Araia

Araia
	Euskal Herria
	Araiako herriko plaza nagusia
Kokapena
Herrialdea	Araba
Udalerria	Asparrena
Geografia
Koordenatuak	42°53′23″N 2°18′57″W / 42.8897°N 2.3158°W
Garaiera	604 m

Araia Arabako ipar-ekialdeko herri bat da, Asparrena udalerrikoa. Asparreneko hirigune nagusia da, eta populazioaren hiru laurdenak biltzen ditu. Izan ere, 1.218 biztanle zituen 2006an. Araia aberatsa da uretan, batez ere Zirauntza ibaiaren sorburuak dakarren ur emari handiarengatik; horri esker, Miko izozki fabrikarena da herriko ekonomia jarduera nagusia (izozkigintzarako ur ugari behar baita).

Izena

Araia izena ingurukoa zen Arai (forma genitiboa) pertsona izenetik bide dator.^[1] Izan ere, izen horren lekukotasunak aurkitu dira Arabako Ilarduia eta Kontrasta herrietan.^[1] Kontrastan, zehazki, erromatarren garaiko gizonezko baten hilarrian: Araica Arai f(ilia) («Araika, Arairen alaba»).^[2]

Geografia

Ordokiaren eta mendiaren artean dago, Arabako lautadaren ipar-ekialdeko ertzean, Aratz eta Umandia mendien hegoaldeko magalean. Zirauntza ibaiak zeharkatzen du herria.

Demografia

Araiako biztanleria

Garraioa

Araba Bus sareko lineak zerbitzua ematen dio herri honi:

Araba Bus

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
5	Gasteiz (geltokia)	Gasteiz (Alas/Boulebard) • Gasteiz (Madril/Arantzabela) • Arkauti • Arkauti (Nekazaritza i.) • Arkauti (akademia) • Oreitia • Burgu • Dulantzi • Gauna • Adana • Uribarri Jauregi • Gereñu • Alaitza • Langarika • Gazeo • Agurain • Erdoña • Zalduondo • Araia (Iduia)	Araia

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu herrian:

Eskualdeko Garraioa

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
9a	Araia Agurain Erdoña	Ametzaga • Zalduondo • Galarreta • Gordoa • Arriola • Narbaxa • Luzuriaga • Zuhatzu Donemiliaga	Araia Agurain Erdoña⁠
9b	Araia Agurain Erdoña	Ametzaga • Albeiz • Ilarudia • Egino • Andoin • Ibarguren • Urabain • Durruma • Egilatz • Bikuña • Mezkia • Munain • Okariz • Opakua • Arrizala • Alangua • Egileor • Zuhatzu Donemiliaga • Luzuriaga	Araia Agurain Erdoña

Ondasun nabarmenak

Zirauntza ibaiaren sorburua: herrian, el nacedero («sorburua») esaten diote.

Andra Maria baseliza: XVIII. mendekoa da, barroko estilokoa.

Lezea: haitzulo ikusgarria, herriko gaztelanian La Lece izena duena. Izan ere, Araiako gaztelanian euskararen arrasto ugari gorde dira.

Marutegiko gaztelua: haitz baten gainean dago, eta aztarnak baino ez dira geratzen.

San Joan baseliza: XII. mendean hasia, erromaniko estilokoa dugu.

San Pedro eliza: XV. eta XVI. mendeen artean egina, herriko erdigunean dugu.

Udaletxea: Asparreneko udaletxea Araian dugu, 1771n egindako eraikina da, Herriko Enparantzan kokatua.

Iturbero frontoia: 1876koa (Arabako zaharrenetakoa).

Ajuria Urigoitia edo San Pedro Araiakoa antzinako siderurgia-fabrika (1848-1985), eta haren zentral hidroelektrikoa, 2002an berritua.

Argazki galeria

Araiako San Pedro eliza, pilotalekutik ikusia.
Asparrenako udaletxea Araian.
Ajuria jauregia.
Naturaren Interpretazio Zentroa. Ajuria Urigoitia siderurgia-fabrikaren zentral hidroelektrikoa.
Andra Mari baseliza.
Zirauntzako ur-jauzia, ibai horren sorburutik hurbil.
Marutegiko gaztelua.

Kultura

Umorezko Antzerki Jaialdia

Abuztuan, 1993az geroztik, Araiako Umorezko Antzerki Jaialdi arrakastatsua antolatzen dute herrian.

Kirola

Alipendi Kirol Kluba da Araiako kirol klub bakarra, 1926an futbol klub gisa sortua. Gaur egun, futbol taldeak ez ezik, saskibaloi eta eskubaloi taldeak ere baditu.^[3]

Jaiak

Herriko zaindariaren jaiak Sanpedroak dira (ekainaren 29a).
Abuztuaren 15ean Araiako Andra Mari auzoko jaietan Artzai Eguna ospatzen da.

Musika

Joselu Anayak musika talde ezaguna Araian sorturikoa da.

Araiar ospetsuak

German Maria Landazabal Garagalza (1884-1953), musika konpositorea.
Andoni Urrestarazu Umandi (Araia, 1902 - Gasteiz, 1993), euskal idazlea.

Erreferentziak

↑ ^a ^b (Ingelesez) Salaberri Zaratiegi, Patxi; Salaberri Izko, Iker. (2016). «An introduction to Basque aspiration: the contribution of onomastics» Fontes linguae vasconum: Studia et documenta 48 (122): 365–392. ISSN 0046-435X. (Noiz kontsultatua: 2020-09-28).
↑ «Arai pertsona-izena» Euskal Onomastikaren Datutegia (Euskaltzaindia) (Noiz kontsultatua: 2020-09-28).
↑ «Unidos por el deporte».