Supera Kortumo de Usono

La Supera Kortumo de Usono (angle Supreme Court of the United States), lokita en Vaŝingtono, estas la plej alta juĝa kaj jura instanco de Usono, la kapo de la usona justica branĉo kaj la plej alta tribunalo de la nacio. Ĝi konsistas el ĉefjuĝisto kaj ok asociitaj juĝistoj, kiujn nomumas la prezidanto kun la konsento de la plimulto de la Senato. Juĝistoj servas principe dumvive. Ĝi estas ĉefe konstitucia tribunalo, tio estas, ĝi kontrolas, ĉu leĝoj kaj verdiktoj kongruas al la konstitucio, kaj ĝi havas la lastan juĝistan aŭtoritaton ene de Usono por interpreti kaj decidi demandojn de federacia juro. Krom la justica branĉo, kiun la Supera Kortumo kapumas, la ceteraj branĉoj de usona registaro estas la ekzekutiva branĉo kaj la leĝofara branĉo.

Supera Kortumo de Usono
Fasado de la Konstruaĵo de la Supera Kortumo.
suverena kortumo United States article III court (en)
Komenco	1789 vd
Geografia situo	38° 53′ 26″ N, 77° 0′ 16″ U (mapo)38.890555555556-77.004444444444
Lando(j)	Usono vd
Sidejo	Vaŝingtono
Supera Kortumo de Usono (District of Columbia) DEC
Partoj United States Supreme Court justice (en) kaj Supreme Court Police (en) vd
Retejo	Oficiala retejo

Historio

La plej frua Supera Kortumo mankis prestiĝon kaj aŭdis malmultajn kazojn. Ĉi tiu ŝanĝiĝis kiam Ĉefjuĝisto John Marshall establis la kortumon kiel arbitracianto de la konstitucio kaj donis gravajn deklarojn sur la interrilato inter la statoj kaj federacia registaro. Hodiaŭ la Supera Kortumo estas la plej grava tribunalo de la lando, kaj decidas kazojn nacie gravajn, helpante difini la rolon de la konstitucio.

Konstruaĵo

La Supera Kortumo originale ne havis propran konstruaĵon. Dum iom da tempo, ĝi kunvenis en Independence Hall en Filadelfio. Post kiam la federacia registaro transloĝiĝis al Vaŝingtono en 1801, ĝi kunvenis en la Usona Kapitolo. Ĝi restis tie ĝis 1935, kiam ĝi moviĝis en sia fina hejmo, la Konstruaĵo de la Supera Kortumo, kiu estas Usona Nacia Historia Rekonilo en Vaŝingtono.

Membroj

William Taft estis la sola ĉefjuĝisto kiu ankaŭ estis prezidanto. La nuna ĉefjuĝisto estas John Roberts. Aktuale, du asociitajn juĝistojn nomumis Prezidanto Obama kaj tri nomumis Prezidanto Trump.

* Postenigo dum paŭzo, poste malaprobita de la Senato
** Plialtigita post servo kiel asociita juĝisto
*** Ankaŭ servis kiel Usona Prezidento
§ Antaŭe servis kiel asociita juĝisto
§§ Historiistoj malakordiĝas ĉu li rezignis aŭ malakceptis la komision ([1])
† Mortis dum ofico

N-ro	Ĉefjuĝisto	Periodo	Postenigita de
1	John Jay	la 19-an de oktobro 1789–la 29-an de junio 1795	George Washington
2	John Rutledge*§	la 12-an de aŭgusto 1795–la 15-an de decembro 1795	George Washington
	William Cushing**§§	la 3-an de februaro 1796–la 5-an de februaro 1796	George Washington
3	Oliver Ellsworth	la 8-an de marto 1796–la 15-an de decembro, 1800	George Washington
4	John Marshall	la 4-an de februaro 1801–la 6-an de julio 1835†	John Adams (F)
5	Roger Brooke Taney	la 28-an de marto 1836–la 12-an de oktobro 1864†	Andrew Jackson (D)
6	Salmon Portland Chase	la 15-an de decembro, 1864–la 7-an de majo 1873†	Abraham Lincoln (R)
7	Morrison Remick Waite	la 4-an de marto 1874–la 23-an de marto 1888†	Ulysses S. Grant (R)
8	Melville Weston Fuller	la 8-an de oktobro 1888–la 4-an de julio 1910†	Grover Cleveland (D)
9	Edward Douglass White**	la 19-an de decembro 1910–la 19-an de majo 1921†	William H. Taft (R)
10	William Howard Taft***	la 11-an de julio 1921–la 3-an de februaro 1930	Warren G. Harding (R)
11	Charles Evans Hughes §	la 24-an de februaro 1930–la 30-an de junio 1941	Herbert Hoover (R)
12	Harlan Fiske Stone**	la 3-an de julio 1941–la 22-an de aprilo 1946†	Franklin D. Roosevelt (D)
13	Frederick Moore Vinson	la 24-an de junio 1946–la 8-an de septembro 1953†	Harry S. Truman (D)
14	Earl Warren	la 5-an de oktobro 1953–la 23-an de junio 1969	Dwight D. Eisenhower (R)
15	Warren Earl Burger	la 23-an de junio 1969–la 26-an de septembro 1986	Richard Nixon (R)
16	William Hubbs Rehnquist**	la 26-an de septembro 1986–la 3-an de septembro 2005†	Ronald Reagan (R)
17	John Glover Roberts, Jr.	la 29-an de septembro 2005 ĝis hodiaŭ	George W. Bush (R)

Gravaj decidoj

• Marbury v. Madison (1803, kontrolo de konstitucieco)
• Loving v. Virginia (1967, interrasaj geedziĝoj)
• Roe v. Wade (1973, abortado)
• Chevron U.S.A., Inc. v. Natural Resources Defense Council, Inc. (1984, agenteja aŭtoritato interpreti ambiguajn administrajn leĝojn)
• Lawrence v. Texas (2003, sodomio)
• Bostock v. Clayton County (2020, dunga diskriminacio kontraŭ GLAT-aj laboristoj)
• National Pork Producers Council v. Ross (2023, ŝtataj kaj lokaj leĝoj pri komerco)
• Loper Bright Enterprises v. Raimondo (2024, renversis Chevron)

Literaturo

• http://www.supremecourt.gov/ oficiala retejo angle
• http://www.supremecourt.gov/about/briefoverview.aspx priskribo angle

Vidu ankaŭ

• Equal justice under law
• Usonaj Raportoj