Dinastio Qing

Dinastio Qing
Dinastio
historia Ĉinia ŝtato • historia epoko • suverena ŝtato • ne-hana dinastio de Ĉinio • kulturo • stilo
Apero	1636 vd
Fino	1912 vd
Religio	Heaven worship • budhismo • kristanismo • Taoismo • islamo vd
Dinastiaj rilatoj
Branĉo de	Ming Qing vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

History of China Historio de Ĉinio
ANTIKVA
3 Suverenoj kaj 5 Imperiestroj
Dinastio Xia 2070–1600 a.K.
Dinastio Shang 1600–1046 a.K.
Dinastio Zhou 1045–256 a.K.
Okcidenta Zhou
Orienta Zhou
Periodo de Printempo kaj Aŭtuno
Periodo de Militantaj Regnoj
IMPERIA
Dinastio Qin 221 a.K.–206 a.K.
Dinastio Han 206 a.K.–220 K.E.
Okcidenta Han
Dinastio Xin
Orienta Han
Tri Reĝlandoj 220–280
Wei, Shu Han & Wu
Dinastio Jin 265–420
Okcidenta Jin	Dek ses regnoj 304–439
Orienta Jin
Sudaj kaj Nordaj Dinastioj 420–589
Dinastio Sui 581–618
Dinastio Tang 618–907
( Dua Zhou 690–705 )
5 Dinastioj k 10 Regnoj 907–960	Dinastio Liao 907–1125
Dinastio Song 960–1279
Norda Song		Okc. Xia
Suda Song	Jin
Dinastio Yuan 1271–1368
Dinastio Ming 1368–1644
Dinastio Qing 1644–1911
MODERNA
Respubliko Ĉinio 1912–1949
Ĉina Popola Respubliko 1949–nun	Respubliko Ĉinio (Tajvano) 1945–nun
Rilataj artikoloj  Historio de Ĉinio Templinio de Ĉinia historio Ĉinaj dinastioj

La dinastio Qing [ĉjing] aŭ la Ĉing Dinastio estas la lasta reĝlando sur teritorio ĉina, el Manĉurio; iliaj regantoj konkeris Ĉinion. Ĝi daŭris de 1644 ĝis la ĉina revolucio en 1911. Ĝi okupis la dinastion Ming-n kaj mem estis falita de la Respubliko Ĉinio. Fondita de la manĉura klano Ai-xin-gue-ruo en Manĉurio, la multkultura imperio daŭris preskaŭ tri jarcentojn kaj formis la teritorian bazon de la moderna Ĉinio. Ĝi estis la kvina plej granda imperio en la monda historio.

La ĉinaj nomoj estas skribitaj laŭ la literumado pinjina. Por vidi kiel prononci ilin, rigardu ĉe Hanyu Pinyin. Por la nomoj de la Qing-regantoj la ĉinoj skribas: "Qing" + la erao-nomon + "Di" (=imperiestro), ekzemple imperiestro Kanĝi: Qing Kang Xi Di, krom pri la du unuaj, kiujn oni nomas per iliaj manĉuraj naskiĝnomoj, do: Nurĥaĉi = Ai-xin-gue-ruo Nurĥachi (Nu-er-ha-chi) kaj Huang Tai Ji = Ai-xin-gue-ruo Abahai, honora titolo: Huang-tai-ji.

Historio

La dinastio Qing estis la lasta imperia dinastio sur teritorioj de Ĉinio, Mongolio, Tibeto kaj Orienta Turkistano. Fine de la 16-a jarcento, Nurĥaci, origine vasala gardistaro Ming Jianzhou, komencis organizi "Bannerojn", nome militajn-sociajn unuojn, kiuj inkluzivis manĉuajn, Hanajn kaj mongolajn elementojn. Nurhaci formis la Manĉuajn klanojn en unuigita ento. Antaŭ 1636, lia filo Hong Taiji komencis veturigi Ming-fortojn el la Liaodong-duoninsulo kaj deklaris novan dinastion, la Qing-a.

En senrilata disvolviĝo, kamparanaj ribeluloj gviditaj de Li Zicheng konkeris la Ming-an ĉefurbon, Pekino en 1644. Anstataŭ ol servi ilin, Ming-generalo Wu Sangui alianciĝis kun la Manĉuroj kaj malfermis la Ŝanhajan Pasejon al la Banner-Armeoj gvidate de la reganta Princo, Dorgon. Li venkis la ribelulojn kaj kaptis la ĉefurbon. Rezisto de la Suda Ming kaj la Ribelo de la Tri Feudatoroj gviditaj de Wu Sangui prokrastis la Qing-konkeron de Ĉinio mem antaŭ preskaŭ kvar jardekoj. La konkero estis finita nur en 1683 sub la regado de imperiestro Kangxi (1661-1722). La Dek Grandaj Kampanjoj de la Qianlong Imperiestro de la 1750-aj jaroj ĝis la 1790-aj jaroj etendis Qing-regadon al Interna Azio. La fruaj Qing-regantoj konservis siajn Manĉur-doganojn, kaj dum ilia titolo estis Imperiestro, ili uzis "Bogd ĥaan" dum traktado de la mongoloj kaj ili estis patronoj de Tibeta Budhismo. Ili regis uzante konfuceanajn stilojn kaj instituciojn de burokrata registaro kaj retenis la imperiajn ekzamenojn por rekruti Han-ĉinojn por labori sub aŭ paralele kun Manĉuroj. Ili ankaŭ adaptis la idealojn de la alfluanta sistemo por trakti apudajn teritoriojn.

Dum la regado de imperiestro Qianlong (1735-1796) la dinastio atingis sian apogeon, sed tiam komencis sian komencan malkreskon en prospero kaj imperia regado. La loĝantaro kreskis je ĉirkaŭ 400 milionoj, sed impostoj kaj registaraj enspezoj estis malaltaj, kio preskaŭ garantiis finan fiskan krizon. Koruptado komenciĝis, la ribelantoj testis la legitimecon de la registaro kaj la regantaj elitoj ne ŝanĝis sian pensmanieron antaŭ la ŝanĝoj en la monda sistemo. Post la Opia Milito, la eŭropaj potencoj trudis malegalajn traktatojn, liberan komercon, eksterterecon kaj havenojn sub fremda regado. La Taipinga ribelo (1850-1864) kaj la Dungana ribelo (1862-1877) en Centra Azio kaŭzis la morton de ĉirkaŭ 20 milionoj da homoj, plej multaj pro malsatoj kaŭzitaj de la milito. Malgraŭ ĉi tiuj katastrofoj, en la Tongzhi-Restarigo de la 1860-aj jaroj, Han-elitoj unuiĝis por defendi la konfucean ordon kaj la Qing-regantojn. Komencaj gajnoj en la Mem-povigo estis detruitaj dum la unua ĉin-japana milito de 1895, en kiu la Qing-oj perdis sian influon super Koreio kaj Tajvano. La novaj armeoj estis organizitaj, sed la ambicia Reformo de la Cent Tagoj de 1898 estis rifuzita per puĉo de imperiestrino, vidvino Ciŝji, konservativa gvidanto. Kiam la lukto por koncedoj de eksterlandaj potencoj ekigis la ribelon de Boksistoj, eksterlandaj potencoj invadis Ĉinion, Ciŝji deklaris militon kontraŭ ili, kio kondukis al la malvenko kaj fuĝo de la imperia kortego al Ŝjiano.

Post konsento pri subskribo de la Protokolo Boksero, la registaro komencis senprecedencajn administraciajn kaj fiskajn reformojn, kiuj inkludis elektojn, novan laŭleĝan kodon kaj la forigon de la ekzamena sistemo. Sun Jatsen kaj aliaj revoluciuloj konkurencis kun reformismaj monarkiistoj kiel Kang Youwei kaj Liang Qichao por transformi la Qing-imperion en modernan nacion. Post la morto de Ciŝji kaj imperiestro Guāngxù en 1908, la rigida linio manĉura distancigis ambaŭ reformistojn kaj lokajn elitojn malhelpante socian reformon. La ribelo de Vuhano la 11-an de oktobro 1911 kondukis al la Revolucio Xinhai. Generalo Yuan Shikai negocis la abdikon de imperiestro Xuantong la 12-an de februaro 1912. La imperio estis restaŭrita dum la manĉura restarigo la 1-an de julio 1917, antaŭ ol ĝi estis renversita denove 11 tagojn poste.

Nomoj

Huangtaiji.

Nurhaci deklaris sin la "Brila ĥano" de la posta Jin ("oro") ŝtato honore kaj al la jurĉena Jin-dinastio de la 12a - 13a jarcentoj kaj de la klano Aisin Gioro (Aisin en la manĉura, por la ĉina 金 (jīn) "oro"). Lia filo Hong Taiji renomis ĝin kiel Granda Qinq en 1636. Ekzistas konkurencaj klarigoj pri la signifo de Qīng (laŭvorte "klara" aŭ "pura"). La nomo eble estis selektita kiel reago al la nomo de la Ming-dinastio (明), kiu konsistas el la ĉinaj karakteroj por "suno" (日) kaj "luno" (月), ambaŭ asociitaj kun la fajra elemento de la ĉina zodiako. La signo Qīng (清) konsistas el "akvo" (氵) kaj "azure" (青), ambaŭ asociitaj kun la akva elemento. Ĉi tiu asocio pravigus la Qing-konkeron kiel malvenkon de fajro super akvo. La akva bildaro de la nova nomo eble ankaŭ havis budhismajn nuancojn de perspaco kaj klerismo kaj ligojn kun la Bodisatvo Manjusri. La manĉua vorto daicing, kiu sonas kiel fonetika priskribo de Dà Qīng aŭ Dai Ching, fakte devenis de mongola vorto "ᠳᠠᠢᠢᠴᠢᠨ, дайчин" kiu signifas "batalanto". Daicing gurun eble signifis "batala ŝtato", lingvaĵo nur komprenebla por manĉuraj kaj mongolaj homoj. En la posta parto de la dinastio, eĉ la manĉuroj mem forgesis ĉi tiun eblan signifon.

Post konkeri "propran Ĉinion", la manĉuroj identigis sian ŝtaton kiel "Ĉinio" (中國, Zhōngguó; "Meza Regno"), kaj nomis ĝin Dulimbai Gurun en manĉura lingvo (Dulimbai signifas "centra" aŭ "meza", gurun signifas "nacio" aŭ "ŝtato"). La imperiestroj egaligis la landojn de la Qing-ŝtato (inkluzive de hodiaŭa Nordorienta Ĉinio, Ŝinĝango, Mongolio, Tibeto kaj aliaj areoj) kiel "Ĉinio" en la ĉina kaj manĉura lingvoj, difinante Ĉinion kiel mult-etnan ŝtaton, kaj malakceptante la ideon, ke "Ĉinio" nur signifis Han-areojn. La Qing-imperiestroj proklamis, ke ambaŭ Han-aj kaj ne-hanaj popoloj estas parto de "Ĉinio". Ili uzis kaj "Ĉinion" kaj "Qing" por nomi sian ŝtaton en oficialaj dokumentoj, internaciaj traktatoj (ĉar la Qing estis konata internacie kiel "Ĉinio" aŭ kiel "Ĉina Imperio") kaj eksterlandaj aferoj, kaj "Ĉina lingvo" Dulimbai gurun i bithe) inkludis ĉinajn, manĉurajn kaj mongolajn lingvojn, kaj "ĉina popolo" (u 之 人 Zhōngguó zhī ren; manĉure: Dulimbai gurun i niyalma) rilatis al ĉiuj subjektoj de la imperio. En la ĉinlingvaj versioj de ĝiaj traktatoj kaj ĝiaj mapoj de la mondo, la Qing-registaro uzis "Qing" kaj "Ĉinio" sendistinge. La dinastio foje estis nomata "Manĉur-dinastio" aŭ "Pura dinastio" en fremdlingvaj fontoj.

Kreado de la Qing-dinastio kaj kronologio

La Qing-dinastion fondis ne Han-ĉinoj, kiuj konsistigas la plimulton de la ĉina loĝantaro, sed de malnomadaj terkulturistoj konataj kiel la jurĉenoj, tunguza popolo kiu vivis ĉirkaŭ la regiono nun konsistanta el la ĉinaj provincoj de Jilin kaj Heilongjiang. La manĉuroj foje estas konfuzitaj kun nomadaj popoloj, kio ili ne estis. Kio poste fariĝis la manĉura ŝtato estis fondita de Nurhaci, la ĉefo de pli malgranda jurĉena tribo - la Aisin Gioro - en Jianzhou en la frua 17-a jarcento. Nurhaci eble pasigis tempon en ĉina hejmo en sia juneco, kaj flue parolis ĉinan kaj mongolan lingvojn, kaj legis la ĉinajn romanojn Enamiĝo de la Tri Regnoj kaj Ĉe Akvo-Rando. Origine vasalo de la Ming-imperiestroj, Nurhaci komencis intertriban feŭdon en 1582 kiu eskaladis en kampanjo por unuigi la proksimajn tribojn. Antaŭ 1616, li sufiĉe firmigis Jianzhou por povi proklami sin Ĥano de la Granda Jin en referenco al la antaŭa jurĉena dinastio.

Du jarojn poste, Nurhaci anoncis la "Sep Plendojn" kaj malkaŝe rezignis la suverenecon de Ming supernatura por kompletigi la unuigon de tiuj jurĉenaj triboj ankoraŭ aliancitaj kun la Ming-imperiestro. Post serio de sukcesaj bataloj, li translokigis sian ĉefurbon el Hetu Ala al sinsekve pli grandaj kaptitaj urboj Ming-aj en Liaodong: unue Liaoyang en 1621, poste Shenyang (Mukden) en 1625.

Kiam la jurĉenoj estis reorganizitaj de Nurhaci en la ok flagojn, multaj manĉuraj klanoj estis kreitaj artefarite kiam grupo de neparencaj homoj fondis novan manĉuran klanon (mukun) uzante nomon de geografia origino kiel loknomo por sia hala (nomo de klano).

Naskiĝnomo	Datoj de reĝado	Erao-nomo (Nian Hao 年號) kaj rilataj jaroj
La personaj nomoj estas grase prezentitaj.
Aisingioro Nurhaĉi 愛新覺羅努爾哈赤 Àixīnjuéluó Nǔ'ěrhāchì	1616-1626	Tianming (天命 tian1 ming4) aŭ Abkai fulingga 1616-1626
Aisingioro Huangtaiji 愛新覺羅皇太極 Àixīnjuéluó Huángtàijí	1627-1643	Tiancong (天聰 tian1 cong1) aŭ Abkai sure 1627-1636 Chongde (崇德 chong2 de2) aŭ Wesihun erdemungge 1636-1643
Aisingioro Fulin 愛新覺羅福臨 Àixīnjuéluó Fúlín	1644-1661	Shunzhi (順治 shun4 zhi4) aŭ Ijishūn dasan 1644-1661
Aisingioro Xuanye 愛新覺羅玄燁 Àixīnjuéluó Xuányè	1662-1722	Kanĝi (康熙 kang1 xi1) aŭ Elhe taifin 1662-1722
Aisingioro Yinzhen 愛新覺羅胤禛 Àixīnjuéluó Yìnzhēn	1723-1735	Yongzheng (雍正 yong1 zheng4) aŭ Hūwaliyasun tob 1723-1735
Aisingioro Hongli 愛新覺羅弘曆 Àixīnjuéluó Hónglì	1735-1795	Qianlong (乾隆 qian2 long2) aŭ Abkai wehiyehe 1736-1795
Aisingioro Yongyan 愛新覺羅顒琰 Àixīnjuéluó Yóngyǎn	1796-1820	Jiaqing (嘉慶 jia1 qing4) aŭ Saicungga fengšen 1796-1820
Aisingioro Minning 愛新覺羅旻寧 Àixīnjuéluó Mínníng	1821-1850	Daoguang (道光 dao4 guang1) aŭ Doro eldengge 1821-1850
Aisingioro Yizhu 愛新覺羅奕詝 Àixīnjuéluó Yìzhǔ	1851-1861	Xianfeng (咸豐 xian2 feng1) aŭ Gubci elgiyengge 1851-1861
Aisingioro Zaichun 愛新覺羅載淳 Àixīnjuéluó Zàichún	1862-1874	Tongzhi (同治 tong2 zhi4) aŭ Yooningga dasan 1862-1874
Aisingioro Zaitian 愛新覺羅載湉 Àixīnjuéluó Zàitián	1875-1908	Guangxu (光緒 guang1 xu4) aŭ Badarangga doro 1875-1908
Por tiu lasta imperiestro nur uzu "Imperiestro Xuantong"(宣統帝 xuan1 tong3 di4) aŭ la naskiĝnomon.
Aisingioro Puji 愛新覺羅溥儀 Àixīnjuéluó Pǔyì	1908-1911	Xuantong (宣統 xuan1 tong3) aŭ Gehungge yoso 1909-1911

Ekonomio

Monero el kupro (latuno) de Xián Fēng Tōng Bǎo (咸豐通寶) 1850–1861 de la Dinastio Qing.

Ĉirkaŭ la fino de la 17-a jarcento, la ĉina ekonomio estis rekuperiĝinta el la detruado okazigita per la militoj en kiu estis renversita la Dinastio Ming. En la sekva jarcento, bazaroj plue etendiĝis, sed per pli aktiva komerco inter regionoj, pli granda dependenco el la transamaraj merkatoj kaj tre pliigita loĝantaro. Ĉirkaŭ la fino de la 18-a jarcento la loĝantaro estis pliiĝinta al 300 milionoj da personoj proksimume je 150 milionoj dum la fino de la Ming dinastio. La spektaklan pliiĝon en la loĝantaro okazigis kelkaj tialoj, kiel la longa periodo de paco kaj stabileco en la 18-a jarcento kaj la importado de novaj kultivoj kiujn Ĉinio ricevis el Ameriko, kiel arakidoj, batatoj kaj maizo. Novaj specioj de rizo el Sudorienta Azio kondukis al granda pliiĝo en la produktado. Komercistaj gildoj abundiĝis en ĉiuj el la kreskantaj ĉinaj urboj kaj ofte akiris grandan socian kaj eĉ politikan influon. Riĉaj komercistoj kun oficialaj konektoj sukcesis akumuli enormajn riĉecojn kaj eĉ patronis literaturon, teatro kaj artojn. La produktado kaj tekstila kaj artmetia eksplodiĝis.

Poŝtmarko el Jantaj (Ĉefu) en la Dinastio Qing.

La registaro larĝigis la terposedadon redonante terojn kiuj estis venditaj al grandaj terposedantoj fine de la Ming periodo fare de familioj kiuj ne kapablis pagi la terimpostadon. Por stimuli personojn al pli aktiva partopreno en komerco, ili limigis la impostoŝarĝon kompare kun tiu farita de la finaj regantoj de Ming, kaj anstataŭis la sistemon de servuteco per imposto al kapo uzita por dungi laboristojn. La administrado de la Granda Kanalo ŝanĝiĝis por fari ĝin pli efika, kaj la transporto malfermiĝis al privataj komercistoj. Sistemo de kontrolado de la grenprezoj eliminis la oftecon de akraj malabundoj, kaj ebligis, ke la prezo de rizo plialtiĝus nur malrapide kaj milde laŭlonge de la 18-a jarcento. Konsciaj de la povo de la riĉaj komercistoj, la regantoj Qing limigis iliajn komercpermesilojn kaj kutime malakceptis havigi permeson por malfermi novajn minojn, escepte en malriĉaj areoj. Tiuj limigoj al la enlanda resursesplorado, same kiel al la eksterlanda komerco, estis kritikitaj de fakuloj pri la ekonomio de la Qing dinastio kiel kaŭzo de la Granda Diverĝo, laŭ kiu la Okcidenta mondo superegis Ĉinion ekonomie.

Dum la Ming–Qing periodo (1368–1911) la plej granda disvolviĝo en la ĉina ekonomio estis transiro el laŭpeta al merkata ekonomio, el kiuj tiu lasta iĝis pli kaj pli pli konvinka laŭlonge de la regantoj de Qing. El ĉirkaŭ 1550 ĝis 1800 Ĉinio trairis duan komercan revolucion, disvolviĝante nature la unuan komercan revolucion de la periodo de la Song dinastio en kiu aperis long-distancan inter-regionan komercon de luksaj varoj. Dum la dua komerca revolucio, por la unua fojo, granda procento de kamparanaj familioj ekproduktis kultivojn por vendado en lokaj kaj naciaj merkatoj anstataŭ por sia propra konsumado aŭ negocado en la tradicia ekonomio. Surpluson de la rikoltoj oni metis en la nacian merkaton por vendado, integrante farmistojn en la komercan ekonomion el nulo. Tio nature kondukis al fakto ke apartaj regionoj specialiĝis en apartaj produktaĵoj tiel ke eksportoj de ĉina ekonomio iĝis pli kaj pli dependa el inter-regiona komerco de bazaj varoj kiel kotono, greno, faboj, vegetalaj oleoj, forstaj produktoj, animalaj produktoj, kaj sterkaĵoj.

Arĝento

Arĝenta monero: 1 juan/dolaro Pu Ji 3a jaro – kun surstampo de 1911.

Arĝento eniris en grandaj kvantoj el minoj en la Nova Mondo post la hispanoj konkerirs Filipinojn en la 1570-aj jaroj. La remalfermo de la sudorienta marbordo, kiu estis fermitaj fine de la 17-a jarcento, tuj revivigis komercon, kiu pliiĝis je po 4% jare laŭlonge de la lasta parto de la 18-a jarcento. Ĉinio plue eksportis teon, silkon kaj fabrikaĵojn, kreante grandan, favoran komercekvilibron kun la Okcidenta mondo. La rezultanta etendo de la mondisponeblo subtenis konkurencajn kaj stabilajn merkatojn. Dum la mezo de la epoko Ming Ĉinio estis laŭgrade ŝanĝinta al arĝento kiel la norma valuto por grandskala vendaĉetado kaj ĉirkaŭ la fino de la regado de la imperiestro Kangksi la kalkulado kaj kolektado de la terimpostado estis faritaj en arĝento. Terposedantoj ekakceptis lupagojn nur en arĝento anstataŭ en rikoltopraduktaĵoj mem, kio siavice stimulis la terkulturistojn por produkti kultivojn por vendado en lokaj kaj naciaj merkatoj anstataŭ por sia propra konsumado aŭ negocado en la tradicia ekonomio. Malkiel la kupraj moneroj, qian aŭ kontanta mono, uzita ĉefe por pli malgrandaj transakcioj, arĝento ne estis fidinde stampita en moneroj, sed male ĝi estis komercita en unuoj de pezo: nome liang aŭ tael, kiuj egalis ĉirkaŭ 1.3 uncojn da arĝento. Unu triono devis esti alportita por kalkuli la pezon kaj purecon de la arĝento, rezulte en kroma "fandopago" aldonita al la prezo de la transakcio. Krome, ĉar la "fandopago" estis neregulita, ĝi estis fonto de koruptado. La imperiestro Jongĵeng draste ekagadis kontraŭ la koruptigaj "fandopagoj", legalizante kaj regulante ilin tiel ke ili povu esti kolektita kiel imposto. El tiuj ĵus pliigitaj publikaj trezorrimedoj, la imperiestro Jongĵeng pliigis la salajrojn de la funkciuloj kiuj kolektis ilin, tiel pliigante la legitimadon de arĝento kiel normiga valuto de la Qing ekonomio.

Urbigo kaj abundiĝo de bazarurboj

Areo de Kantono al kiu estis limigita la komerco kun Okcidento dum la Qing dinastio en 1757–1842.

La dua komerca revolucio havis ankaŭ profundan efikon sur la disvastigo de la loĝantaro en la Qing dinastio. Ĝis la fino de la Ming epoko estis forta kontrasto inter la rura kamparo kaj la urboj ĉar la elpreno de surplusa produktado el la kamparo estis tradicie farita de la ŝtato. Tamen, dum la komercigo pliiĝis en la fino de la dinastio Ming kaj en la komenco de la Qing dinastio, mezgrandaj urboj ekkaptis la potencon por direktori la fluon de enlanda, industria komerco. Kelkaj urboj de tiu naturo havis tian grandan volumon de komerco kaj komercistoj negocadis tra ili tiel ke ili disvolviĝis en kompletaj laŭleĝaj bazarurboj. Kelkaj el tiuj pli aktivaj bazarurboj eĉ disvolviĝis en malgrandaj urbetoj kaj iĝis hejmo de la nova altiĝanta komercista klaso. La abundigo de tiuj mezgrandaj urboj eblis nur pere de antaŭeniroj en longdistancaj transportado kaj komunikado. Dum pli kaj pli ĉinoj estis veturante tra la kamparo aktivigante komercadon, ili pli kaj pli troviĝis en pli foraj lokoj bezonante ejojn kie resti, ripozi, tranokti ktp; reage al la merkata pliigo okazis etendon de gildejoj por gastigi tiujn komercistojn.

Aperis tute bone organizitaj komercaj gildoj, kiuj, inter aliaj aferoj, aperigis reguligajn kodojn kaj preztabelojn, kaj havigis lokojn por ke veturkomercistoj restu, ripozu kaj realigu siajn negocojn. Krom la huiguan komercgildoj, aliaj gildejoj dediĉis sin al pli specifaj profesioj, nome gongsuo, ekaperis kaj ekkontrolis komercajn metiartojn aŭ manfaritajn industriojn kiel ĉarpentado, teksado, bankado kaj medicino. Ĉirkaŭ la 19-a jarcento gilejoj laboris ankaŭ por transformi urbajn areojn en kosmopolitajn, multkulturajn kernojn, surscenejigis teatrajn lufojn malfermajn al la ĝenerala publiko, disvolvis nemoveblaĵojn pere de teamaj kunfondusoj laŭ la stilo de korporacio, kaj kelkaj eĉ faciligis la disvolvon de sociaj servoj kiel la bontenado de stratoj, akvoliverado kaj organizado de forigado de malpuraj akvoj.

Komerco kun Okcidento

Puanĥekva, ĉina komercisto kaj membro de familio de Kohongaj komercistoj.

En 1685, la imperiestro Kangksi legalizis privatan markomercon laŭlonge de la marbordo, establante serion de komerdejoj en gravaj havenurboj. La komercejo de Kantono iĝis pro multo la plej aktiva en eksterlanda komerco; ĉirkaŭ la fino de la regado de Kangksi, estis aperintaj pli ol kvardek komercaj entreprenoj specializitaj en komerco kun la Okcidento. La imperiestro Jongĵeng faris patran korporacion enhavantan tiujn dek kvar unuopaj kompaniojn en 1725 konata kiel la Kohong-sistemo. Firme establita ĉirkaŭ 1757, la Kantona Kohongo estis asocio de dek tri negocaj firmaoj kiuj sukcesis ricevi ekskluzivajn rajtojn por organizi komercon kun okcidentaj komercistoj en Kantono. Ĝis la abolo de tiu sistemo post la Opia Milito en 1842, la sistemo de la Kantona Kohongo estis la nura permesita alvenejo de okcidenta komerco en Ĉinion, kaj tial ĝi iĝis prosperega kerno de internacia komerco. Ĉirkaŭ la 18-a jarcento, la plej grava eksportata varo kiun havis Ĉinio estis teo. La tepeto fare de Britio pliiĝis eksponencie tiom ke ili eĉ sukcesis translokigi tiun kultivadon al montetoj de norda Barato en la 1880-aj jaroj. Ĉirkaŭ la fino de la 18-a jarcento, la eksportado tra la Kanton-Kohonga sistemo pliiĝis ĝin unu dekono de la enspezado pro impostoj kolektitaj el britoj kaj preskaŭ la tuta enspezado de la Brita Orienthindia Kompanio; fakte, ĝis la komenco de la 19-a jarcento teo estis naŭdek procento de la eksportaĵoj kiuj estis foririntaj el Kantono.

Enspezoj

Ĉinaj moneroj el la dinastioj Tang ĝis Qing, krom unu japana monero.

La registritaj enspezoj de la centra registaro de la dinastio Qing pliiĝis malmulte laŭlonge de la 18-a kaj komenco de la 19-a jarcento, nome el 36 106 483 taeloj en 1725 ĝis 43 343 978 taelojn en 1812 antaŭ malpliiĝi ĝis 38 600 570 taelojn en 1841; la terimpostado estis la ĉefa enspezofonto por la centra registaro, kaj salo, doganoj kaj persona impostado estis gravaj duarangaj enspezofontoj. Sekve de la opiaj militoj, la malfermo de Ĉinio al eksterlanda komerco and la ribeloj de la mezo de la jarcento, oni aldonis du gravajn enspezofontojn: nome enspezoj el eksterlandaj markomercaj doganoj kaj la enspezoj el la "likin" nome imposto al interna komercado; tamen nur 20% de la enspezoj pro "likin" estis vere donitaj de la provincoj al Hu Pu (Ministerio pri Trezoro) en Pekino, dum la cetero restis en manoj de provincaj administrantoj; Hu Pu sukcesis ankaŭ starigi kelkajn miksajn impostojn kaj pliigis la proporcion de la salimpostado; tiuj decidoj duoblis la enspezadon ĉirkaŭ la fino de la 19-a jarcentoj, kvankam tio tamen estis nesufiĉa ĉar la centra registaro devis fronti nombrajn krizojn kaj militojn dum tiu periodo kaj naŭ eksterlandaj monpruntoj kalkulitaj en 40 mil taeloj estis kontraktitaj de la Qing registaro antaŭ 1890.

Oni ĉirkaŭkalkulis en la 1850-aj jaroj, ke la salajroj ĉe la ĉefurbo Pekino kaj ĉe la regiono de la delto de Jangzio por agrikulturistoj estis inter 0.99 kaj 1.02 taeloj pormonate supozante, ke oni laboris ĉiutage, kio estus ĉirkaŭ 12 taeloj jare, dum por ĉirkaŭ 400 000 000 civitanoj en 1890 la nivelo de impostado estis tr malalta. La servo por Financa Reorganizado de la Dinastio (establita en 1909) ĉirkaŭkalkulis la totalan enspezado en 292 000 000 taeloj. H.B. Morse ĉirkaŭkalkulis por la komenco de la 1900-aj jaroj totalon de 284 150 000 taeloj el kiuj 99 062 000 taeloj estis elspezita de la centra registaro, 142 374 000 taeloj fare de la provincaj registaroj kaj la cetero fare de lokaj registaro. En 1911 la Konsulta Asembleo ĉirkaŭkalkulis totalan enspezon de 301 910 297 taeloj. Inklude en tiu cifero estis ĉirkaŭ 44 000 000 taeloj el la imposto "likin" el kio nur 13 000 000 estis informita al Pekino.

Karikaturo de Japanio venkanta Ĉinion. La Unua Ĉin-Japana Milito ege damaĝis la ekonomian situacion de Ĉinio.

La registaro Qing dum kaj post la Unua Ĉin-Japana Milito estis pli kaj pli kaptita pro ŝuldoj por kontentigi siajn kostopostulojn de totalo de 746 220 453 taeloj el kiuj iom ĉirkaŭ 330 000 000 taeloj estis por fervoja konstruado kaj la repago el la enspezoj de la fervojoj mem tiel ke tiuj ŝuldoj ne ŝarĝis la financojn de la centra registaro. Relative malgranda sumo de ĝuste ĉirkaŭ 25 500 000 taeloj estis prunteprenitaj por industriaj projektoj, ĉirkaŭ 5 000 000 taeloj por telegrafaj linioj kun malpli ol 1 000 000 da taeloj por diversaj celoj. La cetero estis ĉefe por la kostoj de la Ĉin-Japana Milito kaj la kompensoj pro la Traktato de Ŝimonoseki kalkulitaj je ĉirkaŭ 382 000 000 taeloj.

Taizu notis, ke tiuj ciferoj por formala impostado temis nur pri la duono de la totala impostado kaj tiel la enspezaro de la registaro kun tiu surŝarĝoj estis altigita je lokaj niveloj fare de lokaj funkciuloj kiuj trovis la nivelon de impostado tro malalta por subteni eĉ bazan regadon, spite al la fakto ke impostaj surŝarĝoj apartenas nur al la centra registaro.

Kulturo

Literaturo

Laŭlum, en sia artikolo "Ĉina klasika beletro en Esperanto" disvolvigas detalan priskribon de la tuta panoramo de la klasika ĉina literaturo kaj dediĉas laŭdajn paragrafojn al la literaturo de tiu dinastio kaj al ties plej elstara verko, kiun li nomas "la plej eminenta el la ĉinaj klasikaj romanoj", nome la Ruĝdoma sonĝo. Laŭlum resumas la verkon jene:

„ Kun la tragika amo inter la junaj nobeloj Jia Baoyu kaj Lin Daiyu kaj Xue Baochai kiel la ĉefa fadeno, la romano priskribis la prosperon kaj dekadencon de nobela familio, malkaŝis la luksan kaj diboĉan vivon de la feŭda regantaro kaj montris la neeviteblan pereon de la granda nobela familio kaj la feŭda socio de Ĉinio. La arta kaj lingva sukcesoj de la romano estas senprecedencaj kaj levis la ĉinan klasikan romanon al pli alta nivelo. La supre menciitaj kvar klasikaj romanoj estas tradukitaj en dekon da lingvoj. La ĉina eduka ministerio deklaris ilin postlecionaj legaĵoj de mezlernejanoj; elektitaj fragmentoj estas instruataj en mezlernejoj. ”

Krome menciindas "Mirrakontoj de Liaozhai" de Pu Songling (1640-1715), kiu per ĉirkaŭ 500 noveloj priskribis la maljustecon de la feŭda socio, la ŝtata ekzamena sistemo kaj la malfaciloj de la libera amo. En tiu epoko kritikantaj intelektuloj riskis persekutadon kaj malliberigon, kaj tial Pu verkis pri pri "fantomoj, feoj, spiritoj de vulpoj kaj aliaj bestoj" por eviti politikan subpremadon. Lia novelo "Grilo" rakontas historion de Cheng Ming kiu ne povis liveri grilojn deziratajn de la imperiestro kaj suferis pri tio malfacilaĵojn. Iam li trafis bonkvalitegan grilon, sed lia infana filo senvole mortigis tiun; pro la ekonomia risko, la infano memmortigis por eviti la patran koleron, sed poste reviviĝis mem en alian bonkvalitegan grilon, kiu portita al palaco savis la familion el la ruino.

Bibliografio

• Bartlett, Beatrice S. (1991). Monarchs and Ministers: The Grand Council in Mid-Ch'ing China, 1723–1820. University of California Press. ISBN 978-0-520-06591-8.
• Hsü, Immanuel C. Y. (1990). The rise of modern China (4a eld.). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-505867-3.
• Myers, H. Ramon; Wang, Yeh-Chien (2002). "Economic developments, 1644–1800". En Peterson, Willard J. (eld.). The Cambridge History of China, Volume 9: The Ch'ing Empire to 1800, Part One. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 563–647. ISBN 978-0-521-24334-6.
• Rowe, William T. (2002). "Social stability and social change". En Peterson, Willard J. (eld.). The Cambridge History of China, Volume 9: The Ch'ing Empire to 1800, Part One. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 473–562. ISBN 978-0-521-24334-6.
• Twitchett, Denis Crispin; Fairbank, John King (1978). The Cambridge history of China. Cambridge [England]: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24327-8. OCLC 2424772.
• Waley-Cohen, Joanna (2004). "The New Qing History". Radical History Review. 88 (1): 193–206. doi:10.1215/01636545-2004-88-193. S2CID 144544216.
• Wang, Shuo (2008). "Qing Imperial Women: Empresses, Concubines, and Aisin Gioro Daughters". En Anne Walthall (eld.). Servants of the Dynasty: Palace Women in World History. University of California Press. ISBN 978-0-520-25444-2.

Vidu ankaŭ

• Historio de Ming
• Ruĝdoma sonĝo