultures. Hotei Publishing. ISBN 978-90-74822-44-2.
Sanchez, Frank (1997–2003). «Hist 102: History of Manga». AnimeInfo. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2007.
Schodt, Frederik L. (1986). Manga! Manga! The World of Japanese Comics. Tokyo: Kodansha. ISBN 978-0-87011-752-7.
Schodt, Frederik L. (1996). Dreamland Japan: Writings on Modern Manga. Berkeley, California: Stone Bridge Press. ISBN 978-1-880656-23-5.
Schodt, Frederik L. (2007). The Astro Boy Essays: Osamu Tezuka, Mighty Atom, and the Manga/Anime Revolution. Berkeley, California: Stone Bridge Press. ISBN 978-1-933330-54-9.
Shimizu, Isao (Ιουνίου 1985). 日本漫画の事典 : 全国のマンガファンに贈る (Nihon Manga no Jiten – Dictionary of Japanese Manga) (στα Ιαπωνικά). Sun lexica. ISBN 978-4-385-15586-9.
Stewart, Bhob (October 1984). «Screaming Metal». The Comics Journal (94).
Tai, Elizabeth (23 September 2007). «Manga outside Japan». Star Online. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 October 2007. https://web.archive.org/web/20071012143933/http://thestar.com.my/lifestyle/story.asp?file=%2F2007%2F9%2F23%2Flifebookshelf%2F18898783&sec=lifebookshelf. Ανακτήθηκε στις 19 December 2007.
Tchiei, Go (1998). «Characteristics of Japanese Manga». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2008.
Thompson, Jason (2007). Manga: The Complete Guide. New York: Ballantine Books. ISBN 978-0-345-48590-8. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2015.
Thorn, Rachel (July–September 2001). «Shôjo Manga—Something for the Girls». The Japan Quarterly 48 (3). http://matt-thorn.com/shoujo_manga/japan_quarterly/. Ανακτήθηκε στις 5 April 2008.
Toku, Masami (Spring 2006). «Shojo Manga: Girl Power!». Chico Statements (California State University, Chico). ISBN 978-1-886226-10-4. http://www.csuchico.edu/pub/cs/spring_06/feature_03.html. Ανακτήθηκε στις 5 April 2008.
Vollmar, Rob (1 March 2007). «Frederic Boilet and the Nouvelle Manga revolution». World Literature Today. http://goliath.ecnext.com/coms2/gi_0199-6318937/Frederic-Boilet-and-the-Nouvelle.html. Ανακτήθηκε στις 14 September 2007.
Webb, Martin (28 May 2006). «Manga by any other name is...». The Japan Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 July 2012. https://archive.today/20120719202730/http://www.japantimes.co.jp/text/fl20060528x1.html%23.UAhtoago9Rw. Ανακτήθηκε στις 5 April 2008.
Wong, Wendy Siuyi (2002). Hong Kong Comics: A History of Manhua. New York: Princeton Architectural Press. ISBN 978-1-56898-269-4.
Wong, Wendy Siuyi (2006). «Globalizing manga: From Japan to Hong Kong and beyond». Mechademia: an Annual Forum for Anime, Manga, and the Fan Arts: σελ. 23–45.
Wong, Wendy (September 2007). «The Presence of Manga in Europe and North America». Media Digest. http://www.rthk.org.hk/mediadigest/20070913_76_121564.html. Ανακτήθηκε στις 19 December 2007.
«About Manga Museum: Current situation of manga culture». Kyoto Manga Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2009.
«Correction: World Manga». Anime News Network. 10 Μαΐου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2007.
«I.C. promotes AmeriManga». Anime News Network. 11 Νοεμβρίου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2008.
«Interview with Tokyopop's Mike Kiley». ICv2. 7 September 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 February 2012. https://web.archive.org/web/20120220163117/http://www.icv2.com/articles/home/11249.html. Ανακτήθηκε στις 19 December 2007.
Japan: Profile of a Nation, Revised Edition. Tokyo: Kodansha International. 1999. ISBN 978-4-7700-2384-1.
«Japan's Foreign Minister Creates Foreign Manga Award». Anime News Network. 22 Μαΐου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2009.
«manga». Merriam-Webster Online Dictionary. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2009.
«Manga-mania in France». Anime News Network. 4 Φεβρουαρίου 2004. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2007.
«'Manga no Kuni': A manga magazine from the Second Sino-Japanese War period». Kyoto International Manga Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2008.
«'Poten': a manga magazine from Kyoto». Kyoto International Manga Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2008.
«'Shonen Pakku'; Japan's first children's manga magazine». Kyoto International Manga Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2008.
«The first Japanese manga magazine: Eshinbun Nipponchi». Kyoto International Manga Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2024. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2008.
«Tokyopop To Move Away from OEL and World Manga Labels». Anime News Network. 5 Μαΐου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Αυγούστου 2010. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2007.

Περαιτέρω ανάγνωση

Jones, Hattie (2013). «Manga Girls: Sex, Love, Comedy and Crime in Recent Boys' Manga and Anime». Στο: Brigitte Steger· Angelika Koch. Manga Girl Seeks Herbivore Boy: Studying Japanese Gender at Cambridge. Zurich: Lit Verlag. σελίδες 24–81. ISBN 9783643903198. OCLC 822667566.
«Un poil de culture – Une introduction à l'animation japonaise». Metalchroniques.fr (στα Γαλλικά). 11 Ιουλίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2008.
Unser-Schutz, Giancarla (2015). «Influential or Influenced? The Relationship Between Genre, Gender and Language in Manga». Gender and Language 9 (2): 223–254. doi:10.1558/genl.v9i2.17331.
Marcella Zaccagnino and Sebastiano Contrari. "Manga: il Giappone alla conquista del mondo" (Archive) (in ιταλική). Limes, rivista italiana di geopolitica. 31 October 2007. (in ιταλική)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Μάνγκα

AnimePlanet.gr (ελληνικά)
Τα χαρακτηριστικά των manga Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine. (ελληνικά)
Anubis Manga Αρχειοθετήθηκε 2010-05-27 στο Wayback Machine. Εκδόσεις manga στην Ελλάδα
Anime News Network Βάση δεδομένων για anime και manga
Anime University - History of Manga History of Manga article from AnimeInfo
How to draw manga - A popular series of art instruction books

[1] uthor., Isayama, Hajime, 1986-. Attack on Titan. ISBN 978-1-63236-327-5. 982373176.

[2] Randal, Bill (2005). «English, For Better or Worse». The Comics Journal (Fantagraphics Books). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 March 2012. https://web.archive.org/web/20120323204112/http://archives.tcj.com/sp2005/intro.html.

[1]

[2]