Granda Ĉako
- Vidu apartigilon Ĉako
La Granĉako[1] aŭ Granda Ĉako (hispane Gran Chaco) estas aluvia ebenaĵo en meza parto de Sud-Ameriko. Ĝi estas grandarea, sek-klimata ebenaĵo, limata: okcidente de la Andoj, oriente de riveroj Paragvajo kaj Parano, norde de la marĉa regiono de la bolivia Chiquitos kaj Bañados de Izozog, sude de la argentina Río Salado. Ĝi havas areon de ĉirkaŭ 725 000 km². En la provinco vivas indianaj popolgrupoj kiel guaikuruoj, lengua, mataco, vilela, zamukoj kaj tupioj. La nomo Granda Ĉako origine venas el la keĉua lingvaro.
| Granda Ĉako | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Regiono | |||||
 | |||||
| |||||
| Landoj | Argentino, Brazilo, Bolivio, Paragvajo | ||||
| Supermara alteco | 310 m [+] | ||||
| - koordinatoj | 19° 9′ 44″ S, 61° 28′ 13″ U (mapo)-19.1622-61.4702Koordinatoj: 19° 9′ 44″ S, 61° 28′ 13″ U (mapo) | ||||
|
|||||
|
|||||
 |
|||||
| Granda Ĉako | |||||
 Vikimedia Komunejo: Gran Chaco [+] |
|||||
La Granda Ĉako konsistas el ekstreme profundaj (kelkfoje 3 000 m), lozaj, sablaj kaj ŝlimaj sedimentoj. La malmultan akvon de la regiono forkondukas dekstrabordaj alfluantoj de riveroj Paragvajo kaj Parano (krom la nordokcidenta parto).
La klimato de Granda Ĉako estas norde tropika, sude modera kontinenta. La jara averaĝa temperaturo estas inter 18 kaj 25 °C, la jara averaĝa precipitaĵo estas la plej granda en oriento (1 320 mm).
La precipa mastruma metodo de la regiono estas la paŝtado kaj la planteja kotonkultivado. Oni konstruis en la orienta parto grandajn tanacido-uzinojn. Gravas ankaŭ la arbohakado.
En tiu regiono okazis inter 1932 kaj 1935 tre sanga milito inter Bolivio kaj Paragvajo. la t.n. Ĉaka milito.
Biogeografio
redaktiLa orientan parton de la regiono kovras altherba savano kun arbogrupoj (palmo, kebraĉo), arbedoj. Okcidenten, tiu flaŭro trairas al dornaj arbedoj, arbetoj.
La regiono havas riĉan faŭnon (jaguaro, pumo, tapiro, granda dazipo, kapibaro, ruĝa lupo kaj gvanako). Tie vivas multaj reptilioj, lacertoj, ĉirkaŭ 60 serpentospecioj.
Laŭ la tipologio de la Monda Natur-Fonduso (WWF), temas pri tri ekoregionoj de la neotropisa ekozono : la Ĉako, la Arida Ĉako kaj la Humida Ĉako.
Endemiaj specioj
redaktiPolitiko kaj administrado
redaktiEn Argentino oni konsideras partan geografian regionon nome Ĉaka Regiono aŭ Argentina Ĉako kaj krome provincon Ĉako.
Demografio
redaktiLa sanapanaoj (hispane Sanapaná) estas unu el multaj nomadaj triboj loĝantaj en la malsupra Granda Ĉako.
Eksteraj ligiloj
redakti- angle The National Museum of Natural History's description of Gran Chaco Arkivigite je 2004-10-10 per la retarkivo Wayback Machine
- angle Ĉako (WWF)
- angle Humida Ĉako (WWF)
- angle Food and Agriculture Organization of the United Nations' description of the Gran Chaco Arkivigite je 2006-03-27 per la retarkivo Wayback Machine - focuses mainly on agriculture.
- angle Some stamps showing the dispute over the Gran Chaco before the warArkivigite je 2004-11-01 per la retarkivo Wayback Machine - some people claim this was the spark that ignited the war
- angle fotoj de Paragvaja Ĉako