Mondurbo
urbo kiu havas gravan rolon en tutmonda ekonomio kaj socio
Mondurboj estas urboj kiuj havas internacian influon en la kampoj ekonomika, kultura kaj politika. Ne ekzistas koncerna kaj unusola difino de mondurbo, tamen oni distingas jenajn kondiĉojn por pritrakti iun urbon kiel mondurbo:
- vaste konata nomo kaj tuj ligata kun koncerna urbo (ekz., sufiĉas diri Londono kaj oni ne devas precizigi, ke temas pri Britio);
- internaciaj influoj kaj partopreno en eventoj je tutmonda signifo (ekz., en Novjorko troviĝas la ĉefa sidejo de Unuiĝintaj Nacioj);
- granda nombro de loĝantoj;
- granda, internacia flughaveno, kiu estas bezejo kaj ŝanĝpunkto por minimume kelkaj internaciaj flugkompanioj (ekz., Amsterdam-Schiphol);
- plivastigita transporta infrastrukturo, ampleksanta vojajn kunligojn (i.a. aŭtoŝoseojn), fervojan reton kaj evoluigitan urban amasan transporton;
- en okcidenta civilizo - ĉeesto de multaj kulturoj kaj enmigrantaj societoj, en aliaj mondpartoj - grandnombra ĉeesto de eksterlandaj entreprenoj;
- ĉeesto de internaciaj financaj institucioj, juraj firmaoj, sidejoj de grandaj kompanioj kaj borso kiu influas tutmondan ekonomikon;
- plivastigita telekomunika infrastrukturo;
- mondfamaj kulturaj kaj sciencaj institucioj (ekz., Rijksmuseum aŭ Universitato de Kembriĝo);
- filmaj kaj teatraj festivaloj kaj premieroj, orkestroj, ĥoroj kaj galerioj;
- influantaj amaskomunikiloj je tutmonda vasteco (ekz., BBC aŭ Time Warner);
- altkvalitaj sportejoj, ligaj sportaj kluboj kaj preteco organizi eventojn je tutmonda signifo (ekz., Olimpikojn).
Ekzemploj de mondurboj
redaktiLaŭ la difino farita en 2004 de Globalization and World Cities Research Network (Esplora Reto pri Tutmondiĝo kaj Mondurboj), ekzemploj de mondurboj povas esti:
- Kun tre vastaj roloj: Londono kaj Nov-Jorko
- Kun malpli gravaj, tamen kun vastaj kulturaj influoj: Los-Anĝeleso, Parizo kaj San Francisco
- Troviĝantaj en favoraj situoj: Amsterdamo, Bostono, Chicago, Madrido, Milano, Moskvo, Toronto
- Troviĝantaj en favoraj ekonomiaj situoj: Hongkongo, Singapuro kaj Tokio
- Troviĝantaj en favoraj ekonomiaj situoj: Bruselo, Ĝenevo, Strasburgo kaj Vaŝingtono
- Kulturaj mondurboj: Berlino, Kopenhago, Melburno, Munkeno, Oslo, Romo, Stokholmo
- Politikaj mondurboj: Bankoko, Vieno, Pekino
- Sociaj mondurboj: Manilo, Najrobio, Otavo
- Precipe ekonomiaj mondurboj: Frankfurto, Miami, Munkeno, Osako, Sidnejo, Singapuro, Zürich
- Precipe ne ekonomiaj mondurboj: Abiĝano, Adis-Abebo, Atlanta, Bazelo, Barcelona, Mumbajo, Denver (Colorado), Hararo, Kairo, Lyon, Manilo, Meksikurbo, Ŝanhajo, Nov-Delhio
GaWC rangigoj
redakti
Ekde 1999, la organizaĵo Globalization and World Cities Study Group and Network (Tutmondiĝo kaj Mondaj Urboj Studa Grupo kaj Reto), la GaWC, provas rangigi kaj difini la mondajn urbojn. La takso de GaWC identigas tri nivelojn de mondaj urboj (alfa, beta kaj gama) kaj plurajn sekundarajn nivelojn.
GaWC Mondaj Urbaj rangigoj 2020
redaktiĈe la supro de la rangotabelo de mondaj urboj de la GaWC-organizo por 2020. La sekvaj urboj situas:
- En la Alpha++- rango estas Novjorko kaj Londono.
- En la Alpha+ -rango estas Honkongo, Singapuro, Ŝanhajo, Pekino, Dubajo, Parizo kaj Tokio.
- En la Alpha rango troviĝas interalie Sidnejo, Toronto, Moskvo, Los-Anĝeleso, Amsterdamo, San-Paŭlo.
- En la Alpha- rango, estas, inter aliaj, Varsovio, Seulo, Vieno, Dublino, Delhio, Lisbono,
- En la Beta+ rango estas inter aliaj, la urboj Romo, Miamo, kaj Vaŝingtono, Hamburgo, Berlino, Kairo, Bejruto kaj Tel-Avivo.
- En la Beta rango estas, inter aliaj, la urboj Kievo, Oslo, Perto, Denvero, Seatlo, Najrobio.
- En la Beta- rango estas inter aliaj, la urboj Vankuvero, Ĝenevo, Osako
- En la Gamma+ rango estas, inter aliaj, la urboj Roterdamo, Bakuo, Belfasto, Islamabado, Rigo, Orlando.
- En la Gamma rango estas, inter aliaj, la urboj Otavo, Bristolo, Sankta Domingo, Kolombo, inter aliaj.
- En la Gamma- rango estas inter aliaj, la urboj Bilbao, Nasaŭo, Poznano, Limasolo.