Llitmcodneoba

Ppoeturi leqsika
arqaizmi berZnuli sityvaa da niSnavs `Zvels”. literaturaTmcodneobaSi
arqaizmi ewodeba Zvel, xmarebidan gamosul sityvebsa da gamoTqmebs.
arqaizmebi arsebobs ori saxis: gramatikuli da leqsikuri. gramatikul
arqaizmebad iTvleba nar-Taniani mravlobiTis gamoyeneba, brunvis niSnis
gavrcoba zogierT SemTxvevaSi, Zveli Tandebulebis xmareba da sxv.
magaliTad: `ici, mefeo, rome iverni iqnebian rusT xelT bednierni” (n.
baraTaSvili) leqsikur arqaizmebs miekuTvneba iseTi sityvebi, romlebic dRes
aRar ixmareba. magram mkiTxvelisaTvis gasagebia maTi qarTuli warmoSobis
gamo. `hqmnen saukunoT,”. (i. WavWavaZe) `he, gulo, bedsa xar mwares”. (besiki)
axal qarTulSi arqaizmebi gamoiyeneba, magram Zalian frTxilad da
mizanSewonilad. arqaizmebis nebadarTuli gamoyenebis sami SemTxveva
SeimCneva:
1. arqaizmebi gamoiyeneba tipizaciis dros. Tu mwerali wers istoriul
warsulze, maSin personaJebi unda metyvelebdnen ara Tanamedrove, aramed
arqauli eniT. am SemTxvevaSi arqaizmebis gamoyeneba dasaSvebia mwerlis
enaSic koloritis Seqmnis mizniT. `aRmobrwyinda mze didebulada da gaanaTla
qveyana bneli”. (ilia) `qvesknelT ZilTagan igi mTa medgrad cis gasarRvevad
amozidula”. (ilia) `da momevlina me kaci didi, myvinvarzed mdgomi
moxucebuli”. (ilia) TaobaTa brZolaSi i. WavWavaZe daupirispirda mamaTa
Taobas qarTuli enis reformasTan dakavSirebiT. ilia moiTxovda axali,
gamartivebuli, xalxisTvis gasagebi literaturuli enis damkvidrebas, magram
damowmebuli nawyvetebidan Cans, rom saWiroebis SemTxvevaSi, kerZod,
tipizaciis dros, ilia TviTonve iyenebda arqaul sityvebsa da gramatikul
formebs.
2. arqaizmebs xSirad iyeneben pativiscemis, mowiwebisa da aRfrTovanebis
gamosaxatad. aseT arqaizmebs sazeimo ieri dahkravT da Zalian amaRlebuli
grZnobiT warmoiTqmeba. `mefeTmefeo, Zlevamosilo, adidos RmerTma Seni
mefoba! amieridan saSviliSvilod kurTxeul iyos Seni saxeli”. (akaki) `hoi,
dedano, marad netarno, kurTxeva Tqvenda tkbilsaxsovarno. ra iqneboda, rom
CvenTa dedaT sulica Tqveni gamohyoloda!“ (n. baraTaSvili) arqaul formebs
saxis Sesaqmnelad da grZnobisa da emociebis gamosaxatavad, zogjer
Tanamedrove mwerlebic mimarTaven. `Tvalni yovelTani Sendami esven, ufalo
amacdine sasumeli ese. mama xar yovelTa, ZeTaTvis mzrunveli, ufalo,
amacdine ese sasumeli. nu Cemi iyofin, aramed Seni, Sen Tavad neba xar,
simarTlis mCeni”. (zviad gamsaxurdia) es leqsi mTlianad arqaizmebis nimuSia.
3. aris SemTxvevebi, roca mwerlebi arqaul formebs mimarTaven dacinvis
mizniT. nimuSad gamodgeba mose grZelaZis werili luarsab TaTqariZisadmi:
`Cemo aRmatebulo bedniero gvarovano siZeo! Tumca didad bednieri var,
romelic roma Sengana var dRes moxucebuli bednieri da guli Cemi sixaruliT
aRsavse netariTa siZobiTa TqveniTa da Tvali Cemi aaxile, romelic roma
dainaxa isev gazafxuli muxTalisa soflisa amisa friad sixarulSi var,
romelic axla var Cemo aRmatebulo gvarovano siZeo”. i. WavWavaZes werili
gaugzavnia n. xizaniSvilisadmi, romelSic arqauli stilis gamoyenebiT
dascinis Zveli Taobis dadebiT damokidebulebas arqauli samwerlo enisadmi:
`umorCilesad vTxov brwyinvalebasa Tqvensa, raTa aRiRoT codvilni ferxni
Tqveni da SemodgaT saxlsa Sina Cemsa” (ilia). garda zemoaRniSnuli
SemTxvevebisa, mwerlis mier arqaizmebis gamoyeneba dauSvebelia, radgan azrs
abundovanebs da mkiTxvelisaTvis gaugebars xdis.

neologizmi berZnuli sityvaa (neo-axali, logos-sityva). neologizmi

ewodeba enaSi axladSeqmnil an ucxouri enidan Semosul da saliteraturo
enaSi damkvidrebul sityvebs. neologizmebis gaCenisaTvis ramdenime gza
arsebobs:
1. mwerali qmnis axal sityvebs Zveli sityvebis Ziris gamoyenebiT an
ramdenime Zveli sityvis SeerTebiT. aseTi neologizmebi sabWoTa epoqis
pirmSo Svilebia: damkvreli, kolmeurneoba, komkavSiri, socSejibri, saxkomi,
profkomi da sxv. isini dRes ukve arqaizmebad iqcnen. dRes isev ixmareba:
studkavSiri, profkavSiri da sxva.
2. mecnierebisa da teqnikis winsvla iwvevs axali sityvebis warmoSobas. mag.,
TviTmfrinavi, Tbomavali, elmavali, televizori, kosmonavti da sxv.
3. mwerlebi TviTon qmnian axal sityvebs da amdidreben enas. `nanaobs qari da
minanaobs.(galaktioni) neologizmebSi yovelTvis Cans avtoriseuli xelwera.
axali sityvebis SemoRebas axdendnen qarTveli mwerlebi: ilia, akaki, g.
tabiZe, k. gamsaxurdia, m. javaxiSvili da sxv. zogjer, originalobis mizniT,
zogierTi mwerali Txzavs sityvas, romlis mniSvnelobac TviTonve ar esmis.
aseTi sityvebi bgerebis uazro dajgufebas warmoadgens da, cxadia, isini
xalxisTvis miuRebeli rCeba. am sakiTxTan dakavSirebiT lev tolstoi werda:
`me rom mefe viyo, gamovcemdi kanons, rom mwerali, romelic xmarobs sityvas,
romlis mniSvnelobis axsna mas ar SeuZlia, isjeba asi wkeplis dakvriT da
erTmeva weris ufleba” (s. gaCeCilaZe literaturismcodneobis Sesavali, gv.
281).
4. ucxo enidan Semosuli sityvebi enas eguebian, mkvidrdebian da xalxisTvis
misaRebi xdebian. aseTebia Cai, vagoni, samovari, kaloSi, fijaki, palto da
sxv. Semosuli neologizmebis sanacvlod zogierTebma moigones Sesabamisi
sityvebi: Cai--Termoni, vagoni--ronoda, samovari--TviTmaduRari, kaloSi--
satucari, fijaki--WuWunaki, palto--gvabanaki da a.S. es neologizmebi
naZaladevia da qarTulma enam ver Seisisxlxorca. dRevandel saqarTveloSi
aSkaraa inglisuri da sxva ucxo enebiT gataceba da daintereseba, rac xels
uwyobs qarTul enaSi ucxouri warmoSobis neologizmebis SemoWras
magaliTad, kompiuteri, mausi, mobiluri, Tineijeri, mesiji, departamenti da
sxv.
5. qarTul enaSi neologizmad iTvleba saerTaSoriso mniSvnelobis sityvebi:
aeroporti, aerodromi, aeroplani, profesori, doqtori, velosipedi,
avtomobili, oficianti, flora, fauna da sxv. odesRac isini barbarizmebi
iyo, magram dRes enas SeTvisebuli aqvs da gamoiyeneba salaparako da
samwerlo enaSi. neologizmis daniSnuleba mxatvrul literaturaSi enis
saerTo funqciidan gamomdinareobs, is poeturi metyvelebisa da mxatvruli
gamosaxvis erT-erTi aucilebeli saSualebaa. neologizmi zogjer mweralma
SeiZleba Seqmnas mocemuli momentisaTvis da Semdeg misi arseboba Sewydes.
mag., mowamwamdeba, mkerdSeZvirfasebuli, CamoxelfexmZimebuli,
miCqarnabijobda, xmamaRlaobda, aklarnentdnen da sxv

barbarizmi (barbaros) niSnavs ucxos, barbaross. eseni iseTi sityvebia,

romlebic enaSi saWiroebis gareSe arian Semotanili, ufro zustad
SemoWrili. barbarizmi dasaSvebia, rogorc stilisturi xerxi, personaJis
dasaxasiaTeblad. garkveul SemTxvevaSi ixmareba ironiis xazgasasmelad.
berZnebi `barbaross” uwodebdnen araberZnulad molaparake adamianebs.
sxvadasxva qveynebisa da xalxebis urTierTobam gamoiwvia teqnikis
saSualebebisa da gamogonebebis gacvla-gamocvla, rasac Tan Semohyva maTi
pirvandeli saxelwodebani. eseni barbarizmebia. barbarizmebi gvaqvs ramdenime
saxis:
1. qarTuli sityvebi, romlebmac miiRes ucxouri gaformeba. aseTi
barbarizmebi saqarTveloSi warmoiSva ruseTis oraswliani batonobis
Sedegad. mag., suxumi, soCa, sadJevaxo, borJomi da sxv.
2. ucxouri sityvebi, romlebmac miiRes qarTuli gaformeba. mag., stoli, spiCka,
poli, lampoCka da sxv.
3. barbarizmebad iTvleba teqstSi ucxour enaze Cawerili sityvebi an
frazebi. mag., g. tabiZis leqsSi `saaxalwlo efemera” ramdenjerme meordeba
espanuri fraza: `aRtacebebis rekavda mina da sixarulis iyo Rilebi, Flor
extra fina, f lor extra fina, musika, Rvino da yvavilebi”.
barbarizmebs mwerlebi mimarTaven tipizaciis mizniT: mwerali qmnis
dabali inteleqtis mqone personaJis saxes da mis metyvelebaSi Semoaqvs
barbarizmebi. damaxasiaTebel nimuSad gamodgeba mikirtum gaspariCis
metyveleba g. erisTavis piesaSi `gayra”. `es franc Cemi SuSani mivce, balqam es
aris. esti Cka. undi Cka ... magram Cemi SuSani kneina dauZaxon. kneino! kneino!
bazarSiac didi rame iqneba, didebuliZianT xname”. barbarizmebis gamoyeneba
bRalavs enis siwmindes, amitom mwerlis mier maTi xmareba dasaSvebia mxolod
maSin, roca aucilebelia.

profesionalizmi poeturi leqsikis erT-erTi saxeobaa. ama Tu im

mosaqmeobasTan dakavSirebul sityvebsa da gamoTqmebs profesionalizmi
ewodeba. profesionalizmebs gansakuTrebuli profesiis adamianebi iyeneben
metyvelebisa da saqmianobis dros. a. Ciqobava wers: `metyvelebis
Taviseburebam SeiZleba mkveTrad iCinos Tavi ama Tu im mosaqmeobasTan
dakavSirebiT. mWedels iseTi sityvebi da gamoTqmebi gaaCnia, romelsac xarazi
da durgali ar saWiroebs da piruku. eqimis sityvebi da gamoTqmebi mraval
SemTxvevaSi sruliad gaugebaria enaTmecnierisa an astronomisaTvis. aseve
mevenaxe kaxels an mecxoveleobis raionis mkvidrs Tavis yoveldRiur
sityvaxmarebaSi bevri ram aqvs iseTi, rac forToxlisa da mandarinis baRis
muSak aWarels arasodes ar dasWirdeba.” (s. gaCeCilaZe, iqve, gv. 287). eqimi Tavis
saqmianobaSi iyenebs sityvebs: Sprici, fonendoskopi, wnevis aparati, pnevmonia,
Termometri; inJineri mSeneblobis dros xmarobs gamoTqmebs: cementi, sila,
kiri, aguri, sinkari, betoni, armatura da sxv. mkeravi axsenebs im sagnebs, rac
muSaobis dros sWirdeba: nemsi, Zafi, qsovili, Targi, makrateli da sxv.
maSasadame, sxvadasxva profesiis adamianebisTvis, Tavisi mosaqmeobis
Sesabamisad, damaxasiaTebelia profesionalizmebis gamoyeneba. isini ixmareba
specialistTa viwro wreSi da gamousadegaria sxvebisaTvis. `mxatvrul
literaturaSi mwerlebi mas iyeneben personaJTa mxatvruli
daxasiaTebisaTvis” (a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobiTi cnebebi,
1984, gv. 251). gansakuTrebiT gamoiyeneba isini tipizaciis dros. a. xinTibiZes
profesionalizmis xmarebis magaliTi mohyavs g. fanjikiZis nawarmoebidan
`meSvide ca”. metalurgi levan xidaSeli laparakobs: `mazuTs airiT SevcvliT,
foladis TviTRirebuleba sagrZnoblad Semcirdeba. saamqroSi Tu
reproduqtorebs davdgamT, maSin foladis analizs eqspreslaboratoriidan
pirdapir radioTi gvikarnaxeben. saWiroa martenis saamqroSi moixsnas
saglinavi saamqros teqnikuri kontroli...” am monologidan Cans, rom
mweralma dagvixata ganaTlebuli inJiner-specialisti, foladis mdnobel
levan xidaSelis tipi.

dialeqtizmi berZnuli sityvaa da kilos, kilokavs an iseT gamoTqmas

niSnavs, romelic ama Tu im kuTxis mcxovrebTa metyvelebisaTvis aris
damaxasiaTebeli. dialeqtizmebi gvaqvs ori saxis: teritoriuli da
klasobrivi. teritoriuli dialeqtizmebi kuTxuri gamoTqmebia, romlebic
Tavis mxriv iyofa sam jgufad: fonetikuri, morfologiuri da leqsikuri.
fonetikuri wevida, mevida, duuZaxa, douZaxa da sxv.
morfologiuri aqven, ayven, modilarian, qonebiaT da sxv. baRana, cica, nena,
abdali da sxv.

socialuri dialeqtis saxea Jargoni--romelime socialuri jgufis ena.

Jargoni franguli sityvaa da qurdebis farul enas aRniSnavs da
gamousadegaria sazogadoebisaTvis. Jargoni eyrdnoba enis ZiriTad leqsikur
fondsa da gramatikul wyobas, mas sakuTari aqvs mxolod ramdenime sityva.
mag., wamsevda, moCoTi, simon, arifi, ZaRli, daviwvi, CauSva, evaseba, karoCe,
gaaiasna, gareka, Seaba, Saaxvia da sxv. JargoniT metyveleben kriminaluri da
dabali inteleqtis mqone gaunaTlebeli adamianebi. tumca dREs is gascda
erti romelime sociumis farglebs da sxvadasxva doneze SesaZloa iyos
gamoyenebuli. mwerlobaSi Jargonis gamoyeneba dasaSvebia mxolod tipizaciis
dros. n. dumbaZis `TeTr bairaRebSi” cixis binadari adamianebi JargoniT
metyveleben da es bunebrivicaa, xolo sasaubro enaSi axalgazrdebis mier
maTi gamoyeneba ulamazo da miuRebelia. Jargonis saxeobaa argotizmi, rac
saidumlo saubars niSnavs. mas iyeneben aralegaluri muSaobisas--SeTqmulebebis
dros. argotizmis nimuSia paroli--saidumlo misaniSnebeli sityva an
gamoTqma. 1932 wlis qarTvel Tavad-aznaurTa SeTqmulebis dros berma
filadelfos kiknaZem SeimuSava e. w. `aqti gonieri”, rac SeTqmulTa saidumlo
enas warmoadgenda. es faqti m. javaxiSvilma CaurTo Tavis romanSi `arsena
marabdeli” (a. xinTibiZe, literaturis Teoriis safuZvlebi, Tb., 1995, gv. 284).
teritoriuli dialeqtizmebis gamoyeneba nebadarTulia da aucilebelia
tipizaciis dros. e. ninoSvili, d. kldiaSvili, vaJa-fSavela, a. yazbegi da
sxvebi TavianT personaJebs dialeqtebiT ametyvelebdnen. Cveulebriv, mwerali
romeli kuTxidanacaa, misi personaJebic imave dialeqtze metyveleben, magram
aris gamonaklisebic. mag., W. amirejibis nawarmoebis `daTa TuTaSxias” moqmedi
pirebi megruli kiloTi (megrul enaze ara) saubroben, radgan ambavi
samegreloSi xdeba. rac ufro kulturuli da ganaTlebuli xdebian adamianebi,
maT metyvelebaSi ufro naklebad SeimCneva kuTxuri gamoTqmebi da
dialeqtizmebi. mwerlis enaSi dialeqtizmebi miuRebelia, magram, Tu
saliteraturo enaSi Sesabamisi sityva ar arsebobs, mwerali iyenebs kuTxur
gamoTqmas. am gziT ena mdidrdeba da yalibdeba saerTo-saxalxo
saliteraturo ena.

tropis saxeebi
metafora Tavis bunebiT uaxlovdeba Sedarebas. yovelgvari Sedareba
SeiZleba gadavaqcioT metaforad da piriqiT. mag., `saxe gaunacrisferda”--
metaforaa, xolo `saxe nacrisferiviT gaufermkrTalda--Sedarebaa. swored
amitom uwodeben metaforas Semoklebul Sedarebas. metaforaze dakvirvebam
oTxi saxeoba warmoaCina: 1. sulieri sagnis Tviseba gadatanilia usuloze:
yvavilebi icinian, foTlebi CurCuleben. sicili, CurCuli sulieris, kerZod,
adamianis Tvisebaa da gadatanilia usulo sagnebze--yvavilebsa da foTlebze.
`tiroda qari, kvdeboda qari da mivdiodiT taZrisken sami” (g. tabiZe). tirili
da sikvdili sulieris Tvisebebebia, qars arc tirili SeuZlia da arc--kvdoma.
am SemTxvevaSi gvaqvs metafora. sulieris Tvisebebi gadatanilia usuloze.
`zRva wynaria nametani, TiTqos sZinavs” (g. tabiZe). Zili adamianis Tvisebaa da
gadatanilia zRvaze. 2. usuli sagnis Tviseba gadatanilia sulierze: qali
SiSisagan gaqvavda, kaci aboboqrda da sxv. gaqvaveba usulo sagnis, qimiuri
nivTierebebis Tvisebaa, xolo aboboqreba zRvas axasiaTebs orive SemTxvevaSi
usulo sagnis Tvisebebi gadatanilia sulierze. 3. sulieris Tviseba
gadatanilia isev sulierze: kacma simwrisagan daiymuvla. ymuili cxovelebis
Tvisebaa da gadatanilia sulierze. tkivilisagan Sewuxebulma daibRavla.
bRavili mxecis Tvisebaa da gadatanilia adamianze. 4. usulo sagnis Tviseba
gadatanilia isev usuloze: `mebrZol droSasTan elavs kalami” (g. tabiZe).
kalams elva ar SeuZlia, elva cis Tvisebaa da gadatanilia kalamze. am
SemTxvevaSi igulisxmeba poetis mier kalmis marjve, swrafi xmareba. `sulSi
geniiT atexili rekavs lerwami” (g. tabiZe). lerwams rekva ar SeuZlia, rekva
zaris Tvisebaa. e. i. usulo sagnis Tviseba gadatanilia isev usuloze.
`rogorc peplebi mSvidi da frTxili, Semdeg aSlili da afrenili,
gadacvenili atmis yvavili iyo daRlili da mowyenili” (g. tabiZe). mSvidi,
frTxili, daRlili da mowyenili atmis yvavilebis ganmsazRvreli epiTetebia.
es sityvebi amave dros metaforacaa, radgan yvavilebs simSvide, sifrTxile,
daRla da mowyena ar SeuZliaT. es magaliTebi metaforuli epiTetis nimuSia
(es strofi Sedarebasac Seicavs). e. i. metafora, zogjer, imavdroulad,
epiTeticaa da mas metaforuli epiTeti ewodeba. `gayinulia SiSiT uceb
SemkrTali Rame” (g. tabiZe, `uceb SemkrTali Rame”). `SemkrTali” gansazRvravs
Rames da epiTetia. amave dros, radgan Rames SekrToma ar SeuZlia da adamianis
Tvisebaa masze gadatanili, metaforacaa.

epiTetი berZnuli sityvaa da qarTulad niSnavs `TandarTuls”. epiTeti

mxatvruli gansazRvrebaa, iseTi gansazRvreba, romelic gamoyofs sagnis an
movlenis raime niSans da masze gadaaqvs mkiTxvelis yuradReba. is gamoiyeneba
STabeWdilebis gaZlierebis mizniT. mag., nazi ia, lamazi qali, tkbili vaSli,
mwife xili da sxv. dasaxelebul magaliTebSi epiTetebi aRniSnuli sagnebis
mocemul momentSi saWiro Tvisebebze miuTiTeben.
gansazRvreba SeiZleba iyos logikuri da mxatvruli. mag., oqros saaTi.
`oqros” gansazRvrebaa, magram logikuri, radgan igi upirispirdeba vercxlis
saaTs an liTonis saaTs. Tu vityviT `mxiaruli saaTi”, an `mwuxarebis saaTi”,
saqme gveqneba mxatvrul gansazRvrebasTan. es ukve epiTetia.
a. nikoleiSvili miuTiTebs, rom epiTets axasiaTebs mxatvruli xatovaneba da
emociuri STambeWdaoba. swored am TvalsazrisiT gansxvavdeba igi
Cveulebrivi gansazRvrebisagan. `mxatvruli TavisTavadobiT gamorCeul
epiTetTa didi nawili metaforuli niSan-TvisebebiTacaa aRbeWdili.
asociaciuri warmosaxviTa da poeturi aRqmis originalobiT aRbeWdili
epiTetebi mniSvnelovanwilad gansazRvraven avtoris SemoqmedebiTi
SesaZleblobebis donesa da xarisxs” (a. nikoleiSvili ZiriTadi
literaturaTmcodneobiTi terminebi, quTaisi, 2005, gv. 14).
epiTeti gadmoicema zedsarTavi da arsebiTi saxelebiT, mimReobiT,
zmnizediT, zmniT da metyvelebis sxva nawilebiTac: `da mwuxarebis male
niavSi mofrindnen ლურჯი angelozebi” შეშლილი saxiT kioda quCa, Sors ki mze
darCa da mSoblis kera”! (g. tabiZe, `qalaqSi mtverSi waiqca bavSvi”) lurji
zedsarTavi saxelia, SeSlili-mimReoba. damowmebul magaliTebSi orive
epiTetadaa gamoyenebuli.
 epiTets xSirad gamamSvenierebels uwodeben, magram yovelTvis ase araa.
epiTeti arc Tu iSviaTad sagnis uaryofiT Tvisebasac gamoxatavs.
zemoganxilul magaliTSi mxeci, ajami, gulqva, regveni epiTetebia, magram
gamamSvenierebeli arc erTi araa.
mxatvrul enaSi epiTetebi raodenobrivad Zalian bevria da, Tanac,
mravalferovani, amitom maTi klasifikacia Zalian rTuli saqmea. ar arsebobs
yvelasaTvis misaRebi epiTetebis klasifikacia, ar arsebobs arc srulyofili
da yovlismomcveli klasifikacia.
epiTetebs dRevandeli saxiT ase warmogvidgenen:
1. epiTetebi grZnobis organoebis mixedviT
a/ feris gamomxatveli `axovani, mSvenieri, თეთრწვერა და თეთრთმიანი
(akaki, `Tornike erisTavi”) `me Zlier miyvars იისფერ Tovlis
qalwulebiviT xididan fena” (g. tabiZe, `Tovli”).
b/ gemovnebis gamomxatveli: `win wamodga sasaubrod mowiwebiT
ტკბილხმიანი (akaki, `Tornike erisTavi”)
g/ Sexebis an simkvrivis gamomxatveli: `mwuxare grnobis civi sisovlis
da siyvarulis ase moTmena” (g. tabiZe, `Tovli”).
d/ ynosvis gamomxatveli: მძაფრი sasmeli,
e/ bgeris gamomxatveli: `nelad moRelavs მოდუდუნე mtkvari ankara da
mis zvirTebSi krTis laJvardi cisa kamara”. (n. baraTaSvili, `fiqrni
mtkvris piras”)
klasifikaciis am meTodiT qarTul enaSi epiTetebis amowurva
SeuZlebelia. garda zemoaRniSnulisa, gvaqvs Semdegi saxis epiTetebi:
2. 2. fsiqologiuri epiTeti, romelic adamianis sulier ganwyobilebas
gamoxatavs: `warved wyalis pirs, სევდიანიfiqrT gasarTvelad” (n.
baraTaSvili, `fiqrni mtkvris piras”).
3. 3. peizaJuri epiTeti, romelic bunebis suraTs gvixatavs: `sadac დიდებულს
mTasa myinvarsa orbni, arwivni ver Seswvdenian”. (i. WavWavaZe, `gandegili”)
`ciskarman aRmosavleTi ვარდისა ფერად SehReba, cas sixaruli mohfina da
qveyanasa mSveneba”. (g. orbeliani, `sadRegrZelo”)
4. 4. Sedgenilobis mixedviT epiTetebi iyofa martivad da rTulad: შავი
Tvalebi—martiviა epiTetebia. გიშრისფერი თვალები_ რთული.
5. 5. mudmivia epiTeti, romelic xSirad ixmareba sazRvrul sityvasTan da
mkiTxvelze nakleb STabeWdilebas axdens, trafaretulobis gamo emociebs
aRar iwvevs. aseTi epiTetebi ufro xSirad gvxvdeba zRaprebsa da sxva
xalxur JanrebSi. mag., ქორბუდაiremi,. mudmivi epiTetebi Sablonia da
mkiTxvels TiTqmis SeumCneveli rCeba.
6. 6. metaforuli epiTeti gvaqvs maSin, roca sityva erTdroulad
metaforacaa da epiTetic. უსულდგმულო dReebi rbian, miiCqarian”! (g.
tabiZe, `lurja cxenebi”) `usuldgmulo” dReebs gansazRvravs da epiTetia,
amave dros metaforacaa, radgan dReebi ar SeiZleba iyos suldgmuli an
usuldgmulo. `gavanadgureb ხელისშემშლელ nisls, wyeul Ramesac
gavanadgureb” (g. tabiZe, `ganaxlda guli”). `xelisSemSleli” gansazRvravs
nisls da epiTetia, meore mxriv, igi metaforacaa, radgan nisls xelis
SeSla ar SeuZlia. `mzeo, mzeo ცხრათვალა vis ucini, visa” (m. mrevliSvili).
`cxraTvala” mzis epiTetia, amave dros metaforacaa, radgan mzes Tvalebi
ara aqvs.
epiTetebis xmarebis dros saWiroa sizuste da zomiereba. maTi gadaWarbebuli
gamoyeneba rTulad aRsaqmels xdis sagans an Znelad gasagebs--movlenas,
romelsac mwerali aRwers. a. Cexovi m. gorkisadmi gagzavnil werilSi mas
urCevs: `koreqturis kiTxvis dros amoiRe, sadac SesaZlebelia, arsebiTi
saxelebisa da zmnebis gansazRvreba. Tqven imdeni gansazRvreba gaqvT, rom
mkiTxveli Znelad erkveva Tu iRleba” (a. xinTibiZe, literaturis Teoriis
safuZvlebi, Tb., 2001, gv. 409). epiTetebis siWarbe xSirad iwvevs stilis
maRalfardovnebas, rac azrs abundovanebs da mkiTxvelisaTvis mosawyens xdis.
amas jer kidev aristotele SeniSnavda Tavis `ritorikaSi”, xolo i.
WavWavaZes `Tamariani” maRalfardovani stilisa da epiTetebis siuxvis gamo
ar moswonda (iqve).

შედარება mxatvruli gamosaxvis erT-erTi farTod gavrcelebuli

saSualebaa. Sedareba mxatvruli gamosaxvis iseTi xerxia, rodesac erTi
sagani meoresTan Sedarebulia ara sruli msgavsebis, aramed erT-erTi msgavsi
niSnis safuZvelze STabeWdilebis gaZlierebis mizniT. Sedareba SeiZleba
iyos kavSiriani da ukavSiro. `aha, simRerac gaismis wynari, xan nazi, rogorc
Tolias kvnesa, xan mwveli, rogorc satanas qnari” sakavSireblad gamoiyeneba:
1. makavSirebeli sityvebi: rogorc, viTarca, viTa. 2. Tandebulebi-viT, ebr. 3.
calkeuli sityvebi: msgavsi, mgonia, TiTqos, viTamc, viTom da sxv. `wamoxta
kako ლომივით zeze” (i. WavWavaZe, `kako yaCaRi”). `atmis xe idga ვით ნაზი ქალი,
viT dedofali ucxo mxareSi” (g. tabiZe, `atmis yvavilebi”). pirveli
magaliTiT xazgasmulia kakos siswrafe da igi Sedarebulia lomTan, meore
magaliTSi galaktionma atmis xe Seadara naz qals da ucxo mxareSi
mokrZalebiT mdgar dedofals. amiT xazi gausva atmis xis silamazes,
sinatifesa da martoobas.
Sedareba, rogorc aRvniSneT, SeiZleba iyos ukavSiroc. am dros Sesadarebeli
sagnebi naxsenebia mimsgavsebuli an saerTo Tvisebis fonze. `Cemi xatia
samSoblo, saxate--mTeli qveyana” (a.wereTeli, `xatis win”). samSoblo
Sedarebulia xatTan, xolo msoflio--eklesiasTan. `da qari Sexvda atmis
yvavilebs, vardisfer Rilebs Seatyo JrJola, frTa daatola gauSlel
Rilebs, daswvda bililebs da aaTrTola”. (g. tabiZe, `atmis yvavilebi”). am
magaliTSi atmis yvavilebi, sakavSirebeli sityvis gareSe, Sedarebulia
vardisfer RilebTan. mwerali Sedarebas mimarTavs imisaTvis, rom ucnobi da
Soreuli movlena mkiTxvelisaTvis naTeli gaxados misi nacnob da axlobel
movlenasTan an saganTan Sedarebis saSualebiT. `xmalze ufro Zlierad Wris
patara da rbili ena” (a. wereTeli, `Tornike erisTavi”). mweralma, Tornike
erisTavis mWevrmetyvelebaSi rom dagvarwmunos, ena Seadara mWrel xmals da
amiT movlena ufro gasagebi da TvalsaCino gaxada mkiTxvelisaTvis.
Sedareba SeiZleba iyos martivi da rTuli. zemoganxiluli magaliTebi
TiTqmis martivi Sedarebebia. rTulia Sedareba, romelsac Sesadarebeli
sagnebis vrceli aRweriloba axlavs. amis nimuSia i. WavWavaZis `mgzavris
werilebSi” dRisa da Ramis, myinvarisa da Tergis Sedareba. dRe da Rame,
myinvari da Tergi, cal-calkea vrclad daxasiaTebuli. mwerali Ramis
myudroebas xmaurian dRes amjobinebs, xolo didebul, miukarebel, amay
myinvars mSfoTvare da mRvrie Tergi urCevnia.
Sedareba rTulia maSinac, roca ori Sesadarebeli sagnidan erT-erTs an
orives cal-calke kidev sxvas adareben STabeWdilebis gasaZliereblad da
movlenis ukeT gamosaxatavad: `myinvari did getes magonebs da Tergi ki
mrisxane da Seupovar baironsa” (i. WavWavaZe, `mgzavris werilebi”). n.
baraTaSvilis leqsSi `sayure” ormagi Sedareba gvaqvs. `viTa pepela, arxevs
nel-nela spetak SroSanas, lamazad axrils, ase sayure, ucxo sayure,
eTamaSeba Tavisa aCrdils.” e. i. pepela da sayure martivad ki araa
erTmaneTTan Sedarebuli, aramed rogorc pepela arxevs SroSanas, aseve
sayure eTamaSeba Tavis aCrdils. Tavis mxriv pepelas frTebiT darxeuli
SroSana Sedarebulia sayuris moqanave aCrdilTan. swored esaa rTuli anu
ormagi Sedareba.
Sedareba SeiZleba iyos uaryofiTic. mxatvrul mwerlobaSi aseTi Sedarebac
ori saxiT gvxvdeba:
1. Sesadarebeli sagnebi gansxvavebuli niSan-TvisebebiT arian erTmaneTTan
Sedarebuli. mag., `mgzavris werilebSi” dRe da Rame, myinvari da Tergi
erTmaneTTTan Sedarebulia sawinaaRmdego niSan-TvisebebiT, amitom eseni
rTulTan erTad uaryofiTi Sedarebebicaa. `arc gvariT, arc vaJkacobiT, arc
simdidriT, arc qonebiT, haji-usub cnobilia, mxolod WkuiT da gonebiT” (a.
wereTeli, `gamzrdeli”). am magaliTSi mwerali gvariSvilobis, vaJkacobis,
simdidrisa da qonebis sapirispirod asaxelebs haji-usubis Wkua-gonebas.
2. sagani an movlena Sedarebulia uaryofiT movlenasTan da mwerali
pirvelsac meoris msgavsad uaryofiTad warmogvidgens. moRalate orbelianis
saqcieliT aRSfoTebuli mematiane mis Sesaxeb wers: `igi viTarca ZaRli,
mieqca saTxevarsa da, viTarca Rorma, igorava sagorvelsa mwvirisasa”.
istorikosi moRalate orbelians Rorsa da ZaRls adarebs, riTac mas, cxadia,
uaryofiTad axasiaTebs (s. gaCeCilaZe, literaturis mcodneobis Sesavali,
1957, gv. 296).
mxatvruli Sedareba samwerlo enaSi erT-erTi gavrcelebuli tropia. yvela--
didi Tu patara poeti, damwyebi Tu gamocdili mwerali azris naTelsayofad
da mkiTxvelSi emociis gamosawvevad xSirad mimarTavs Sedarebas da mizansac
aRwevs. `bedi, romelic me ar meRirsa, qars mihyveboda, rogorc namqeri” (g.
tabiZe, `meri”). bedi Sedarebulia qaris mier waRebul namqerTan. `da me
avtirdi, viT mefe liri, liri yvelasgan mitovebuli” (iqve). leqsis
lirikuli gmiri anu avtori Tavis Tavs adarebs yvelasagan mitovebul mefe
lirs. `wyali Savia, rogorc melani, Sav wyalze yalyze Sedga merani” (g.
tabiZe, `obeliski”). melnis siSave yvelasaTvis cnobilia da Savi wyali rom
warmoadgeninos mkiTxvels, poeti mas adarebs melans. `aSrialeben foTlebs,
bnelxmians, rogorc arwivis gafrenil frTebiT” (g. tabiZe, `meri”). `magram
sanTelze ufro eg saxe iyo idumal gafiTrebuli” (iqve). `ar gebralebiT, me
mqonda guli, axla is aris, rogorc yinuli” (g. tabiZe). `saRamo iwva xaverdis
ydaSi viT lurji wigni da ZvelisZveli” (misive). `iq, rogorc landi
mwuxarebisa, gamoCnda maRal poetis landi” (misive, `akakis landi”)
epiTetsa da Sedarebas tropis martiv saxeebad miiCneven. isini qarTul
mxatvrul samwerlo enaSi yvelaze gavrcelebuli mxatvruli xerxebia.

alegoria tropis erT-erTi saxeobaa. igi metaforasTan mWidro kavSirSia.

alegoria beZnuli sityvaa da niSnavs gadakrulad Tqmas. alegoria
gavrcelebuli metaforaa. metaforaSi gadataniTi mniSvnelobiT calkeuli
sityvebi ixmareba, xolo alegoriaSi mTeli teqsti gadatanili azriT
gaigeba. e. i. alegoriaSi naTqvamia sxva da nagulisxmevia sxva.
alegoria gavrcelebulia xalxur sityvierebaSi, gansakuTrebiT andazebSi. am
JanrSi ixseniebian cxovelebi an frinvelebi, magram gadataniTi
mniSvnelobiT aq igulisxmebian adamianebi. mag., `yvavs ar hqonda, bus gaqonda”.
am andazis Sinaarsi ase gaigeba: roca erT adamians araferi aqvs, meorec
misgan verafers waiRebs. `daTvi Sindis ZirSi wamowva, male rom ayvavdeba,
maleve damwifdebao”. aq igulisxmeba zarmaci da uqnara adamiani. `ekalze
ekali amovao”- niSnavs imas, rom cudi kacis STamomavalic cudi iqneba.
`koRoc waaqcevs cxens, Tu mgeli mieSvelebao”. es andaza ase gaigeba: Zlier
adamians sustic moereva, Tu am susts zurgs mgeliviT boroti kaci umagrebs.
xalxuri andazebi qaragmuli xasiaTisaa.
alegoria gamoiyeneboda igavarakul JanrSi. mag., s. s. orbelianis igav-arakSi
`mglis berad Sedgoma” igulisxmeba codvili adamiani, romelic sixarbis gamo
ver axerxebs Zveli codvebis monaniebas. i. krilovis igav-araki `mgeli da
kravi” gviCvenebs, rom Zlieri adamiani usamarTlod Cagravs sustsa da Raribs.
imave mwerlis igav-arakSi `guguli da mamali” gamoyvanili arian mliqvneli
adamianebi, romlebic sruliad usafuZvlod aqeben erTmaneTs: `mamali aqebs
gugulsa, guguli aqebs mamalso, amiT erTmaneTs orive uxdian sesxsa da
valso”. krilovis igav-araki `Rori muxis qveS” akritikebs umadur adamians,
romelic sikeTes borotebiT uxdis keTilismyofels. (es igav-arakebi
Targmnilia a. wereTlis mier).
XIX saukunis qarTveli mwerlebi zogjer azris gamosaxatavad iyeneben
alegoriul meTods, radgan carizmis dros Tavisufali azrebis gamoTqma
TvTiTmpyrobelobis winaaRmdeg sastikad isjeboda. a. wereTeli poema
`Tornike erisTavSi” amRerebs saberZneTidan dabrunebul qarTvelTa jars.
ambavi xdeba X saukuneSi. simReraSi `amirani” poeti gulisxmobs ruseTisagan
damonebul saqarTvelos, romelic amiranis saxiT kldeze aris mijaWvuli.
amiranis Tavgadasavali hgavs saqarTvelos beds. `kavkasiis qedze iyo amirani
mijaWvuli, yvav-yorani exveoda, dafleTili hqonda guli”. a. wereTeli am
leqsSi TviTonve xsnis alegorias da mkiTxvels srul ganmartebas aZlevs:
`kavkasiis maRal qedze mijaWvuli amirani aris mTeli saqarTvelo da mtrebi
ki yvav-yorani. mova dro da Tavs aiSvebs, im jaWvs gawyvets gmirTa-gmiri,
sixaruliT Seecvleba amdeni xnis gasaWiri”. rusulma literaturulma
cenzuram ver gaiTvaliswina, rom X saukunis jaris simReraSi poeti
ruseTisagan damonebul saqarTvelos igulisxmebda da poemis dabeWdvis neba
darTo.

ირონია berZnuli sityvaa da farul dacinvas niSnavs. igi mWidro kavSirSia

hiperbolasa da litotesTan. movlenis gangeb gazviadeba an damcireba xSirad
gadadis ironiaSi. e. i. ironia ewodeba sityvebis gadataniTi mniSvnelobiT
xmarebas dacinvis mizniT. ironia TavazianobiT SeniRbuli dacinvaa. avtori
ambobs sityvas da igulisxmeba misi sawinaaRmdego. mag., laCarze vambobT
gmirs, sulelze vambobT Wkvians, uSnoze vityviT lamazs da sxv. am sityvebis
warmoTqmisas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba intonacias.
zogjer mTeli literaturuli teqsti aris ironiuli. am SemTxvevaSi saWiroa
mkiTxveli ganaTlebuli da mwerlis poziciebSi gacnobierebuli iyos. mag., i.
WavWavaZe `kaciaadamianSi?!“ luarsab TaTqariZis ezo-garemosa da saxl-karis
aRweras sruli seriozulobiT iwyebs, magram mkiTxveli maleve xvdeba, rom
wakiTxuli SebrunebiT unda gaigos. teqstSi SigadaSig calkeul sityvebSic
igrZnoba ironia: `Sig TiTon ezo ise uwminduri iyo, rogorc Zveli
Cinovnikis guli”; kargi ram iyo Tavad TaTqariZis saxl-kari”; `mercxlis
budesaviT erTi mciredi ficruli”; `zogierTgan gadaqceuli iyo da exlandels
patrons arc ki mosvlia fiqrad, rom gaekeTebina. etyoba, rom qarTvelia?”;
`erTi ambris surneleba Tan ar aeyolaT”; `exla, batono Cemo, Sig saxlSi
vewvioT Tavads TaTqariZes”; `qarTvel kacs pirveli evropuli meWore ara
sjobia”; `kneina roca adgeboda, (xaliCa) yovlis mis brwyinvalebis brwyinvale
fexis brwyinvale gadadgmazed ise lamazad aboldeboda xolme, rom kaci
yurebiT ver gaZReboda; `imitom rom qarTvelia,... xom kai sabuTi giTxariT”,
`darbaislis kacis Sexeduleba qonda mis brwyinvalebas” da sxv. ase rom, ilia
WavWavaZis `kacia-adamiani?!“ Tavidan bolomde ironiiTaa gaJRenTili.
ironia ori saxisaa: msubuqi da mwvave. msubuqi ironia humoria. amis nimuSia d.
kldiaSvilis moTxrobebi. mwvave ironias sarkazmi ewodeba. nimuSad CaiTvleba
i. WavWavaZis `kacia-adamiani?!“ ironiulia i. WavWavaZis leqsi `bednieri eri”.
ilia kiTxulobs: `CvenisTana bednieri gana aris sadme eri?” aq `bednierSi”
sapirispiro sityva `ubeduri” igulisxmeba. i. WavWavaZis ironia metad mwvavea
da igi `cecxliviT wvavs yvelafers” (literaturis Teoriis safuZvlebi, 1972,
gv. 250). a. xinTibiZis daskvniT, ironiaSi mJRavndeba avtoris damokidebuleba
movlenisadmi, romlis Sefaseba erTmxrivia, uaryofiTi da Tanac-- aqtiuri.
swored es ukanaskneli aZlevs ironias mxatvrul-- gamomsaxvelobiT Zalas.

hiperbola berZnuli sityvaa da qarTulad gazviadebas, gadaWarbebas niSnavs.

hiperbola iseTi tropia, romelic movlenas an sagans gazviadebulad
warmogvidgens. metonimiis msgavsad hiperbola erT sagans exeba, magram am
sagnis pirdapiri mniSvnelobiT gageba SeuZlebelia. mag., g. tabiZe wers:
`gaZrcvnil atamTan zRvebi mogrovda”. gaugebroba iqneba, Tu aq, marTlac,
`zRvebs” vigulisxmebT. am SemTxvevaSi poetis naTqvami unda gavigoT ase:
atmis xis qveS dacvenili yvavilebi dazRvavda, daxvavda, dagrovda.
g. tabiZe leqsSi `meri” wers: `iwoda taZris gumbaTi, kalTa, vardTa dioda
neli surneli”. ra Tqma unda, esec hiperbolaa. taZris gumbaTisa da misi
kalTis dawva arasasurveli jvrisweris dros, marTlac, movlenaTa
gazviadebaa. `aswiT kavkasiis farda, es ameri da imeri” (g. tabiZe). kavkasions
farda ar gaaCnia da arc misi aweva SeiZleba -- hiperbolaa. `uZveles xnidan
dawyebuli rusTavelamde . . . masTan uZluri iyo cecxli asuli camde” (g.
tabiZe). camde cecxlis asvla warmoudgenelia -- hiperbolaa.
hiperboluri saxeebi damaxasiaTebelia sagmiro eposisaTvis. `vefxistyaosanSi”
gmirTa vaJkacobis saCveneblad poeti xSirad mimarTavs gazviadebas: `viTa
katas vxocdi lomTa”, `kaci kacsa Semovtyorci, cxen kacisa davdgi gori,
kaci, Cemgan ganatyorci, brunavs viTa tanajori”. g. orbeliani daviT
aRmaSeneblis aRmSenebluri, saqmianobis dasaxatavad aseT hiperbolas
mimarTavs: `daviT hsTqvi: `iyavn qalaqni” da aRmocendnen qalaqni! ganhvle
udabno oxeri, savse dabebad Sehqmeni, dahkar weraqvi da aRCndnen taZarni
turfad naSenni.” `Semipyres, wamomiyvanes, xel-fexs momidves genia,
gardamatares asi mTa, mindori cxra imdenia” (d. guramiSvili). hiperbola
Zalian xSirad gvxvdeba zepirsityvierebaSic: `vaxtang mefe RmerTs uyvarda,
cidan Camoesma reka, ialbuzze fexi Sedga, didma mTebma iwyes dreka!“
(xalxuri). `aqeT gorasa wixlsa vkrav, iqeT gorasa Zvras vuzam” (xalxuri). am
magaliTebs komentari ar sWirdeba, leqsebi mTlianad gazviadebaa.
hiperbola gamoiyeneba xSirad andazebsa da brZnul frazagamoTqmebSi.
`Tvalebidan naperwklebs yrida”--ityvian gabrazebul kacze. `qva aagdo, Tavi
SeuSvira”--amboben Zalian gajiutebul adamianze; Tvalebi daiTxara, kedels
Tavi axala, cremlad daiRvara, gaicina da vardi gadmoscvivda da sxva msgavsi
hiperboluri gamoTqmebi axasiaTebs xalxur metyvelebas.

ლიტოთესი hiperbolis sawinaaRmdego saxea, romelic movlenas

damcirebulad warmogvidgens. sayuradReboa, rom litotesi movlenis an sagnis
gazviadebuli damcirebaa. mag., `yurebze xaxvi ar damaWra”; `budeSi kvercxebi ar
damimtvrio”; `fexebi ZirSi ar momWamo”; `aRu, aRu, neka TiTze ar mikbino” da
sxv. d. guramiSvili Tavis Tavs rusTavelTan SedarebiT damcirebulad
warmogvidgens aseTi gamoTqmiT: `me rusTvelsa Tavs ar udri, viT margalits
Calis Zirsa”. am magaliTSi meore striqoni Sedarebis nimuSia, xolo
mTlianad litotesia. litotesi gamoiyeneba xalxur poeziaSic. is zogjer
hiperbolasTan erTadaa warmodgenili: `cota kacia amiran, cota sma-Wama
eyofa, sadilad--buRa kameCi vaxSmad arc sami eyofa”. am leqsis pirveli ori
taepi litotesia, xolo momdevno ori-- hiperbola. hiperbolisa da
litotesis msgavsi Sexvedra SeimCneva literaturaSic. `Cven uCinoni, Cven
uCinoni, Tqven CinianTa, buzad ggonivarT” (i. WavWavaZe). aq litotesia
rogorc `uCinoni”, aseve--`buzad ggonivarT”, xolo `Tqven CinianTa” aris
hiperbola.

sintaqsuri figurebi
რიტორიკული mimarTvა, SeZaxeba da SekiTxvა_ poeturi sintaqsis es figurebi
imiT gansxvavdeba Cveulebrivi mimarTvis, SeZaxebisa da SekiTxvisagan, rom
pasuxis gacemas ar saWiroebs. isini, gansakuTrebiT gamoiyeneba oratorul
xelovnebaSi.

რიტორიკული mimarTvა ewodeba im sagnisa Tu movlenisadmi mimarTvas,

romlisganac avtori gamoxmaurebas ar moelis da arc moiTxovs. aq mTeli
yuradReba gadatanilia mimarTvis obieqtze da ara Sinaarsze, amitom igi
ufro TvalsaCsino adgilze, ufro xSirad, winadadebis TavSia moqceuli,
mimarTvis obieqti SeiZleba iyos, rogorc ganyenebuli, aseve konkretuli
cneba. Sesabamisi magaliTebi amokrebilia g. tabiZis Semoqmedebidan: `win,
მეეტლევ. eg cxenebi gaaqane, gaaqane” (`guriis mTebi”). `მესაფლავევ, Sen ambob,
rom qveyanaze vinc ki kvdeba, imwuTSive misi Crdili yvela Cvengans
aviwydeba”? (`mesaflave”). mzeo TibaTvisa, mzeo TibaTvisa” locvad
muxlmoyrili grals Sevedrebi” (`mzeo TibaTvisa”).

რიტორიკული შეძახება poeturi sintaqsis iseTi figuraa, romelSic avtoris

azri da grZnoba Zaxilis winadadebiTaa gadmocemuli. is gamoxatavs
sixaruls, aRmafrenas, mwuxarebas, gakvirveba-gaocebas da sxv. ritoruli
SeZaxebis bolos Zaxilis niSani iwereba. am figuras xSirad iyenebs g. tabiZe:
`salami ciskris adamianebs, am zecas, miwas da zRvas mzianebs”. `gaTenda!
SeerTdiT, SeerTdiT, SeerTdiT, droSebi, droSebi, droSebi Cqara”! (`droSebi
Cqara”). `Sexede ra caa! esaa, racaa! Sexede am mxares, zRviT dila gvaxarebs!
Sexede, ra zRvaa, o, es zRva sul sxvaa! gulia, miwaa!... ra caa! ra caa!“ (`ra
caa”).

რიტორიკული შეკითხვა poeturi sintaqsis iseTi figuraa, romelic pasuxs ar

moiTxovs, radgan kiTxva imgvaradaa dasmuli, rom pasuxi masSi igulisxmeba.
`vis unaxavs Savi wigni, wigni wiTel asoebiT, dawerili sisxlis wveTiT,
dawerili sasoebiT” (g. tabiZe, `xelovneba”) igulisxmeba, rom aseTi wigni
aravis unaxavs. `magram, Sen, mefev, vin mogca neba, sxvas ganuboZo SenT ymaT
cxovreba”? (n. baraTaSvili, `bedi qarTlisa”). n. baraTaSvilis mier dasmul
kiTxvaSi igulisxmeba, rom mefes ara aqvs ufleba, ruseTs misces
saqarTvelosa da qarTveli xalxis Tavisufleba. `nuTu ar meyo, rac
dasabamiT gaunelebel cecxlSi vewvale”? (g. tabiZe, `ganaxlda guli”) `vici am
wasvlas rac ewodeba, ra saWiroa axla godeba, matareblisgan ros mimiRia an
TanagrZnoba, an Secodeba?” (g. tabiZe, `ukanaskneli matarebeli”). ritoruli
mimarTvisagan gansxvavebiT ritorul SekiTxvaSi SekiTxvis obieqti ufro
gauCinarebulia, ar Cans, vis ekiTxebian, zogjer ki SekiTxvis obieqti
gamokveTilia, Tumca SemkiTxveli misgan pasuxs mainc ar elodeba. `mesaflave,
kidev ityvi, rom am qveynad vinc ki kvdeba, imwuTSive misi Crdili yvela
Cvengans aviwydeba?” (g. tabiZe, `mesaflave”)

გაჩუმენ=ბა poeturi sintaqsis iseTi figuraa, romelSic saTqmeli

damTavrebuli araa. adamiani didi sulieri mRelvarebis dros, zogjer, ver
axerxebs azris bolomde gamoTqmas da Cerdeba, wyvets Txrobas. zepiri
metyvelebis dros gaCumeba pauziT gamoixateba, xolo weriTi metyvelebisas
mravalwertiliT aRiniSneba.
gaCumeba-Sewyvetis mizezi aris adamianis swrafi azrovneba. mRelvarebisa da
siCqaris gamo personaJi ver aswrebs azris damTavrebas da saubars wyvets, sxva
saTqmelze gadadis, mTeli winadadebis nacvlad iTqmeba mxolod ramdenime
sityva, romelic azrs Zalian naTlad, SeiZleba iTqvas, ufro naTlad da
aSkarad gamoxatavs. mag., davinaxeT, rom saxls cecxli ekideba. pirveli sityva,
romelic adamianis pirs moswydeba, iqneba `xanZari”. es erTaderTi sityva
ufro metis gamomxatvelia, vidre mSvidad warmoTqmuli winadadeba: `xalxo,
im saxls cecxli mohkidebia, moitaneT wyali, darekeT saxanZroSi da
uSveleT”. maSasadame, saWiro SemTxvevaSi, azris Sewyveta da gaCumeba ufro
mets eubneba mkiTxvels, vidre vrceli frazebi da rTuli winadadebebi.
gaCumebis xerxs iyenebs a. wereTeli Tavis piesebSi: `patara kaxsa” da `Tamar
cbierSi”. `Cu, gulma igrZno. . . axloa . . . modis. . . misi fexis xma yurs
tkbilad esmis!“ aRelvebuli dedofali, Tamari, satrfos mosvlis win, aseTi
grZnobiT laparakobs. igi zedmetad ganicdis Seyvarebulis moaxlovebas da
nawyvet-nawyvetad gamoxatavs azrebs. sawamlavis miRebis Semdeg momakvdavi
dedofali warmoTqvams amaRelvebel sityvas, romelic gaCumebis nimuSia:
`mSvidobiT! . . . es sawamlavi elvasaviT sWris . . . cecxli medeba! viwvi, oh,
wyali! . . . mefeo, mgosans nu moiSoreb. . . qveynis . . . di . . . deba. . . oh, oh,
mSvidobiT!“ gaCumebiT gadmoicema zogjer uecari mwuxarebis gancda. g. tabiZe
leqsSi `ukanaskneli depeSa” iyenebs gaCumebas: ` da ase uceb . . . viT uecrad
SemkrTali Rame, Savi arSiiT moxazuli misi saxeli”.
azris Sewyveta da metyvelebis danawevreba zogjer Tan sdevs uecar sixarulsa
da aRtacebasac. gaCumebisas mkiTxvels saSualeba eZleva Rrmad Caufiqrdes
avtoris naTqvams da safuZvlianad gaiazros miTiTebuli sityvebi. vaJas
moTxrobaSi `xmeli wifeli” gamoyenebulia es xerxi. xmeli wifeli `xandaxan
gadmoacqerdeba mis erT-erTs fesvis boloze amosuls patara dasaxuls
ylorts, romelic mzes da wvimas ucdis, rom gaizardos. esRaa misi nugeSi. . .”
es patara ylorti simboluri mniSvnelobisaa da mis axsnas mwerali
mkiTxvels andobs. amitomaa nawarmoebis bolos dasmuli mravalwertili.
zogjer gaCumebis dros SeiZleba winadadebis nacvlad sityvis gawyvetac
moxdes. (zemoT moyvanilia magaliTi `Tamar cbieridan). a. da r. Wilaiebis
azriT, gaCumeba warmogvidgeba ori saxiT: stilisturi da kompoziciuri
xerxiT. pirveli gamovlinda metyvelebis, xolo meore--siuJeturi xazis
SewyvetiT.
zepiri metyvelebisas gaCumebis dros gamoiyeneba pauza, xolo weriTi
samuSaos Sesrulebisas ixmareba mravalwertili.

გამეორება poeturi sintaqsis iseTi figuraa, romelSic STabeWdilebis

gaZlierebis mizniT erTi da igive sityva an fraza orjer an metjer meordeba.
mag., `ici mkiTxvelo, es oTxi weliwadi, ra oTxi weliwadia! . . .eg oTxi
weliwadi cxovrebis saZirkvelia, cxovrebis wyaros saTavea, . . . es is oTxi
weliwadia, romelic Wabukis tvinsa da gulSi gamohkvanZavs xolme cxovrebis
kvirtsa”. . . (ilia). `Tergi rbis, Tergi Rrialebs, kldeni bans eubnebian” (gr.
orbeliani, `saRamo gamosalmebisa”).
`gameoreba gamosaxvis stilisturi xerxia. mxatvrul metyvelebaSi
gamoyenebulia azris xazgasmisa da emociis gamaZlierebel saSualebad. Seicavs
rogorc tropul, ise pirdapiri mniSvnelobis sityvebis, frazebis, agreTve
bgerebis, riTmis, metrisa da ritmis gameorebas, riTac mkiTxvels eqmneba
Zlieri STabeWdileba da umaxvildeba yuradReba” (a. da r. Wilaiebi,
literaturaTmcodneobis cnebebi, 1984, gv. 54).
gameoreba gaCumebisa da elifsisis sawinaaRmdego movlenaa, Tumca,
nawilobriv, axlosaa gaCumebasTan. rogorc gaCumebas udevs safuZvlad
sulieri mRelvareba, aseve gameorebis safuZvelic sulieri mRelvareba da
daZabulobaa. `Zvirfaso, Zvirfaso, bedi klavs Cems sxeuls, TvalebSi yornebis
mqejnian klanWebi” (g. tabiZe). mxatvrul metyvelebaSi gameoreba
mravalferovani saxiT arsebobs. zogjer meordeba ara erTi, aramed ramdenime
sityva an gamoTqma. `moxuci mama, moxuci mama, sasxlaviT xelSi dadis venaxSi”
(g. tabiZe `mamuli”). gameorebis dros mwerali winadadebebidan specialurad
arCevs iseT sityvebsa da gamoTqmebs, romlebic azrobrivad da emociurad
aZliereben mkiTxvelis gancdebs. maTi gameorebiT mwerali axdens Tavisi
Canafiqris xazgasmas. e. i. gameoreba erTdroulad asrulebs or funqcias--
esTetikursa da SemecnebiTs. g. tabiZis leqsSi `qari qris” gadmocemulia mZime
sulieri gansacdelis Jams martoobaSi myofi mgosnis ganwyobileba. `qari
hqris, qari hqris, qari hqris, foTlebi mihqrian qardaqar . . . xeTa rigs, xeTa
jars rkalad xris, sada xar, sada xar, sada xar!“ (g. tabiZe, `qari hqris”).
`msoflio sxivebis da cecxlis ReroTa msoflio Relvebze da qarze mReroda,
msoflio ngrevaTa kvlav mowme gavxdebiT, msoflio rRvevani xmeleTiT
rbodian” (g. tabiZe) `kiparosi ise Relavs, ise Relavs, ise Relavs, ise Relavs,
ise tokavs, roca qari gadaTelavs” (g. tabiZe `guriis mTebi”).
gameoreba ufro poezias axasiaTebs da uxdeba kidec, magram arc Tu iSviaTad
gvxvdeba prozaSic. `es xom awuxebda da awuxebda, magram am mwuxarebas sxva
naRvelic daemata” (i. WavWavaZe). `rodemdis damrCes eg tkivili gulSi,
rodemdis? ox, rodemdis, rodemdis? Cemo sayvarelo miwa-wyalo, momeci amis
pasuxi!“ (i. WavWavaZe).
paralelizmi msgavsebis niadagze warmoSobili sintaqsuri figuraa da is
hgavs Sedarebas. paralelizmis nawilebs cal-calke arseboba SeuZliaT, radgan
damoukidebeli da Tanabari mniSvneloba gaaCniaT. Sedarebis dayofa
nawilebad SeuZlebelia. mag., `wamoxta kako lomiviT zeze”. es Sedarebaa. misi
pirveli nawili `wamoxta kako” damoukideblad gasagebia meore nawilis
gareSe, xolo gagrZeleba `lomiviT zeze” calke arafers gveubneba, is
mniSvnelobas mxolod pirvel wevrTan urTierTobaSi iZens, Tumca--
araTanabars. am winadadebaSi mTavari mniSvneloba pirvel wevrs eniWeba, meore
ki gvexmareba pirvelSi aRniSnuli moqmedebis gasaTvaliswineblad (e. i.
lomiviT wamoxta).
imisda mixedviT, Tu ramdeni movlenaa Sefardebuli, paralelizmi SeiZleba
iyos orwevriani, samwevriani, oTxwevriani da metic. zemoganxiluli
magaliTebi orwevriani paralelizmis nimuSebia.
samwevriani paralelizmia:
1. `gza siarulma dalia,
2. sipi qva--wyalTa Cqerama,
3. patara gogo da biWi erTmaneTisa cqerama” (xalxuri).
mravalwevriani paralelizmis nimuSia i. WavWavaZis leqsi `aleqsandre
WavWavaZe”:
1. `misi leqsi SvebiT, lxeniT, xan mejlisSi mofrindeba, guls Cagekvris,
hlaRobs, hxarobs, gamRerebs da amRerdeba.
2. xan Rondeba naz qalsaviT uimedo siyvaruliT,
3. xan ifeTqebs WabuksaviT da gansdevnis sevdas guliT.
4. xan buCqebSi mimaluli hzis marto, viT iadoni, Sehyefs vardsa gulsaklavad,
trfobis isriT ganawoni.
5. xan rbis velad, marto hgalobs udabnoSi, viTa mwiri, Sehkvness Sav-beds
qveynisasa qveynisaTvis anatiri,
6. xan dahyurebs naRvlianad dafiqrebiT gogCis tbasa da emduris mwvavis
moTqmiT, daundobel droT brunvasa.” es leqsi mTlianad rTuli Sedarebis
nimuSia, magram misi calkeuli strofebi paralelizmis saxiT warmogvidgeba.
is mravalwevriani paralelizmia, radgan aleqsandre WavWavaZis leqsebiT
motanili ganwyobileba ilias mier Sefardebulia xan nazi qalis
daRonebasTan, xan Wabukis gulidan sevdis gandevnasTan, xan buCqebSi mimalul
iadonTan, udabnoSi mgalobel mwirTan da bolos poetTan, romelic
naRvlianad dahyurebs gogCis tbas. ganxiluli magaliTidan gamomdinare
erTmaneTs Zalian hgavs gaSlili (rTuli) Sedareba da paralelizmi.
paralelizmis sintaqsuri konstruqciebi erTmaneTis simetriulia, kerZod,
striqoni--striqonTan an strofi--strofTan, rogorc es zemoT dasaxelebul
nimuSSia mocemuli. amis gamo paralelizmi ufro gavrcelebulia leqsebSi.
paralelizmebiT mdidaria xalxuri Semoqmedeba: 1. `caSi natyorcni isarni
wavlen viT qarni zenani, 2. wamxdar saxesa ras argebs, bolo dros, TiTze
kbenani.” paralelizmi Zalian gavrcelebulia mxatvrul literaturaSic: 1.
`dagvaluls miwas uxdeba, ros daswvims, dasdis cvaria, 2. egrev naavdrals
mdelosa--mzis daxedneba, daria” (vaJafSavela, `xorco, dahneldi”).
paralelizmSi SeiniSneba bunebisa da adamianis TvisebaTa Sefardeba, magram
literaturuli paralelizmi yovelTvis ar emorCileba am princips. am mxriv,
yuradRebas imsaxurebs daviT guramiSvilis leqsi: 1. `viT usaWurvlod mamaci,
omSigan gulad lomobdes, 2. gacofebuli gul-brazad vefxvi uklanWod
omobdes, ver aRasrulos sawadi, rac nebavs, misTvis Ronobdes, 3. egreT Wkviani
uwvrTneli, ver mixvdes, rasac ndomobdes”. am samwevrian paralelizmSi
pirveli wevris meoresTan SefardebiT paraleli gavlebulia or sxvadasxva
movlenasTan- -usaWurvlo mebrZolsa da uwvrTnel Wkvians Soris (literaturis
Teoriis safuZvlebi, 1972 gv. 266).
a. da r. Wilaiebis mosazrebiT, paralelizmi SeiZleba dayofili iqnes Semdegi
niSnebiTac: sintaqsuri, strofuli da uaryofiTi. sintaqsuria paralelizmi,
rodesac momijnave taepebSi daculia winadadebaTa erTnairi struqtura. 1.
`verc saaqao aSinebs, 2. verc saiqio daviTa. . . 3. netavi imas, vinaca
moZmisTvis Tavi gaswira” (vaJa). strofuli paralelizmia maSin, rodesac
momijnave strofebSi meordeba an sintaqsuri, an leqsikuri struqturebi. 1.
araferi gulwrfeli--kacs ar gaemtyuneba, 2. RmerTi yvelas uSvelis, kacia da
guneba” (m. maWavariani). uaryofiTia paralelizmi, rodesac mxatvruli efeqti
miiRweva paralelur konstruqciebSi dapirispirebulobiT. Cveulebriv,
paralelizmi movlenaTa msgavsebis gamomxatvelia, magram zogjer movlenebi
erTmaneTs upirispirdeba: `rasaca gascem Senia, rac ara--dakargulia” (SoTa).
`Rvino da puri Zveli sjobs, simRera--axal-axali” (g. leoniZe). `arc gvariT
arc vaJkacobiT, arc simdidriT, arc qonebiT, haji-usub cnobilia mxolod
WkuiT da gonebiT” (a. wereTeli).
paralelizmi qarTul mwerlobaSi farTod gavrcelebuli figuraa. `yrma
swavlaSi momSviddebis, rkina cecxlSi garbildebis, uswavleli vaJikaci
siberis dros gawbildebis, rik-fainis dro gardua, veRar gahkravs, Cahbildebis,
swavlis Ziri mware aris, kenweroSi gatkbildebis” (d. guramiSvili, `swavla
moswavleTa”).
antiTezisi berZnuli sityvaa da qarTulad niSnavs winaaRmdegobas,
dapirispirebas. antiTezisi poeturi sintaqsis iseTi figuraa, romelSic
dapirispirebulia erTmaneTis sawinaaRmdego cnebebi da sagnebi. igi Tavisi
SinaarsiT axlos dgas uaryofiT paralelizmTan da antonimuri xasiaTis
mxatvruli movlenaa. antiTezisuria winadadebebi da frazebi, romelSic
antonimebic Sedis: `isini იქით napiras darCnen, Cven-- აქეთ” (i. WavWavaZe
`oTaraanT qvrivi.) antiTezisuri figurebiT laparakobs i. WavWavaZis poema
`gandegilSi” mwyemsi qali: `aq sikvdilia, iq ki sicocxle, aq Wiria da iq ki
lxinia”. gavrcelebulia antiTezisis Semdegi saxeebi: 1. mowinaaRmdege cnebis
an saxeebis ubralo dapirispireba. antonimuri sityvebi winadadebaSi
gamoyenebulia antiTezisebad. aseTi saxeebis mTliani klasifikacia TiTqmis
SeuZlebelia. nawilobriv SeiZleba klasifikacia warmovadginoT ase: feris
mixedviT--buzi da aqlemi; xmis mixedviT--yvavi da bulbuli; Zalauflebis
mixedviT--mefe da mona; qonebis mixedviT--mdidari da Raribi; gonebis mixedviT-
-Wkviani da suleli da sxv. aseT antiTezisur saxeebs martivi antiTezisebi
ewodebaT, faqtiurad isini antonimebia da xSirad gamoiyeneba mxatvruli
nawarmoebis saTaurebad.
gavrcelebuli antiTezisis nimuSia, agreTve, lelT-Runias pasuxi iliasadmi: `
adrida eri erobdis, guli gulobdis, vaJai vaJabdis, qalai qalabdis. adrida?! .
. . qvriv-obolT vifarevdiT . . . dacemul viurvebdniT . . . awina eroba
daiSalis, meZav-mruSobai Camovarndis, xarbobai, angari gverivnis... eri
davardnil, galaxul arn. . .” am nawyvetSi Zveli da axali dro
dapirispirebulia erTmaneTTan vrceli daxasiaTebis saSualebiT. 4.
antiTezisi gamoyenebulia meore saxis ufro garkveulad saCveneblad. `ese
wigni gamxmarisa naZvisagan amwvanebulsa, mxiarulad mozrdilsa kuiparosisa
winaSe, mTuarisa dabnelebulisa da mileulisa--caTa damamSvenebelsa elvaresa
mTvaresa” (`visramiani”).
antiTeziss udidesi gamomsaxvelobiTi da emociuri mniSvneloba aqvs.
dapirispirebis niadagze iqmneba personaJTa antiTezisuri saxeebi: luarsab
TaTqariZe da oTaraanT qvrivi; luarsab TaTqariZe da misi Zma daviTi;
daTiko da misi yma gabrieli; luxumi da wiwola; melano da Timsal--mako;
zaqro da misi batoni da sxv.
antiTezisi gamoiyeneba mxatvrul nawarmoebSi siuJetis ganviTarebis dros.
mxatvruli nawarmoebis kompozicia xSirad antiTezisurad aigeba.
dapirispireba gvaqvs: g. erisTavis `gayraSi”, ilias `glaxis naambobSi”, `kako
yaCaRSi”, `gandegilSi”, vaJas `aluda qevelaurSi”, `stumar- maspinZelSi”,
`gogoTur da afSinaSi”, yazbegis `xevisber goCaSi”, `elgujaSi”, `mamis
mkvlelSi” da sxv.
antiTezisis kategoriaSi eqceva kontrasti, es ukanaskneli laTinuri sityvaa
da niSnavs `pirispir”. kontrasti mxolod sintaqsuri xerxi ar aris, igi
kompoziciis saSualebacaa, rogorc antiTezisi. nawarmoebis siuJeti
kontrastuli principiT viTardeba. ilias `glaxis naambobSi” erTmaneTs
upirispirdeba batoni da yma, misive `gandegilSi”-- realuri cxovreba da
asketizmi, vaJas `stumar-maspinZelSi” -- Temi da pirovneba.
antiTezisuri saxeebi xSirad gvxvdeba folklorSic: `moyvares pirSi uZraxe,
mters--pirs ukanao”; `qato iqa. fqvili aqa, Wiri iqa, lxini aqa”;
qarTuli samwerlo ena rTuli da mravalferovania. mis mxatvrulobas
aZlierebs Cven mier ganxiluli poeturi enis, poeturi leqsikis, tropisa da
poeturi sintaqsis figurebis mizanmimarTuli gamoyeneba. sayuradReboa is
garemoebac, rom zogjer erTi da igive winadadeba, fraza an gamoTqma
erTdroulad mxatvruli gamosaxvis ramdenime xerxs Seicavs: `verc saaqao
aSinebs, verc saiqio--daviTa” (vaJa). es strofi sintaqsurad paralelizmia,
Sinaarsobrivad antiTezisi, aseve gameorebis nimuSicaa. `mawuxebs, Zlier
mawuxebs imaTve mihqris goneba, erTs iqneb kidec ewyinos, vici, sxvas
moewoneba” (vaJa). es strofi gameorebis nimuSia da Tan antiTezissac Seicavs.
qarTveli mwerlebi prozasa da poeziaSi xSirad iyeneben mxatvruli
gamosaxvis sxvadasxva xerxsa da meTods da mkiTxvels exmarebian daxatuli
saxis cocxlad warmodgenaSi.

სალექსო სტრიქონი
terfi ewodeba marcvalTa jgufs, romelic Sedgeba erTi maxviliani da erTi
an meti umaxvilo marcvlisagan. terfebs ganasxvaveben imisda mixedviT, Tu
ramden marcvliania da rogoria maxviliani da umaxvilo marcvlebis
ganlageba.
`rtoebSi: avobs: beberi: qari yvavilTa: jari: fifqiT: banaobs” (g. tabiZe)
am magaliTSi saleqso striqoni (taepi) dayofilia oTx terfad.
pirvel striqonSi pirveli da mesame terfi sammarcvliania, xolo meore da
meoTxe--ormarcvliani. meore striqonSi pirveli da meoTxe terfi
sammarcvliania, xolo meore da mesame--ormarcvliani. saboloo jamSi
marcvalTa raodenoba orive striqonSi Tanabaria da udris aT-aTs. maxvili
oTxive terfSi pirvel adgilzea.
ramdenime terfis warmoTqmis Semdeg saWiroa mcire Sesveneba, amitom xmas
amdableben, isveneben da Semdeg grZeldeba saleqso striqonis kiTxva. e. i.
kiTxvis dros erTiandeba terfebis jgufi. saleqso striqonis nawilad
gaerTianebul terfTa jgufs muxli ewodeba. zemodamowmebul leqsSi
muxlebi ase gamoiyofa:
`rtoebSi: avobs // beberi qari yvavilTa: jari // fifqiT: banaobs”
maSasadame, marcvlebis gansazRvruli SeerTebiT miiReba terfi, terfebis
SeerTebiT--muxli, xolo muxlebis garkveuli SeerTeba iZleva saleqso
striqons anu taeps. taepis tradiciuli Sedgeniloba gamoixateba pirobiTi
sqemis saSualebiT:

cezura laTinuri sityvaa da qarTulad gakveTas, gaWras niSnavs. cezura

pauzis saxeobaa. taepis Semadgeneli terfebisa da muxlebis gamyof pauzas
cezura ewodeba. e. i. cezura saleqso striqonis SigniT Sesvenebaa. Tu saleqso
striqoni grZelia, maSin leqsis kiTxvis dros taepis SigniT ramdenjerme
visvenebT, amitom gvaqvs cezura da mTavari cezura.
`xSirad esxa / margaliti // lagam-abjar / unagirsa,
cremlsa vardi / daeTrTvila // gulsa mduRrad / anatirsa (rusTaveli)
Camosmuli xazebi miuTiTebs taepis SigniT Sesvenebis adgilze. taepis SuaSi
Sesvenebas mTavari cezura ewodeba, xolo mis win an ukan ufro mcire xniT
Sesveneba cezuras warmoadgens.
Teqvsmetmarcvliani Sairis taepi mTavari cezuris mier or Tanabar
nawiladaa gayofili:
`naxes ucxo moyme vinme // jda mtirali wylisa pirsa”.
Tormetmarcvlian striqons ori mTavari cezura aqvs da sam nawiladaa
gayofili. or araTanabar nawilad yofs mTavari cezura taeps qarTul
iambikoSi.
mcire cezura muxlis farglebSi moqmedebs da terfebs yofs erTmaneTisagan:
`mTis: mwvervalze // cis: maxloblad, mercxlis: buded // raRar: moCans”. (akaki,
`gamzrdeli”) moyvanil taepebSi ori wertiliT aRniSnuli adgilebi mcire
cezuraa, xolo paraleluri xazebiT -- mTavari cezura.

pauza berZnuli sityvaa da SeCerebas, gaCumebas niSnavs. taepis bolos

gacilebiT met xans visvenebT, vidre--taepis SigniT. Tu taepis bolos
sintaqsuri erTeulic mTavrdeba, Sesveneba ufro xangrZlivia. orive
SemTxvevaSi taepis dasasrulTan warmoqmnil Sesvenebas pauza ewodeba. pauza
aucilebelia damTavrebuli ritmuli elementis SesagrZnobad. is aZlierebs
saleqso striqonSi moqceuli sityvebis mniSvnelobas. gvagrZnobinebs saleqso
striqonis sazRvrebs da amsubuqebs emociuri daZabulobiT gamowveul
mRelvarebas. pauza mkiTxvels SesaZleblobas aZlevs Seisvenos, amoisunTqos,
leqsi sasiamovnod sakiTxavi da advilad dasamaxsovrebeli gaxados.
pauzas prozaSic didi mniSvneloba eniWeba. is erT-erTi stilisturi xerxia
azrisa da grZnobis mxatvrulad gadmosacemad.
pauza sxvadasxva saxisaa: 1. logikur-intonaciuri, romelic yovelgvar
metyvelebas axasiaTebs: rogorc sasaubro, aseve mxatvrul samwerlo enas.
logikuri pauza gulisxmobs SeCerebas romelime saintereso, garkveul
sityvaze. am dros SeimCneva Sinaarsis Sesabamisad intonaciis Secvlac. 2
struqturul--ritmuli, romelic `sintaqsisagan damokidebulia; mas
gansazRvravs ritmuli impulsi. antikur metrikaSi pauza struqturuli
erTeulia, romelsac chzonos Keuos (carieli dro) ewodeba (a. Wilaia,
literaturaTmcodneobis cnebebi, 1984, gv. 237).

anJanbemani (franguli sityvaa) leqsSi poeturi gamosaxvis xerxia. taepSi

dawyebuli azris momdevno taepSi an taepebSi damTavrebas gadatana ewodeba.
gadatanis mizezi aris is, rom leqsis intonaciur-frazobrivi da metruli
dayofa erTmaneTs ar emTxveva. gadatana xels uwobs calkeuli sityvebis
gamokveTas, aZlierebs metyvelebis eqspresiulobas, leqsSi Seaqvs sasaubro
intonacia. gadatanil sityvaze modis maxvili da Zlierdeba avtoriseuli
intonacia.
 gadatana SeiZleba iyos taepuri da strofuli. taepuri gadatana gvaqvs maSin,
roca erT taepSi dawyebuli azri an fraza dasrulebulia momdevno taepebSi.
aqac ramdenime saxe ganirCeva:
1. gadatanili sityva avsebs pirvel taeps da mTavrdeba meoris dasawyisSi:
`maqvs mkerds midebuli qnari, rogorc minda” (g. tabiZe, `nikorwminda”).
`Saraze, wyalze, gaRma-gamoRma grialebs qari” (g. tabiZe).
2. fraza iwyeba pirveli taepis bolos da avsebs meore taeps: `baRSi gavedi,
iqac bilikze fenili iyo foToli rbili” (g. tabiZe). `saRamovdeba da mzis
CasvlasTan TandaTan mwuxri miaxlovdeba” (g. tabiZe).
3. fraza iwyeba pirveli taepis bolos da mTavrdeba meore taepis dasawyisSi:
`movedi saxlSi, qorwili gaCaRebula, mRerian” (vaJa).
4. iSviaTia iseTi gadatana, roca taepidan momdevno taepSi gadatanilia
sityvis nawili: `gverdze risTvis aTamaSda? hoda, su! su! sityva ar Tqva” (i.
griSaSvili). strofuli gadatana niSnavs, rom fraza an azri mTavrdeba
momdevno strofSi: `mze Caesvena brwyinvale qarTlis da man daCrdila miT
are-mare, dabnelda... magram mainc mis bedze bolos gamoCnda Suqmfeni mTvare
laJvard cazeda wynarad mcuravi, pirbadri, nazi, pirmocinare da mas Tan
axlda misi Tanmsrboli erTi varskvlavi, mosxivciskare” (akaki, `bagrat didi”).
am magaliTSi pirvel strofSi dawyebuli fraza `gamoCnda Suqmfeni mTvare”,
mTavrdeba meore strofSi `laJvardcazeda wynarad mcuravi pirbadri, nazi,
pirmocinare”

რითმა adgilmdebareobis mixedviT gvaqvs: TavriTma, boloriTma, Sinagani

riTma, Sinagan-garegani da kiburi.
TavriTma ewodeba leqsis dasawyisSi SeTanxmebul bgeraTa jgufs:
`mSveniero, Sen getrfi,
Seni mona, erTguli,
SeniT suldgmuls, Senganve
SenTvis miZgers es guli”.
(akaki) g. tabiZis leqsSi `wigni” TavriTmad Segnebuladaa SerCeuli erTi da
igive sityva:
`unda avmaRldeT gareT,
unda ganvmtkicdeT SigniT
-- Tu sadme waxval ared,
wigniT da mxolod wigniT”.
zogjer TavriTma SeiZleba iyos tavtologiuri. g. tabiZis leqsis `kosmiuri
orkestris” dasawyisis pirveli ocdaeqvsi taepis TavriTmaa sityva `msoflio”:
`msoflio sxivebis da cecxlis ReroTa,
msoflio Relvebze da qarze mReroda,
msoflio ngrevaTa kvlav mowme gavxdebiT,
msoflio rRvevani xmeleTiT rbodian” da a. S.
boloriTma ewodeba saleqso striqonebis bolos msgavsi an damsgavsebuli
bgerebis ganmeorebas:
`CasZinebodaT arwivebs,
sTvlemdnen muxaTa totebi,
bnel Rames aaqarcivebs
mkivani mikiotebi”.(g. tabiZe)

`dRem iklo, Rame gadidda,

grila, gayviTlda tye-veli,
Camosdis xeebs foToli,
hyviris bu, Ramis mTeveli”. (vaJa)

Sinagani riTma ewodeba taepebis SigniT sityvaTa an bgeraTa SeTanxmebas:

`ტანო, ტატანო, გულწამტანო, უცხოდ მარებო,

ზილფო კავებო, მომკლავებო, ვერსაკარებო

Sinagan-garegaნია რითმა rodesac taepis SigniT terfebi an muxlebi

SeTanxmebulia striqonis daboloebasTan:

`Tve erT kacsa vera naxavs, ვერას შვილსა ადამისსა

იგი ჭირი არ უნახავს არ რამინს და არცა ვისსა

კიბისებურია ewodeba taepis damamTavrebeli bgerebis SeriTmvas meore

ტaepis dasawyisTan an pirveli naxevris daboloebaTan:

`Ramem movercxlil Zafebis გროვა

gadaაქსოვა sarklmlis mwvane ბროლს

sarkes anaთრთოლს დაუახლოვა

da daaთოვა suraTebs, sawols...” (g. tabiZe).

აგერ წინამძღვრიანთ კარის

ზვარი არხევს ქარის სამოსს

და ხავერდი სავსე მთვარის

დაჰფენია საგურამოს.
Tu am riTmebs swori xazebiT SevaerTebT, miviRebT kibis formas da, amitom,
hqvia kiburi riTmebi.
adgilmdebareobis mixedviT riTmebis klasifikaciaSi calke unda gamovyoT
jvaredini, paraleluri, rkaluri da intervaliani riTma.
jvaredini riTma gvaqvs maSin, roca SeriTmulia erTmaneTTan taepebi
TiTo intervalis gamotovebiT (1:3, 2:4):
1.`Sen pirutyvi xar da me metyveli?
eg, Cemo labav, nu SegSurdeba,
rad minda xmali, Tund iyos mWreli,
Tu simarTlisTvis damiClungdeba” (i. WavWavaZe, `guTnisdeda”).
2. `me mezmaneba palma
Sobis dReebSi rguli,
erTma borotma rkalma,
masze dahkida guli” (g. tabiZe).
Tu jvaredin riTmebs xazebiT SevaerTebT, maTi gadakveTis adgilze
miviRebT jvars.

paraleluri gvaqvs maSin, rodesac erTmaneTTan SeriTmulia leqsis

momdevno, mosazRvre taepebi:
1. `wyaltubodan quTaisSi mimavalo qaro,
Tu maisis quTaisma gkiTxos, vina xaro,
upasuxe, rom sunTqva xar, ar ki uTxra visi,
amas TviTon migixvdeba, Cemi quTaisi” (g. tabiZe).
2.`awmyo keTils ar ambobs,
da warsulic mas eTanxmobs,
Sors momavlis varskvlavi,
Tumc aris uxilavi.
rad mindoda svla qveynad
Tu eg bolo mxvda xvedrad?
vinc ki agre msvlelia,
Sesabralebelia” (i. WavWavaZe).
zogjer mTel strofSi erTi da igive riTma meordeba. esec paraleluria:
`ver daiWiravs sikvdilsa gza viwro, verca kldovani, misgan yoveli
gaswordes, susti da Zalgulovani, bolos Seyarnes miwaman, erTgan moyme da
mxcovani, jobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili saxelovani” (rusTaveli).

rkaluri riTma ewodeba iseT riTmebs, rodesac oTxtaepian strofSi

SeTanxmebulia pirveli striqoni meoTxesTan da meore--mesamesTan. Tu
daboloebebs xazebiT SevaerTebT, miviRebT naxevar rkalebs da amitom hqvia
rkaluri:
`suli gvqondes uspetakes Tovlisa, megobrebo, sikvdilamde meqneba
mxolod erTi sixaruli Segneba, poezia -- upirveles yovlisa” (g. tabiZe).
`rogorc xmali, Zmebo, tamerlanisa, siyvaruli ise damjaxebia, me
mivtiri Rames zambaxebians da siyvaruls aTabagis qalisa” (g. leoniZe).

intervaliani riTma roca erTmaneTTan SeTanxmebulia meore da meoTxe

taepi. qarTul poeziaSi riTmis es saxe yvelaze metadaa gavrcelebuli:
`siberev gamomiWede foladad leqsi wyobili, rom gamovxato savsebiT is, vinc
yofila Sobili” (akaki, `Cemi Tavgadasavali”).
riTmebs zogjer yofen garegan da Sinagan riTmebad.. Cven ganvixileT garegani
riTmebi: TavriTma, boloriTma, jvaredini, mosazRvre, paraleluri da
intervaliani. Sinagani riTmis saxeebi gvaqvs maSin, roca taepis SigniT
terfebi da muxlebi imeoreben msgavs an damsgavsebul bgerebs. misi saxeebia:
cezuruli, winacezuruli da ukanacezuruli riTmebi.

cezuruli რითმის dros taepis pirveli naxevari eriTmeba meore naxevars:

1. `uxaris naxva vardისა, ar erTgan Seuyrelისა amoa Wvreta turfისა, siaxle

sayvarelისა”
2. 2 `ici რა miZiრა siyvarulis zRvam, magram რა, momtaცა Seni Tavi sxvam” (k.
mayaSvili).

winacezuruli რითმის დროს erTmaneTs eriTmeba pirveli naxevartaepis

muxlebi: `samebiT Rmერთო, arsebiT ერთო, momces me swavla Tqvenda Semkobad”
(i. SavTeli). ukanacezuruliა riTmა rodesac meore naxevartaepis muxlebia
gariTmuli: `moixada gvirgvinica gamWvirვალი, erTob ლალი“ (rusTaveli).

ეპიკური გვარის ჟანრებია: მითი, ზღაპარი, ლეგენდა-თქმულება, რომანი. პოემა,

მოთხრობა, ნოველა, იგავ-არაკი, ეტიუდი, მინიატურა.

მითი ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს გადმოცემას, მონათხრობს უძველესი პერიოდის

მოვლენებისა და ფაქტების შესახებ. ქართული ენის ხევსურულ დიალექტში არის სიტყვა
,,ანდრეზ”, რომელიც დაახლოებით იმავე მნიშვნელობისაა, როგორიც ბერძნული მითი.
ყველა კულტურული ხალხის სულიერ საგანძურში დევს ხალხის კოლექტიური
წარმოდგენები სამყაროს შექმნის, ღმერთებისა და ადამიანების ურთიერთობის შესახებ,
რაც ხასიათდება გრძნობად-კონკრეტული პერსონიფიკაციითა და გასულიერებით
(ანიმაციით). მითის არსებითი ნიშანი არის ის, რომ ის უკავშირდება რწმენას. მითის
მთხზველს სჯერა, რომ, რასაც ამბობს, ის აუცილებლად სიმართლეა, რადგან მითი მოიცავს
ადამიანთა დამოკიდებულებას გარემომცველ სამყაროზე. მით უფრო, რომ მითში სამყარო
წარმოდგენილია განუყოფელ მთლიანობად, ადამიანი არ გამოყოფს საკუთარ მეს, ის თავის
თავს თვლის ერთიანი მთელის ნაწილად. ძალიან მნიშვნელოვანია მითისა და ენის
დამოკიდებულება, რამდენადაც მითში გამოყენებული ენა სპეციფიკური ბუნებისაა. მითის
ენა გამოხატავს ანთროპოლოგიურ წარმოდგენას. მაგალითად, ისეთი მარტივი გამოთქმა,
როგორიცაა ,,მზე იცინის”, ჩვენს დროში გაპიროვნებაა, მაგრამ მითოსის პრინციპით ეს
გაიგებოდა, როგორც ღვთაების რეალური ქმედება. მითი ორი სახისაა: კრეაციონული და
ევოლუციური. პირველში აისახება სამყაროს შექმნა ღმერთის, დემიურგის მიერ, ხოლო
მეორე ასახავს სამყაროს ევოლუციური განვითარების იდეას (სამყაროს შექმნა ქაოტური
წყლებიდან, კვერცხიდან სამყაროს ე.წ. ,,გამოჩეკის” მითოსი).
მითებში ადამიანი აქსოვდა თავის დამოკიდებულებას სამყაროსთან, მის მიერ
შემეცნებული მოვლენები ერთიანდებოდა და იქმნებოდა სოლარული, ლუნარული და
ვარსკვლავური მითები. ამის დასტურია, თუნდაც პლანეტათა სახელწოდებები, მათთან
დაკავშირებულია ბერძნული მითოლოგია.
თუ პირველყოფილი კულტურის დონეზე მითებში სინკრეტულად იყო წარმოდგენილი
ადამიანის კონკრეტული ცოდნა სამყაროს შესახებ, უფრო მოგვიანებით მითებს გამოეყო
მეცნიერება, ხელოვნება, რელიგია.
 ძალიან მნიშვნელოვანია ისეთი მითები, რომლებშიც დევს რომელომე კულტურული
წყალობის თემა. მაგალითად, ცეცხლის მოპოვება, ხელობის წარმოშობა, მიწათმოქმედება,
სოციალური სტრუქტურების ჩამოყალიბება. ეს ქმედებანი ყოველთვის მიეწერება
კულტურულ გმირებს (ამირანი, პრომეთე, კოპალა, აპოლონი). აგრარულად განვითარებული
ხალხების მითოლოგიაში არსებით როლს თამაშობენ კალენდარული მითები, რომლებიც
სიმბოლურად გამოხატავენ ბუნების ცვლილებას. აგრარული მითი მოკვდავ და აღდგენად
ღვთაებაზე კარგადაა ცნობილი ძველი აღმოსავლეთის (თამუზი), ეგვიპტის (ოზირისი),
ფინიკიის (ადონისი), საბერძნეთის (დიონისე) მითოლოგიაში.
მითოლოგიის ისტორიაში ორი ხანა გამოიყოფა_კოსმიური ანუ სტიქიური, როდესაც
ხალხი სტიქიურ ძალას თვლიდა შემოქმედად, აპიროვნებდა მას ღვთის სახით,
უმორჩილებდა ყველაფერს ბუნებასა და თავის ცხოვრებაში. მეორე კი_
ანთროპომორფული, როცა ადამიანის ფანტაზია ღვთაებათა გამოსახვას კაცებრივს
უმორჩილებს და შემოქმედს ადამიანის სახით წარმოიდგენს.
მითისათვის დამახასიათებელია მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი, როდესაც ხდება საგნის
შედგენილობის ახსნა,_ეს ნიშნავს, იმასაც, რომ აღინიშნოს მისი შექმნაც, აღიწეროს
გარემომცველი საგნებიც. თანამედროვე სამყაროს მდგომარეობა, რელიეფი, ციური
მნათობები, ცხოველთა და მცენარეთა სახეობები, ცხოვრების წესი, სოციალური
დაჯგუფებანი და რელიგიური მიმართებანი_ ეს ყველაფერი, მითოსური წარმოდგენების
მიხედვით, დიდი ხნის წინათ მითოსური ღვთაებების შემოქმედების შედეგია. ნებისმიერ
ტიპიურ მითში მითოლოგიური ფაქტი ,,ახლანდელი” დროისაგან გამოყოფილია საკმაოდ
დიდი ხანგრძლივობით. როგორც წესი, მითოლოგიური თქმულებები განეკუთვნება
უძველეს დროს, ე.წ. ,, საწყის დროს”. მითოსური წარსული არის არა უბრალოდ წინა დრო,
არამედ პირველქმნადობის განსაკუთრებული ეპოქა, დრო, რომელიც წინ უსწრებს
ემპირიული ეპოქის დაწყებას.
უძველესი მითები მესოპოტამიიდან იღებს სათავეს. შუმერულ-აქადურმა ტრადიციამ
შექმნა მყარი მითოლოგიური სისტემა თავისი ღვთაებრივი იერარქიით, სამყაროს
წარმოშობის ორიგინალური ვერსიით, ნახევრადღმერთებით. მოგვიანებით ეს ყველაფერი
თიხის ფირფიტებზე ჩაიწერა და არქეოლოგის წერაქვმა თანამედროვეობამდე მოიტანა.
ხოლო ისტორიული განვითარების კვალდაკვალ გაითქვიფა ხეთების, ეგვიპტელების,
ქართველების, ბერძნებისა და რომაელების მითოლოგიურ წარმოდგენებში.
მითების კლასიფიკაციისათვის სხვადასხვა საზომია გამოყენებული. ცნობილია შემდეგი
სახის მითები:
1.ნატურალური მითები, რომელთაც საფუძვლად უდევთ ბუნებრივი მოვლენები
(მეტეოროლოგიური, ასტრონომიული, გეოლოგიური).
2.ფსიქოლოგიური. მის წარმოშობას საფუძვლად უდევს ადამიანის სიზმარი, მოჩვენებები.
3.სოციოლოგიური_გვიხატავს საზოგადოებრივ ურთიერთობებს.
უძველეს მითებში ღვთაებათა მთელი იერარქია არსებობს. სამყარო სამ ნაწილად ანუ სამ
სკნელადა გაყოფილი. ღვთაებებიც ამის მიხედვით ფლობენ ზემო და ქვემო ყოვლადობას.
შუმერული ღმერთი მარდუქი ფლობს სიტყვის ძალას მაშინ, როცა ეგვიპტელი ღმერთი
ხნუმი სამეთუნეო დაზგაზე ძერწავს მთელ სამყაროს; კრონოსი Yყლაპავს თავის შვილებს,
რომ ძალაუფლება არ წაართვან; ათენა ზევსის ტვინიდან იბადება, დიონისე_ზევსის
წვივიდან. მინდია გველის ხორცს ჭამს, რომ მოკვდეს, მაგრამ გაბრძენდება; ღვთაება
ტელეფინუს ფუტკრები აღვიძებენ, რომ სამყარო არ დაიღუპოს და ა.შ.
თანამედროვე ლიტერატურაში მითი თხზულების ფაბულად შეიძლება შეგვხვდეს.
მაგალითად, გრ. რობაქიძის ,,ჩაკლულ სულს”, დ. შენგელაიას ,,სანავარდოსა” და კ.
გამსახურდიას ,,მთვარის მოტაცებას” საფუძვლად უდევს მითი იშთარისა და თამუზის
შესახებ.

ზღაპარი პოეტურ გამონაგონზე, ფანტასტიკურ ამბავზე აგებული თხრობითი

ნაწარმოებია. ის დაკავშირებულია სინამდვილესთან იდეით, თემატიკით, მოტივით,
ენობრივი თავისებურებით, განსახოვნების პრინციპით, ეროვნული კოლორიტით. იგი
მითის წიაღში ჩაისახა და ბევრი რამეც ისესხა მისგან. მაგრამ ზღაპარი მითისაგან
განსხვავდება და ეს ძირითადად იმაში გამოიხატება, რომ ზღაპრის მთხზველმა იცის, რომ,
რასაც ამბობს, მოგონილია, მისივე ფანტაზიის ნაყოფია და არ ექვემდებარება რწმენას.
ქართული ზღაპარი ტრადიციულად ასე იწყება: ,,იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა
იქნებოდა”, ან ,,იყო შაშვი მგალობელი, ღმერთი ჩვენი მწყალობელი”. იყო და არა იყო_
ზუსტად ის ფორმულაა, რომელიც ადასტურებს, რომ ეს ამბავი არარსებული და
მოგონილია.
ზღაპარში ფანტასტიკური ელემენტი შეგნებულადაა გამოყენებული. მისი მოქმედი
პირები არიან არა მარტო ადამიანები, არამედ ცხოველები, მცენარეები, ჯადოსნური
არსებები. მათ შორის არ არსებობს ენობრივი ბარიერი. ადამიანი, მცენარე, ცხოველი ან
ფრინველი ისე საუბრობს ერთმანეთში, რომ არ იქმნება მათი ენობრივი სხვადასხვაობის
ეფექტი.
ზღაპრის დრო ყოველთვის წარსულია და არაა დაკონკრეტებული. მისი მოქმედი პირები
იშვიათად არიან დაზუსტებული. ასევე შეიძლება ვთქვათ სივრცეზეც. ძირითადად გვხვდება
ასეთი განმარტებები: ერთ სოფელში; ერთ ქვეყანაში; ცხრა მთას იქით; ცხრა ზღვას იქით და
ა.შ. დროც ასე გამოიხატება: იყო, ცხოვრობდა.
ზღაპრის დასასრული ყოველთვის კეთილია, ყოველთვის იმარჯვებს სიკეთე, ეს არის
ერთგვარი ნორმატივი, რომელიც ვლინდება მთავარი გმირის გამარჯვებაში.
ზღაპრის კომპოზიცია ემორჩილება სიუჟეტურ არქიტექტონიკას. მას აქვს სიუჟეტის
განვითარების ყველა საფეხური.
ზღაპრები ძირითადად თემატიკის მიხედვითაა დაყოფილი. გამოიყოფა მითოლოგიური
ზღაპრები, რომლებშიც წამყვანი როლი მითოსურ პერიპეტიებს უკავშირდება. ცხოველთა
ზღაპრები, რომლებშიც მთავარი მოქმედი პირები ცხოველები არიან. ასეთი ზღაპრები
ზეპირსიტყვიერების განვითარების გარიჟრაჟზე ჩნდება. ჯადოსნური ზღაპრები, რომელთა
გმირები არიან უფლისწულები, ან უმცროსი შვილები; მათი სახე გამოკვეთილია
გამარჯვების წილხვდომილობით. საყოფაცხოვრებო ზღაპრები, რომლებშიც ჩვეულებრივი
ადამიანური ურთიერთობებია ასახული.
 ზღაპარი ყველა ხალხის ზეპირსიტყვიერებაში არსებობს. ზოგჯერ აბსოლუტურად
დაშორებული და განსხვავებული ქვეყნების ზღაპრებში თავს იჩენს სიუჟეტური და
მოტივური თანხვდენა. ზღაპარი ფოლკლორული დარგია, მას ქმნიდა ხალხის კოლექტიური
შემოქმედება და ვრცელდებოდა ზეპირად, თაობიდან თაობაში. მოგვიანებით დაიწყო
ზღაპრების ჩაწერა. გვიან შუა საუკუნეებში კი განვითარებას იწყებს ლიტერატურული
ზღაპარი, რომელსაც ჰყავს კონკრეტული ავტორი.

პოემა. ყველაზე უძველესი ჟანრი ეპიკური გვარის თხზულებებიდან არის პოემა,

რომელმაც განვითარების რთული გზა გაიარა. მისი ორი სახეობაა ცნობილი: ძველი და
ახალი პოემა. ძველ პოემას ეპოპეასაც უწოდებენ, მას ახასიათებდა სიუჟეტისა და
კომპოზიციის სირთულე და მრავალმხრივობა, ბატალური სცენები, ფართო ასახვითი
მასშტაბი, ხასიათების სრულყოფილი ასახვა, ეროვნული და საკაცობრიო იდეალების
განსახიერება.
ეპოპეის კლასიკური ნიმუშებია ჰომეროსის პოემები ,,ილიადა” და ,,ოდისეა”. პირველში
ტროას ომის ამბებია ასახული, მეორეში კი_ითაკის მეფის_ჭკუამახვილი ოდისევსის
ხიფათიანი თავგადასავალი. ძველი პოემის არსებითი მახასიათებელი ნიშანი ისიც არის,
რომ მასში გამოკვეთილია ესქატოლოგიური მომენტები. ბერძნულ კლასიკურ პოემებში
ადამიანების გვერდით მონაწილეობენ ღვთაებები და მითოსური არსებები. მაგალითად,
,,ილიადაში” ზოგი ღმერთი ტროელების მხარეზეა და მათ ეხმარება, მაგრამ ათენას
ჩაგონებით ბერძნებმა ვეება ცხენი გააკეთეს და ასე დაამარცხეს ტროელები. ასევე, ისიც
საგულისხმოა, რომ ძველი პოემის პერსონაჟ ადამიანებსა და ღვთაებებს ერთმანეთთან
ნათესაური კავშირებიც აახლოებთ. მთავარი მოქმედი პირები კი აუცილებლად მეფეები და
სამეფო არისტოკრატიაა. ძველი პოემა ასახავდა ბრძოლას, ისეთ წინააღმდეგობებს,
რომელებიც მოითხოვდა პერსონაჟთა სიმრავლეს. სამეცნიერო ლიტერატურაში
გამოთქმულია მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ჰომეროსის პოემების მეფეები და გმირები
გამოხატავენ ხალხის იდეალებსა და თავისებურებებს. ამიტომაც იქმნება ილუზია, თითქოს
ტროასთან ომში ყველა ბერძენი მონაწილეობს; თითქოს ბრძოლის შემდეგ ყველა ბერძენი
სამშობლოში ბრუნდება. ძველი პოემისათვის დამახასიათებელი იყო გამოსახვის სივრცის
სიდიდე. მასში პოეტი დაწვრილებით გადმოსცემდა სახელმწიფოს პოლიტიკას, სამხედრო
ხელოვნებას, საზოგადოებრივ და ოჯახურ ყოფა-ცხოვრებას. მნიშვნელოვანი მომენტების
გარდა, ავტორი ისეთი წვრილმანი მოვლენების დეტალიზაციასაც მიმართავდა,
როგორიცაა გმირის ჩაცმულობა, კერძის მომზადება და სხვ. ძველი პოემის ავტორი დინჯად,
ზედმეტი ემოციის გარეშე ჰყვება ამბავს, არსადაა მისი პირადი დამოკიდებულება
მოვლენებისა და ფაქტებისადმი. მსოფლიო ლიტერატურაში ეპიკური პოემების ნიმუშებია:
ვირგილიუსის “ენეიდა”, მილტონის “დაკარგული სამოთხე”, ვოლტერის “ჰენრიადა”.
ქართულ მწერლობაში კი _ “ვეფხისტყაოსანი”, თუმცა რუსთაველის პოემაში იწყება
გარკვეული გარდატეხა. პოეტმა თავისი თხზულების გამოსახვის საგნად საკაცობრიო
მოვლენა აიღო. აქ აღარაა სავალდებულო პერსონაჟები მითოლოგიური არსებები იყვნენ.
მასში დასახელებული ქაჯებიც კი ჩვეულებრივი ადამიანური თვისებების მატარებელნი
არიან. პოეტი მოქმედი პირების ბედის მიმართ ზოგჯერ საკუთარ დამოკიდებულებასაც
ავლენს. ამასთან ,,ვეფხისტყაოსანი” როგორც ფორმით, ისე შინაარსით განსხვავდება შუა
საუკუნეების მანძილზე შექმნილი ყველა პოემისაგან.
 ლიტერატურული პროცესების განვითარების კვალდაკვალ ძველი პოემა თანდათან
ვიწროვდება და ადგილს უთმობს ახალ პოემას. მისი მახასიათებელი თავისებურებაა
დროის შედარებით მცირე მონაკვეთი. მოქმედი პირები, თუ თემატიკა არ მოითხოვს, არ
არიან მეფეები და მასთან დაახლოებული პირები. ისინი შეიძლება ეკუთვნოდნენ
სხვადასხვა სოციალურ ფენას. ახალ პოემას არ ახასიათებს სიუჟეტის სირთულე, არც
ბატალური სცენები და შესაბამისად არც პერსონაჟთა სიმრავლე. იგი გაცილებით უფრო
ასახვითი მასშტაბით იფარგლება. იგი ძირითადად საშუალო ან მცირე ფორმის თხრობით-
პოეტური ჟანრია. ამიტომ ის ახლოს დგას ნოველასა და მოთხრობასთან, თუმცა პოემა
განსხვავდება მოთხრობისაგან გამოსახვის ფორმითა და წარმოსახვითაც. მას ახასიათებს
თხრობის ამაღლებული, პათეტიკური ფორმა, მასში უფრო ძლიერია ლირიკული ელემენტი,
ასევე მკვეთრია ემოციაც. მისთვის დამახასიათებელია მწერლისა და გმირის სუბიექტური
განწყობილების წინ წამოწევა, ლირიკული ინტერმეცოები (გადახვევები).
ახალ პოემაში ავტორი დიდ ყურადღბას აქცევს ადამიანის პიროვნებას, მაგრამ მასში
გამოსახვის მთავარ საგნად ისევ რჩება დიდმნიშვნელოვანი მოვლენა ქვეყნის, ერის
ცხოვრებიდან. ახალი პოემაა ი. ჭავჭავაძის ,,განდეგილი”. მასში მხოლოდ ორი მოქმედი
პირია_ბეთლემის მონასტერს შეფარებული ბერი და მწყემსი ქალი. ავტორი ორივეს
პორტრეტს ხატავს, მაგრამ მათი ვინაობის გასარკვევად ორიოდ შტრიხია მოცემული.
განდეგილს ამქვეყნიური ცხოვრება დაუტოვებია და ბერად შემდგარა. ვინ იყვნენ მისი
ახლობლები, როგორ ცხოვრობდა აღკვეცამდე, ნაჩვენები არაა. ასეთივე მოკლეა
ინფორმაცია ქალის შესახებ. ვიცით, რომ ის მწყემსია და მამას ძალიან უყვარს. თუმცა
მსგავსი ლაკონიზმი პოემას ხელს არ უშლის სრულად გამოავლინოს კოლიზია. მართალია
აქ ერთი სიუჟეტური ხაზია, მაგრამ მოქმედება ძალიან დაძაბულად ვითარდება. ახალი
პოემა სრულყოფილად ავლენს ავტორის სათქმელს.
ახალი პოემის ჩამოყალიბება ევროპულ ლიტერატურაში უკავშირდება რომანტიზმს. მისი
ნიმუშია ბაირონის “ჩაილდ ჰაროლდის მოგზაურობა”. ამ პოემას თვლიან ახალი პოემის
ჟანრის დამწყებ თხზულებად. ახალი პოემებია: ნ. ბარათაშვილის “ბედი ქართლისა”, ა.
წერეთლის “თორნიკე ერისთავი”, ვაჟა-ფშაველას ,,სტუმარ-მასპინძელი”, ,,ალუდა
ქეთელაური”, ,,ბახტრიონი”, ,,გველისმჭამელი”, გ.ლეონიძის “სამგორი”.

რომანი. სიტყვა ,,რომანი’ ფრანგული წარმოშობისაა. ამ სიტყვას დასაბამი მიეცა XII

საუკუნეში, ნიშნავდა ,,რომანულს” და გულისხმობდა რომის იმპერიის დამხობის შემდეგ
წარმოშობილ ახალ, რომანულ ენებს. მაგ ,,მელას რომანი” გაიგებოდა, როგორც ამბები
რენარის შესახებ ფრანგულ ენაზე.
რომანი აღნიშნავდა რომანულ ენაზე დაწერილ გარკვეული ხასიათის ნაწარმოებს. ამ
ახალი მნიშვნელობითაა გამოყენებული სიტყვა რომანი 1411 წელს შედგენილ კატალოგში
,,დიდი რომანი ფრანგულად, რომელიც თავიდან ბოლომდე მოგვითხრობს წმ. გრაალის,
მერლინის, ლანსელოტის, მეფე არტურის ისტორიას.
რომანი არის დიდი ეპიკური ფორმა, რომელიც ასახავს მოვლენათა და ამბავთა მთელ
სისრულესა და მრავალმხრივობას ადამიანთა საზოგადოებაში. რომანში აისახება
საზოგადოების განვითარების ისტორიის გარკვეული ეტაპი და ცალკეულ პიროვნებათა
ბედის ჩვენებით წარმოდგენა იქმნება გარკვეული სოციალური წრის ცხოვრებაზე.
 რომანის თვისებებია:
1.სინამდვილის დამაჯერებელი, ცხოვრების შეძლებისდაგვარად ადექვატური ასახვა
საგანთა, მოვლენათა, ურთიერთობათა რეალურად არსებული მასშტაბით.
2.თხრობის პროზაული ფორმა.
3.ინდივიდის კერძო ცხოვრების ფართო ჩვენება საზოგადოების ცხოვრებასთან
მრავალმხრივ, უნივერსალურ კავშირში.
4.თხრობის მრავალპლანიანობა.
5.თხრობის გარკვეული მოცულობა.
6.ცენტრალური სახე-ხასიათის გაშლა-ჩვენება განვითაება-ჩამოყალიბების პროცესში ან
უკვე დასრულებული სახის შინაგანი სამყაროს ღრმა და ფართო ანალიზი.
7.კონკრეტულ ისტორიულ-სოციალურ ფონზე კონკრეტულ დროსა და ადგილზე ადამიანის
ცხოვრების ფართო სურათის შექმნა მის მოძრაობაში, განვითარების პროცესში.
8.ესთეტიკურ პლანში საზოგადოებისა და ადამიანის ცხოვრების განვითარების
სიღრმისეული პროცესებისა და კანონზომიერებების ღრმა, ფილოსოფიურ-მხატვრული
შემეცნება.
რომანის ბირთვი და საფუძველია სახე-ხასიათი და სიუჟეტი. მოდერნისტულ
ლიტერატურაში ეს Yყველაფერი დარღვეულია. ახალმა თეორიებმა ძირი გამოუთხარა
ხასიათს, რომანის ევოლუცია ,,დოსტოევსკიდან_კაფკამდე” ეს არის ხასიათის გაქრობა.
ასეთ რომანებში აქცენტი გადატანილია გმირის ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე, რაც
,,ცნობიერების ნაკადის” მეთოდით ხერხდება.
რომანში განსაკუთრებით მკვეთრად იხატება შემოქმედი სუბიექტის პოზიცია,
წარმოსახული მოვლენებისადმი მხატვრის დიფერენცირებული დამოკიდებულება, რაც
უშუალო გამოხატულებას პოულობს ე.წ. ლირიკულ წიაღსვლებში, სატირასა და იუმორში.
რომანის მხატვრულ ქსოვილში ერთნაირი უფლებებით იკავებს ადგილს კომიკური,
ტრაგიკული, ამაღლებული, მშვენიერი და მახინჯი მოვლენები, ე.ი. რომანი სინამდვილის,
დადებითი მოვლენების გამოხატვასთან ერთად, რაც კლასიკური პოემის არსებით მხარეს
წარმოადგენდა, ცხოვრების სირთულესაც აჩვენებს. რომანის ჩანასახს ხედავენ იმ
თავისებურ პროზაულ ნაწარმოებებში, რომლებიც ჩვ. წ. აღრიცხვის პირველ საუკუნეებში
ჩნდება და კერძო ინდივიდთა, უმთავრესად, შეყვარებულთა თავგადასავალზე
მოგვითხრობს (ლონგეს ,,დაფნისი და ქლოა’’, ელიოდორის ,,ეთიოპიკა”). რომანის
წინამორბედად ამ თხზულებათა დასახელება უფრო პირობითია.
რომანი თემისა და შინაარსის თვალსაზრისით სხვადასხვაგვარია, კერძოდ: სიციალური,
ფსიქოლოგიური, ფილოსოფიური, ისტორიული, სატირული, სათავგადასავლო,
დეტექტიური, ავანტიურისტული, ფანტასტიკური და სხვ. რომანის სახეები ეფუძნება იმას,
თუ რომელი მომენტია მთავარი, დომინანტური, სინამდვილის რომელ მხარეს
წარმოადგენს მწერალი. სოციალური რომანი გამოხატავს სოციუმის, საზოგადოების
აქტუალურ საკითხებს. ფსიქოლოგიურ რომანში ყურადება გამახვილებლია გმირის
სულისმიერ მდგომარეობაზე, ფსიქიკურ დეტალებზე. სატირულში გროტესკულადაა
წარმოდგენილი საზოგადოებისა და ინდივიდის მანკიერი მხარეები. ასეთებია რაბლეს
,,გარგანტუა და პანტაგრუელი”, გოგოლის მკვდარი სულები, ს. კლდიაშვილის
,,ლახუნდარელის თავგადასავალი”. ფილოსოფიურ რომანში საერთო-საკაცობრიო,
ზოგადფილოსოფიური იდეაა გამოხატული. ასეთებია: ვოლტერის ,,კანდიდი”, ბალზაკის
,,შაგრენის ტყავი”. თ. მანის ,,დოქტორ ფაუსტუსი”, გრ. რობაქიძის ,,გველის პერანგი”,
კ.გამსახურდიას ,,დიონისოს ღიმილი’’. ისტორიულ რომანში წარმოსახულია ისტორიული
წარსული. ამ სახეობის არსებით ნიშანს შეადგენს არა დოკუმენტური სიზუსტე, არამედ ის,
თუ რამდენადაა ეპოქალური მოვლენები ნაჩვენები. ისტორიულ რომანებში ისტორიულად
ცნობილი პირების გარდა მწერლის ფანტაზიით შექმნილი გმირებიც მოქმედებენ, თანაც
ისე დამაჯერებლად, რომ ხშირად წარმოსახული სინამდვილე გვგონია ხოლმე. მაგალითად,
როცა კ. გამსახურდიამ ,,დავით აღმაშენებელის” პირველი და მეორე ტომი გამოსცა, მაშინვე
ითარგმნა რუსულ ენაზე. უცხოელი მკითხველები აღფრთოვანებულ წერილებს წერდნენ
მწერალს და ეკითხებოდნენ, როდის შეირთავდა დავით მეფე დედისიმედს. მწერალი
ისტორიულ რომანში იძულებულია დაემორჩილოს ისტორიულ რეალობას. ისტორიული
რომანებია უ.სკოტის ,,აივენჰო”, ვ.ბარნოვის ,,არმაზის მსხვრევა,” ,,მიმქრალი
შარავანდედი,” ო. ბალზაკის ,,შუანები”, გ. ფლობერის ,,სალამბო”, ჰ. მანის ,,ანრი IV-ს
სიჭაბუკე”, ლ. გოთუას ,,უგზო ქარავანი”. საყოფაცხოვრებო რომანში მოქმედება
ძირითადად ოჯახის სფეროშია გადატანილი, ასეთია დიკენსის რომანების უმრავლესობა.
სათავგადასავლო-ავანტიურისტული რომანის სიუჟეტი ერთი მოქმედების, ამბის
განვითარებას კი არ ემყარება, არამედ ერთ პერსონაჟთან დაკავშირებული ამბების
თხრობას. მისი ნიმუშებია ა.დიუმას_ ,,სამი მუშკეტერი,” ,,გრაფი მონტე კრისტო”, მ. რიდის
,,თეთრი თათმანი”, ,,თეთრი ბელადი”, მ. ჯავახიშვილის ,,კვაჭი კვაჭანტირაძე”.
ფანტასტიკურ რომანში მოცემულია, უმეტესად, ახალ აღმოჩენასთან დაკავშირებული
ადამიანების უჩვეულო თავგადასავალი. ასეთ თხზულებებში წარმოსახულია არარეალური,
დაუჯერებელი სიტუაციებიც. ფანტასტიკურია ჟიულ ვერნის ყველა რომანი, ა. აბაშელის
,,ქალი სარკეში”.
აქვე უნდა განვიხილოთ ტერმინი “ახალი რომანი”. ეს იყო პირობითი ტერმინი, რომელიც
უკავშირდებოდა XIX საუკუნის 50-60იანი წლების ფრანგი მწერლების თხზულებებს. “ახალ
რომანისტები” მიიჩნევდნენ, რომ ტრადიციული რომანის ძირითადი ხელშემშლელი
მომენტია რომანული პერსონაჟის გამოკვეთილი იერსახე და მისი განსაკუთრებული ბედი,
რადგან ყველა ადამიანური თვისება ცვალებადია და ამიტომ ყურადღება უნდა მიქცეოდა
ამოუცნობ მხარეებს. ამ პრინციპით რომანის სიუჟეტის ადგილს იჭერს ცნობიერების მიერ
აღქმული და წარმოსახული სურათები. ოსტატურად გამართულ სიტყვიერ ქარგაში
წარმოჩენილია ცივილიზაციებისა და ეროვნული კულტურების სული. ფრანგი მწერლის ე.
დიუჟარდენის ენობრივი და ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტები გავრცელდა ინგლისურ და
ამერიკულ ლიტერატურაში და სათავე დაუდო მსოფლიო ლიტერატურაში “ცნობიერების
ნაკადის” რომანის ჩამოყალიბებას, რომლის ნიმუშებია: ჯ. ჯოისის “ულისე”, უ.
ფოლკნერის “ხმაური და მძვინვარება”, მ. პრუსტის “დაკარგული დროის ძიებაში”, ო.
ჭილაძის “გოდორი”, გ. დოჩანაშვილის “ლოდი, ნასაყდრალი”.
 მოთხრობა რომანის შემდეგ, სინამდვილის მრავალმხრივი წარმოსახვის
თვალსაზრისით, ყველაზე ეფექტური ჟანრია. მასში წარმოჩნდება ცხოვრების ყველა
სფერო, ამიტომ ეს ჟანრიც ისეთივე თემატური მრავალფეროვანებით ხასიათდება,
როგორითაც რომანი, მაგრამ, რა თქმა უნდა, მათ შორის არის განსხვავებაც. თუ რომანი
სინამდვილეს ფართო დეტალიზაციით ასახავს, მოთხრობაში ერთი ან ორი მოვლენა
პოულობს სრულ ასახვას, სხვა მოვლენები შედარებით არასრულყოფილადაა
წარმოდგენილი. მწერალი ყურადღებას ამახვილებს ძირითად მოქმედ პირებზე. ამის გამო
მოქმედება სიუჟეტურად ერთიანია და არაა დანაწილებული. რომანთან შედარებით
მოთხრობაში კონდენსირებულია გმირების სულიერი მოძრაობაც. აქ უფრო მკვეთრია
ლირიკული საწყისი. მხატვრულ პრინციპად აღებულია მოვლენებისა და ფაქტების
შემთხვევითობა. ყოველი ეპიზოდი მკვეთრად ემოციურია, სახეები ფსიქოლოგიურად
დამუშავებულია. ძირითად ამბავთან ერთად ხშირად წინა და ბოლო ამბავი, პეიზაჟი,
ჩართული ეპიზოდები მოთხრობის აუცილებელ ატრიბუტად იქცევა ხოლმე.
მაგალითისათვის განვიხილოთ მ. ჯავახიშვილის
ქართულ ენაზე მოთხრობის მონათესავე ტერმინი არის ,,ამბავი”, მაგრამ ზოგჯერ მასში
მხოლოდ მასალა იგულისხმება მხატვრული ნაწარმოებისათვის. ხშირად ამბავს და
მოთხრობას ერთი მნიშვნელობითაც ხმარობენ. ზოგჯერ ამბავი მოთხრობის ან რომანის
ერთ-ერთ ელემენტადაა აღებული. მაგალითად, ასეთი ამბებისაგან შედგება შუა
საუკუნეების ქართული მოთხრობა ,,ამირანდარეჯანიანი”, მასში მოცემულია სხვადასხვა
პერსონაჟთა ამბები, რომელთაც აერთიანებს და ერთიან თხზულებად აქცევს მთავარი
მოქმედი პირის თავგადასავალი.
მოთხრობას განვითარების დიდი ისტორია აქვს. მისი ჩანასახიანი ფორმები ადრეულ
ეპოქებშივე გვხვდება. ისგანსაკუთრებით გავრცელდა ქრისტიანულ ლიტერატურაში. ადრე
ტერმინი ,,მოთხრობა” ფართო მნიშვნელობით იხმარებოდა. მოთხრობა იყო ყველაფერი,
რასაც მოგვითხრობდა, გვიყვებოდა ავტორი. მოგვიანებით ტერმინის მნიშვნელობა
დავიწროვდა, სხვადასხვა ენაში მოთხრობას სხვაგვარად მოიხსენიებენ, მაგალითად,
რუსულად ,,повесть”, ამბავია, მაგრამ ჟანრის აღმნიშვნელად იხმარება. ინგლისურად
,,ტეილ”. ხოლო ფრანგულად ,,ცონტე.’’ მოთხრობა ჟანრულად გამოიკვეთა XIX საუკუნეში,
ფართოდ გავრცელდა ევროპულ და ამერიკულ ლიტერატურაში. საუკეთესო მოთხრობები
შექმნეს ვ. ბარნოვმა, მ. ჯავახიშვილმა, ნ. დუმბაძემ, გ. დოჩანაშვილმა.

ნოველა. ტერმინი ნოველა დამკვიდრდა შუა საუკუნეების იტალიურ ლიტერატურაში. XIII

საუკუნეში ამ სახელწოდებას ატარებდა მცირე ფორმის თხრობითი ნაწარმოები, რომელშიც
ყოველდღიური ცხოვრება იყო წარმოსახული. განვითარების საწყის ეტაპზე ნოველა
გაშლილ ანეგდოტურ ამბავს წააგავს, შემდეგში კი ფორმის დახვეწის კვალდაკვალ
ყალიბდება ჟანრულ ფორმად. რენესანსის ეპოქაში უკვე გამოიკვეთა ევროპული
ნოველისტიკა, რომლის ცენტრალური მოვლენაა ჯ. ბოკაჩოს ,,დეკამერონი”.
ნოველას განმარტავენ, როგორც მცირე ფორმის მოთხრობას. ეს განმარტება ზოგადად
სწორია, მაგრამ_არასრული. ყოველგვარი კუდმოკვეცილი პროზის მცირე ფორმას როდი
შეიძლება ეწოდოს ნოველა. მოცულობა ერთი მხარეა, მაგრამ არაგანმსაზღვრელი. მოკლეა
ო’ჰენრის ნოველები. გრძელი_ შ. ცვაიგის (,,ამოკი”, ,,საჭადრაკო ნოველა”), თ. მანის
,,სიკვდილი ვენეციაში”. ნოველა იწყება მკვეთრი აკორდით. მისი დრო აწმყოა ან თითქმის
არც ისე დიდი ხნის წინათ მომხდარი წარსული. ყოველ შემთხვევაში იგი ასეთია
მთხრობელისათვის. ნოველაში ყურადღების ცენტრშია ერთი სახე-ხასიათი უკვე
დადგენილი, ჩამოყალიბებული ნიშან-თვისებებით. ნოველაში ძალზე მცირეა მოქმედი
პირები, ხოლო მათი ცხოვრება, ხასიათი, გარემო, ყოფითი დეტალები და პორტრეტები
ძალზე შეკუმშულადაა წარმოსახული.
ნოველისათვის უცხოა აღწერა, მას არა აქვს ლირიკული საწყისები. პროლოგი და ეპილოგი
ამ ჟანრს არ ახლავს. კვანძი სწრაფად იკვრება და იხსნება. სიუჟეტის განვითარება
უაღრესად დინამიკურია; ამასთან მთელი ინტერესი გადატანილია ფინალზე, რაც
ყოველთვის მკვეთრია და მოულოდნელი. ნ. ლორთქიფანიძის ნოველა ,,ტრაგედია
უგმიროთ” ტრაგიკულად მთავრდება, ობოლი ბავშვების მამა თავს ჩამოიხრჩობს.
შეიძლებოდა ეს ყოფილიყო ფინალი, მაგრამ ავტორი აქ არ ჩერდება და ერთ დეტალს კიდევ
ამატებს. მეზობლის ქალი იმას ჩივის, რაღა მაინცადამაინც მის ეზოში ჩამოიკიდა კაცმა
თავი. ეს მომენტი უფრო მეტად დრამატულს ხდის ნოველის დასასრულს და თან
ამკვეთრებს მოულოდნელობის ეფექტს.
დ.ტურაშვილის ნოველაში ,,გრანჯა” ასეთი ამბავია გადმოცემული: ხევსურეთის ერთ
სოფელში გაიგებენ, რომ თბილისში ეროვნული გამოსვლები დაიწყო. ფაქტი ზუსტი
დროითაც კია მონიშნული. ეს არის 1988 წლის ნოემბრის აქციები. იმ ღამეს გრანჯას მთელი
ღამე არ სძინებია, დილით კი ხევსურული ტანსაცმელი ჩაიცვა, მალულად წაიღო მამაპაპური
ხანჯალი და ქალაქში გაიპარა. აქციაზე ყველა გრანჯას უღიმის, თვალს აყოლებს. ხალხი
კმაყოფილია მიღწეულით და იშლება. გრანჯამ სადგურში უნდა გაითენოს ღამე, რომ
დილით წავიდეს ხევსურეთში. მას მილიციელი გაჩხრეკს და ხანჯალს, როგორც ცივ იარაღს,
ჩამოართმევს. ყმაწვილი ბევრს ევედრება მას, დაუბრუნოს ნივთი, რომელიც მისთვის
ოჯახის რელიქვიაა, მაგრამ ამაოდ. თხზულებას აქვს ორი ფინალი: ერთი, როცა იმ ღამეს
მილიციის განყოფილების უფროსის ვაჟს დაბადების დღეზე ძვირფას ხანჯალს მიართმევენ
და მეორე_გრანჯა თავს მოიკლავს. ნოველა უეცარი, მოულოდნელი ფინალით მთავრდება.
ხშირად თხზულებას აქვს ისეთი დასასრული, რომ მკითხველი ვერც კი წარმოიდგენს.
ამიტომ ნოველამ ყველაზე დახვეწილ სახეს ფსიქოლოგიურ თემატიკაში მიაღწია. ნოველა
ასევე საუკეთესო ჟანრი აღმოჩნდა იმპრესიონისტული და ექსპრესიონისტული
მიმდინარეობების გამოსახატავად.
ნოველის უდიდესი ოსტატებია ო’ჰენრი, პროსპერ მერიმე, გი დემოპასანი, ა.ჩეხოვი.
ქართულ ლიტერატურაში ნოველებს წერდნენ ნ. ლორთქიფანიძე, ლ.ქიაჩელი, კ.
გამსახურდია. რ. მიშველაძე.

იგავ-არაკი უმცირესი ფორმის თხრობითი ჟანრია. ის ხასიათდება მორალის შემცველი,

დამრიგებლური შინაარსით. აქ მოთხრობილი ამბავი შინაარსობრივად მნიშვნელოვანია,
მოცულობის მიხედვით კი_მაქსიმალურად შეკუმშული. მოქმედი პირები შეიძლება
ადამიანები იყვნენ ან ცხოველები და ფრინველები. ასეთი იგავი ალეგორიულია, რადგან
მასში ყოველთვის ადამიანური ხასიათები და თვისებებია შექებული ან მხილებული. ასე
რომ, ალეგორია იგავ-არაკის უმთავრესი ენაა.
 იგავ-არაკის ფინალში მოცემულია დედააზრი, იდეა. ხშირად ის ანდაზის სახესაც იღებს და
ორგანულად ერწყმის თხზულების კომპოზიციას. იგავ-არაკში სინამდვილე თითქმის
ყოველთვის სატირულ ასპექტშია ნაჩვენები. იგავ-არაკი უაღრესად დახვეწილი ფორმისაა.
მასში ლაპიდარულად გადმოიცემა დიდი სიბრძნე. ძირითადად ადამიანთა
ურთიერთობებში არსებული მახინჯი მოვლენებია გამათრახებული. მაგალითად, იგავი
შეიძლება ასახავდეს ზნეობრივ ეტიკეტს (,,ქურდი მკერვალი”, ,,ენით დაკოდილი”),
სახელმწიფოს მმართველთა ქმედებას(,,უსამართლო შირვან-შაჰი”, მაოხრებელი
მკვდარი”), მოხერხებასა და საზრიანობას(,,მეფე და მხატვარი”, ,,ნალბანდი მგელი”) და ა.შ.
იგავ-არაკის ბუნებას ,,სიბრძნე სიცრუისას” მაგალითზე ახასიათებს ი. ჭავჭავაძე: ,,საბა
ორბელიანის სიცრუე ზღაპარია, არაკია, იგავია... რომელიც საჭკუო და საზნეო
ჭეშმარიტებას გვიხატავს ხორცშესხმულად, ჭკუას გვასწავლის, გვარიგებს, ზნეს
გვიწურთნის, ავსა და კარგს გვანიშნებს ერთმანეთში გასარჩევად”.
იგავთმწერლობის მამამთავრად ითვლება ბერძენი მონა ეზოპე (ძვ.წ. VI-Vსს.), რომელიც
სოციალური მდგომარეობის გამო, იძულებული იყო ალეგორიულად გამოეხატა თავისი
მხატვრული ჩანაფიქრი. ასე წარმოიშვა ეზოპეს ენა. მისი იგავ-არაკები I საუკუნეში
ლათინურად გადმოიღო ფედრუსმა და შემდგომ ისინი საფუძვლად დაედო ევროპულ
ლიტერატურათა იგავ-არაკებს. მათი სიუჟეტის წყაროდ იქცა ინდური ,,პანჩატანტრა”,
სპარსული ,,ქილილა და დამანა” და სხვ. ამ ჟანრმა სხვადასხვა ეროვნულ ლიტერატურაში
შეიძინა ეროვნული იერი და დაიკავა განსაკუთრებული ადგილი: ასეთია საფრანგეთში
ლაფონტენის, გერმანიაში ლესინგის, რუსეთში კრილოვის იგავ-არაკები. ქართული
ლიტერატურის განძია სულხან-საბა ორბელიანის ,,სიბრძნე სიცრუისა”. ასევე, აკაკი
წერეთლის იგავები. იგავი შეიძლება დაიწეროს ლექსის ფორმითაც და პროზითაც.
იგავს განსაკუთრებული დანიშნულება აქვს ბიბლიაში. სახარებაში მას სიმბოლური
დატვირთვა ეძლევა. მაცხოვარი თავის სწავლებას ან წინასწარმეტყველებას იგავის
ფორმით ამბობს.
თანამედროვე ლიტერატურაში ხშირად იგავი თხზულების ფაბულის მნიშვნელობით
გამოიყენება.

ჰიმნი. ტერმინი ძველი ბერძნული ზეპირსიტყვიერებიდან წარმოიშვა. მას უწოდებდნენ

ღმერთებისადმი მიძღვნილ საკულტო შესხმა-საგალობელს. თუმცა თავად ჰიმნი, როგორც
ღმერთებისადმი აღვლენილი საგალობელი, უძველესი დროიდანვე არსებობდა. მას
ვხვდებით შუმერულ-აქადურ თიხის ფირფიტებსა და ეგვიპტურ პირამიდებზე. მასში რაიმე
სადიდებელი, ამაღლებული ამბავია მოთხრობილი. ჰიმნში ხალხი აქებდა და
მფარველობას სთხოვდა რომელიმე ღმერთს. დღესაც დაცულია საქართველოში ბატონების
(ინფექციური დაავადებების) მოსაბიდიშებელი ჰიმნები, რომელთაც ჩონგურზე
დამღეროდნენ. ჰიმნი სრულდებოდა საკულტო დღესასწაულებზე. ძველ მწერლობაში
მრავალი ჰიმნია შექმნილი: ჰიმნების კრებულია ,,რიგ-ვედა”, არსებობს კონფუცის
შეკრებილი ჩინური ჰიმნები. დავითის ფსალმუნები უფლისადმი აღვლენილი ჰიმნებია.
,,ჰომეროსისეულ ჰიმნებში”, რომელიც რამდენიმე ნაწარმოებს შეიცავს, რომელიმე
ღვთაების ცხოვრების ერთ-ერთი მომენტია მოთხრობილი. უძველესი ჰიმნები ეპიკური
ხასიათისა იყო. საბერძნეთის ძველმა პოეტებმა პინდარემ, ალკეოსმა და ანაკრეონტმა
ჰიმნებს ლირიკული ხასიათი მისცეს.
ჰიმნმა განსაკუთრებული აღიარება მოიპოვა ქრისტიანული რელიგიის ხანაში. აქ მთელი
დარგიც კი ჩამოყალიბდა ჰიმნოგრაფიის სახით. ქართულ ლიტურგიაში ჰიმნს დიდი
მნიშვნელობა ენიჭებოდა. მან განვითარების მწვერვალს X საუკუნეში მიაღწია. ცნობილია
მიქაელ მოდრეკილის, იოანე მინჩხის ჰიმნები. ჰიმნია დავით აღმაშენებლის ,,გალობანი
სინანულისანი’’, დემეტრე I-ის ,,შენ ხარ ვენახი”.
თანამედროვეობაში ჰიმნმა კიდევ ერთი ფუნქცია მოიპოვა. იგი Dდღეს წარმოადგენს
ქვეყნის სახელმწიფოებრივი არსებობის დამადასტურებელ რეგალიას გერბსა და
დროშასთან ერთად. მაგალითად, საქართველოს სახელმწიფო ჰიმნი:
,,ჩემი ხატია სამშობლო,
სახატე_მთელი ქვეყანა.
განათებული მთა-ბარი
წილნაყარია ღმერთთანა.
თავისუფლება დღეს ჩვენი
მომავალს უმღერს დიდებას.
ცისკრის ვარსკვლავი ამოდის
და ორ ზღვას შუა ბრწყინდება.
დიდება თავისუფლებას,
თავისუფლებას დიდება’’.
ჰიმნის ავტორია დავით მაღრაძე, მუსიკა ზაქარია ფალიაშვილისაა.
აღსანიშნავია, რომ ჰიმნი ყოველთვის სიმღერით სრულდება.

ოდა უძველესი ლირიკული ჟანრია. თავიდან ოდას უწოდებდნენ ყოველგვარ სასიმღერო

ლექსს, რადგან ბერძნულად ოდა სიმღერას ნიშნავს. ეს იყო როგორც სახოტბო სიმღერა,
ასევე საცეკვაოცა და სამგლოვიაროც, მაგრამ შემდეგში დაზუსტდა მისი კონკრეტული
ფუნქცია. ოდამ შეიძინა გარკვეული თემატური დატვირთვა_იგი გახდა მნიშვნელოვანი
მოვლენის, გმირის ან მფარველი ღვთაების ხოტბის გამომხატველი.
ოდებს გუნდი ასრულებდა სიმღერითა და ცეკვით დღესასწაულებზე. მათი მოძრაობის
მიხედვით ოდაში გამოიყოფოდა სტროფი, ანტისტროფი და ეპიდოსი. ხოტბის
შემსრულებელნი სამსხვერპლოს გარშემო ფერხულს უვლიდნენ_ჯერ მიდიოდნენ
მარცხნივ, შემდეგ მარჯვნივ, ჩერდებოდნენ სამსხვერპლოს წინ და კვლავ თავიდან
აგრძელებდნენ. სიმღერის იმ ნაწილს, რომელიც მარჯვნიდან მარცხნივ მობრუნების დროს
სრულდებოდა, ეწოდებოდა სტროფი. მარცხნიდან მარჯვნივ კი_ანტისტროფი.
სამსხვერპლოს წინ შესასრულებელ ნაწილს_ ეპიდოსი. ასე წარმოიშვა შემდგომში ლექსის
დაყოფა სტროფებად.
ძველი ოდების კლასიკური ნიმუშია პინდარეს ლექსები, რომლებშიც ავტორის პიროვნება
არ ჩანს. პოეტი ასახელებს ოლიმპიური შეჯიბრების სახეობასა და ადგილს, შეჯიბრებაში
გამარჯვებულს, მის წინამორბედებს, მის ადგილ-სამყოფელს და იწყებს გამარჯვებულის
დამოძღვრას. ცნობილია პინდარეს ოდა ეტლით რბოლაში გამარჯვებულ არკეზილასადმი,
რომელშიც მოთხრობილია იაზონის მიერ კოლხეთიდან ოქროს საწმისის გატაცების ამბავი.
ოდის კომპოზიცია გამოირჩევა მიმართვითა და ლირიკული გადახვევებით.
პინდარეს ოდებს ახასიათებდა შემდეგი ნიშნები:
1.ხოტბის საგანი რაიმე დიადი მნიშვნელობის მოვლენა ან გამოჩენილი პიროვნება იყო;
2.ხოტბა გამოხატავდა მწერლის გულწრფელ აღფრთოვანებასა და მოწიწებას ხოტბის
საგნისადმი. პოეტის გრძნობა უაღრესად დაძაბული იყო მოვლენის სიდიადით;
3.ხოტბის კილო, პოეტის ენა იყო დახვეწილი, ზეიმის, აღფრთოვანებისა და მოწიწების
გამომხატველი.
პინდარეს ოდები შემდგომი დროის მეხოტბეებისათვის სანიმუშოდ მიიჩნიეს.
ძველ რომაულ პოეზიაში აღსანიშნავია ჰორაციუსის ოდები, რომლებშიც შექებულია
იმპერატორიც, მეცენატიც, პოეტიცა და პატრიოტი რომაელებიც.
ძველ ქართულ ლიტერატურაში სახოტბო პოეზია ქრისტიანულმა თემატიკამ განავითარა.
ამის მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ იოანე საბანისძის ,,ქებაი წმიდისა მოწამისა
ჰაბოისი”, რომელიც, მართალია, პროზითაა დაწერილი, მაგრამ IV თავი სავსეა რიტმით,
პოეტური შედარებებით, პატრიოტული პათოსით:
,,აწ ვინმე ღირსად გაქებდეს შენ, ჭეშმარიტად საქებელსა: მნებავს ქებად შენდა. ყოვლად
ქებულო, ქრისტეის მოწამეო, არამედ ვერ ვიკადრებ, რამეთუ უფროის გონებისა ჩემის
ამაღლდა ქებაი სათნოებათა შენთაი.”
ქართულში ოდის ნიმუშია ჩახრუხაძის ,,თამარიანი”, რომელშიც ავტორი ხოტბა-დიდებას
უძღვნის მეფე ქალს:
,,თამარ! შენ გიძნობ, ასულად გიცნობ.
მზე დაუვალი, შუქ-მომფინარი!
მხიარულ იქენ! ნაქმარი გიქენ,
გესმნეს ნატიფნი და მშვიდი, წყნარი,
ელვა-ეთერი და სიტყვიერი,
დარმანის ველი, ედემს მაღნარი;”
ოდაა შავთელის ,,აბდულმესიანი”, ასევე, იოანე ზოსიმეს ,,ქებაი და დიდებაი ქართულისა
ენისაი”. საუკეთესო ოდებს წერდა გ. ლეონიძე.
 ევროპის შუა საუკუნეების ლიტერატურაში ოდა, როგორც ჟანრი, გავრცელდა XVII-XVIII
საუკუნეებში, განსაკუთრებით საფრანგეთში, აბსოლუტიზმის ხანაში. ახალ ოდაში უფრო
მეტი ყურადღებაა გადატანილი ხოტბა-ქებაზე. ოდებს წერდნენ რომანტიკოსი მწერლები:
ჰიუგო, ლამარტინი, შელი, მანძონი.
ოდა არსებობდა როგორც ცალკე თხზულება და გამოყენებული იყო სხვა ჟანრის
ნაწარმოებში, როგორც სახოტბო ელემენტი. მაგალითად, ფრანგმა თეორეტიკოსმა ბუალომ
ხოტბის წერის წესიც კი ჩამოაყალიბა. ხოტბისათვის დამახასიათებელი იყო ლირიკული
აღრევა.

ეპიგრამა ბერძნული სიტყვაა და წარწერას ნიშნავს. თავიდან ეპიგრამას უწოდებდნენ

ტაძრებზე, შენობებსა და ქანდაკებათა პოსტამენტებზე შესრულებულ წარწერებს,
რომელთაც თანდათან ლექსის ფორმა შეიძინეს და შემდეგ ლირიკული პოეზიის მცირე
ფორმას დაუდეს სათავე. ძველ საბერძნეთში ჩვეულებად ჰქონდათ ღმერთებისათვის
შეეწირათ რაიმე ნივთი საინტერესო და საზეიმო მოვლენის აღსანიშნავად. ამ ნივთებზე
ისინი აწერდნენ შემწირველის ვინაობას და შეწირვის მიზეზს. პირველად წარწერა პოეტური
ხასიათისა სულაც არ იყო, მაგრამ თანდათან მას მოკლე ლექსის ფორმა. მოგვიანებით კი
დაცინვითი ელფერი მიეცა.
ეპიგრამა თემატური მრავალფეროვნებით ხასიათდებოდა, მაგრამ შემდეგ რომაელი
პოეტის მარციალის (Iს.) პოეზიაში სატირული შინაარსი შეიძინა. ეპიგრამის ძირითადი
კომპოზიციური ხერხია ექსპოზიციისა და დასასრულის დაპირისპირებულობა. ეპიგრამებს
წერდნენ ა. პუშკინი, ფ. ტიუტჩევი. ქართულ ლიტერატურაში ცნობილია ბესიკის (,,მზეჭაბუკ
ორბელიანსადმი’’), ილიასა (,,გამოცანები” და ,,კიდევ გამოცანები”) და აკაკის
(,,ფარშევანგი”; ,,ხარაბუზა გენერალს”) ეპიგრამები.
ეპიგრამა ყოველთვის უკავშირდება კონკრეტულ პიროვნებას და გამოხატავს მწერლის
ანტიპათიას ადრესატისადმი. მაგალითად, მზეჭაბუკ ორბელიანი XVIII საუკუნის საზოგადო
მოღვაწე იყო. გარეგნულად ის ძალიან მახინჯი ყოფილა. მასთან პირადი მტრობა ჰქონია
ბესარიონ გაბაშვილს, რომელმაც ეპიგრამაში მ. ორბელიანის გარეგნული ნაკლი დაცინვის
ობიექტად აქცია_,,დამპალო ლეშო, თვალხენეშო, კუზიანო, არ უზიანო, მაწუნწარა,
გულღადარა;,--ეს ის სიტყვებია, რომლითაც ბესიკი ,,ამკობდა” ორბელიანს. ლექსის
ფინალში კი წერდა: ,,მე შენი ქება მომენატრა, არა ვფარავო!” რა თქმა უნდა, ქება აქ ძაგების
მნიშვნელობით გამოიყენებოდა და ეპიგრამას დაცინვით ელფერს აძლევდა.
,,გამოცანებში” ილიამ დასცინა ქართველი საზოგადოების წარმომადგენლებს, რომლებმაც
საქართველოში ჩამოსულ რუსეთის იმპერატორ ალექსანდრე II-ს უნივერსიტეტის ნაცვლად
კადეტთა კორპუსის გახსნა მოსთხოვეს. პოეტმა გაკიცხა გრ. ორბელიანიც, რომელსაც,
სხვათა მსგავსად, საყვედურობდა ეროვნული საქმეებისადმი გულგრილობას:
,,მოხუცია იგი ჯმუხი,
პირად ბადრი, ტანდაბალი,
საქმით წმინდა გულმხურვალე,
სიტყვატკბილი, ჭკვამაღალი.
 ძველთაგანა ეგღა დარჩა
გრძნობით სავსე, გონიერი,
მაგრამ გაუბედავია,
თუმცა უყვარს თვისი ერი.
ის ძველის და ახლის შუა
შემაერთავი ხიდია,
მაგრამ ამ კარგსაც ქვეყანა
ზოგჯერ ფეხებზედ ჰკიდია”.

ბალადა პროვანსული სიტყვაა და ცეკვას ნიშნავს. ამ სიტყვით აღინიშნებოდა იტალია-

საფრანგეთის საზღვარზე მდებარე პროვინცია პროვანსის მწყემსების ცეკვა, რომელსაც თან
ახლდა მუსიკა და სასიმღერო ტექსტი. თანდათან ბალადას ჩამოსცილდა ცეკვა, მუსიკა და
დარჩა მხოლოდ ლექსი. ბალადის საწყისებს მკვლევრები ეძებენ მითოლოგიაში, შუა
საუკუნეების საგმირო ეპოსსა და რეალურ ისტორიულ მოვლენებში. ბალადის გენეზისი
უნდა უკავშირდებოდეს საზაფხულო რიტუალებს. ტექსტის შესრულებაც თავიდან
რიტუალური ყოფილა. პოეტური კულტურის თვალსაზრისით, ჯერ კიდევ დაუხვეწავ,
ფრაგმენტული ხასიათის, მცირე ზომის ლექსებს დართული რეფრენები, მკვეთრი
ამოძახილები ცეკვის რიტმთან ორგანულად აკავშირებდა, ხოლო შემდგომ ხალხური
სიმღერა თანდათან ჩამოსცილდა ცეკვას, რეფრენმაც თავისი პირვანდელი დანიშნულება
დაკარგა, დასუსტდა და გაქრა ან სტროფის უბრალო დანამატად იქცა. ბალადას ეპიკურთან
აახლოებს სიუჟეტური წყობა და პერსონაჟი, ხოლო ლირიკულთან_თხრობის ინტიმი. მისი
მთავარი თვისებაა ამბის ლირიკული თხრობა. ბალადის შინაარსი მრავალფეროვანია. ის
შეიძლება იყოს ისტორიული, ფილოსოფიური, საგმირო-სარაინდო, პატრიოტული,
ფილოსოფიური, სატრფიალო.
ყველა თხრობითი შინაარსის მქონე ლექსი ბალადად ვერ ჩაითვლება, თუკი მასში არ
იქნება დრამატული სიტუაციები. ფრანგული ხალხური სიმღერების მკვლევარი ჟ. ტიერსო
ერთმანეთისაგან განასხვავებს ბალადის ორ ტიპს: 1. სიტყვა ,,ბალადის” ეტიმოლოგიური
მნიშვნელობის შესაბამის ლექსს, რომელიც უკავშირდება ცეკვას და 2. თხრობითი
შინაარსის მძაფრსიუჟეტიან ნაწარმოებს, რომელიც უფრო მეტად შეესაბამება ბალადის
დღევანდელ განსაზღვრებას.
ძველ ბალადაში, ჩვეულებრივ, მოთხრობილი იყო უიმედო სიყვარულის, შურისძიებისა და
სხვა მძაფრი დრამატული შინაარსის ამბავი. მომდევნო საუკუნეებში ბალადა გავრცელდა
ევროპის სხვა ქვეყნების ლიტერატურაში. ის უაღრესად პოპულარული ჟანრი იყო
რომანტიკოსებთან.
ინგლისში ბალადა გავრცელდა XVIII_XIX საუკუნეებში. ჰქონდა მკაცრი სტროფიკა,
ფანტასტიკური, ლეგენდურ-ისტორიული ან საყოფაცხოვრებო სიუჟეტი. გერმანული
ბალადა ჩამოყალიბდა, როგორც ლირიკულ-ეპიკური მცირე პოემა, თქმულებების,
ლეგენდების ან ანტიკური მითების სიუჟეტზე. საუცხოო ბალადებს წერდნენ ჰაინე, ფალკე,
მაიერი. განსაკუთრებით აქტუალური იყო ლორელაის თემა:
,,უკვე ბნელა, უკვე ცივა, ნისლი სუდრავს თვალთა ხედვას,
რას დახვალ და გულს რა სევდა გიტრიალებს ტურფა მხედარს?
ტყე დიდია, შენ მარტო ხარ, დუმილია ზარდამცემი,
შვენიერო პატარძალო! დაამშვენე სახლი ჩემი!
დიდი არის მამაკაცთა მზაკვრობა და ცბიერება,
სევდამ დასცა და გატეხა ჩემი გულის ძლიერება.
ფუჭად მიხმობს შენი ბუკი, არა მჯერა შენი ფიცი!
ო, ვაჟკაცო, გამეცალე! მე ვინა ვარ,შენ არ იცი!
მხიბლავს შენი ნორჩი ტანი, თითქოს ზეცით ჩამოსული,
დარახტული მერანი და სილამაზე ჯადოსნური;
გიცან_ღმერთო, შემეწიე, დღე მომელის სწორედ ავი!
მშვენიერო, შენ ხარ სწორედ ჯადოქარი ლორელაი?
მართალს ამბობ, ქარაფზეა აზიდული კოშკი ჩემი,
და ეხლება ღრმა რაინი ციხის ფუძეს ზვირთთა ცემით,
უკვე ბნელა, უკვე ცივა, ქარმა თავი აიწყვიტა,
ვერასოდეს ვეღარ გახვალ მეტად შენ ამ შავი ტყიდან!
(ფონ აიხენდორფი ,,ლორელაი”)
ამ ბალადაში დიალოგის ფორმაა გამოყენებული, რაც ზოგჯერ დამახასიათებელია
ბალადის კომპოზიციისათვის.
რუსული ბალადა ლირიკულ-ეპიკური ხასიათისაა, სიუჟეტურად ისტორიულია
ან_საყოფაცხოვრებო.
ქართულ ხალხურ პოეზიაში ბრწყინვალე ბალადები არსებობს. ,,ლექსი ვეფხისა და
მოყმისა”, ,,ჯარჯის ბალადა,” ,,თავფარავნელი ჭაბუკი,” ,,შემომეყარა ყივჩაღი,” ,,ია
მთაზედა”_ ქართული ფოლკლორის საუკეთესო ნიმუშებია. ქართულში სარაინდო და
საგმირო თემატიკა ხშირად ერთმანეთს ერწყმის. ასე მაგალითად,D ,,ჯარჯის ბალადა”
მოგვითხრობს მონადირის ვაჟკაცურ შემართებაზე, მის დაღუპვასა და დატირებაზე. ამბავს
ერწყმის თხრობის ინტიმი და ლირიზმი:
კლდე, ჯიხვთა გადანაფრენი, რო ნახო გაგიკვირდება,
იმათ ნაწოლსა, ნადგომსა თოლი არ მაეკიდება.
 ფეხ რო მაუსხლტეს ტიალსა, კლდეზე რქით დაეკიდება,
იმათ მიმყოლსა ვაჟკაცსა რა კარგი წაეკიდება.
ჯარჯი ჩახედავს ჯიხვებსა, რა მშვენიერნი წვანანო,
რქა რქაზე გადაუხვევავ, ანგელოზებსა ჰგვანანო.
ჯარჯივ, ნუ მისდევ ჯიხვებსა, მოგინელებენ ტიალნი!
არ დაიჯერა ჯარჯიმა, სხვაც ბევრ მამცდარა ჭკვიანი!
ჩამაუქადლა ვაჟკაცმა ხირიმი სპილოსძვლიანი.
წინ ჯიხვთა, უკან ჯარჯიმა კლდეზე გადიღეს გრიალი.
არხალოს ჭალას ჩაცვივდნენ, ორხაოს პერანგიანი,
ჩაბანოს ჭალას გავარდა მოყმე ფეხწრიაპიანი.
ამაიტანეს მამკვდარი, ტირის ქალი და რძალია,
შამააწვინეს კარზედა კლდის დაფლეტილი ტანია,
გადაგლეჯილი თავ-პირი, ყორნის დათხრილი თვალნია,
სახსოვრად ჯარჯის საფლავზე დააკრეს ჯიხვის რქანია,
ერთ გვერდზე თოფი სიათა, მეორე გვერდზე ხმალია,
ზედ დააწერეს წერილი: ,,ჯარჯი ჯიხვთაგან მკვდარია!”
ქართულ ლიტერატურაში ბალადის ნიმუშებია ი. ჭავჭავაძის ,,ბაზალეთის ტბა”, მ.
ლებანიძის ,,თამარ, თუში და ჭრელი დანა,” ,,ფოცხვერი”.

ლირიკული პოემა ლირიკულ-ეპიკური ჟანრია. მისი არსებითი ნიშანია არა

თვითმოვლენის წარმოსახვა, არამედ_მისი ლირიკული აღწერა, შეფასება- დახასიათება.
ამიტომ ლირიკულ პოემას არც სიუჟეტური დინამიკა აქვს და არც პერსონაჟი ჰყავს. მისი
მთავარი სათქმელი ლირიკული გმირის სახით ვლინდება. ლირიკული პოემაა ი. ჭავჭავაძის
,,აჩრდილი”, რომელშიც პოეტს საქართველოს თანამდევი უკვდავი სული ვეება აჩრდილის
სახით ეცხადება. მათ შორის იმართება საუბარი ქვეყნის წარსულზე, აწმყოსა და
მომავალზე. ფაქტობრივად ავტორი ესაუბრება ლირიკულ გმირს, რომლის აზრები
საქართველოს მძიმე მდგომარეობას დასტრიალებს.
სტრუქტურული თვალსაზრისით ლირიკული პოემები იყოფა ორ ძირითად ჯგუფად:
ერთხმიან და ორხმიან პოემებად. ერთხმიანი პოემა მონოლოგია, გმირის ან ავტორის
აღსარებაა. მაგალითად, ო. ჭილაძის პოემა ,,ადამიანი გაზეთის სვეტში”, რომელიც
მთლიანად ჯარისკაცის მონოლოგს წარმოადგენს. ზოგჯერ ეპიკური ელემენტი ჩასმულია
ლირიკული პოემის შუაში, ამ შემთხვევაში ლირიკული და ეპიკური ელემენტები ერწყმის
ერთმანეთს. მკითხველზე ზემოქმედებას ახდენს არა ეპიკური დანართი, არამედ_
ლირიკული, გმირთა განსჯა.
 ლირიკული პოემა ზოგჯერ შეიცავს ისეთ მონაკვეთებს, რომლებსაც ერთი შეხედვით
არაფერი აქვთ საერთო, გარდა სათაურიდან გამომდინარე იდეისა. მწერლის სათქმელი
იშლება სხვადასხვა ვარიაციად და ყალიბდება დამოუკიდებელ ნაწილებად. მაგალითად, ტ.
ჭანტურიას ,,თიხის სამი ფირფიტა’’. ამ თხზულების ნაწილების შემკვრელი თემაა
უსასრულობის განცდა და მარადიულობასთან ჭიდილი.
ლირიკული პოემა XIX საუკუნეში გაჩნდა. ქართულ ლიტერატურაში მისი ნიმუშებია ი.
ჭავჭავაძის ,,აჩრდილი”. გ. ტაბიძის ,,პაციფიზმი”, შ. ნიშნიანიძის ,,აქილევსის ქუსლი და
ფარი”, ო. ჭილაძის ,,დევებით სავსე ქუდი” და ,,მწვანე წელიწადი”, ბ. ხარანაულის ,,ხეიბარი
თოჯინა”.

ბიოგრაფიული რომანი შედარებით ახალი ლიტერატურული მოვლენაა. მასში

უმთავრესად რომელიმე გამოჩენილი პიროვნების მთელი ცხოვრების გზაა წარმოდგენილი.
ბიოგრაფიული რომანები ეყრდნობა რეალურ, დოკუმენტურ მასალას, მაგრამ მწერალი აქაც
გვერდს არ უვლის ფანტაზიას. ასეთი რომანებია: ს. ცვაიგის ,,მარიამ სტიუარტი”, კ.
გამსახურდიას ,,გოეთეს ცხოვრების რომანი”, ლ. ასათიანის ,,ცხოვრება აკაკი
წერეთელისა”და სხვ.

მემუარები ტერმინი მომდინარეობს ლათინური მემორია-დან და ნიშნავს მოგონებას. ეს

არის ეპიკურ-დოკუმენტური ჟანრის ნაწარმოები, რომელიც ეყრდნობა კონკრეტული პირის
ჩანაწერებს, მოგონებებს რეალური ფაქტებისა და მოვლენების შესახებ, ამიტომ ის
მნიშვნელოვნად განსხვავდება ავტობიოგრაფიისაგან, რადგან მოვლენათა მდინარებას არ
ახასიათებს ქრონოლოგიური თანმიმდევრობა. თხრობის ფორმითა და ასახული მასალის
მოწოდებით მემუარები უახლოვდება დღიურს. მასში ორი მხარეა საყურადღებო: 1.
მწერლის პიროვნული, ავტობიოგრაფიული მომენტის წინ წამოწევა, რომლითაც
შესაძლებელი ხდება ავტორის ცხოვრებისეული მომენტების დაწვრილებით გაცნობა და 2.
საერთო საზოგადოებრივი ამბების, ეპოქის ხასიათის, ისტორიული შემთხვევების,
საზოგადოებრივი აზრის განვითარების აღწერა, რომლის უშუალო მონაწილეც ზოგჯერ
თვით ავტორია. ამიტომ ისტორიული რეალობის აღსადგენად და სინამდვილის
დასადგენად მნიშვნელოვანია მემუარები, თუმცა ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ სუბიექტური
ფაქტორი აქ უფრო მეტია, ვიდრე_ ნარკვევში. მემუარული ლიტერატურაა: სენ-სიმონის
,,მემუარები”, დ.კლდიაშვილის ,,ჩემი ცხოვრების გზაზე”, შ. დადიანის ,,რაც გამახსენდა”.

მოგზაურობა ისეთი დოკუმენტურ-ეპიკური ჟანრია, რომელიც მხატვრულად ასახავს

მოგზაურობის დროს მიღებულ შთაბეჭდილებებს და დოკუმენტურად აღწერს ავტორის
მიერ ნანახ მხარეთა რელიეფს, კლიმატს, გვაწვდის ცნობებს ქალაქისა თუ ადამიანთა
ცხოვრებისა და ზნე-ჩვეულებების შესახებ. ასეთი თხზულებები ძირითადად
ეთნოგრაფიულ-ისტორიული თვალსაზრისითაა საყურადღებო. მაგალითად, ცნობილია თ.
სახოკიას მოგზაურობანი საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში. მეორე სახეობაში კი
მოგზაურობა გამოყენებულია ფონად, ერთგვარ მხატვრულ ხერხად, რომელსაც მწერალი
თავისი იდეალების განსახორციელებლად იყენებს. მოგზაურული ჟანრის თხზულებებია
ჰეროდოტეს, პლინიუსის, სტრაბონის ისტორიულ-გეოგრაფიული ნაწარმოებები. ასევე:
ლორენს სტერნის ,,სენტიმენტალური მოგზაურობა”, ალ. დიუმას ,,მოგზაურობა
კავკასიაში”, ალ. პუშკინის ,,არზრუმს მგზავრობა 1829წ. ლაშქრობის დროს”, ს-ს.
ორბელიანის ,,მოგზაურობა ევროპაში”, ალ. ჭავჭავაძის ,,მოგზაურობა პეტერბურღამდის”, ი.
ჭავჭავაძის ,,მგზავრის წერილები.”

დღიურები არის ავტორის მიერ ყოველდღიური ან პერიოდული ჩანაწერი. Dდღიური

პირველ პირში იწერება, ისე როგორც ავტობიოგრაფია და მემუარები. ის ქრონოლოგიური
სიზუსტით, დღეების თანმიმდევრობის ჩვენებით ასახავს ავტორის მოქმედებას, სულიერ
მდგომარეობას. ამ ჟანრის ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო სენტიმენტალისტურმა
მიმდინარეობამ. ავტორი არაა შებოჭილი რაიმე თემატური ან კომპოზიციური
აუცილებლობით. ის უშუალოდ გადმოსცემს აზრებსა და ემოციებს. ქართულ
ლიტერატურაში დღიურების ნიმუშია ჭ. ლომთათიძის ,,დღიურები”, ცნობილია ანა
ფრანკის ,,დღიურები”, ან ფილიპის ,,დრო სუნთქვასავით გარდასული”.
დღიურებს აქვთ მეორე ფუნქციაც, ამ შემთხვევაში დაკარგულია მისი ჟანრული
დამოუკიდებლობა. დღიურები ერთ-ერთ დეტალადაა ჩართული ვრცელ ეპიკურ
თხზულებაში. ის შეიძლება იყოს ლიტერატურული გმირის სულიერი მდგომარეობის
გადმოსაცემი საშუალება, ასეთი ხერხი აძლიერებს მკითხველისეული აღქმის უშუალობას,
ხელს უწყობს გმირის შინაგან სამყაროსთან დაახლოებას. კ. გამსახურდიას რომანში მათი
ნიმუშია თარაშ ემხვარის დღიურები.

ფარსი მცირე ფორმის კომიკური დრამატული ჟანრია, რომელიც ჩაისახა საშუალო

საუკუნეებში. ფარსი ნიშნავს შერევას. ტერმინი წარმომდგარია ფრანგული ფარცე_დან, რაც
ნიშნავს ,,ვჩურთავ, ვტენი”. მას საფუძვლად დაედო მხიარული საკარნავალო თამაშობები.
XIV-XVI საუკუნეებში ეს იყო დასავლეთევროპული ხალხური კომედია, რომელსაც სატირული
მიმართულება, რეალისტური კონკრეტულობა და ცხოველმყოფელი აზრი, არაიშვიათად
უხამსობაც ახასიათებდა. ფარსი აგებულია უბრალო ინტრიგაზე, რომელიც შემთხვევითი
და გარეგნული ხასიათისაა. მთავარი აქცენტი გადატანილია ყოფისა და ზნე-ჩვეულებების
მკვეთრი სურათების ჩვენებაზე. ამ ჟანრში გამოხატული ცხოვრების მოვლენები შეფერილია
დაუჯერებელი ელფერით, რასაც აძლიერებს კომიკური ალოგიზმისა და ბუფონადის
ეფექტების გამოყენება. ფარსი სწვდება ყველა სოციალურ ფენას, აყენებს ადამიანებს
კომიკურ სიტუაციაში და ამ სახით აჩვენებს ნაკლოვანებათა ანტისაზოგადოებრივ ხასიათს.
რამდენადაც ფარსის კომიზმი თავისი ბუნებით გარეგნულია, ხშირად ის ემყარება ყველაზე
პრიმიტიულ ხერხებს, როგორიცაა კლოუნების ქმედებები. ერთ-ერთი მხატვრული
საშუალება ფარსში კომიკური სიტუაციის შესაქმნელად პერსონაჟის ფიზიკური გარეგნობაა.
ფარსის იდეურ ღირებულებას განსაკუთრებით ადიდებდა სატირის სოციალური პათოსი.
პერსონაჟების უმრავლესობა, როგორც მოარული ფიგურები, საუკუნეების მანძილზე
ვრცელდებოდა სხვადასხვა ხალხის მწერლობაში და ქმნიდა ნიღბების გალერეას,
რომელშიც თავმოყრილი იყო ამა თუ იმ საზოგადოებრივი ფენისათვის დამახასიათებელი
ზოგადი ხასიათები, მაგალითად, ტრაბახა ჯარისკაცი, მექრთამე მოსამართლე, ცრუ
სწავლული, ანჩხლი ცოლი, ბედოვლათი ქმარი და სხვ. ფარსის მთავარი პერსონაჟი
აუცილებლად გაქნილი და გაიძვერა უნდა ყოფილიყო. იგი ხელს უწყობდა მოქმედების
განვითარებასა და კომიკური სიტუაციის შექმნას. ფარსი თემატურად მრავალფეროვანი იყო
და ეხებოდა საზოგადოებრივ საკითხებსა და ოჯახურ ინტრიგებს. ეს ჟანრი ხანმოკლე
აღმოჩნდა. მან თანდათან დაკარგა შემეცნებითი მნიშვნელობა და XVI საუკუნის ბოლოს,
როგორც დამოუკიდებელმა ჟანრმა, შეწყვიტა არსებობა, თუმცა მან საკმაო როლი
შეასრულა დასავლეთ ევროპის კომედიის განვითარებაში. ფარსის ელემენტები გაითქვიფა
სხვა დრამატულ ჟანრებში. ფარსის მხატვრული ხერხები ფიქსირდება რ. ერისთავის
პიესებში, ა. ცაგარლის კომედიაში ,,რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ”. ფარსის გამოძახილი ისმის
უ. შექსპირის კომედიებში, მ. სერვანტესის ინტერმედიებში. ფარსის ტრადიცია აღდგენილია
ბ. ბრეხტის სატირულ პიესებში. ბუფონადის ხერხები კი დღემდე შემორჩენილია საცირკო
კლოუნადაში.

ტრაგედია. ყველაზე უძველესი დრამატული ჟანრები არის ტრაგედია და კომედია.

ორივე წარმოიშვა ძველი საბერძნეთის თეატრალური სანახაობებიდან, რომლებიც
უკავშირდებოდა ღვთაება დიონისეს მისტერიებს_დიონისიებს. ბერძნული მითოლოგიის
მიხედვით, უზენაესი ღვთაება ზევსი გაუმიჯნურდა მოკვდავ ქალს ზემელეს, რომელიც
დაფეხმძიმდა. ეჭვიანობით განრისხებულმა ზევსის მეუღლემ ღვთაება ჰერამ დაარწმუნა
ზემელე, რომ, თუ ის ზევსს ნამდვილად უყვარდა, იგი ნამდვილი სახით უნდა სჩვენებოდა
ქალს. ზევსი ჭექა-ქუხილის სახით მოევლინა ზემელეს და უნებურად დაწვა ის. მაგრამ მან
ფერფლიდან აიღო ემბრიონი და წვივში შეინახა. ასე დაიბადა დიონისე. ჰერას შურისძიების
წყურვილი არ ასვენებდა და დიონისე დააგლეჯინა ტიტანებს. ზევსმა გადაყლაპა შვილის
მფეთქავი გული და ხელმეორედ შვა იგი. დიონისე ღვინისა და თრობის ღვთაება იყო. მისი
სადიდებელი მისტერიები წელიწადში ორჯერ იმართებოდა_შემოდგომაზე, ღვინობის
პერიოდში და ადრე გაზაფხულზე. საშემოდგომო რიტუალს ერქვა ტრაგედია (ტრაგოს_თხა,
ოდა_სიმღერა), რადგან თხა დიონისეს სამსხვერპლო ცხოველი იყო, ამ დღესასწაულზე
დასტიროდნენ დაგლეჯილ დიონისეს. რთვლის დროს დაკლავდნენ თხას, სისხლს ვენახს
მიასხამდნენ, ხოლო ტყავისაგან ტიკს აკეთებდნენ. გაზაფხულზე კი, რადგან ტიკში ღვინო
იყო ჩასხმული (ე.ი. დიონისემ ახალი სიცოცხლე შეიძინა), ზეიმობდნენ დიონისეს აღდგენას.
“კომეო დიოს” ნიშნავდა საზეიმო მსვლელობას. მოგიანებით რომის სენატმა აკრძალა
დიონისიები და ამ რიტუალებმა ამფითეატრში გადაინაცვლა. ასე წარმოიშვა ტრაგედია და
კომედია, ძვ.წ. V საუკუნეში.
ტრაგედია გვიჩვენებს ტრაგიკულ კოლიზიას, ხასიათებს, გმირის შეურიგებელ ბრძოლას
და მის კატასტროფულ მარცხს. ამ ჟანრმა განვითარების რთული გზა გაიარა ძველი
ტრაგედიიდან ახალ ტრაგედიამდე. ძველი ტრაგედიის დამახასიათებელი თავისებურებაა
კონფლიქტი_მძაფრი წინააღმდეგობა, რომელიც ბუნებრივად იბადება კაცობრიობის
განვითარების პროცესში. შინაგანი კონტრასტები წარმოშობს ისეთ ადამიანებს, რომლებიც
თავდადებით იბრძვიან მაღალი ზნეობრივი პრინციპებისა და სიმართლის დასაცავად.
ძველი ტრაგედიის მთავარი მოქმედი გმირი, ისე როგორც ეპოპეისა, აუცილებლად იყო
მეფე, მეფის შვილი ან მეფესთან დაახლოებული არისტოკრატია. ძველ ტრაგედიას
ახასიათებდა ბედისწერის პრინციპი_ გმირი ებრძოდა ფატუმს, მისი იდეალები
ეწინააღმდეგებოდა სინამდვილეს და ის აუცილებლად უნდა დაღუპულიყო, მაგრამ მისი
თავგანწირვა მნახველში იწვევდა თანაგრძნობასა და თანატანჯვას. ძველ ტრაგედიას
ახასიათებდა ე.წ. ,,სამი ერთიანობის”პრინციპი (ადგილის, დროისა და მოქმედების
ერთიანობა), ძველ ტრაგედიაში მონაწილეობდა გუნდი (ქორო) და დაუშვებელი იყო
კომიკური ელემენტი.
 ანტიკური ტრაგედია ეძღვნებოდა გმირებისა და ღმერთების საბედისწერო შერკინებას და
მაყურებელს აზიარებდა დიდ ემოციასთან, იწვევედა ერთიან ღრმა განცდას. არისტოტელე
მიუთითებდა, რომ ტრაგედია მაყურებელში იწვევდა უძლიერეს შინაგან კონფლიქტს,
აფექტებს, რომლებისგანაც თავისულდებოდნენ კათარზისის გზით. ძველ ტრაგედიებს
წერდნენ სოფოკლე, საფო.
არაჩვეულებრივია ძველი ტრაგედია ,,ოიდიპოს მეფე”. მთავარი გმირი, ჯერ კიდევ
დაბადებამდე ულმობელი ბედისწერის მსხვერპლი ხდება: მან უნდა მოკლას მამა და
ცოლად შეირთოს დედა. ასეთია ფატუმის გადაწყვეტილება, ოიდიპოსის მამა ცდილობს წინ
აღუდგეს ყოველივეს და მსახურს დაავალებს მოკლას ბავშვი. თუმცა ბედისწერას ვერაფერი
შეაჩერებს და ოიდიპოსი გადარჩება. მას იშვილებენ. დავაჟკაცებული უფლისწული
შეიტყობს თავისი უცნაური და საშინელი ბედის შესახებ და გადაწყვეტს, აღარასოდეს
დაბრუნდეს შინ. მან არ იცის, რომ მისი გამზრდელები ნამდვილი მშობლები არ არიან.
თითქოს ბედისწერა აღარ ასრულდება. ოიდიპოსი ბედმა თებეში, მშობლიურ ქალაქში
მიიყვანა. იქ ორთაბრძოლაში მოკლა თებეს მეფე_მამამისი, ისე, რომ არც კი იცოდა ვის
უსწრაფებდა სიცოცხლეს. როცა თებეს მტერი შემოესია, ოიდიპოსმა იხსნა ქალაქი. თებეს
არეოპაგმა (კრებამ) ოიდიპოსი მეფედ აირჩია და დედოფალიც მისი ცოლი გახდა. ასრულდა
ბედისწერის განჩინება. როდესაც ოიდიპოსმა ყველაფერი შეიტყო, თვალები დაითხარა,
რადგან სიკვდილი მისთვის შვება იქნებოდა. თვალებდათხრილი სიცოცხლე კი_ტანჯვა. ეს
ტრაგედია მკითხველზე გასაოცარ შთაბეჭდილებას ახდენს. ბედისწერის გარდაუვალობის
აუცილებლობით ასეთი საშინელი ქმედების ჩამდენი ადამიანი თვითონვე ისჯის თავს.
ოიდიპოსის ტანჯვას მკითხველიც მთელი ემოციიტ განიცდის.
ტრაგედიაში მითოლოგიური პათოსი გვიან ანტიკურ ხანაში დაიკარგა პიროვნებასა და
საზოგადოებას შორის კონფლიქტის გაჩენის შედეგად და ჩამოყალიბება დაიწყო ახალმა
ტრაგედიამ. აქ უკვე ტრაგედიამ დაკარგა ბედისწერის პრინციპი. გმირის წინააღმდეგობა და
სულიერი ტკივილები აღარ იყო დამოკიდებული ფატუმზე, აქ აღარ მონაწილეობდა გუნდი,
დიარღვა ,,სამი ერთიანობის” კანონი. ტრაგედიების შინაარსი მრავალფეროვანი გახდა. მის
მოქმედებაში გაერია კომიკური ელემენტიც.
შუა საუკუნეებში ტრაგიკული შემოიფარგლა ცოდვებისა და რელიგიური ასკეტიზმის
აუცილებლობით. რენესანსის ეპოქაში ტრაგედიამ მწვერვალს მიაღწია უ. შექსპირის
შემოქმედებაში. მისი უკვდავი ტრაგედიები “ჰამლეტი”, “რომეო და ჯულიეტა”, “მეფე
ლირი”, “ოტელო”, “რიჩარდ III” და სხვა კაცობრიობის კულტურის საგანძურში რჩებიან
როგორც განუმეორებელი თხზულებები.
გერმანულ ფილოსოფიაში ჰეგელმა დაამუშავა ტრაგედიის პრობლემები. მისი აზრით,
ტრაგიკული ხასიათები ერთდროულად უდანაშოულონიც არიან და დამნაშავენიც.
უდანაშაულო იმდენად, რამდენადაც მათ არ შეუძლიათ სამყაროს შეცვლა. დამნაშავენი კი
იმდენად, რამდენადაც პასუხს აგებენ თავიანთი ქმედებისათვის. გმირი არღვევს არსებულ
ვითარებას. ის დამნაშავეა, მაგრამ არღვევს იმიტომ, რომ ემორჩილება ბუნებრივ
სურვილებს და მათ შორის, უპირველესს_პიროვნების თავისუფლებას. ფ. ნიცშემ
ტრაგედიის წარმოშობა დაინახა დიონისური და აპოლონური საწყისების ჭიდილში, ხოლო
ტრაგიკული მას ესმის, როგორც ხელოვნებაში ირაციონალური, ქაოტური საწყისის
განხორციელება. ეგზისტენციალისტების აზრით, კონფლიქტი ტრაგედიაში დაუძლეველია
და უკავშირდება ადამიანის სასოწარკვეთილებას, ადამიანური ყოფის უაზრობასა და
აბსურდს.
ბოროტებასთან ბრძოლაში ტრაგედიის გმირი გაივლის ფიზიკური და სულიერი გამოცდის
რთულ ფაზებს, რაც იწვევს დიდ ტანჯვას, წამებასა და ხშირად სიკვდილსაც. ტრაგიკული
გმირი ყოველთვის მაყურებლის ან მკითხველის თანაგრძნობითაა გარემოსილი. ყველაზე
მკვეთრად ეს ვლინდება პიესის ფინალში, როცა გმირის მისწრაფებები და მიზნები
მარცხდება.

კომედია, როგორც აღვნიშნეთ, ტრაგედიასთან ერთად ძვ. წ. V საუკუნეში დიონისეს

მისტერიების საფუძველზე ჩამოყალიბდა კომედია. მხიარულ მსვლელობას თან ახლდა
სასაცილო სიმღერები, რომელთა ტექსტიც ანტიკური კომედიის სათავე აღმოჩნდა.
კომედია ასახავს საზოგადოებრივი ცხოვრების მანკიერ მხარეებს, ე.წ. ,,მდარე
ადამიანებს”(არისტოტელეს ტერმინი), ყველაფერ იმას, რაც ეღობება საზოგადოების
წინსვლას. მაგრამ ეს ყველაფერი ნაჩვენებია სასაცილო თვისებათა მიხედვით, კომიკური
სიტუაციებისა და ხასიათების სახით. კომედიის ეს თვისება დასტურდება ანტიკური
დროიდან დღემდე. ჯერ კიდევ ძველი ბერძენი კომედიოგრაფი არისტოფანე დასცინოდა
მაშინდელი ათენის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ცხოვრების მანკიერებას. იუმორისა და
სატირის საშუალებით კომედიაში მხილებულია ცხოვრებისეული სიმახინჯე. მანკიერება
სიცილის დონეზეა. სიცილი აქ გამარჯვებული გმირის როლში გამოდის, რომელიც
ათავისუფლებს მკითხველს წარმოდგენილი მანკიერებებისაგან და ამკვიდრებს ჯანსაღი
ცხოვრების საწყისებს.
განვითარების მთელ მანძილზე კომედიის ჟანრული მოდიფიკაცია ორი გზით წარიმართა:
უხეში იუმორისა და უწმაწური ხუმრობიდან ნატიფი ფსიქოლოგიური იუმორისა და
ინტელექტუალური ირონიისაკენ, წმინდა სახის კომიზმიდან ცრემლნარევი სიცილისაკენ.
კომედია უარყოფის უარყოფის გზით განამტკიცებს დადებით იდეალს. ძალიან დიდი
მნიშვნელობა აქვს სინამდვილის რომელიმე ფაქტს რომელი კუთხით მიუდგება
დრამატურგი. კომედიაში მანკიერება უარყოფილია სიცილის საშუალებით. სიცილი აქ
კრიტიკის ფორმაა. ამავე დროს, როგორც ყოველგვარი სასაცილო არ შედის კომიკურის
სფეროში, ასევე ყველანაირი კომიზმი ვერ განსაზღვრავს კომედიის ჟანრულ სპეციფიკას.
კომიკური სიტუაციები არსებობს ტრაგედიასა და დრამაშიც, მაგრამ ისინი ისევე ვერ
არღვევენ ამ ჟანრთა საზღვრებს, როგორც ტრაგიკული და სერიოზული ელემენტები
კომედიის ჟანრობრივ თავისთავადობას. სიცილი კომედიაში კონფლიქტებისა და
ხასიათების განვითარების პროცესის აუცილებელი, არსებითი თვისებაა. მაშასადამე,
კომიკური აქ დომინანტურია და გვევლინება სიტუაციათა გარკვეულ სისტემად.
მოცულობით კომედია 2-3 მოქმედებისაგან შედგება. მას არ ახასიათებს გრძელი
მონოლოგები. მოქმედება სწრაფად ვითარდება. მოქმედების განვითარება ააშკარავებს
გმირის უარყოფით მხარეებს და იგი მაყურებლის თვალში სულ უფრო და უფრო სასაცილო
ხდება.
 კომიკური ხასიათები უმეტესად მშიშრები და გაუბედავები არიან, მათი წარმატება კი
დროებითი ხასიათისაა. მათთვის არ არსებობს მაღალი ადამიანური მიზნები, სიტუაციათა
განვითარება კი მხიარულ დასასრულს, მშვიდობიან ფინალს გულისხმობს. მანკიერება რომ
კომედიაში დაუძლეველ ძალად წარმოდგეს, მაშინ სასაცილოც აღარაფერი იქნება, რადგან
ის, რაც საშიში და ძლიერია, სიცილს ვერ გამოიწვევს, ვერ შექმნის კომიკურ სიტუაციებს. ეს
არ ნიშნავს, თითქოს კომედია უწყინარ მანკიერებას გამოხატავს. ყველა მანკიერება საერთო
ჯამში ბოროტებიდან იღებს სათავეს, რადგან ეწინააღმდეგება კაცობრიობის ნათელ
იდეალებს. ეს კარგად შეიძლება დავინახოთ მოლიერის ,,ტარტიუფში”, გოგოლის
,,რევიზორში”, ბომარშეს ,,ფიგაროს ქორწინებაში”, პ. კაკაბაძის ,,ყვარყვარე თუთაბერში.”
კომედიაში განასხვავებენ ორ სახეობას: მდგომარეობისა და ხასიათების კომედია.
მდგომარეობის კომედია კომიკურად წარმოგვიდგენს მდგომარეობას, ე. ი. აქ ისეთი
სიტუაციებია წარმოჩენილი, რომლებიც კონფლიქტებისა და ხასიათების განვითარების
უშუალო შედეგს არ წარმოადგენს. ასეთი კომედიისათვის გარეგნული კომიზმია
დამახასიათებელი. ხასიათები კი სქემატურია და ინდივიდუალობას მოკლებული.
ხასიათების კომედია უფრო ღრმაა. ის ეფუძნება ხასიათების განვითარებას, რომლებიც
გამოკვეთილია და გარემოსთან მიმართებით ვლინდება, თუმცა უნდა ითქვას, რომ ასეთი
გამიჯვნა მაინც პირობითია.
გ. ერისთავის კომედია ,,გაყრა” იყო პირველი კომედია, რომელიც დაიდგა 1850 წელს
თბილისში აღდგენილ თეატრში. ,,გაყრა” სწორედ ხასიათების კომედიაა. ძმები
დიდებულიძეები იყოფიან. თავისთავად ეს ფაქტი ანუ მოქმედება არაა სასაცილო, მაგრამ
თითოეული ძმის მოქმედება, მათი მოსაზრებები და მთლიანად ნატურა სიცილის მიზეზს
წარმოშობს. დრამატურგს აქ კომიკური ხასიათები აქვს დამუშავებული.

დრამა, როგორც ჟანრი, გაცილებით გვიან ჩამოყალიბდა, ვიდრე ტრაგედია და კომედია.

ის აღმოცენდა XVIII საუკუნის ევროპაში და მისი წარმოშობა განაპირობა ე. წ. მესამე წოდების
გაჩენამ. მისი ძირითადი პერსონაჟები უტიტულო, მაგრამ მაღალი მორალური ღირსების
ადამიანები არიან. დრამის ასახვით-ესთეტიკური სპეციფიკური ნიშნები დაამუშავეს დენი
დიდრომ (,,უკანონო შვილი”) და გოტჰოლდ ეფრაიმ ლესინგმა (,,ნათან ბრძენი,” ,,ემილია
გალოტი”, ,,მინა ფონ ბარჰელმი”), რომლებმაც შექმნეს ამ ჟანრის თეორიაცა და პირველი
კლასიკური ნიმუშებიც.
დრამის ჟანრობრივი სპეციფიკის შესახებ აზრთა სხვადასხვაობაა. ზოგი მკვლევარი
მიიჩნევს, რომ დრამა ტრაგედიისა და კომედიის უბრალო შერწყმის შედეგია, ამიტომ მას
ჟანრული თავისთავადობა არ გააჩნია. მაგრამ ეს განმარტება არ არის საკმარისი, რადგან,
დრამის სინთეზური საწყისის მიუხედავად, ჩამოყალიბდა ჟანრული საზღვრები, რამაც
გამიჯნა დრამა ტრაგედიისა და კომედიისაგან. ეს ჟანრი ასახავს ყოველდღიური ცხოვრების
მომენტებს, ადამიანთა ოჯახურ და საზოგადოებრივ კონფლიქტებსა და წინააღმდეგობებს.
დრამის პერსონაჟები აქტიურად მონაწილეობენ ცხოვრების კოლიზიებში, ზოგჯერ
იღუპებიან კიდეც. ისინი იდეალების სიღმითა და თავგანწირვით ვერ ადიან ტრაგედიის
მოქმედ პირთა დონემდე, ამიტომ მოქმედება შეიძლება იყოს დაძაბული, მაგრამ არა ისეთი
ტრაგიზმის, მძაფრი გრძნობებისა და თანატანჯვის გამომწვევი, როგორც ეს ტრაგედიაში
ხდება. დრამის გმირის იდეალი შეიძლება არ იყოს მაინცადამაინც ზოგადსაკაცობრიო,
მაგრამ მისი სულისკვეთება მაინც იწვევს თანაგრძნობას, რადგან დრამა ეპოქების
კვალდაკვალ გამოხატავს საზოგადოებისათვის მტკივნეულ პრობლემას. გმირის ქმედება
ჩვეულებრივია. ის დამახასიათებელია ,,არარჩეულთათვის.” კონფლიქტიც შესაბამისად
ჩვეულებრივი ცხოვრებისეული ფაქტია. ვ. ჰიუგო წერდა, რომ დრამის თავისებურება მის
რეალურობაში იხატებოდა. ეს, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს, რომ კომედიისა და ტრაგედიის
კოლიზიები ცხოვრებისეული არ იყოს, მაგრამ ამ თხზულებებში განსაკუთრებულად
აქცენტირებულია მათი ჟანრული მახასიათებელი. ე.ი. ტრაგედიაში ტრაგიკულია
მოქმედების ცენტრი, კომედიაში კი_კომიკური. დრამაშიც არის კომიკური ელემენტები,
მაგრამ სასაცილო ამბების დეტალიზაცია დრამის ნორმატივი არ არის. სპეციალურ
ლიტერატურაში არსებობს ასეთი ტერმინი_,,საკითხავი დრამა”. ეს არის დიალოგის
ფორმით დაწერილი მხატვრული ნაწარმოები, რომელიც არაა განსაზღვრული
გასცენიურებისათვის. დრამა საკმაოდ ეფექტური აღმოჩნდა ისტორიული თემატიკის
თვალსაზრისით. ქართულ ლიტერატურაში დრამის მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ
პ. კაკაბაძის ,,სამი ასული”, ლ.თაბუკაშვილის ,,მერე რა, რომ სველია სველი იასამანი”, ე.
ეგაძის ,,ათვინიერებენ მიმინოს”, ა. მორჩილაძის ,,ფალიაშვილის ქუჩის ძაღლები”.

ვოდევილი_ეს ტერმინი მომდინარეობს ფრანგული ფრაზიდან Vოიხ დე Vირე რაც

ნისნავს ვირის ხმას. ვირი ქალაქს ჰქვია ნორმანდიაში. ან კიდევ_ Vოიხ დე Vილლე_ რაც
ნიშნავს ,,ქალაქის ხმას”. ამ ფრაზაში გულისხმობენ ქალაქის მოსახლეობის დაბალ ფენაში
წარმოშობილ კომიკურ სიმღერებს, რომელთა ადრესატები ბატონები იყნენ. ვოდევილის
სიუჟეტი მართლაც კომიკურია. მასში დაცინვით ვლინდება ისეთი კონფლიქტური
სიტუაციები, რომელთა საფუძველია დაბნეულობა, ბედოვლათობა, გონებაშეზღუდულობა,
ტრაბახი, თვითგანდიდება. ვოდევილში მთავარია მოქმედების კომიზმი. მას არ ახასიათებს
მძაფრი კოლიზია, ის ძირითადად ასახავს ყოფითი ცხოვრების წვრილმან ფაქტებს.
ვოდევილის ინტრიგა ხშირად ემყარება ანეკდოტურ, ნაკლებად დამაჯერებელ ამბებს,
რაშიაც მოხერხებულად ამოტივტივდება საზოგადოების ან ადამიანის მანკიერი
თვისებები.
კომედიისაგან განსხვავებით, ვოდევილში წარმოსახულია ისეთი კონფლიქტი, რომელიც
არ გამოირჩევა დიდი საზოგადოებრივი მნიშვნელობით. მანკიერებათა მხილებას არ
უჭირავს ისეთი ადგილი, როგორიც დამახასიათებელია ჭეშმარიტი კომედიისათვის.
ვოდევილი უბრალო ცხოვრებისეული მოვლენისა თუ ფაქტის წარმოსახვით, ყოველდრიური
წვრილმანებით იფარგლება. ამდენად, იგი არსებითად გვერდს უვლის, არ იძლევა
თანამედროვე სინამდვილის, არსებული საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მდგომარეობის
ღრმა ასახვას. ამასთანავე, სიუჟეტის განვითარების ექსცენტრულობა შერწყმულია
ყოფითობის აღწერასა და დეტალიზაციასთან.
ვოდევილის სიუჟეტი შეიძლება საკმაოდ დახლართულიც იყოს, ასევე მხატვრული
ეფექტის მისაღწევად ავტორი იყენებს ხოლმე სახის გროტესკულ წარმოსახვას,
ჰიპერბოლიზაციას. ამის გამო მაყურებლის რეაქცია ყოელთვის მხიარულია, რასაც ხელს
უწყობს ვოდევილის კიდევ ერთი ჟანრული თავისებურება_სასიმღერო სტროფები და ცეკვა.
ადრეულ წლებში ზოგი ვოდევილი პირდაპირ ცეკვით იწყებოდა, დღეისათვის უფრო მეტად
სიმღერაა გამოყენებული. ვოდევილი ყველა ქვეყნის ლიტერატურაში გავრცელდა. მის
ფიძემდებლად ითვლება სკრიბი. მან შექმნა 150-მდე ვოდევილი. რუსეთში ვოდევილი
გაჩნდა XIXსაუკუნის დასაწყისში. იქ მან შეიძინა ეროვნული და დემოკრატიული
ტენდენციები. იმავე საუკუნის დასასრულს კი ტრადიციები გაგრძელდა ა. ჩეხოვის
ერთმოქმედებიან პიესებში (,,დათვი”, ,,იუბილე”, ,,ქორწილი”), რომლებშიც აღარ არის
მუსიკა და ცეკვა.
ქართულ ლიტერატურაში ვოდევილები შექმნეს ა. წერეთელმა (,,ბუტიაობა”), რ.
ერისთავმა (,,ჯერ დაიხოცნენ, მერე იქორწინეს”), ა. ცაგარელმა (,,ვოდევილები და კიდევ
ვოდევილები”).