Der Blaue Reiter

Der Blaue Reiter (euskaraz: Zaldun urdina) Vasili Kandinskik bultzaturik 1910. urtean Munichen sortu zen arte-mugimendua da. Talde horretara Franz Marc eta August Macke alemaniar margolariak eta Alfred Kubin austriar marrazkilaria bildu ziren, besteak beste. 1911. urtean almanake bat argitaratu zuten, eta urte hartanbertan eta ondokoan, garai hartako abangoardiako margolari nagusien obren erakustaldiak egin zituzten (Henri Rousseau, Robert Delaunay, fauvistak, kubistak, Kazimir Malevitx, Mikhail Larionov, Jean Arp, Paul Klee…). Erakunde eta programa zehatzik ez zuen, eta ez zuen inolako dogmatismo formalik erakutsi; iraganeko tradizioarekiko haustura oinarritzat harturik, artistak irudikapen errealistaren mugatik harantz jo behar duela aldarrikatzen zuten, «barne-beharrei» leku egin behar zaiela, errealitateari benetan atxikitzeko.

Franz Marcen Zaldi urdinak (1911. urtea).

Sarrera

Der Blaue Reiter 1911an hasitako proiektua eta 1912an publikatutako almanake edo aldizkaria dugu, zeinetan izen bera hartu zuen Der Blaue Reiter mugimendu espresionistaren arteari buruzko ideia estetiko, filosofikoa eta bestelakoak plazaratu ziren. Munichen argitaratua Piper publikatzailearen eskutik, bi artisten ideia izan zen honen publikazioa: alde batetik, Vasili Kandinski pintore abstraktuarena eta Franz Marc pintore espresionistarena.

Franz Marc-ek honako hau planteatzen du almanakearen intentzioaren inguruan; Momentuko ideia berri eta originalen organo bizi bat ezarri nahi dutela, horretarako argitalpena leku ezberdinetan egin zen aldi berean, Parisen, Moskun eta Munichen. Barnean musika, pintura, eszenatokia, etab. bildu zituztela dio eta baita almanakea bera ilustrazioz betea dagoela. Baita komentatzen du nola konparazioak planteatzen dituzte, arte historiaren konparazio mekanismoak errazteko. Azkenik Marc-ek esperientzia osasuntsu eta bizigarri bat opa dio irakurleari, norberaren alor eta lanetan erabilgarria egingo zaiolaren uste osoarekin.

Naiz eta edizio bat baino gehiago argitaratzea planeatu zen, edizio bakar batera mugatu zen argitalpena, Lehen Mundu Gerrak almanakearen publikazioari eta ondorioz Der Blaue Reiter mugimenduari amaiera emanez.

Almanakearen kapituluak/atalak

Guztira 19 dira:

• “Ondare espiritualak”, Franz Marc
• “Alemaniako Wilden-ak”, Franz Marc
• “Bi koadro”, Franz Marc
• "Errusiako Wilden-ak", David Burluik
• "Aipua" (Delacroix)
• "Maskarak", August Macke
• "Testuarekin erlazioa", Arnold Schönberg
• "Poema", M. Kusmin
• "Pinturaren berrikuntzaren sintomak", Roger Allard
• "Aipua" (Goethe)
• "Anarkia musikan egotearen inguruan", Thomas V. Hartmann
• "Konposizio baliabideak Robert Delaunyren arabera", Erwin V. Busse
• "Eugen Kahler (nekrologia)", K.
• "Skriabinen “Prometheus”", Leonidas Sabaneiev
• "Musika askea", Dr. N. Kublin
• "Formaren auziaren inguruan", Kandinski
• "Aipua" (Rosanoven “Inpresio itialarra”)
• "Konposizio eszenikoaren inguruan", Kandinski

• "Sonoritate horia (konposizio eszeniko batean)", Kandinski

Aurrekariak

1911, Munich, Albert Langen-en argitaletxean Die Kunst Stirbt (artea hil egiten da) izenelo lana argitaratu zen.

Hala ere IMG aurreko urte hauetan bazegoen jarduera artistiko esanguratsua, akademiarekiko aurkaritzak bi postura sortu zituen, bata alde (ofizialtasuna) eta bestea marginalagoa, modernoagoa eta esperimentatzera irekiago zegoena akademiatik kanpo. Munichen giro modernoago hau gailendu zen jada XIX. mende amaieratik, aldizkari satirikoak ohikoak ziren eta orokorrean akademiaren aurkako mugimendu kultural-artistikoa izan zen nagusi. Esan beharra dago baita, talde modernoago hauek azkar estankatzeko joera zutela, erosotasun burges batean sartzen ziren eta innobatzea alde batera uzten zuten gutxinaka.

Franz Marc-ek almanakean zioen Munichen modernotasunak soilik 2 ordezkari egonkor zituela eta hauek gainera alemaniarrak izan beharrean erusiarrak zirela. 1909an Neue Künstlervereinigung München sortu zen, Municheko artista berrien elkartea eta hauek osatutako esposaketetan bi errusiar hauek protaognismo pixkat hartu zuten. Errusiar hauek Vasili Kandinski eta Alexey von Javlensky ziren.

1911rako Neue Künstlervereinigung München barnean tentsioak egoten hasi ziren eta 2tan banatzen hasi zen, alde batean Adolf Erbslöh eta Alexander Kanoldt zeuden eta bestean Vasili Kandinski eta Franz Marc. Abenduaren 2an banaketa gorpuztu zen eta taldeko zenbait kide Kandinski eta Marc-ekin solidarizatu ziren. Banaketa bultzatu zuen azken gertaera Kandinski-ren Konposition V pinturaren atzera botatzea izan zen neguko esposaketarako.

1911ko abenduaren 18an jada “Blaue Reiter-en erredakzioaren lehen erakusketa” jaio zen. Esposizioa Alemania osotik mugitu zen eta atzerrian ere aurkeztua izan zen. Erakusketa hau amaitu baino lehen Marc eta Kandinskik hurrengoa antolatzen hasi ziren: “Blaue Reiter-en erredakzioaren bigarren erakusketa”, 1912ko martxoan estreinatu zena. Esposaketa hauek prestatzen zituen taldeak momentu berean izen berdina zuen liburu batean zeuden lanean: “Der Blaue Reiter”, erakusketen izena beraz idazten hari ziren liburu honetatik jaio zen. Horrela erakusketetan parte hartu zuten artista ezberdinek ere almanakean ere aportazio ezberdinak egin zituzten, hala ere Marc eta Kandinski izan ziren proiektu hauen gidari eta protagonista nagusiak.

Ideiak

Almanakea Marc eta Kandinskiren ideia artistikoak ezagutarazteko medio bezala planteatu zen, hauek arte ezberdinen sintesia eta batura bultzatzen zutelarik, artelan total ideia wagnerianori gogorazten zuen unifikazio bat planteatuz, hau da, disziplina artistiko guztien batura aurkezten duen artelan oso eta bakarra.

Autore eta artista ezberidinek parte hartu zuten almanakearen artikuluetan, artelan anitzen argazkiak ere erakusgai edukiz. Lan hauek agertzen zuten izaera oso zabala zen, Kandinskik eta Marc-ek gustoko zituzten lanak izanik, inspirazio iturri kontsideratzen zituztenak bere artegintzarako. Horrela, almanakeak Van Gogh, Cezanne, Matisse, Gauguin, Picasso, Henri Rousseau etab. bezalako artelanen irudiak biltzen zituen. Hala ere, almanakeak arteekiko izaera eklektiko bat erakustearen ondorioz, ez zen soilik arte europearra eta abangoardietakoa bildu, honekin batera arte popularra, japoniarra, umeen artea etab. ere erakutsi zen.

Arte ezberdinen sintesi honen ondorioz, ez dira soilik arte plastikoak erakusten eta honi buruz eztabaidatzen soilik, baizik eta Arnold Schöenberg, Anton Webern eta Alban Berg musikarien konposizioak ere eztabaida gai eta erakusgai dira, musikak garrantzi handia edukiz mugimendu espresionistan eta Kandinskiren lanean. Poesia eta honen azterketa biltzen zuen ere almanakeak, honetan  Goethe eta Michail A. Kusminen bezalako poeten lanen zatiak bilduz.

Beraz Alamanakeak testu teorikoak nahasten ditu poesia edo aforismoekin, musika artikuluak Schoenbergen edota Berg eta Webernen konposizioen partiturekin, arte europearraren irudiekin, erliebe etruskoekin, eskultura prekolonbiarrekin etab. erakusten dira, mota guztietako arteak leku edukiz publikazio honetan.

Horrela planteatzen zituzten gure artistek beraien ideiak almanakearen izaerarekiko:

Kandinski: “Almanake moduko bat erreprodukzio eta artikuluekin… eta kronikak!, hau da, erakusketa eta kritiken inguruko kontakizunak artisten eskutik. Liburuan urte osoa irudikatu beharra dago, eta iraganerantz doan kate batek eta etorkizunerantz doan argi izpi batek ispilu honi bizitza osoa eskeini beharko liokete. Egiptoar bat Zeh txiki baten ondoan aurkeztuko dugu, txinatar bat Rousseauren ondoan, grabatzaile popular bat Picassoren ondoan eta antzeko gauzak. Eta oraindik gauza gehiago! ”

Franz Marc: “Makiltxo magikoarekin gindoazen, garai guztietako artea zeharkatuz garaikidea barne… Bakarrik biziduna erakusten genuen, konbentzionaltasunaren pisuak zapaldu ez zituen elementuak.”

Izenaren jatorriak

Kandinskik honakoa komentatzen du honi buruz: “Izena asmatu genuen, Zaldun Urdina, kafea edaten genuen bitartean Sindeksdorf-eko udako-etxean. Biok maite genuen kolore urdina eta Marc-ek zaldiak maite zituen, nik zaldunak. Izena bakarrik atera zitzaigun”

Izenak ere Kandinski eta Marc-en lan piktorikoei erreferentzia egiten dio, bi hauen lanetan behin baino gehiagotan agertzen baitira zaldiak, zaldunak eta kolore urdina. Lehenik, Kandinskik 1912ko ediziorako garatu zuen portadaren irudian zaldun urdin bat agertzen zaigu, bere artegintzan jada garatu zuen ideia bat almanakeren izen berdina duen 1903ko koadroan. Franz Marc aldiz, ezaguna dugu bere kolore urdinezko zaldien koadro espresionistengatik.

Artikulu batzuen laburpena

-Schöenberg, “Testuarekin erlazioa”: Artikulu honetan Arnold Schoenberg konpositore eta pintoreak musika eta poesiaren arteko erlazioari buruz hitz egiten digu, esanez musika poesia baino arte puruago bat dela, eta ondorioz, maila altuagokoa. Honekin batera esaten digu musika konposatzerako orduan testuren batean oinarritzekotan, lehen honek ez duela hitzen esanahi literala kopiatu behar, baizik eta musikak hitz hauen esentzia transmititu behar du, musikaren izaera espresionista bat aldarrikatuz.

-Kandinski, “Sonoritate horia”: Artikulu honetan artistak gestualitatea, musika eta kolorea elkartzen saiatzen da.

Ondorioak

Alamanakea arte modernoaren dokumentu garrantzitsuenetarikoa dugu.

Kanpo estekak

• Datuak: Q117035
• Multimedia: Der Blaue Reiter / Q117035