Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πάνθεον (Παρίσι)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 48°50′46″N 2°20′45″E / 48.84611°N 2.34583°E / 48.84611; 2.34583

Πάνθεον
Panthéon
Χάρτης
Είδοςμαυσωλείο και εκκλησία[1][2]
Αρχιτεκτονικήνεοκλασική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες48°50′46″N 2°20′46″E
ΘρήσκευμαΚαθολικισμός[3]
Διοικητική υπαγωγήΣορμπόν[2] και 5ο δημοτικό διαμέρισμα του Παρισιού
ΧώραΓαλλία[1][2]
Έναρξη κατασκευής1758
Ολοκλήρωση1781
Ύψος83 μέτρα
ΑρχιτέκτοναςΖακ-Ζερμαίν Σουφλό, Jean-Baptiste Rondelet[4] και Maximilien Brébion[4]
Προστασίακατηγοριοποιημένο ιστορικό μνημείο στη Γαλλία (από 1920)[1] και κατηγοριοποιημένο ιστορικό μνημείο στη Γαλλία (από 2008)[1]
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Πάνθεον (γαλλ. Panthéon/Le Panthéon national, από την ελληνική λέξη, που σημαίνει «όλοι οι θεοί») των Παρισίων είναι ένα κτίσμα στο Καρτιέ Λατέν της πόλης. Κτίσθηκε αρχικώς ως ναός αφιερωμένος στην Αγία Γενοβέφα (Ζενεβιέβ), την πολιούχο των Παρισίων, με σκοπό να φιλοξενήσει τη λειψανοθήκη με το λείψανό της. Ωστόσο, μετά από πολλές τροποποιήσεις, χρησιμεύει σήμερα ως ένα μη θρησκευτικό μαυσωλείο που περιέχει τα λείψανα διακεκριμένων Γάλλων πολιτών (και μερικών αλλοεθνών). Αρχιτεκτονικώς, αποτελεί πρώιμο παράδειγμα νεοκλασικισμού, με πρόσοψη που έχει ως πρότυπο το Πάνθεον της Ρώμης, ενώ επιστέφεται από θόλο που έχει στοιχεία του Tempietto του Ντονάτο Μπραμάντε στη Ρώμη (στο San Pietro in Montorio).

Το Πάνθεον βρίσκεται στο 5ο Διαμέρισμα, στον Λόφο της Σαιν Ζενεβιέβ, από όπου έχει θέα προς όλη την πόλη. Ο αρχιτέκτονας Ζακ-Ζερμαίν Σουφλό είχε την πρόθεση να συνδυάσει το φως και τη λεπτότητα του γοτθικού καθεδρικού ναού με τις κλασικές αρχές, αλλά ο ρόλος του κτίσματος ως μαυσωλείου απαίτησε την κατάργηση των μεγάλων γοτθικών παραθύρων.

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το εσωτερικό του θόλου
Το αέτωμα με την επιγραφή: Aux grands hommes, la patrie reconnaissante («Στους μεγάλους άνδρες της, η ευγνωμονούσα πατρίδα»).
Το άγαλμα του Βολταίρου στην «κρύπτη» του Πανθέου

Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΕ΄ της Γαλλίας ορκίσθηκε το 1744 ότι, αν θεραπευόταν από την ασθένειά του, θα αντικαθιστούσε τον κατεστραμμένο ναό του Αββαείου της Αγίας Γενοβέφας με ένα κτίσμα αντάξιο της πολιούχου αγίας των Παρισίων. Πράγματι, έγινε καλά και εμπιστεύθηκε στον Αμπέλ-Φρανσουά Πουασόν, μαρκήσιο του Μαρινύ, με την εκπλήρωση του όρκου του. Το 1755 ο Μαρινύ ανέθεσε στον Ζακ-Ζερμαίν Σουφλό να σχεδιάσει ένα ναό και η κατασκευή άρχισε περίπου δύο χρόνια αργότερα, το 1758.

Ο Κορινθιακός ρυθμός με πλούσια λεπτομέρεια

Το συνολικό σχέδιο ήταν ενός «ελληνικού σταυρού» με ογκώδη είσοδο από κίονες Κορινθιακού ρυθμού. Οι φιλόδοξες γραμμές ήθελαν ένα τεράστιο οικοδόμημα με μήκος 110 μέτρα, πλάτος 84 και ύψος 83. Εξίσου εντυπωσιακή θα ήταν και η κρύπτη του. Η πιο αριστοτεχνική «πινελιά» του Σουφλό δεν είναι άμεσα αντιληπτή: ο τριπλός θόλος, με το κάθε του κέλυφος ταιριασμένο μέσα στα άλλα, επιτρέπει μία ματιά μέσα από το εσωτερικό προς τον δεύτερο θόλο, με την τοιχογραφία του Αντουάν-Ζαν Γκρο «Η αποθέωσις της Αγίας Γενοβέφας». Ο εξωτερικός θόλος είναι κτισμένος από πέτρα δεμένη με σιδερένιους συνδέσμους και καλυμμένη με μολυβένια φύλλα.

Τα θεμέλια τέθηκαν το 1758, αλλά εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων της εποχής οι εργασίες προχωρούσαν αργά. Το 1780 ο Σουφλό πέθανε και αντικαταστάθηκε από ένα μαθητή του, τον Ζαν-Μπατίστ Ροντελέ (1743-1829). Το επανασχεδιασμένο Αββαείο της Αγίας Γενοβέφας ολοκληρώθηκε τελικώς μετά την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης, και συγκεκριμένα το 1790. Με τον θάνατο του δημοφιλούς Γάλλου πολιτικού και ρήτορα Μιραμπώ στις 2 Απριλίου 1791, η Εθνοσυνέλευση, της οποίας ο Μιραμπώ ήταν πρόεδρος, διέταξε να μετατραπεί το κτήριο από εκκλησία σε μαυσωλείο για τους επιφανείς Γάλλους, κρατώντας τον θεωρητικό της αρχιτεκτονικής Quatremère de Quincy ως επικεφαλής αυτού του σχεδίου. Καθώς ήταν αναμενόμενο, ο Μιραμπώ υπήρξε ο πρώτος του οποίου η σορός εναποτέθηκε στο νέο κτίσμα, στις 4 Απριλίου 1791. Ο γλύπτης Ζαν Γκυγιώμ Μουάτ σμίλεψε ένα ανάγλυφο σύμπλεγμα για το αέτωμα του Πανθέου με τίτλο «Η πατρίδα στεφανώνει τις ηρωικές και αστικές αρετές», το οποίο αντικαταστάθηκε αργότερα, με την Παλινόρθωση των Βουρβόνων, από αντίστοιχο έργο του Νταβίντ ντ' Ανζέ.

Δύο φορές μετά το 1791 το οικοδόμημα μετατράπηκε και πάλι σε ναό, πριν γίνει οριστικά ένα μέρος αφιερωμένο στα μεγάλα πνεύματα της Γαλλίας.

Το 1851 ο φυσικός Λεόν Φουκώ απέδειξε την περιστροφή της Γης περί τον άξονά της με ένα πείραμα που έγινε στο Πάνθεον (και έμεινε γνωστό από τότε ως «Πείραμα του Φουκώ»), αναρτώντας ένα Εκκρεμές του Φουκώ μήκους 67 μέτρων από τον κεντρικό θόλο. Σήμερα το αρχικό εκκρεμές φυλάσσεται στο Μουσείο Τεχνών και Επιτηδευμάτων, αλλά ένα αντίγραφο υπάρχει σήμερα σε κοινή θέα στο Πάνθεον[5].

Από το 1906 ως το 1922 το Πάνθεον φιλοξενούσε το διάσημο γλυπτό του Ωγκύστ Ροντέν Ο σκεπτόμενος.

Στα τέλη του 2006 ένα «πολιτιστικό αντάρτικο κίνημα» αυτοαποκαλούμενο «Untergunther» («les UX») ολοκλήρωσε ένα πρόγραμμα διάρκειας ενός έτους κατά το οποίο επισκεύασαν κρυφά τα παλαιά ρολόγια του Πανθέου.

Η οπίσθια όψη ενός γαλλικού τραπεζογραμματίου του 1959 με προσωπογραφία του Βίκτωρος Ουγκώ μαζί με άποψη του Πανθέου

Ως τόπος ταφής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η επιγραφή πάνω από την είσοδο αναφέρει AUX GRANDS HOMMES LA PATRIE RECONNAISSANTE («Στους μεγάλους άνδρες της, η ευγνωμονούσα πατρίδα»). Θάβοντας τους επιφανείς άνδρες του στο Πάνθεον, το έθνος αναγνωρίζει την τιμή που έλαβε από αυτούς. Η εναπόθεση σορών ή λειψάνων στο μέρος αυτό είναι αυστηρά περιορισμένη και επιτρέπεται μόνο μετά από κοινοβουλευτική πράξη για «εθνικούς ήρωες». Παρόμοιος τόπος τιμητικής ταφής είναι το Μέγαρο των Απομάχων (Les Invalides) για ιστορικούς στρατιωτικούς ηγέτες όπως οι Μέγας Ναπολέων, Ντε Τουρέν και Βωμπάν. Κάθε πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας έχει το δικαίωμα να προτείνει 1 αποθανόντα για να πάρει θέση στο Πάνθεον. Η προεδρία της δημοκρατίας και ο εκάστοτε επικεφαλής του Κέντρου Εθνικών Μνημείων για λογαριασμό της δέχονται σχετικές προτάσεις από Γάλλους πολίτες.

Ανάμεσα στους νεκρούς των οποίων τα λείψανα βρίσκονται στο Πάνθεον συγκαταλέγεται και ο Σουφλό, ο αρχιτέκτονάς του. Ο ευρύτατα διαδεδομένος θρύλος ότι τα λείψανα του Βολταίρου κλάπηκαν από το Πάνθεον το 1814 και πετάχτηκαν στα σκουπίδια είναι ψευδής. Τέτοιες φήμες προκάλεσαν το άνοιγμα του φερέτρου του το 1897, που επιβεβαίωσε ότι το λείψανό του βρισκόταν ακόμα εκεί.

Πανοραμική άποψη του εσωτερικού του Πανθέου

Πλήρης κατάλογος των αποτεθειμένων ή τιμωμένων στο Πάνθεον

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με χρονολογική σειρά αποθέσεως. Τα λείψανα μερικών από τους παρακάτω δεν υπάρχουν ή αποσύρθηκαν για διάφορους λόγους (δείτε τα σχόλια). Υπάρχει πάντως αναμνηστική πλάκα.

Χρόνος ταφής
στο Πάνθεον 		Ονοματεπώνυμο Σχόλια
1791 Ονορέ Γκαμπριέλ Ρικετί, κόμης του Μιραμπώ Ο πρώτος που αποτέθηκε στο Πάνθεον. Το λείψανο ωστόσο αποσύρθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1794, πετάχτηκε σε ανώνυμο τάφο στο Κλαμάρ και δεν ξαναβρέθηκε ποτέ.
1791 Βολταίρος (Φρανσουά Μαρί Αρουέ)
1792 Νικολά-Ζοζέφ Μπωρεπαίρ Το λείψανο εξαφανίσθηκε.
1793 Λουί-Μισέλ λε Πελετιέ, μαρκήσιος του Saint-Fargeau Η σορός του αποσύρθηκε από την οικογένειά του στις 14 Φεβρουαρίου 1795.
1793 Ωγκυστέν-Μαρί Πικό Το λείψανο εξαφανίσθηκε.
1794 Ζαν-Πωλ Μαρά Το λείψανο αποσύρθηκε.
1794 Ζαν Ζακ Ρουσσώ Γεννήθηκε ως γαλλικής καταγωγής Ελβετός.
1806 Φρανσουά Ντενί Τρονσέ
1806 Κλωντ Λουί Πετιέ
1807 Ζαν-Ετιέν-Μαρί Πορταλί
1807 Λουί-Πιερ-Πανταλεόν Ρενιέ
1807 Λουί-Ζοζέφ-Σαρλ-Αμάμπλ ντ' Αλμπέρ, δούκας της Luynes Το λείψανο αποσύρθηκε και επιστράφηκε στην οικογένειά του το 1862 μετά από απαίτησή της.
1807 Ζαν-Μπατίστ-Πιερ Μπεβιέρ
1808 Φρανσουά Μπαρτελεμύ, κόμης του Μπεγκυνό
1808 Πιερ Ζαν Ζωρζ Καμπανί
1808 Γκαμπριέλ-Λουί, μαρκήσιος του Κωλαινκούρ
1808 Ζαν-Φρεντερίκ, κόμης του Περεγκώ
1808 Αντουάν-Σεζάρ ντε Σουαζέλ, δούκας του Πραλέν
1808 Ζαν-Πιερ-Φερμέν, κόμης του Μαλέρ Μόνο αγγείο με την καρδιά του
1809 Ζαν Μπατίστ Παπέν, κόμης του Σαιν-Κριστώ
1809 Ζοζέφ-Μαρί Βιέν
1809 Πιερ Γκαρνιέ, κόμης του Λαμπουασιέρ
1809 Ζαν Πιερ, κόμης του Σερ (Sers) Μόνο αγγείο με την καρδιά του
1809 Ζερόμ-Λουί-Φρανσουά-Ζοζέφ, κόμης του Δυρραχίου Μόνο αγγείο με την καρδιά του
1809 Ζυστίν Μποναβεντύρ Μοράρ ντε Γκαλ Μόνο αγγείο με την καρδιά του
1809 Εμανυέλ Κρετέ, κόμης του Champnol
1810 Τζιοβάννι Μπαττίστα Καπράρα Ιταλός. Το λείψανο αποσύρθηκε το 1861.
1810 Λουί-Βενσάν-Ζοζέφ λε Μπλον ντε Σαιν-Ιλαίρ
1810 Ζαν Μπατίστ Τρεϊλάρ
1810 Ζαν Λαν, δούκας του Μοντεμπέλο
1810 Σαρλ Πιερ Κλαρέ ντε Φλεριέ
1811 Λουί Αντουάν ντε Μπουγκαινβίλ
1811 Καρδινάλιος Τσαρλς Έρσκιν Ιταλός σκωτικής καταγωγής
1811 Αλεξάντρ-Αντουάν Υρώ, βαρόνος του Σεναρμόν Μόνο αγγείο με την καρδιά του
1811 Καρδινάλιος Ιπολίτο Αντόνιο (Βιτσέντι Μαρέρι) Ιταλός
1811 Νικολά-Μαρί Σοντζί ντε Κουρμπόν
1811 Μισέλ Ορντενέ
1812 Ζαν-Μαρί Ντορσέν
1812 Γιαν Βίλεμ ντε Βιντέρ (στη γαλλική Ζαν Γκυγιώμ ντε Βιντέρ, κόμης Υεσέν) Ολλανδός. Στο Πάνθεον βρίσκεται το λείψανο εκτός από την καρδιά, που είναι θαμμένη στη γενέτειρά του, το Κάμπεν.
1813 Υασίντ-Υγκέ-Τιμολεόν ντε Κοσέ, κόμης του Μπρισάκ
1813 Ζαν-Ιγκνάς Ζακεμινό, κόμης του Αμ
1813 Ζοζέφ Λουί Λαγκράνζ
1813 Ζαν, κόμης του Ρουσσώ
1813 Φρανσουά-Μαρί-Ζοζέφ-Ζυστίν, κόμης του Βιρύ
1814 Ζαν-Νικολά Ντεμενιέ
1814 Ζαν Ρεϋνιέ
1814 Κλωντ-Αμπρουάζ Ρενιέ, δούκας του Μάσσα ντι Καρράρα
1815 Αντουάν-Ζαν-Μαρί Τεβενάρ
1815 Κλωκλώντ Ζυστ Αλεξάντρ Λεγκράν
1829 Ζακ-Ζερμαίν Σουφλό
1885 Βίκτωρ Ουγκώ
1889 Λαζάρ Καρνό Αποτέθηκε 66 χρόνια μετά τον θάνατό του, στους εορτασμούς για τα 100 έτη από τη Γαλλική Επανάσταση.
1889 Τεοφίλ Κορέ ντε λα Τουρ ντ΄Ωβέρν Αποτέθηκε 89 χρόνια μετά τον θάνατό του, στους εορτασμούς για τα 100 έτη από τη Γαλλική Επανάσταση.
1889 Φρανσουά Σεβερέν Μαρσώ-Ντεγκραβιέρ Αποτέθηκε 93 χρόνια μετά τον θάνατό του, στους εορτασμούς για τα 100 έτη από τη Γαλλική Επανάσταση – μόνο η τέφρα.
1894 Μαρί Φρανσουά Σαντί Καρνό Αποτέθηκε αμέσως μετά τη δολοφονία του.
1907 Μαρσελέν Μπερτελό Τάφηκε μαζί με τη σύζυγό του, Σοφί Μπερτελό, την πρώτη γυναίκα που αποτέθηκε στο Πάνθεον.
1908 Εμίλ Ζολά
1920 Λέων Γαμβέτας Μόνο αγγείο με την καρδιά του
1924 Ζαν Ζωρές Αποτέθηκε 10 χρόνια μετά τη δολοφονία του.
1933 Πωλ Παινλεβέ
1948 Πωλ Λανζεβέν
1948 Ζαν Μπατίστ Περέν Αποτέθηκε την ίδια ημέρα με τον προηγούμενο.
1949 Βικτόρ Σελσέρ
1949 Φελίξ Εμπουέ Αποτέθηκε την ίδια ημέρα με τον προηγούμενο.
1952 Λουδοβίκος Μπράιγ Αποτέθηκε στην εκατοστή επέτειο του θανάτου του.
1964 Ζαν Μουλέν Η τέφρα του μεταφέρθηκε από το Κοιμητήριο Περ Λασαίζ στις 19 Δεκεμβρίου 1964.
1987 Ρενέ Κασέν Αποτέθηκε στην εκατοστή επέτειο της γεννήσεώς του.
1988 Ζαν Μονέ Αποτέθηκε στην εκατοστή επέτειο της γεννήσεώς του.
1989 Ανρί Γκρεγκουάρ Αποτέθηκε 158 χρόνια μετά τον θάνατό του, στους εορτασμούς για τα 200 έτη από τη Γαλλική Επανάσταση.
1989 Γκασπάρ Μοντζ Αποτέθηκε 171 χρόνια μετά τον θάνατό του, στους εορτασμούς για τα 200 έτη από τη Γαλλική Επανάσταση.
1989 Μαρκήσιος ντε Κοντορσέ Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 έτη από τη Γαλλική Επανάσταση, δημιουργήθηκε τάφος του στο Πάνθεον. Το φέρετρό του ωστόσο είναι άδειο, καθώς το λείψανό του έχει χαθεί (κενοτάφιο).
1995 Πιερ Κιουρί
Τάφηκε στο Πάνθεον τον ίδιο μήνα με τη σύζυγό του (Απρίλιος 1995).
1995 Μαρία Κιουρί Πολωνή
1996 Αντρέ Μαλρώ Η τέφρα του αποτέθηκε από το Κοιμητήριο Verrières-le-Buisson (Essonne) στις 23 Νοεμβρίου 1996, κατά την εικοστή επέτειο του θανάτου του.
1998 Τουσαίν Λουβερτύρ Αϊτινός. Μόνο αναμνηστική πλάκα.
1998 Λουί Ντελγκρέ Μόνο αναμνηστική πλάκα
2002 Αλέξανδρος Δουμάς (πατέρας) Το λείψανο μεταφέρθηκε εδώ 132 χρόνια μετά τον θάνατό του.
2011 Αιμέ Σεζαίρ Μόνο αναμνηστική πλάκα (6 Απριλίου 2011) — ο Σεζαίρ είναι θαμμένος στη Μαρτινίκα[6].
  • Επιπλέον, τον Ιανουάριο του 2007 ο Γάλλος Πρόεδρος Ζακ Σιράκ απεκάλυψε μία πλάκα στο Πάνθεον στη μνήμη άνω των 2.600 ανθρώπων που αναγνωρίσθηκε ότι έσωσαν τις ζωές Εβραίων κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Αυτή η πλάκα αναγράφει σε μετάφραση:

Κάτω από το πέπλο μίσους και σκότους που απλώθηκε πάνω από τη Γαλλία κατά τα έτη της Κατοχής, χιλιάδες φώτα αρνήθηκαν να σβήσουν. Αναγνωρισθέντες ως «Δίκαιοι των Εθνών» ή παραμένοντες ανώνυμοι, άνδρες και γυναίκες όλων των υποβάθρων και κοινωνικών τάξεων, έσωσαν Εβραίους από τις αντισημιτικές διώξεις και τα στρατόπεδα εξοντώσεως. Αψηφώντας τους κινδύνους, ενεσάρκωσαν την τιμή της Γαλλίας.

Κριτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Μία πρώτη κριτική πηγάζει ήδη από τη φράση του αετώματος «Στους μεγάλους άνδρες...». Η Μαρία Κιουρί είναι η μοναδική γυναίκα που βρίσκεται στο Πάνθεον από τη δική της αξία, και δεν είναι καν γαλλικής, αλλά πολωνικής καταγωγής. Πρόσφατα λοιπόν έγινε μία σχετική εκστρατεία[7] με καταιγισμό προτάσεων για σημαντικές γυναικείες μορφές από την οργάνωση «Τολμήστε τον φεμινισμό». Πρώτη σε προτιμήσεις αναδείχθηκε η γυναίκα-έμβλημα της Κομούνας του 1871, η αναρχική Λουίζ Μισέλ, ενώ δεύτερη η Αδελφή Εμανυέλ, μοναχή που έζησε κοντά σε φτωχούς πληθυσμούς της Αιγύπτου και της Τουρκίας.
  • Κανόνες εντάξεως στο Πάνθεον ουδέποτε κωδικοποιήθηκαν, με περισσότερους από τους μισούς να είναι ονόματα άγνωστα ακόμα και στους σύγχρονους Γάλλους[7], ευρισκόμενοι εκεί χάρη στον Μέγα Ναπολέοντα.

Μερικοί διάσημοι Γάλλοι που ΔΕΝ αναπαύονται στο Πάνθεον

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

(παρότι απεβίωσαν μετά το 1791)

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «base Mérimée» (Γαλλικά) Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 4512. Ανακτήθηκε στις 31  Ιουλίου 2018.
  3. ↑ Ανακτήθηκε στις 6  Ιανουαρίου 2021.
  4. ↑ 4,0 4,1 www.techno-science.net/glossaire-definition/Pantheon-Paris-page-3.html.
  5. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2014. 
  6. ↑ France Guide (2011). «Aimé Césaire joins Voltaire and Rousseau at the Panthéon in Paris». French Government Tourist Office. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Απριλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2011. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Alissa J. Rubin, “At Resting Place for France’s ‘Great Men,’ Calls to Include More Women”, The New York Times, 22 Ιανουαρίου 2014, http://www.nytimes.com/2014/01/23/world/europe/at-resting-place-for-frances-great-men-calls-to-include-more-women.html?hp&_r=0

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πάνθεον_(Παρίσι)&oldid=10661692"