Malsupra Aŭstrio

Malsupra Aŭstrio (germane Niederösterreich [Nideresterajĥ]) estas federacia lando de Aŭstrio. St. Pölten estas la ĉefurbo de Malsupra Aŭstrio. Laŭ areo Malsupra Aŭstrio estas la plej granda kaj laŭ nombro de loĝantoj la due plej granda federacia lando de Aŭstrio. Malsupra Aŭstrio havas limojn al Slovakio, Ĉeĥio kaj al la aŭstraj federaciaj landoj Supra Aŭstrio, Stirio, Burgenland kaj Vieno.

Malsupra Aŭstrio
(germane: Niederösterreich)
Flago	Blazono
federacia lando de Aŭstrio • historia regiono
Baza faktoj
Ĉefurbo	St. Pölten
Plej granda urbo	St. Pölten
Himno	Oh Heimat, dich zu lieben
ISO 3166-2	AT-3
Mallongigo	NÖ
TTT-paĝo	http://www.noe.gv.at/
Mapo: Malsupra Aŭstrio en Aŭstrio
Politiko
landestro	Johanna Mikl-Leitner (ekde 19-a de aprilo 2017)
Reganta partioj	ÖVP, SPÖ kaj FPÖ (laborinterkonsento inter ÖVP und SPÖ)
Landa parlamento (56 Mandatoj)	ÖVP 31 SPÖ 15 FPÖ 6 Verduloj 4
Lasta balotado	9-a de marto 2018
Sekva balotado	2023
Loĝantaro
Loĝantoj	1 684 287 loĝantoj (jaro 2020)
Loĝdenso	88 loĝantoj/km²
Geografio
Areo	19 186 km²
Amplekso	178 km (Nord-Sude) 196 km (okcident-oriente)
Plej alta punkto	2.076 m (Schneeberg)
Plej malalta punkto	139 m (komuno Berg)
Administracia subdivido
Distriktoj	4 statutaj urboj 21 distriktoj
Tribunaldistriktoj	32
Komunoj	573
— el ili urboj	75
— el ili bazarkomunoj	326
Mapo: Distriktoj en Malsupra Aŭstrio

Vieno, kiu estas memstara federacia lando de Aŭstria ekde 1922, estis la ĉefurbo de Malsupra Aŭstrio ĝis 1986. Post plebiscito St. Pölten fariĝis la ĉefurbo ekde 1986 (Aliaj kandidatoj estis Baden, Krems kaj Wiener Neustadt). Malgraŭe, la regado kaj la administracio de Malsupra Aŭstria loĝigis en Vieno ĝis la transloĝigo en 1996.

Geografio

Malsupra Aŭstrio dividiĝas en kvar partoj:

• Industrieviertel (Industria regiono) estas la orienta parto de la mezalta montaro Wienerwald.
• Mostviertel (Mosta regiono) estas la okcidenta parto de la mezalta montaro Wienerwald.
• Waldviertel (Arbara regiono) estas regiono okcidente de la monto Manhartsberg.
• Weinviertel (Vina regiono) estas regiono oriente de la monto Manhartsberg.

Inter la federaciaj landoj de Aŭstrio, Malsupra Aŭstrio havas la plej longan limon al alia landoj. La limoj al Ĉeĥio kaj al Slovakio rezultas sume en 414 km longa limo.

Montoj

• Schneeberg (Klosterwappen; 2.076 m)
• Rad (Scheibwaldhöhe; 1 943 m; plej alta pinto: Heukuppe; 2.007 m en apuda Stirio)
• Ötscher (1 893 m)
• Dürrenstein (1 878 m)
• Schneealpe (Ameisbühel; 1 828 m; plej alta pinto: Windberg; 1 903 m en apuda Stirio)
• Hochkar (1 808 m)
• Gamsstein (1 774 m)
• Stumpfmauer (1 770 m)
• Göller (1 766 m)
• Hochwechsel (1 743 m)
• Gippel (1 669 m)
• Großer Sonnleitstein (1 639 m)
• Großer Zellerhut (1 639 m)
• Gemeindealpe (1 626 m)
• Drahtekogel (1 565 m)
• Sonnwendstein (1 523 m)
• Obersberg (1 467 m)
• Königsberg (1 452 m)
• Großer Sulzberg (1 400 m)
• Reisalpe (1 399 m)
• Gahns (1 380 m)
• Tirolerkogel (1 377 m)
• Türnitzer Höger (1 372 m)
• Unterberg (1 342 m)
• Traisenberg (1 230 m)
• Dürre Wand (1 222 m)
• Hohenstein (1 195 m)
• Eisenstein (1 185 m)
• Hohe Wand (1 132 m)
• Großer Peilstein (1 061 m)
• Weinsberg (1 041 m)
• Hocheck (1 036 m)
• Nebelstein (1 017 m)
• Eibl (1 007 m)
• Hohe Mandling (967 m)
• Jauerling (961 m)
• Gösing (898 m)
• Anninger (675 m)
• Buschberg (491 m)

Montpasejoj

• Semmering (985 m)
• Wechsel (980 m)

Ambaŭ montpasejoj estas partoj de la limo al Stirio.

Riveroj

Kamp

March

Malsupra Aŭstria senakviĝas preskaŭ tute al Danubo. La sola rivero kiu ne senakviĝas al Danubo estas Lainsitz (en norda Waldviertel), kiu fluas trans Vultavo kaj Elbo (rivero) al Norda Maro.

La plej esencaj riveroj norde de la Danubo estas:

• Ysper
• Kamp
• Krems
• Lainsitz (ĉeĥe Lužnice, vidu supre: fluas trans Vultavo kaj Elbo (rivero) al la Norda Maro)
• March (slovake Moravo)
• Thaya

La plej esencaj riveroj sude de la Danubo estas:

• Enns
• Ybbs
• Erlauf
• Melk
• Pielach
• Traisen
• Schwechat
• Fischa
• Schwarza
• Triesting
• Pitten
• Leitha

Akvocentraloj

• akvocentralo Greifenstein

Lagoj

• Stausee Ottenstein (4,3 km²)
• Lunzer See (0,69 km²)
• Erlaufsee (0,56 km², sed nur ĉirkaŭ la duono en Malsupra Aŭstrio)
• Erlaufstausee
• Wienerwaldsee (0,32 km²)

Kavernoj

Malsupra Aŭstrio estas riĉa je kavernoj. Totalsume 4.082 el ili estas katastrata. Al la plej granda kavernoj apartenas:

Nomo	Monto / Loko	Longeco	Rimarko
Ötscherhöhlensystem (Kavernsistemo de Ötscher)	Ötscher	27.003 m	unuiĝo el Taubenloch kaj Geldloch
Pfannloch	Ötscher	5.287 m
Lechnerweidhöhle	Dürrenstein	5.252 m
Trockenes Loch (laca truo)	Schwarzenbach an der Pielach	4.510 m
Hermannshöhle	Kirchberg am Wechsel	4.430 m
Eisensteinhöhle	Bad Fischau	2.341 m

Turisme oni povas viziti la lasta du kavernoj kaj la kavernoj Allander Tropfsteinhöhle, Einhornhöhle, Hochkarschacht, Nixhöhle, Ötschertropfsteinhöhle.

Loĝantaro

Loĝantara disvolviĝo
Datumo	Loĝantaro
um 1527	500.000
um 1600	580.000
um 1700	630.000
1754	922.000
1780	974.000
1790	1.000.000
1794/1795	1.028.300
1810	1.040.700
1821	1.142.600
1830	881.500
1840	896.600
1850	976.600
1857	987.900
1869	1.077.232
1880	1.152.767
1890	1.213.471
1900	1.310.506
1910	1.425.238
1923	1.426.885
1934	1.446.675
1939	1.455.329
1951	1.400.471
1961	1.374.012
1971	1.420.816
1981	1.427.849
1991	1.479.187
2001	1.542.574
2004	1.563.872
2005	1.575.291
2006	1.585.503
2007	1.593.857

Noto: La tabelo listigas la loĝantaro de la nuna areo de Malsupra Aŭstria. La nombroj ne enhavas Vienon (1910: 2,1 milionoj), kvankam Vieno estas parto de Malsupra Aŭstrio ĝis 1922. La nombro en 1939 enhavas ne la nordan Burgendland-on ne iujn partojn de Moravio, kvankam ambaŭ areoj apartenis al regiono Niederdonau en 1939.

Noto: La nombroj ĝis 1700 estis rondigita oficiala. La nombroj de 1754–1857 kaj 1869–1923 reprezentas nur la ĉeestantan civilan loĝantaron sen militpersonojn. La nombro 1934–1981 reprezentas nur la personojn, kiu facte loĝis ĉefe en Malsupra Aŭstrio. La nombroj ekde 1991 bazi al Zentralen Melderegister (centra anoncregistro) (Fonto: Bundesanstalt Statistik Österreich).

Per la kontinua enmigrado el Vieno, la loĝantaro kreskas speciale ĉirkaŭ Vieno. Ekde 1986, tiam St. Pölten fariĝis ĉefurbo de Malsupra Aŭstrio, oni povas registri enmigrado ankaŭ en St. Pölten.

El 100 personoj nur 6,3 estas exsterlandanoj; tio estas sub la Aŭstra mezumo.

Konfesioj

En 2001 la loĝantaro de Malsupra Aŭstrio konsistis el

• 82,6 % kristanoj
  • 79,3 % romkatolikoj
  • 3,3 % protestantoj)
• 3,2 % islamanoj
• 10,8 % senkonfesiuloj

Politiko

Ekde 1945 la ÖVP dominas la politikon de Malsupra Aŭstrio. Exzemple ekde 1945 la landestro venis al ÖVP. Krome, la urbestroj de plejmulte komunoj aparteni al la ÖVP. La SPÖ reprezentas la duan partion laŭ forteco.

Ekde 2008, kvar partoj havas seĝojn en la Malsupra Aŭstria parlamento:

• ÖVP (31 seĝoj)
• SPÖ (15 seĝoj)
• FPÖ (6 seĝoj)
• Die Grünen (4 seĝoj)

La regado de Malsupra Aŭstrio konsistis el landestro kun du substituoj kaj ses regadanoj. Ekde 2008, la landestro estas Erwin Pröll (ÖVP), kaj la du substituoj estas Wolfgang Sobotka (ÖVP) kaj Josef Leitner (SPÖ). La ses regadanoj estas Johan Heuras (ÖVP), Stephan Pernkopf (ÖVP), Johanna Mikl-Leitner (ÖVP), Petra Bohuslav (ÖVP), Karin Scheele (SPÖ) kaj Barbara Rosenkranz (ÖVP).

El la nacia konsilio, dekunu anoj de ÖVP, dek anoj de SPÖ, ses anoj de FPÖ, du anoj de BZÖ, kaj du anoj de Die Grünen (plus malkonstanta deputilaroj) venis al Malsupra Aŭstria.

Malsupra Aŭstrio elsendis dek du anoj al federacio konsilio. Sep venas el la ÖVP, tri el la SPÖ, unu el la FPÖ, kaj unu el la Die Grünen.

Administra subdividoj

Malsupra Aŭstrio dividas sin en kvar statutaj urboj kaj 21 distriktoj. Tiuj ĉi statutaj urboj kaj distriktoj konsisti sume el 573 komunoj. El ili komunoj, 75 estas urboj kaj 326 estas bazarkomunoj.

Vieno, kiu estas memstara federacia lando de Aŭstria ekde 1922, estis la ĉefurbo de Malsupra Aŭstrio ĝis 1986. Post plebiscito St. Pölten fariĝis la ĉefurbo ekde 1986. La aliaj kandidatoj estis Baden, Krems kaj Wiener Neustadt. Malgraŭe, la regado kaj la administracio de Malsupra Aŭstria loĝigis en Vieno ĝis la transloĝigo en 1996.

Statutaj urboj

Nomo	Areo (km²)	Loĝantoj 1. januaro 2010	Aŭtokodo
Krems	051,61 km²	23 813	KS
St. Pölten	108,48 km²	51 688	P
Waidhofen an der Ybbs	131,52 km²	11 527	WY
Wiener Neustadt	060,96 km²	40 708	WN

Distriktoj

Nomo	Administracio	Areo (km²)	Loĝantoj 1. januaro 2010	Aŭtokodo
Amstetten	Amstetten (Aŭstrio)	1.187,97 km²	112 227	AM
Baden	Baden	0753,37 km²	136 950	BN
Bruck an der Leitha	Bruck an der Leitha	0494,95 km²	042 580	BL
GanserndorfGänserndorf	GanserndorfGänserndorf	1.271,31 km²	094 924	GF
Gmünd	Gmünd	0786,24 km²	038 219	GD
Hollabrunn	Hollabrunn	1.010,72 km²	050 420	HL
Horn	Horn	0783,99 km²	031 529	HO
Korneuburg	Korneuburg	0626,50 km²	074 450	KO
Krems-Land	Krems an der Donau	0923,95 km²	055 604	KR
Lilienfeld	Lilienfeld	0931,55 km²	026 730	LF
Melk	Melk	1.013,62 km²	076 498	ME
Mistelbach	Mistelbach	1.291,30 km²	074 153	MI
ModlingMödling	ModlingMödling	0277,02 km²	113 329	MD
Neunkirchen	Neunkirchen	1.146,35 km²	085 870	NK
St. Pölten-Land	St. Pölten	1.121,61 km²	096 497	PL
Scheibbs	Scheibbs	1.023,49 km²	041 227	SB
Tulln	Tulln an der Donau	0658,03 km²	069 894	TU
Waidhofen an der Thaya	Waidhofen an der Thaya	0669,14 km²	027 098	WT
Wiener Neustadt-Land	Wiener Neustadt	0969,72 km²	074 798	WB
Zwettl	Zwettl	1.399,76 km²	044 036	ZT

Trafiko

Ŝoseoj

La plej esencaj ŝoseoj gvidas al Vieno, kiel la aŭtovojoj A1, A2, A4. La A21 interligas la A1 kaj la A2. La S1 interligas la A2 kaj la A4.

Du esencaj ŝoseoj forkiğas de la A2: la A3 (en nordan Burgenland-on) kaj la S6 (en Stirion).

Por la regiona trafiko la A22 kaj la S5 formas la interligon al Krems kaj la Wachau.

Ekde la forigado de la fera kurteno en 1989 la transita trafiko plifortiĝas (ĉefe en la oriento-okcidento-direkto). Do oni elkonstruos la A1 al tri koridoroj en ĉiu direkto.

Fervojoj

Same kiel la plej esencaj ŝoseoj, la plej esencaj fervojoj gvidas al Vieno: la Südbahn (esperante: suda fervojo), Westbahn (esperante: okcidenta fervojo), Nordbahn (esperante: norda fervojo), Ostbahn (esperante: orienta fervojo).

Plue, la Österreichische Bundesbahnen (la nacia fervoja kompanio de Aŭstrio) funkciigas ampleksan relvojan reton antaŭ 1918 konstruitan.

Ŝipirado

Sur la Danubo speciale Krems estas menciinda, ĉar tie troviĝas la plej granda haveno de Malsupra Aŭstrio. Pakaĵaj kaj pasaĝeraj ŝipoj navigas la Danubon en Malsupra Aŭstrio.

Aertrafiko

La plej granda flughaveno (Flughaveno Vieno(-Schwechat)) de Aŭstrio troviĝas en Schwechat en Malsupra Aŭstrio. Danke la orientexpansio de la Eŭropa Unio, tiu flughaveno fariĝas grava centro de internacia aertrafiko. La federacia lando Malsupra Aŭstrio tenas 20 % de la akcioj de la flughavenkompanio.

En Langenlebarn la aŭstria armeo funkciigas militflughavenon.

Regionaj flughavenoj estas exzemple en Bad Vöslau, Gneixendorf ĉe Krems kaj Dobersberg.

Ekonomio

La ekonomie plej forta regiono en Malsupra Aŭstrio troviĝas laŭlonge de limo inter la monta Wienerwald kaj la ebena Wiener Becken. La distrikto Mödling ĉe la suda limo de Vieno generas plej multe da imposta enspezo. Ju pli foraj la distriktoj estas de Vieno, des malpli forta estas ilia ekonomio.

Komunukiloj

La landa studio de ORF kaj la semajna gazeto Niederösterreichische Nachrichten (esperante: Malsupra-Aŭstriaj novaĵoj) estas la esencaj komunikiloj de Malsupra Aŭstrio. Ĉefe oni konsumas Viena komunukiloj.

Agrikulturo

42 % de la tuta areo estas agra kaj 40 % estas arbara. Tial, la brutobredado, terkulturo kaj arbarokulturo ludas esencan rolon en la Malsupra-Aŭstria ekonomio. Sed en la jaroj de 1960 al 2010 la nombro de laboristoj en tiu ĉi branĉoj falis al 10 % de la tuteco de laboristoj.

En la vitkultivado oni trovas (ĉefe en la Weinviertel, la Wachau kaj la Thermenregion) alian esencan branĉon de ekonomio. Kvar de ses DAC-Vitkultivadoj de tuta Aŭstrio troviĝas en Malsupra Aŭstrio.

Turismo

Ĉefe la tag-turismo de Vieno gravas ekonomie. Malsupra Aŭstrio prezentas sin, kiel laŭnatura libertempa areo por la tuta jaro.

ekvido sur la orienta Wachau

La tourismaj organisacioj precipe varbas por la multaj monaĥejoj kaj kasteloj kaj ferioj ĉe bienoj.

Kulturo

• 
  Klostronovburgo kun Abatejo kaj Martenokirko
• 
  Abatejo Melk

En Malsupra Aŭstrio exzistas multenomblaj monaĥejoj respektive kolegiatoj, kiuj delonge funkcias kiel kulturcentroj La plej konata estas

• Monaĥejo Melk (ekde 1089),
• Monaĥejo de Klosterneuburg (ekde 1114; dukasidejo), kaj
• Kolegiato Heiligenkreuz (ekde 1133).

Krome la kolegiatoj de Dürnstein, de Seitenstetten, de Göttweig, de Lilienfeld kaj de Zwettl estas menciinda.

Dum la kasteloj kaj burgoj iam estas rezervita al la aristokratoj, nun la plejparto de kasteloj kaj burgoj estas uzanta turisme, kiel vidindaĵoj, eksponejoj, aŭ koncertejoj (exzemple la Schallaburg, la Schloss Hof, aŭ la Schloss Grafenegg).

Gravajn muzeojn reprezentas

• la Niederösterreichisches Landesmuseum (landa muzeo de Malsupra Aŭstrio) en St. Pölten,
• la Sammlung Essl (kolektado Essl) en Klosterneuburg,
• la Kunsthalle (Krems) (halo de arto) en Krems
• la Karikaturmusuem (Krems) (mukarikaturmuzeo) en Krems,
• la Carnuntum inter Etronell kaj Deutsch-Alterburg,
• la Egon-Schiele-Museum (Egon Schiele muzeo) en Tulln,
• la Kokoschka-Haus (domo de Oskar Kokoschka en Pöchlarn,
• la Museum für Urgeschichte (muzeo pri prahistorio) en la Schloss Asparn, kaj
• la Memorejo Heldenberg.

Ĉiu dua jaro la landa regado aranĝas grandan landan exspozicion.

La lando tre ambicie operacias la nove konstruita Festspielhaus St. Pölten (festivalejo de St. Pölten) per tutjara programo. Ankaŭ la urbteatroj de St. Pölten kaj Baden donas teatra prezentado. Krome oni povas vidi en somero prezentadojn en Berndorf, Stockerau, Langenlois, Felsenbühne Staatz (muzikaloj), Weißenkirchen in der Wachau kaj en la Kastelo Liechtenstein. La ampleksa oferto estas varbe kunigata en „Theaterfest Niederösterreich“ (teatra festo Malsupra Aŭstrio). Cetere ĉiu-jare la Donaufestival okazas en Malsupra Aŭstrio.

Literaturo

La lando ĉirkaŭ Vieno estis kaj estas laborejo de multa aŭtoroj kaj okazejo de multaj beletrista verkoj. Kelkaj exzemploj estas

• Joseph von Eichendorff: Aus dem Leben eines Taugenichts. La ĉefa figuro estas ĝardenisto en kastelo ĉe Vieno. 1823
• Franz Grillparzer: König Ottokars Glück und Ende. Kiel okazis la Batalo sur morava kampo en 1278. 1825
• Ferdinand Raimund: Klasikaĵo de aûstra Volksstück (popola teatraĵo) kun amo al Gutenstein. Ĝis 1836
• Bertha von Suttner logis 1885–1903 inter sia vojaĝoj en kastelo Schloss Harmannsdorf kaj aŭtoras romanojn.
• Arthur Schnitzler: Das weite Land. Tragikomedio en vilao ĉe Semmering. 1911
• Josef Weinheber: Viena NS-poeto mortis en sia loĝejo en Kirchstetten. 1945
• Martin Costa: Der Hofrat Geiger. Mariandl el la Machau trovis sian malnovan amaton kaj ankaŭ vian patron. 1942 (filmigita en 1947 kaj 1961)
• Alfred Komarek: Polt muss weinen. Romano pri ĝendarmo en Weinviertel. 1998

En la scienca literaturo, Malsupra Aŭstrio estas fama por la socialscienca studaĵo Die Arbeitslosen von Marienthal (La senlaboruloj de Marienthal). Marienthal estas parto de Gramatneusiedl.

Scienco

La plej grava scienca institucioj estas:

• Laboro de la Internacia Atomenergia Organizo en Seibersdorf.
• Universität für Weiterbildung Krems (universitato pro priklerigo), pleje konata kial Danuba universitato)
• Institute of Science and Technology Austria (instituto de scienco kaj teknologio Aŭstrio) ĉe Klosterneuburg.

Landa Patrono

Landa Patrono estas Sankta Leopoldo, kies nomtagon la federacia lando festas en Klostronovburgo, Urbo de la Interpopola Kompreniĝo, la 15an de novembro. Por la lernantoj estas la 15a de novembro senleciona tago, ĉar la lernejoj estas fermita.

Ĝemela provinco

Ĝeĝjango (Zhejiang) estas provinco en la oriento de Ĉinio. Ĉefurbo de la provinco estas Hangĝoŭo (Hangzhou). La oficiala partnereco estis subskribita en la jaro 1998. La kunlaborado kun Ĝeĝjango okazas pere de projektoj de diversaj translimaj celoj (klerigo, esplorado, evoluo de la turismo, agrokulturo k.a.).

Eksteraj ligiloj

• http://www.noe.gv.at (germane, angle)