Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Vikipedio

Lingvistiko

studfako de scienco pri homa lingvo
(Alidirektita el Lingvoscienco)

Lingvistiko (aŭ, pli kutime kaj regule, lingvoscienco) estas sistema studado de homa lingvo. La koncernaj fakuloj nomiĝas lingvistoj aŭ lingvosciencistoj.

Kovrilpaĝo de A világnyelv pro és kontra; nur hungare, (La mondolingvo por kaj kontraŭ) red:Antal László; 1984

Lingvistiko (de la franca linguistique, la angla linguistics kaj similaj formoj en aliaj lingvoj; siavice de linguiste, «lingvisto»; siavice de la latina "lingua", «lingvo») aŭ (regule kaj memklarige) lingvoscienco estas la scienca studado de la deveno, evoluo, strukturo kaj funkciado de la homa lingvo, cele al dedukto de leĝoj, kiuj regas la lingvojn (kaj antikvajn, kaj modernajn). Tiel, la lingvistiko studas la fundamentajn strukturojn de la homa lingvokapablo, ties variaĵojn en ĉiuj lingvofamilioj (kiujn la lingvistiko mem identigas kaj klasigas) kaj la kondiĉojn, kiuj ebligas la komprenon kaj la komunikadon pere de naturaj aŭ konstruitaj lingvoj, interalie en la genera kaj aliaj aspektoj).

Kvankam la gramatiko ja estas antikva studobjekto, la netradicia fokuso de la moderna lingvistiko havas diversajn fontojn. Unu de la plej gravaj estis konstituitaj de la Neogrammatiker (germanaj novgramatikistoj), kiuj inaŭguris la historian lingvistikon kaj enkondukis la nocion de "leĝo" en la kunteksto de la lingvistiko kaj kiu partikulare formulis diversajn fonetikajn leĝojn por reprezenti la lingvajn ŝanĝojn. Alia grava punkto estas la terminoj "sinkroneco", "diakroneco" kaj la strukturismaj ideoj popularigitaj per la laboro de Ferdinand de Saussure kaj lia verko Cours de linguistique générale (Kurso de ĝenerala lingvistiko, inspirita en liaj lecionoj).[1]​ La 20-a jarcento estas konsiderata, ekde la apero de la strukturismo derivita de la laboro de Saussure, la «starpunkto» de la moderna lingvistiko.[2] Ekde tiam ŝajne oni ĝeneraligis la uzadon de la vorto «lingvistiko» (la unua apero de tiu vorto estis registrita en 1883). La vorto «lingvisto» jam aperis por la unua fojo en la unua paĝo de la unua volumo de la verko Choix des poésies des troubadours,[3]​ verkita en 1816 de Raynouard.

Priskribo

redakti
 
Multaj konsideras lingvo-fakulon Ferdinand de Saussure patro de la moderna lingvoscienco.

Lingvistiko estas la scienca[4] studado pri lingvo.[5] Ekzistas larĝe tri aspektoj de la studo, kiuj inkludas lingvoformularon, lingvosignifon, kaj lingvon en kunteksto.[6] La plej fruaj konataj agadoj en la priskribo de lingvo estis atribuitaj al Pāṇini proksimume 500 a.K., nome lia analizo de sanskrito en Ashtadhyayi.[7]

Lingvistiko analizas homan lingvon kiel sistemo por rilatado de sonoj (aŭ subskribitaj gestoj) kaj signifoj.[8] La fako fonetiko studas lingvan sonon kaj kiel ili estas produktataj kaj perceptataj. La studo de lingvosignifo, aliflanke, okupiĝas pri kiel lingvoj ĉifras rilatojn inter entoj, trajtoj, kaj aliaj aspektoj de la mondo por peri, procezi, kaj asigni elvokivon, same kiel por administri kaj solvi ambiguecon. Dum la studo de semantiko tipe temas pri verkondiĉoj, pragmatikaj interkonsentoj kun kiel signifoj estas influataj per kunteksto.[9]

Gramatiko estas la sistemo de reguloj kiu regas la formon de la eldiraĵoj en antaŭfiksita lingvo. Ĝi ampleksas kaj sonon kaj signifon, kaj inkludas morfologion (nome pri la formado kaj kunmetaĵo de vortoj), sintakson (la formado kaj kunmetaĵo de frazoj kaj frazoj de tiuj vortoj), kaj fonologion (sonsistemoj).[10]

Dum la 20-a jarcento, Ferdinand de Saussure karakterizis inter la nocioj de lingvo kaj parolo en sia formuliĝo de strukturisma lingvistiko. Laŭ li, parolado estas la specifa eldiraĵo paroladi, dum lingvo rilatas al abstrakta fenomeno kiu teorie difinas la principojn kaj sistemon de reguloj kiuj regas lingvon.[11] Tiu distingo estas rememorigo de tiu igita fare de Noam Chomsky inter kompetenteco kaj efikeco, kie kompetenteco estas la ideala scio de individuo pri lingvo, dum efikeco estas la specifa maniero kiel en ĝi estas uzita.[12]

La formala studo de lingvo kaŭzis la kreskon de kampoj kiel psikolingvistiko, kiu esploras la reprezentantaron kaj funkciadon de lingvo en la menso; neŭrolingvistiko, kiu studas lingvon prilaborantan en la cerbo; kaj akirado de lingvaĵo, kiu esploras pri kiel infanoj kaj plenkreskuloj akiras specialan lingvon.

Lingvistiko ankaŭ inkludas neformalajn alirojn al la studo de aliaj aspektoj de homa lingvo, kiel ekzemple sociaj, kulturaj, historiaj kaj politikaj faktoroj.[13] La studo de kulturaj diskursoj kaj dialektoj estas la domajno de soci-lingvistiko, kiu rigardas la rilaton inter lingva variado kaj sociaj strukturoj, same kiel tiu de diskursa analizo, kiu implikas la strukturon de tekstoj kaj konversacioj.[14] Esplorado pri koncepto lingvo tra historia kaj evolua lingvistikoj temas pri lingvoŝanĝoj, kaj la origino kaj kresko de lingvoj, precipe dum plilongigita tempodaŭro.

Korpuslingvistiko prenas nature okazantajn tekstojn kiel sia primara objekto de analizo, kaj studas la variadon de gramatikaj kaj aliaj ecoj bazitaj sur tiaj korpusoj. Stilistiko estas la studo de padronoj de stilo, ene de skriba same kiel parola diskurso.[15] Lingvodokumentaro kombinas antropologian esploron kun lingva enketado por priskribi lingvojn kaj iliajn gramatikojn. Leksikografio mapas vortprovizojn en lingvoj por verki vortarojn kaj enciklopediojn kaj redakti alian tian instrumaterialon por eldonejoj. En la aĝo de cifereca teknologio, lingvistoj, tradukistoj, kaj leksikografoj laboras pri komputillingvo por faciligi kaj krei interretunuojn kaj ciferecajn vortarojn ankaŭ por poŝtelefono same kiel por skribotablaj maŝinoj, kaj krei softvaron per teknika kaj homa lingvo kiu ebligas grandan nombron da sociaj funkciadoj, de fasonado ĝis eĉ maŝin-bazita traduko mem. Fakta sciaro pri lingvo povas esti uzita en la instruado de ĝi kiel dua aŭ fremda lingvo. Esploreksperimentoj en lingvistiko en la lastatempaj jaroj vidis komunumojn de lingvistoj konstruantajn novajn artajn lingvojn kiel Esperanto, por testi la teoriojn de lingvo en abstrakta kaj artefarita kunteksto. Decidantoj laboras kun registaroj por efektivigi novajn planojn en edukado kaj instruado kiuj estas bazitaj sur iaj lingvaj faktoroj.

Studfakoj rilatitaj al lingvistiko inkludas semiotikon, la studon de signoj kaj simboloj kaj ene de lingvo kaj ekstere, literaturscienco, tradukscienco, kaj parolad-lingva patologio.

Celoj kaj enklasigo

redakti
 
La parolo estas la kampo studita de la lingvistiko.

La celo de la teoria lingvistiko estas la konstruo de ĝenerala teorio pri la strukturo de la naturaj lingvoj kaj de la tuta kognosistemo kiu ebligas ilin, tio estas, la mensaj reprezentoj abstraktaj kiuj kreas parolanton kaj ebligas, ke li parolu.

La celo estas priskribi la lingvojn karakterizante la implicitan konon kiun pri la lingvoj havas la parolantoj kaj determini kiel tiuj akiras ilin. Ekzistis ioma diskuto ĉu lingvistiko devas esti konsiderata socia scienco mem aŭ nur parto de la psikologio. En la sociaj sciencoj la konscio de la partoprenantoj esta esenca parto de la procezo, tamen, ŝajnas, ke nek en la mekanismo de la lingvoŝanĝiĝo nek en la strukturo mem de la lingvoj la konscio de la parolantoj ludas gravan rolon. Kvankam certe en areoj inkluditaj normale ene de la lingvistiko kiel la sociolingvistiko aŭ la psikolingvistiko la konscio de la parolanto ja ludas rolon, tamen precize tiuj du areoj ne estas la ĉefa kerno de la teoria lingvistiko, sed apartaj fakoj kiuj studas flankajn aspektojn de la uzado de la lingvo.

La celo de la aplikata lingvistiko estas la studo de la parollernado kaj la aplikado de la scienca esplorado de la lingvo (parolo) al vario de bazaj taskoj kiel la prilaborado de plibonigitaj metodoj por la lingvoinstruado. Okazas konsiderinda debato ĉu la lingvistiko estas aŭ socia scienco, ĉar nur la homaj estaĵoj uzas lingvojn, aŭ natura scienco, ĉar, kvankam uzata de homaj estaĵoj, la intenco de la parolantoj ne ludas gravan rolon en la historia evoluo de la lingvoj, ĉar ili uzas la lingvajn strukturojn nekonscie (tio estis studita jam de F. de Saussure kiu alvenis al la konkludo, ke la ŝanĝiĝo en lingvo okazas arbitre pro variadoj faritaj de la parolanto, kaj ke tiuj estas nevolaj, kaj ke la lingvo varias en la historio kaj pro tio li proponis, ke la studo de lingvo devas esti realigata kaj diakronece kaj sinkronece. Saussure deflankigas la historion de la lingvoj kaj studas ili sinkronece, nome konsideritaj en difinita momento). Partikulare, Noam Chomsky indikis, ke la lingvistiko devas esti konsiderata parto de la kampo de la kognoscienco aŭ de la homa psikologio, ĉar la lingvistiko rilatas plie al la funkciado de la homa cerbo kaj ties evolucia disvolviĝo ol al la socia organizado aŭ la institucioj, kiuj estas la studobjekto de la sociaj sciencoj.

Studobjektoj

redakti

La lingvoscienco povas celi diversajn studobjektojn, kiel jenaj:

  • Lingvoj mem kiel tuto. Se konsideri la uzadon de lingvoj fare de socioj, temas pri sociolingvistiko.
  • Lingva signo kiel lingva unuo kiu povas esti kaptata de la homa estaĵo pere de la sentoj kaj kiu permesas reprezenti komplete komunikan okazaĵon en siaj propraj terminoj. Temas pri socia konstruaĵo kiu funkcias ene de lingva sistemo kaj kiu metas "elementon" anstataŭ alia. Kiel sistemo, ĝi havas la kapablon aplikiĝi kaj ekspliki la ceterajn signosistemojn; sed gravas noti, ke en la lingvoscienco kaj en la semiotiko la teorio difinas la celon, kaj tiele la signo estas sekvo kaj rezulto de perspektivo teoria. La lingva signo estis studita de du diferencaj fakuloj, nome unuflanke Ferdinand de Saussure kaj aliflanke Charles Sanders Peirce, kiuj fine de la 19-a jarcento disvolvigis siajn studojn per kiu ili aliris saman fenomenon: nome la signo, sed el diferencaj vidpunktoj: Saussure uzas lingvan perspektivon, dum tiu de Peirce estas logik-pragmatika. Kaj ambaŭ metis la bazojn de tio kio nun estas konata kiel la "Ĝenerala Teorio pri Signoj".

Limoj

redakti

Ofte oni rigardas beletrosciencon kun stiloscienco, parolarto, normiga gramatiko, kaj similaj kiel aliajn fakojn ol lingvoscienco.

La historio de lingvoscienco montras, kiel diversaj skoloj emfazis diversajn aspektojn de lingvoj, kaj estis influitaj de pluraj sciencaj fakoj aŭ influis ilin. Pro tio kun filozofio, logiko, instruarto, etnoscienco, sociscienco kaj informadiko, lingvoscienco havas komunajn esplorkampojn, kiuj plimalpli memstariĝis: lingvoinstruado, komputa lingvoscienco, psikolingvistiko, socilingvistiko...

Subfakoj

redakti
 
Antonio de Nebrija instruanta gramatikon ĉe la mecenato Juan de Zúñiga. Bildo de la Introductiones latinae, 1481.

En sia nuna stato lingvoscienco enhavas interalie la jenajn subfakojn:

  • Fonologio - studo de la sonsistemoj de lingvoj kun rilato al ebla signifoŝanĝo
    • Fonetiko - studo de la sonoj kiuj ekzistas en homaj lingvoj sen nepra rilato al signifoŝanĝo
  • Gramatiko - studo de la formo kaj aranĝo de vortoj
  • Semantiko - studo de la signifo de vortoj kaj ties aranĝoj
  • Pragmatiko - studo de interinfluoj inter parolo kaj parolsituacio
  • Tipologio - klasifiko de lingvoj laŭ gramatikaj trajtoj

Ĉi tiu dispartigo ne perfektas. Lingvistoj agnoskas ekzemple, ke la disigo inter morfologio kaj sintakso ne tute klaras, kaj ke ili ambaŭ kontribuas al semantiko. Pli bonan aranĝon oni tamen ankoraŭ ne establis.

Ismoj kaj skoloj

redakti

Skoloj ekde la 1910aj jaroj:

Diversaj branĉoj de lingvistiko

redakti

Geolingvistiko

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Geolingvistiko.
 
Ĉefaj lingvofamilioj de la mondo (kaj en kelkaj kazoj geografiaj grupoj de familioj).

Geolingvistiko estas unu el la branĉoj de lingvistiko, kies enhavo ege malsamas depende de la diversaj lingvaj skoloj. Iuj lingvistoj vidas ĝin kiel branĉon de lingva geografio, aliaj vidas ĝin pli larĝe kiel specon de homa geografio. Laŭ la rusa profesoro S.N. Kuznecov "ne ekzistas unueco por kompreni la taskojn kaj limojn de geolingvistiko. Pluraj vidpunktoj konkurencas unu kun la alia. Iuj esploristoj strebas minimumigi la kampon de geolingvistiko, dum aliaj male atribuas al ĝi la signifon de ia planeda modelo priskribanta la tutmondan lingvan situacion"[16].

La Usona Geolingvistika Socio interpretas geolingvistikon kiel "akademian disciplinon, kiu analizas la konsekvencojn de la geografia loko, distribuo kaj strukturo de diversaj lingvoj ene de tempa strukturo, aŭ izolite aŭ en kontakto kaj/aŭ konflikto inter si. Ĝi estis origine difinita de la fama lingvisto kaj esperantisto Mario Pei kiel filio de la lingvistiko, kiu estos uzata por esplorado de la problemoj pri funkciado de lingvo pere de interfakaj aliroj" [17]. La Societo celas la kolekton kaj disvastigon de "scioj pri modernaj lingvoj de la mondo, dialektoj kaj aliaj lingvovariaĵoj en la kunteksto de ilia disvastigo kaj uzo, ilia relativa praktika signifo, ilia perceptita utilo kaj reala alireblo al ekonomiaj, politikaj kaj kulturaj vidpunktoj, ilia genetika, historia kaj geografia identigo kaj uzo en parola kaj skriba formo”. Ĝi ankaŭ mencias la intereson de la Societo pri "lingva geografio, interlingvaj kontaktoj kaj konfliktoj, lingva planado, lingvopolitiko, lingva edukado kaj pli vastaj aspektoj de socilingvistiko".

Generativa lingvistiko

redakti
  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Generativa lingvistiko.
 
Noam Chomsky defendas, ke multe de la lingva sciaro estas denaska, sugestante, ke infanoj bezonas nur lerni iujn parolaĵojn de sia denaska lingvo.

La ĉomski-a metodo pri sintakso, ofte nomita “generativa gramatiko” aŭ “generativa lingviko” (respektive "genera lingvistiko") studas gramatikon kiel korpon de sciaĵoj posedatan de lingvouzantoj. Ekde la 1960-aj jaroj, Noam Chomsky pretendadas, ke multe da ĉi tiu sciaĵaro estas denaska, sugestante, ke infanoj bezonas nur lerni iujn parolaĵojn de sia denaska lingvo.[18] La denaska korpo de lingvaj sciaĵoj ofte nomiĝas universala gramatiko. De la perspektivo de Chomsky, la plej forta ŝajnigo por la ekzisto de universala gramatiko simple estas la fakto, ke infanoj sukcese akiras sian denaskan lingvon dum tiom malmulte da tempo. Plie, li pretendas, ke estas grandega breĉo inter la lingvaj stimulaĵoj kiujn spertas infanoj, kaj la riĉa lingvoscio, kiun ili atingas. (Ĉi tiu nomiĝas la argumento de “malriĉeco de la stimulo.”) La scio de universala gramatiko, servus kiel ponto trans tia breĉo.

La teorioj de Chomsky estas popularaj, ĉefe en Usono, sed ili neniam estis senkritikaj. Kritiko venas de pluraj direktoj. Ĉomski-istaj lingvistoj multe fidas je la intuicioj de denaskaj parolantaj por scii kiuj frazoj de lingvo estas bone formitaj. Ĉi tiu praktiko estas kritikita kaj pro ĝeneralaj metodaj kialoj, kaj ĉar laŭ iuj ĝi kaŭzis troemfazon de la angla lingvo. Nun centoj da malsamaj lingvoj ricevis almenaŭ iom da pristudado en literaturo pri generativa gramatiko[19][20][21][22][23]

Pluraj vidpunktoj

redakti

La multaj lingvosciencaj skoloj postlasis malsamajn alirojn al lingvoscienco. Tio kaŭzas streĉojn, eĉ pri la difino de lingvoscienco mem.

Diakroneco kaj sinkroneco

redakti

Ĝis la komenco de la 1900-aj jaroj, oni studis lingvojn en la kadro de filologio. Lingvojn oni klarigis kaj prezentis kiel idojn de pli antikvaj lingvoj. Tio estis tratempa lingvoscienco (diakroneca lingvoscienco). Modernaj skoloj male emfazas koheran kaj kompletan priskribon de lingvo en ĝia efektiva stato. Tio estas unutempa lingvoscienco (sinkroneca lingvoscienco).

Mankas kadro por unuigi la du vidpunktojn: unuflanke oni konstatas, ke vorto havis participan klason en iu epoko kaj havas prepozician klason en posta epoko. Aliflanke oni priskribas lingvajn statojn, en kiuj al la vorto oni donas unu klason, aŭ la alian, aŭ ambaŭ. La dinamikon de evoluo nenio klare prezentas.

Teorio kaj apliko

redakti

Simile al aliaj sciencoj, lingvoscienco havas teoriajn kaj aplikajn flankojn. La teoria aliro favoras la bone formaligitajn aspektojn, kiaj fonologio, sintakso laŭ pure priskriba vidpunkto. Sed tiuj ne tre interesas ordinarulon, kiu vidas lingvosciencon tra la konsiloj de vortaroj aŭ gramatiklibroj, aŭ tra la studo de eventuale utilaj fremdaj lingvoj kaj por tio petas, ke oni prezentu lingvon laŭ preskriba vidpunkto.

Ĉi tiu streĉo inter teorio kaj praktiko konstateblas en aliaj situacioj. Ekzemple en hezito pri la klaso de vorto teoriema universitatulo elektos laŭ principaj reguloj, sed praktikema lingvokomputisto elektos simple la klason, per kiu komputiĝos pli bonaj rezultoj.

Ekzemploj de aplikaj fakoj:

Lingvo kaj kompetento

redakti
 
Plurlingva signalo ekster oficejo de la urbestro de Novi Sad, skribita en la kvar oficialaj lingvoj de la urbo: serba, hungara, slovaka, kaj panonia rusina. Lingvoj estas rilataj al siaj respektivaj kulturoj.

Tradicie lingvoscienco rigardis lingvon kiel apartan eston, eventuale ligitan al kulturoj, moroj, aŭ al logiko kaj racio. Strukturismo metis kontraston inter lingvo kiel abstrakta modelo, kaj parolo kiel realaĵo. La generisma skolo renversis la perspektivon, prenante kiel studotemon la homan parolkapablon, kiun ĝi nomas kompetento, kontraste al parolado, kiun ĝi nomas efektivigo.

Tiuj ŝanĝoj lasis sensolvaj plurajn demandojn: ĉu lingvoscienco estas memstara scienco kun propra studaĵo, aŭ ĉu ĝi estas branĉo de psikologio studanta parolkapablon? Pli grave, ĉu la formalaj modeloj faritaj de lingvistoj nur ekstere klarigas la lingvajn fenomenojn, aŭ ĉu ili estas – ĉu ili estu – taŭgaj bildoj de la mensa kapablo de homoj? Ĉi lastan demandon neŭroscienco malgraŭ grandaj esperoj ne helpis respondi.

Informo kaj komuniko

redakti

Logiko kaj informteorio tiris lingvosciencon al prezento de lingvo kiel informilo. Ili taskas al ĝi, mezuri la kvantojn aŭ kvalitojn de veraj aŭ malveraj asertoj portataj de frazoj. Ili proksimigas la teorion de homaj lingvoj al la teorio de programlingvoj, kun similaj modeloj de morfologio kaj sintakso.

Socilingvistiko kaj pragmatiko male emfazas, ke lingvon uzas homoj por interkontakti. Ĝi estas komunikilo. Bonan tagon nek veras nek malveras, kaj ne estas primonda aserto ligebla al loko en universala nomsistemo de ekzistaĵoj. Ĉi tiu vidpunkto volonte konsideras semantikon kiel plej gravan parton de lingvo, eĉ se la formaligo de senco ne tiom progresis.

Priskribo kaj preskribo

redakti

En lingvoscienco, priskribo aŭ priskriba lingvistiko estas la laboro de objektiva analizado kaj priskribado kiel lingvo estas fakte uzata (aŭ kiel ĝi estis uzita en la pasinteco) fare de parolkomunumo. Ĉiu akademia esplorado en lingvistiko estas priskriba; kiel ĉe ĉiuj aliaj sciencaj fakoj, ĝi celas priskribi la realon, sed pezas la balasto de antaŭplanitaj ideoj pri kiel ĝi estu. Nuntempa priskriba lingvistiko estas bazita sur strukturalisma alproksimiĝo al lingvo, kiel ekzempligita en la verkaro de Leonard Bloomfield kaj aliaj.[24] Lingvistika priskribo estas ofte kontrastata kun lingvistika preskribo,[25] kio troviĝas speciale en edukado kaj eldonado.[26][27]

Diversaj lingvofenomenoj

redakti

Esperanto kaj ĝenerala lingvistiko

redakti

Unika modelo por la ĝenerala lingvistiko, Esperanto dekomence estis kaŭzo de malsameco de opinioj inter lingvistoj. Efektive, ĝi prezentas unikan modelon por lingvaj esploroj. Ĝi permesas studi la evoluon de lingvoj per esplorado de ĝia kresko el lingva projekto al plene funkcianta lingvo. Ĝi donas enrigardon en la evoluon de multsignifeco kaj redundanco. Eblas observi per ĝia lingva historio la kreskon de lingvo per kolektiva agado; eblas studi lingvajn universalaĵojn kaj esplori la fenomenon de socia regado[28][29].

Por la granda plimulto de la parolantoj de Esperanto, inkluzive denaskulojn, Esperanto ne estas la reganta lingvo. Ĉi tiuj faktoj igas Esperanton kaj Esperanto-parolantojn utilaj en testoj pri la fortikeco de ĝeneraligoj pri lingva tipologio, universala gramatiko, akiro de unua kaj dua lingvo, lingva kontakto kaj kreoligo, variado kaj ŝanĝo[30].

 
Detlev Blanke: Interlingvistiko kaj esperantologio: vojoj al faka literaturo.

Esperantologio estas la speciala esperanta lingvoscienco, okupiĝanta pri vortkonstruo, vortkunmeto, vortenkonduko kaj transskribo de internaciaj fakvortoj kaj de propraj nomoj. Esperantologiaj principoj de vortkonstruo estas ekzemple la principoj de neceso kaj sufiĉo kiuj postulas ekvilibradon inter koncizeco kaj klareco de la vorto.

Pli ampleksa koncepto estas tiu de Interlingvistiko. Interlingvistiko estas scienco, kiu studas homajn rilatojn pere de planlingvoj kaj malegalecon inter lingvoj, do, lingvan justecon[31], inter homoj kiuj ne povas kompreniĝi pere de siaj gepatraj lingvoj. Ĝi esploras kiel en tia komunikado rolas kaj funkcias etnaj kaj planlingvoj, tradukado kaj teknikaj iloj. Ĝi ankaŭ rilatas al lingvopolitiko. Interlingvistiko ekestis kiel scienco stariganta normojn por helplingvoj, sed tra ĝia centjara historio ĝi estas komprenata de diversaj aŭtoroj pli kaj pli vaste kiel "interdisciplina sciencobranĉo inkludanta diversajn aspektojn interalie de interkultura kaj internacia komunikado, lingvoplanadon kaj lingvonormigon, multlingvecon, lingvopolitikon, tradukarton, sociolingvistikon, historion kaj literaturon de planlingvoj"[32].

Unueca koncepto de interlingvistiko ne ekzistas kaj ĝia gamo enhavas dudekon da specialaĵoj ekde etnaj lingvoj ĝis traduk-kodoj"[32]. Laŭ Sabine Fiedler, "Interlingvistiko ankaŭ havas la taskon atentigi pri la fakto, ke nia mondo plenas je nesolvitaj problemoj kaj malegalecoj kunligitaj kun lingvaj demandoj"[33]. Laŭ Cyril Brosch "Interlingvistiko estas sub-disciplino de la lingvistiko, kiu okupiĝas pri internacia lingva komunikado en ĉiuj ĝiaj aspektoj, t.e. funkcio, strukturo, disvolviĝo kaj uzo de etnaj kaj planlingvoj kiel internaciaj komunikiloj. En tio politikaj, lingvaj, ekonomiaj, kulturaj, historiaj, leĝaj kaj informteknologiaj aferoj ludas rolon, precipe rilate al la optimumigo de internacia lingva komunikado (inter alie kiel ekonomiaj aspektoj)[34].

Vidu ankaŭ

redakti

Bildaro

redakti

Referencoj

redakti
  1. ↑ Ferdinand de Saussure neniam verkis la libron "Cours de linguistique générale", sed liaj lernantoj verkis ĝin post lia morto el la notoj kiujn li lasis aŭ ili kolektis. «Post la morto de la majstro, ni esperis trovi en liaj manuskriptoj [...] la fidelan aŭ almenaŭ sufiĉan bildon de tiuj geniaj lecionoj. [...] Ni decidis apliki solvon pli aŭdacan, sed ankaŭ, ni kredas, pli racian: klopodi rekonstruon, sintezon, surbaze de la tria kurso, uzante ĉiujn materialojn, kiujn ni disponas, inkluzive la personajn notojn de Ferdinand de Saussure». Charles Bally kaj Albert Sechehaye en la prefaco al la unua eldono de la Cours de linguistique générale, Ĝenevo, 1915. Ekzemple moderna hispanlingva eldono: Curso de lingüística general, Editorial Losada, Buenos Aires, 1945, pp. 31 kaj 33.
  2. ↑ Salazar García, Ventura. «Léxico y teoría gramatical en la lingüística del siglo XX». Leksiko kaj gramatika teorio en la lingvistiko de la 20-a jarcento. Konsultita la 26an de Aprilo 2018.
  3. ↑ Raynouard, M. (François-Just-Marie) (1a de Januaro 1816). Choix des poésies originales des troubadours. Parizo, Impr. de F. Didot. Konsultita la 31an de marto 2016.
  4. ↑ Crystal, David. (1990) Linguistics. Penguin Books. ISBN 9780140135312.
  5. ↑ Halliday, Michael A.K.. (2006) On Language and Linguistics. Continuum International Publishing Group. ISBN 0-8264-8824-2.
  6. ↑ Martinet, André. (1960) Elements of General Linguistics, Tr. Elisabeth Palmer Rubbert (Studies in General Linguistics, vol. i.), Londono: Faber, p. 15.
  7. ↑ S.C. Vasu (Tr.). (1996) The Ashtadhyayi of Panini (2 Vols.). Vedic Books. ISBN 9788120804098.
  8. ↑ Jakobson, Roman. (1937) Six Lectures on Sound and Meaning. MIT Press, Cambridge, Massachusetts. ISBN 0262600102.
  9. ↑ Chierchia, Gennaro and Sally McConnell-Ginet. (2000) Meaning and Grammar: An Introduction to Semantics. MIT Press, Cambridge, Massachusetts. ISBN 9780262531641.
  10. ↑ Adrian Akmajian, Richard A. Demers, Ann K. Farmer, Robert M. Harnish. (2010) Linguistics, 6‑a eldono, The MIT Press. ISBN 0-262-51370-6. Arkivigite je 2012-12-14 per Archive.today Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2012-12-14. Alirita 2021-08-14.
  11. ↑ de Saussure, F. (1986). Course in general linguistics (3a eld.). (R. Harris, Trad.). Chicago: Open Court Publishing Company. (Origina verko publikigita en 1972). p. 9-10, 15.
  12. ↑ Chomsky, Noam. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge, MA: MIT Press.
  13. ↑ Journal of Language and Politics
  14. ↑ Raymond Mougeon and Terry Nadasdi. (1998) Sociolinguistic Discontinuity in Minority Language Communities pp. 40-55. Linguistic Society of America.
  15. ↑ "Stylistics" de Joybrato Mukherjee. Ĉapitro 49. Encyclopedia of Linguistics.. Arkivita el la originalo je 2013-10-04. Alirita 2014-09-13.
  16. ↑ (ru) S.N. Kuznetsov Геолингвистика/Geolingvistiko, la 5-an de septembro 2007
  17. ↑ (en) Mission, Geolinguistic Information, ASG
  18. ↑ Chomsky, Noam. (1965) Aspects of the Theory of Syntax. MIT Press.
  19. ↑ Huang, Cheng-Teh James (1982). “Logical relations in Chinese and the theory of grammar”.  Disponebla rete [1].
  20. ↑ Matthews, G.H.. (1965) Hidatsa Syntax. Mouton.
  21. ↑ Platero, Paul Randolph (1978). “Missing noun phrases in Navajo”.  Disponebla rete [2].
  22. ↑ Schütze, Carson T. (1993). “Towards a Minimalist Account of Quirky Case and Licensing in Icelandic”.  Disponebla rete [3]
  23. ↑ Bhatt, Rajesh (1997). “Matching Effects and the Syntax-Morphology Interface: Evidence from Hindi Correlatives”.  Disponebla rete [4].
  24. ↑ Hans Heinrich Stern (1983). "Concepts of language". Fundamental Concepts of Language Teaching: Historical and Interdisciplinary Perspectives on Applied Linguistic Research. Oxford University Press. p. 136. ISBN 9780194370653. Alirita la 22an de aprilo 2020.
  25. ↑ McArthur, Tom, eld. (1992). The Oxford Companion to the English Language. Oxford University Press. p. 286 pri "Descriptivism and prescriptivism" cito: "Contrasting terms in linguistics."
  26. ↑ Robert Lawrence Trask (1999). Key Concepts in Language and Linguistics. Routledge. pp. 47–48. ISBN 9780415157414. Alirita la 22an de aprilo 2020.
  27. ↑ Nils Langer (2013). Linguistic Purism in Action: How auxiliary tun was stigmatized in Early New High German. Walter de Gruyter. p. 223. ISBN 9783110881103. Alirita la 22an de aprilo 2020.
  28. ↑ (en) Aleksandr D Dulichenko, Esperanto : A Unique Model for General Linguistics, En: Language Problems and Language Planning, Volumo 12, n-ro 2 (20120718): paĝoj 148-151
  29. ↑ (en) Asya Pereltsvaig, Esperanto linguistics, En: Language problems and language planning, Vol. 41, n-ro 2, (2017): paĝoj 168-191
  30. ↑ (en) Asya Pereltsvaig, Esperanto linguistics: State of the art, En: Language Problems and Language Planning, Vol. 41, n-ro 2 (20171027): paĝoj 168-191
  31. ↑ D-ro Federico Gobbo, Interlingvistiko kiel ekstrema lingvoplanado, sub 'Esperantic Studies Foundation kaj la Universitato de Kostariko anoncis someran seminarion pri lingvoplanado kaj lingvopolitiko en : 'Informilo por interlingvistoj' (.pdf), 26-a jaro (tria serio), n-ro 101 (2/2017), ISSN 1385-2191.
  32. ↑ 32,0 32,1 Věra Barandovskà-Frank, Koncepto de la studobjekto Interlingvistiko Arkivigite je 2018-12-23 per la retarkivo Wayback Machine, 4. Sympozjum Interlingwistyczne / 4a Interlingvistika Simpozio / 4th Interlinguistic Symposium, 2017, p. 7/37
  33. ↑ Sabine Fiedler, La nuna stato de studoj kaj esploroj en Esperanto kaj Interlingvistiko (prelego dum la Nitobe-simpozio 2018), p. 3.
  34. ↑ (germane) C. Brosch, Grundlagen der Interlinguistik (Fundamentoj de Interlingvistiko), p. 4, in: Esperanto für Sprachwissenschaftler, WS 2011/12.

Eksteraj ligiloj

redakti

En Esperanto

redakti

Alilingve

redakti
 Portalo pri Lingvo
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Lingüística en la hispana Vikipedio.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingvistiko&oldid=8889413"