Pruszcz Gdański
Pruszcz Gdański (kaŝube: Pruszcz (Gdóńsczi); germane: Praust) estas urbo en Pomerio (provinco de Pollando) en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Pruszcz Gdański en distrikto Gdański.
| Pruszcz Gdański | |||||
|
| |||||
| Blazono | |||||
 | |||||
| urba komunumo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
|
| |||||
| Genitivo de la nomo | Pruszcza Gdańskiego | ||||
| Provinco | Pomerio (provinco de Pollando) | ||||
| Distrikto | Distrikto Gdański | ||||
| Komunumo | Komunumo Pruszcz Gdański | ||||
| Speco de komunumo | Urba | ||||
| Urba komunumo | Jes | ||||
| Urborajtoj | 1941 | ||||
| Koordinatoj | 54° 16′ N, 18° 38′ O (mapo)54.26666666666718.633333333333Koordinatoj: 54° 16′ N, 18° 38′ O (mapo) | ||||
| Areo | 16,47 km² | ||||
| Loĝantaro | 23529 (en 2004) | ||||
| Loĝdenso | 1 428,6 loĝ./km² | ||||
| Poŝtkodo | 83-000 | ||||
| Telefona antaŭkodo | 58 | ||||
| Aŭtokodo | GDA | ||||
| TERYT | 6222904011 | ||||
| Estro | Janusz Wróbel | ||||
| Titolo de estro | Urbestro | ||||
| Adreso de estraro | ul. Grunwaldzka 20 | ||||
| Poŝtkodo de estraro | 83-000 | ||||
| Telefono de estraro | 58 682-36-24 | ||||
| Fakso de estraro | 58 682-34-51 | ||||
| Komunuma retejo | http://www.pruszcz-gdanski.pl/ | ||||
Historio
redaktiPrehistorio de la ĉirkaŭaĵoj de Pruszcz Gdański
redaktiLa komenco de la setlado sur la terenoj de la hodiaŭa Pruszcz Gdański aperas jam dum la paleolitiko (praŝtonepoko) (4500-1700 a.K.). Wówczas rozwijała się tam gospodarka rolniczo-hodowlana. Osadnictwo na tym terenie rozwijało się nieprzerwanie także w bronza epoko (1700-659 a.K.). Wiązało się to z nabyciem umiejętności obróbki metali przez okolicznych osadników. Natomiast dum la periodo inter la 7a kaj 2a jc a.K. obszar zajmowany przez dzisiejsze miasto był jednym z najgęściej zaludnionych terenów na Pomorzu. Przeprowadzone badania archeologiczne dowodzą, że w tamtym okresie mieszkała tu ludność praslavoj (kiuj kreis la luzacian kulturon), la grupo de la orienta pomeria kulturo. La proksimeco de la Balta Maro favore influis la disvolvon de la setlejo.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
La periodo de la 1a jc a.K. ĝis la 4a jc p.K., nomata la romia periodo de la prehistorio de la Ĉevistula Pomerio, tiam disvolviĝis kaj floris la sukcena vojo, kiu etendiĝis el la terenoj de Romia Imperio (vidu la apudan mapon). Zamieszkiwała tu wówczas ludność należąca do kultury oksywsko-pomorskiej (vidu la apudan mapon). Tutejsza osada była jednym z kluczowych portów przy dawnym ujściu Wisły. Kwitło w niej wytwórstwo oraz docierała większość ekspedycji kupieckich. Podczas prac archeologicznych na stanowiskach zlokalizowanych na obszarze miasta archeolodzy odnajdują groby, urny pogrzebowe, wyroby z brązu, szkła czy bursztynu, a także rzymskie i arabskie monety. Laŭ la nombro de historiaj monumentoj (objektoj) kaj la nombro de la arkeologiaj elfosaĵ-lokoj la nuna Pruszcz Gdański estas tuj post la Gdansko en la tuta Pomerio.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la ĉirkaŭaĵoj de Pruszcz Gdański dum la frua Mezepoko (de la 5a jc ĝis la 10a jc p.K.)
redaktiLa periodo de la migrado de homoj, daŭranta de fino de la 4a jc ĝis la 7a jc p.K., estis la lasta periodo de la funkciado de la komerca centro sur la tereno de la nuna Pruszcz Gdański. Według przeprowadzonych badań przyczyną tego był upadek Romia Imperio oraz cofanie się wybrzeża morskiego de la Balta Maro na skutek którego funkcje portowe ĉe la elfluejo de Vistulo transprenis la aperanta poste Gdansko. W VI wieku n.e. osadnictwo na terenie Wyżyny Gdańskiej uległo załamaniu. Osada zlokalizowana na terenie dzisiejszego miasta z czasem zaczęła tracić na znaczeniu. Dum la 10a jc p.K. la disvolvo de la burgo kiu komenciĝis la nunan Gdanskon tute faligis kaj marĝenigis la komercan setlejon sur la tereno de la hodiaŭa Pruszcz Gdański.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la ĉirkaŭaĵoj de Pruszcz Gdański dum la Mezepoko (de la 11-a jc ĝis la 15a jc p.K.
redaktiLa Mezepoko tio estas la periodo de la regado de princoj de Pomerio kaj de la loka kavaliraro kiu regis tiam en la setlejoj en la apuda de la hodiaŭa urbo Pruszcz Gdański. W przekazach historycznych znajdują się liczne historie dotyczące miejscowych wielmożów, czyli Bartłomieja i Piotra z Rusocina, Jarosława z Osieka czy Chwalimira i Wojciecha Stefanowiców. W 1367 roku, na mocy dokumentu wydanego przez komtura gdańskiego Ludwiga von Essen, nastąpiła lokacja wsi na prawie niemieckim, co w przypadku Pruszcza oznaczało przeorganizowanie istniejącej tu wcześniej osady. W okresie świetności Zakonu Krzyżackiego rycerze zakonni poczynili szereg inwestycji, stwarzając z ówczesnej wsi zaplecze dla warownego Gdańska. Krzyżacy nadali też Pruszczowi znaczące przywileje. Dum la dektrijara milito (1454-1466) w Pruszczu stacjonowały wojska polskie. Post vla fino de la milito la urbo estis jam for de la ŝtato de Teŭtona Ordeno enirante la teritorion de la feŭda Gdansko.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la ĉirkaŭaĵoj de Pruszcz Gdański de la 16a ĝis la 18a jc
redaktiDum la dua duono de la 15a jc la Teŭtona Ordeno perdis la gdanskan pomerion, do ankaŭ la setlejon kiu estis en la limoj de nuna urbo Pruszcz Gdański. Okolice obecnego Pruszcza Gdańskiego należały do Gdańska aż do 1793 roku, kiedy zostały włączone do Prus. Przez cały ten okres miejscowość płaciła podatki na rzecz Gdańska. Do dzisiejszych czasów zachowały się dokumenty inwentaryzujące majątek ówczesnej wsi z końca XVIII wieku. W latach 1793-1794 we wsi znajdowało się 295 koni, 53 byków, 119 krów (w tym 113 mlecznych), 26 cielaków, 294 świnie, 74 warchlaki oraz 10 uli pszczelich. Kolejne konflikty zbrojne doprowadziły do zubożenia wsi, która była zapleczem dla różnych armii. La prusia regado iom malgrandigis la ligojn de Pruszcz Gdański kun Gdansko. okazis la proprietigo de la kamparanoj kaj Gdansko ne plu estis la posedanto de la gruntoj en Pruszcz Gdański. Oni nuligis ankaŭ la devigajn pagojn por Gdansko.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de la ĉirkaŭaĵoj de Pruszcz Gdański dum la 19a jc
redakti
En la jaro 1801 la setlejo Pruszcz Gdański, krom la Preĝejo de la Laŭdego de la Sankta Kruco estis bruligita (granda incendio). Wojska napoleońskie w 1807 roku rozpoczęły oblężenie Gdańska od zdobycia Pruszcza. W grudniu tego roku utworzono Wolne Miasto Gdańsk, w skład którego weszła wieś. Jednak w 1814 roku miejscowość ponownie stał się własnością Prus. Od tego czasu rozpoczął się szybki rozwój Pruszcza Gdańskiego. W 1820 roku we wsi mieszkało 740 osób, w 1848 roku już 1556, zaś 1 grudnia 1885 roku wieś liczyła 2369 mieszkańców. W pierwszej połowie XIX wieku w Pruszczu zaczęły się liczne inwestycje, a także modernizacja dotychczasowej infrastruktury. Pojawiły się nowe fabryki (i.a. sukerfabriko, vidu la foton), drogi i mosty na Raduni, a 5 sierpnia 1852 roku otwarto linię kolejową z Berlina przez Bydgoszcz do Gdańska. Oni komencis ankaŭ intensivajn laboroj kontraŭ inundaj ĉe la kanalo de la rivero Radunia (vidu la apudan foton).
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Pruszcz Gdański dum la jaroj 1900-1945
redakti.jpg)
.jpg)
Post la fino de la Unua Mondmilito kaj laŭ decido de la Traktato de Versajlo Pruszcz de la jaro 1920 troviĝis en la limoj de Libera Urbo Dancigo (vidu la apudan mapon). Od maja 1933 roku, czyli wygranej nazistów w wyborach do Volkstagu, hitlerowcy pojawili się także we władzach wsi. 1 grudnia 1939 Niemcy dokonali korekt administracyjnych i włączyli Pruszcz (wraz z całym powiatem Danziger Höhe) do powiatu Gdańsk-Wieś. W 1942 roku Pruszcz Gdański uzyskał prawa miejskie. Już od połowy sierpnia 1939 roku Niemcy zaczęli aresztować przedstawicieli mniejszości polskiej w Pruszczu i okolicach. Łącznie represjom poddano 200 osób, część z nich trafiła do hitlerowskich obozów zagłady. Administracja nazistowska utworzyła też w mieście kobiecy podobóz obozu koncentracyjnego KL Stutthof. 23 marca 1945 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Dum la bataloj pereis 175 de sovetiaj soldatoj de la Ruĝa Armeo.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Pruszcz Gdański post la fino de la Dua Mondmilito
redaktiPo zakończeniu II wojny światowej miasto zostało włączone do Polski, zamieszkującą go ludność niemiecką wysiedlono. Od 1945 na obrzeżach Pruszcza zaczęły powstawać mniejsze lub większe warsztaty czy zakłady produkcyjne. Z biegiem lat w mieście pojawiało się coraz więcej inwestycji, choć niektóre z nich, jak chociażby kanalizacyjno-wodociągowe, trwały aż do wczesnych lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Do 1975 roku miasto pozostawało siedzibą powiatu, wówczas reforma administracyjna Polski wprowadziła podział dwustopniowy na gminy i województwa. Pruszcz Gdański wchodzi w skład województwa pomorskiego. Obecnie okolice miasta są atrakcyjnym przemysłowo-rolniczym regionem.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio:
Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski (1888): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 9, Nakładem Władysława Walewskiego, Warszawa.
Jacek Ciarkowski (2001): Pruszcz Gdański wczoraj i dziś na widokówkach i fotografiach, Firma Fotograficzno-Poligraficzna Agni, Pruszcz Gdański.
Czesław Czubryt-Borkowski, Zygmunt Czarnocki (1988):Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa.
Marek Gedl (1985): Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie,Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Bogdan Groth, Monika Ambros-Zezula (2008): Pruszcz Gdański. Wczoraj i dziś, Firma Fotograficzno-Poligraficzna Agni, Pruszcz Gdański.
Jerzy Kmieciński (1988): Pradzieje Ziem Polskich, tom 1, część 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Józefa Krośnicka (2003): W cieniu Gdańska. Zarys dziejówPruszcza Gdańskiego i okolicy na tle historii ziemi gdańskiej, tom 1, Firma Fotograficzno-Poligraficzna Agni, Pruszcz Gdański.
Józefa Krośnicka (2004): W cieniu Gdańska. Zarys dziejówPruszcza Gdańskiego i okolicy na tle historii ziemi gdańskiej, tom 2, Firma Fotograficzno-Poligraficzna Agni, Pruszcz Gdański.
Janusz Krzysztof Kozłowski (1999): Encyklopedia historyczna świata, tom 1, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków.
Janusz Krzysztof Kozłowski, Józef Andrzej Gierowski (2004): Wielka historia świata. Świat przed „rewolucją” neolityczną, Fogra, Kraków.
Błażej Śliwiński (2008): Historia Pruszcza Gdańskiego do 1989 roku, Firma Fotograficzno-Poligraficzna Agni, Pruszcz Gdański.
