Platano: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

[atendante kontrolon]

← Iru al antaŭa ŝanĝo

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Nuna versio ekde 06:15, 20 maj. 2024

Platano estas kaŝnomo de Cyrille Poullet, franca esperantisto, ano de Pafklik.

Kiel legi la taksonomion

Platano

Folioj kaj fruktoj de platano en Londono

Biologia klasado

Regno:	Plantoj Plantae
Divizio:	Angiospermoj Magnoliophyta
Ordo:	Protealoj Proteales
Familio:	Plantanacoj Platanaceae

Genro

Platanus
L., 1753

Aliaj Vikimediaj projektoj

Sistematiko en Vikispecioj

Komunejo pri Platano

v • d • r

La platanoj (Platanus, de la greke πλάτανος [plátanos] = la platano) estas la sola genro el la plantfamilio de la Platanacoj (Platanaceae). Ĝi ĉefe venas de la modera klimato de la norda hemisfero (holarktiso). La specio Platanus wyomingensis estas fosilia el la eoceno.

En Mezeŭropo la acerfolia platano (Platanus × acerifolia) kreskas ofte kiel parka kaj alea arbo. Ĝi estiĝis ĉirkaŭ 1650 el kruciĝo de la amerika platano (Platanus occidentalis) kaj orienta platano (Platanus orientalis).

Priskribo

Platanoj estas aŭ falfolia aŭ duonĉiamverdaj arboj, kiu atingas alton de 25 ĝis 50 m. La arboŝelo forfalas jare en maldikaj platoj kaj restas tipa mozaiko el blankaj kaj verdaj areoj. Junaj folioj, la arboŝelo de junaj branĉetoj kaj la floraroj estas kovrataj de lanaj stelharoj. Dum la tuta vegeta periodo la planto povas kaŭzi iridon de la bronkoj pro ellaso de la harpolvo, la tiel nomata „platana tusado“. La alternestarantaj folioj havas folitigojn. La foliplato estas manforme loba (malofte neloba aŭ tri ĝis seploba). La folio estas intermiksebla al certaj acero-specioj. Ekzistas stipuloj.

Platanoj estas monoikaj. la plej ofte tigaj kaj globformaj floraroj staras en akseloj po unu ĝis kvin ĉe mallongaj branĉoj, po unu kun floroj de unu sekso. La masklaj floroj formortas rapide. La masklaj floroj enhavas po tri aŭ pli ol ses (ĝis ok) sepaloj, petaloj kaj stamenoj. La inaj floroj havas tri ĝis kvar sepaloj kaj neniu petaloj, kaj tri ĝis naŭ liberaj karpeloj. La polenigado okazas per vento. La nuksoj staras kune en fruktaroj.

Sistematiko

La genro Platanus estis 1753 fare de Carl von Linné en Species Plantarum, 2 paĝo 999 starigita. Kiel tipa specio estis fiksita en la jaro 1908 Platanus orientalis L. fare de Gleason en N. Amer. Fl., 22, paĝo 227 . Ekzistas ok ĝis dek specioj de Platanus:

Platanus kerrii GAGNEPAIN:Ĝi estas la sola tropika kaj ĉiamverda specio. Ĝia hejmregiono estas Laoso kaj Vjetnamujo.
Platanus lindeniana M. MARTENS & GALEOTTI: La hejmregiono estas Meksikio.
meksikia platano Platanus mexicana MORIC.: La hejmregiono estas Meksikio.
Platanus oaxacana Ŝablono:Person: La hejmregiono estas Meksikio.
amerika platano aŭ okcidenta platano (Platanus occidentalis L.): Ĝi venis de Kanado, Usono kaj Meksikio.
orienta platano Platanus orientalis L.): Ĝia hejmregiono estas sudokcidenta Azio kaj sudorienta Eŭropo. Ĝi estas uzata en la moderaj klimatoj kiel ornamarbo.
kalifornia platano (Platanus racemosa NUTT.): hejmiĝas en Kalifornio kaj malsupra Kalifornio.
Platanus rzedowskii NIXON & POOLE: La hejmregiono estas Meksikio.

arizona-platano (Platanus wrightii S.WATSON): Ĝi hejmiĝas en la usonaj ŝtatoj Arizono kaj Nova Meksiko kaj la meksikiaj ŝtatoj Chihuahua, Sinaloa kaj Sonora.
acerfolia platano, ordinara platano (Platanus × hispanica MILL. EX MÜNCHH.) estas hibrido el Platanus occidentalis kaj Platanus orientalis.

Fosiliaj specioj estas:

Specialaĵoj

La unuaj ekzempleroj de platanoj estis plantitaj en la jaro 1743. La platano ĉe la rondbedo en Dessau estis plantita en 1781 de princo Leopold 3a Friedrich Franz von Anhalt-Dessau. Ĝi estas unu el la aĝaj specioj en Germanujo.

La Mozart-platano en Vieno estas orienta platano, kiu verŝajne estis plantita en la jaro 1780. Ĝi havas perimetron de 6 metrojn. Ĝi estas naturmonumento. En Parizo 40 % de la arboj estas platanoj.

La platano de Hipokrato staras en Kos.

Fontoj

Robert B. Kaul: Platanaceae - textgleich online wie gedrucktes Werk, Flora of North America Editorial Committee (Hrsg.): Flora of North America North of Mexico, Volume 3 - Magnoliidae and Hamamelidae, Oxford University Press, New York und Oxford, 1997. ISBN 0-19-511246-6
Zhi-Yun Zhang & Nicholas J. Turland: Platanaceae, S. 44 - textgleich online wie gedrucktes Werk, Wu Zheng-yi & Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China, Volume 9 - Pittosporaceae through Connaraceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 2003. ISBN 1-930723-14-8

Platano en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Platano en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Platano en Vikispecioj (Kolekto pri ĉiuj vivantaj estuloj)

Bibliotekoj

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
-{{AliajSignifoj|teksto =[[Platano (Pafklik)|Platano]] estas kaŝnomo de  [[Cyrille Poullet]], franca esperantisto, ano de [[Pafklik]]}}
+{{AliajSignifoj|teksto =[[Platano (Pafklik)|Platano]] estas kaŝnomo de [[Cyrille Poullet]], franca esperantisto, ano de [[Pafklik]]}}
 {{Taksonomio
 |nomo = Platano
@@ Linio 9: / Linio 9: @@
 |familio = [[Plantanacoj]] ''Platanaceae''
 |taksono = Platanus
 |taksono aŭtoritato = [[Carl von Linné|L.]], [[1753]]
 |vikispecio =
 |komunejo =
 }}
-La '''platanoj''' (''Platanus'', de la [[greka lingvo|greke]] ''πλάτανος'' [plátanos] = la platano) estas la sola [[genro (biologio)|genro]] el la [[familio (biologio)|plantfamilio]] de la  '''Platanacoj''' (Platanaceae). Ĝi ĉefe venas de la [[modera klimato]] de la [[norda hemisfero]] ([[holarktiso]]). La specio ''[[Platanus wyomingensis]]'' estas [[fosilio|fosilia]] el la [[eoceno]].
+La '''platanoj''' (''Platanus'', de la [[greka lingvo|greke]] ''πλάτανος'' [plátanos] = la platano) estas la sola [[genro (biologio)|genro]] el la [[familio (biologio)|plantfamilio]] de la '''Platanacoj''' (Platanaceae). Ĝi ĉefe venas de la [[modera klimato]] de la [[norda hemisfero]] ([[holarktiso]]). La specio ''[[Platanus wyomingensis]]'' estas [[fosilio|fosilia]] el la [[eoceno]].
-En Mezeŭropo la [[acerfolia platano]] (Platanus × acerifolia) kreskas ofte kiel parka kaj alea arbo. Ĝi estiĝis ĉirkaŭ 1650 el kruciĝo de la [[amerika platano]] (''Platanus occidentalis'') kaj  [[orienta platano]] (''Platanus orientalis'').
+En Mezeŭropo la [[acerfolia platano]] (Platanus × acerifolia) kreskas ofte kiel parka kaj alea arbo. Ĝi estiĝis ĉirkaŭ 1650 el kruciĝo de la [[amerika platano]] (''Platanus occidentalis'') kaj [[orienta platano]] (''Platanus orientalis'').
 == Priskribo ==
-[[dosiero:Platanus x hispanica Picasso.JPG|eta|maldekstre|[[arboŝelo]] de acerfolia  platano (''Platanus'' × ''hispanica'').]]
+[[Dosiero:Platanus x hispanica Picasso.JPG|eta|maldekstre|[[arboŝelo]] de acerfolia platano (''Platanus'' × ''hispanica'').]]
-[[dosiero:T2 01 Platanus orientalis par Pierre-Joseph Redouté.jpeg|eta|maldekstre|Ilustraĵo de  [[orienta platano]] (''Platanus orientalis'')]]
+[[Dosiero:T2 01 Platanus orientalis par Pierre-Joseph Redouté.jpeg|eta|maldekstre|Ilustraĵo de [[orienta platano]] (''Platanus orientalis'')]]
-[[dosiero:Platanus occidentalis fruits.jpg|eta|fruktaroj de amerika platano (''Platanus occidentalis'')]]
+[[Dosiero:Platanus occidentalis fruits.jpg|eta|fruktaroj de amerika platano (''Platanus occidentalis'')]]
-[[dosiero:Krasi_Platane.jpg|eta|la plej granda platano de [[Kreto]] (en [[Krasi]]),  [[orienta platano]] (''Platanus orientalis''), estas verŝajne 2500 jaraĝa]]
+[[Dosiero:Krasi_Platane.jpg|eta|la plej granda platano de [[Kreto]] (en [[Krasi]]), [[orienta platano]] (''Platanus orientalis''), estas verŝajne 2500 jaraĝa]]
-Platanoj estas aŭ falfolia aŭ [[duonĉiamverda]]j [[arbo]]j, kiu atingas alton de 25 ĝis 50 m. La [[arboŝelo]] forfalas jare en maldikaj platoj kaj restas tipa mozaiko al blankaj kaj verdaj areoj. Junaj folioj, la arboŝelo de junaj branĉetoj kaj la floraroj esatas kovrataj de lanaj stelharoj. Dum la tuta [[vegeta periodo]] la planto povas kaŭzi iridon de la [[bronko]]j pro elaso de la harpolvo, la tiel nomata „platana tusado“. La [[filotaksio|alternestarantaj]] [[folio  (planto)|folioj]] havas folitigojn. La foliplato estas manforme loba (malofte neloba aŭ tri ĝis seploba). La folio estas intermiksebla al certaj  [[acero]]-specioj. Ekzistas [[stipulo]]j.
+Platanoj estas aŭ falfolia aŭ [[duonĉiamverda]]j [[arbo]]j, kiu atingas alton de 25 ĝis 50 m. La [[arboŝelo]] forfalas jare en maldikaj platoj kaj restas tipa mozaiko el blankaj kaj verdaj areoj. Junaj folioj, la arboŝelo de junaj branĉetoj kaj la floraroj estas kovrataj de lanaj stelharoj. Dum la tuta [[vegeta periodo]] la planto povas kaŭzi iridon de la [[bronko]]j pro ellaso de la harpolvo, la tiel nomata „platana tusado“. La [[filotaksio|alternestarantaj]] [[folio (planto)|folioj]] havas folitigojn. La foliplato estas manforme loba (malofte neloba aŭ tri ĝis seploba). La folio estas intermiksebla al certaj [[acero]]-specioj. Ekzistas [[stipulo]]j.
-Platanoj estas [[monoika]]j. la plej ofte tigaj kaj globformaj [[floraro]]j staras en akseloj po unu ĝis kvin ĉe mallongaj branĉoj, po nu kun floroj de unu sekso. La masklaj floroj formortas rapide. La masklaj floroj enhavas po tri aŭ pli ol ses (ĝis ok) sepaloj, petaloj kaj stamenoj. La inaj floroj havas tri ĝis kvar sepaloj kaj neniu petaloj, kaj tri ĝis naŭ liberaj  [[karpelo]]j. La  [[polenigado]] okazas per vento. La [[nukso|nuksoj]] staras kune en fruktaroj.
+Platanoj estas [[monoika]]j. la plej ofte tigaj kaj globformaj [[floraro]]j staras en akseloj po unu ĝis kvin ĉe mallongaj branĉoj, po unu kun floroj de unu sekso. La masklaj floroj formortas rapide. La masklaj floroj enhavas po tri aŭ pli ol ses (ĝis ok) sepaloj, petaloj kaj stamenoj. La inaj floroj havas tri ĝis kvar sepaloj kaj neniu petaloj, kaj tri ĝis naŭ liberaj [[karpelo]]j. La [[polenigado]] okazas per vento. La [[nukso|nuksoj]] staras kune en fruktaroj.
 == Sistematiko ==
-La genro  ''Platanus'' estis 1753 fare de  [[Carl von Linné]] en ''[[Species Plantarum]]'', 2 paĝo 999 starigita. Kiel tipa specio estis fiksita en la jaro 1908 ''Platanus orientalis'' L. fare de  Gleason en ''N. Amer. Fl.'', 22, paĝo 227 .
+La genro ''Platanus'' estis 1753 fare de [[Carl von Linné]] en ''[[Species Plantarum]]'', 2 paĝo 999 starigita. Kiel tipa specio estis fiksita en la jaro 1908 ''Platanus orientalis'' L. fare de Gleason en ''N. Amer. Fl.'', 22, paĝo 227 .
 Ekzistas ok ĝis dek specioj de ''Platanus'':
-* ''[[Platanus kerrii]]'' GAGNEPAIN:Ĝi estas la sola tropika kaj ĉiamverda specio. Ĝia hejmregiono estas  [[Laoso]] kaj [[Vjetnamujo]].
+* ''[[Platanus kerrii]]'' GAGNEPAIN:Ĝi estas la sola tropika kaj ĉiamverda specio. Ĝia hejmregiono estas [[Laoso]] kaj [[Vjetnamujo]].
 * ''[[Platanus lindeniana]]'' M. MARTENS & GALEOTTI: La hejmregiono estas Meksikio.
 * [[meksikia platano]] ''Platanus mexicana'' MORIC.: La hejmregiono estas Meksikio.
 * ''[[Platanus oaxacana]]'' {{Person|STANDL.}}: La hejmregiono estas Meksikio.
 * [[amerika platano]] aŭ okcidenta platano (''Platanus occidentalis'' L.): Ĝi venis de Kanado, Usono kaj Meksikio.
-* [[orienta platano]] ''Platanus orientalis'' L.): Ĝia hejmregiono estas sudokcidenta Azio kaj sudorienta Eŭropo. Ĝi estas uzata en ka moderaj klimatoj kiel ornamarbo.
+* [[orienta platano]] ''Platanus orientalis'' L.): Ĝia hejmregiono estas sudokcidenta Azio kaj sudorienta Eŭropo. Ĝi estas uzata en la moderaj klimatoj kiel ornamarbo.
-* [[kalifornia platano]] (''Platanus racemosa'' NUTT.): hejmiĝas en  [[Kalifornio]] kaj [[malsupra Kalifornio]].
+* [[kalifornia platano]] (''Platanus racemosa'' NUTT.): hejmiĝas en [[Kalifornio]] kaj [[malsupra Kalifornio]].
 * ''[[Platanus rzedowskii]]'' NIXON & POOLE: La hejmregiono estas Meksikio.
 * [[arizona-platano]] (''Platanus wrightii'' S.WATSON): Ĝi hejmiĝas en la usonaj ŝtatoj Arizono kaj Nova Meksiko kaj la meksikiaj ŝtatoj Chihuahua, Sinaloa kaj Sonora.
-* [[acerfolia platano]], ordinara platano (''Platanus'' × ''hispanica'' MILL. EX MÜNCHH.) estas  [[hibrido]] el ''Platanus occidentalis'' kaj ''Platanus orientalis''.
+* [[acerfolia platano]], ordinara platano (''Platanus'' × ''hispanica'' MILL. EX MÜNCHH.) estas [[hibrido]] el ''Platanus occidentalis'' kaj ''Platanus orientalis''.
 [[Fosilio|Fosiliaj]] specioj estas:
 * ''[[Platanus aceroides]]''
 * ''[[Platanus dissecta]]''
 * ''[[Platanus wyomingensis]]''
 == Specialaĵoj ==
-[[dosiero:Dessau,Platanen am Rondell 01.jpg|eta|platanoj en  Dessau|Germanujo]]
+[[Dosiero:Dessau,Platanen am Rondell 01.jpg|eta|platanoj en Dessau|Germanujo]]
-La unuaj akzempleroj  de platanoj estis plantitaj en la jaro 1743. La platano ĉe la [[rondbedo]] en Dessau estis plantita [[1781]] de princo [[Leopold 3a (Anhaltio-Dessau)|Leopold 3a Friedrich Franz von Anhalt-Dessau]] plantita. Ĝi  estas unu el laĝaj specioj en Germanujo.
+La unuaj ekzempleroj de platanoj estis plantitaj en la jaro 1743. La platano ĉe la [[rondbedo]] en Dessau estis plantita en [[1781]] de princo [[Leopold 3a (Anhaltio-Dessau)|Leopold 3a Friedrich Franz von Anhalt-Dessau]]. Ĝi estas unu el la aĝaj specioj en Germanujo.
-La [[Mozart-platano]] en Vieno estas [[orienta platano]], kiu verŝajne estis plantita en la jaro 1780. Ĝi havas perimetron de 6 Mmetrojn. Ĝi estas naturmonumento.
+La [[Mozart-platano]] en Vieno estas [[orienta platano]], kiu verŝajne estis plantita en la jaro 1780. Ĝi havas perimetron de 6 metrojn. Ĝi estas naturmonumento.
 En [[Parizo]] 40 % de la arboj estas platanoj.
-La [[platano de  Hipokrato]] staras en [[Kos (urbo)|Kos]].
+La [[platano de Hipokrato]] staras en [[Kos (urbo)|Kos]].
 == Fontoj ==
 * Robert B. Kaul: [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=10703 ''Platanaceae'' - textgleich online wie gedrucktes Werk], Flora of North America Editorial Committee (Hrsg.): ''Flora of North America North of Mexico'', Volume 3 - ''Magnoliidae and Hamamelidae'', Oxford University Press, New York und Oxford, 1997. ISBN 0-19-511246-6
 * Zhi-Yun Zhang & Nicholas J. Turland: [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=10703 ''Platanaceae'', S. 44 - textgleich online wie gedrucktes Werk], Wu Zheng-yi & Peter H. Raven (Hrsg.): ''Flora of China'', Volume 9 - ''Pittosporaceae through Connaraceae'', Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 2003. ISBN 1-930723-14-8
+{{Projektoj}}
 {{Bibliotekoj}}