Ebola gaixotasun biriko

Artikulu hau gaixotasunari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ebola (argipena)».

Ebola gaixotasun birikoa edo ebola sukar hemorragikoa jatorri birikoko gaixotasun kutsakorra da, ebola birusak sortua, gizakiari eta beste primate batzuei eragiten diena. Gizakiarengan gaitza nahiko berria da, lehen kasuak Kongoko Errepublika Demokratikoan eta Sudanen 1976an agertu baitziren. Gaitzaren heriotza-tasa altua da, infektatuen % 50 eta % 90 artean hiltzen baita, birus motaren arabera.

Ohar medikoa

Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.

Ebola gaixotasun birikoa
Deskribapena
Mota	Sukar hemorragiko birikoa, Filoviridae infectious disease (en) , gaixotasun biriko kutsakorra, infekzio nosokomiala eritasuna
Espezialitatea	infektologia
Arrazoia(k)	Ebolavirus Ebola birusa
Sintoma(k)	goragalea, oka, buruko mina, beherakoa, sukarra, Negela, Arnasestua, artralgia, konjuntibitisa, Odoljarioa, Sudurreko odoljarioa, barne-odoljarioa, mialgia, tripako mina pozoitzea
Sortzen du	Afrika mendebaleko ebola agerraldia
Patogenoaren transmisioa	ukitzeen bidezko kutsapen haemocontact transmission of pathogen (en)
Azterketa medikoa	miaketa fisiko, Hemograma, ELISA, viral culture (en) , Polimerasaren kate-erreakzioa, Mikroskopio elektroniko Immunofluoreszentzia
Honen izena darama	Ebola ibaia
Identifikatzaileak
GNS-10-MK	A98.4
GNS-9-MK	065.8
GNS-10	A98.4
GNS-9	065.8
DiseasesDB	18043
MedlinePlus	001339
eMedicine	med/626
MeSH	D019142D019142
Disease Ontology ID	DOID:4325

1976az geroztik, birus eragileak epidemia batzuk sortu ditu Afrika aldean. Izurrite gehienak Kongoko Errepublika Demokratikoan, Gabonen, Sudanen, Ugandan eta Boli Kostan gertatu dira. Horretaz gain, birusak Afrikako erreserbetan bizi diren gorila eta txinpantzeen artean hondamen handiak egin ditu, milaka primate akabatu baititu urte gutxitan.

Eragilea

Gaitzaren eragilea filobirus taldeko birusa da. Birus horiek RNA dute material genetiko gisa, eta ebola sukar hemorragikoaz gain, beste sukar hemorragiko larri bat ere sortzen dute (marburg gaixotasuna). Ebola birusak eta marburg birusak antzeko ezaugarri asko dituzte eta sortzen dituzten bi patologiak ere oso berdintsuak dira.

Infekzioa

Antza denez, birusa likido organikoen bitartez transmititzen da (odola, izerdia, listua, esperma eta gernuaren bidez). Ez dago argi aerosolen bidezko kutsapena, ikerketa batzuen emaitzak kontrajarriak direlako.

Infektatutako animaliek (txinpantzeek, gorilek, saguzarrek...) ere gizakia kutsa dezakete. Gizakia oihan birjinetan barrentzen denean ordu arte beste animalia batzuen artean baizik bizi izan ez diren birusek kutsatua izateko arriskua du. Ebola birusa, adibidez, tximino talde jakin batzuetan bizi da, baina batzuetan moten arteko muga gainditzen du eta gizakia kutsatzen. Garraio modernoen mugikortasun handiak ere eritasun kutsagarriak azkar zabaltzen laguntzen du. Gizakien artean, kutsatutako odol, organo edo isuriekin harremanetan egonez gero kutsatzen da eritasuna: baita kutsatutako sendagintza tresnen bidez ere. Higiene-baldintza kaskarrek birusaren kutsapena areagotzen dute. Gaizki esterilizatutako materialak, esaterako, infekzioak sortu ditu Afrikako zenbait ospitaletan.

Birulentzia handiko birusa da ebola. Gorputzeko zelulak azkar suntsitzen ditu, eta organo asko kaltetzen ditu: gibela, birikak, giltzurrunak, digestio-aparatuarenak (urdaila, hestea...), burmuina, etab. Odolaren koagulazio-sistemari ere eragiten dio, odoljario ugari sortzen baititu. Zalantzarik gabe, birus patogenoen artean, ebolak ospe txarra irabazia du, amorruaren birusarekin batera, hiltzaile mikroskopiko ikaragarriena baita.

Sintoma klinikoak

Sukar hemorragiko horren inkubazio epea 4-21 egunekoa da. Lehen fase batean, buruko eta eztarriko mina, nekea, sukar handia eta mialgiak (bizkarrean, batez ere) agertzen dira. Gorakoak eta beherakoak datoz geroago. Birusak odolbilduak eta odoljarioak sortzen ditu: odolbilduak gorputzean zehar barreiatzen dira, kapilarrak ixten dituzte, eta odola barne organoetara (burmuina, gibel eta barera, batez ere) heltzea eragozten dute. Kapilarretako eta ehunetako odol jarioa hasten da gero; ordurako ez dira odolbilduak eratzen. Ehun konektiboak bere elastikotasuna galtzen du eta bigundu egiten da. Gorputzaren barne organoak odolez betetzen dira, eta gaixoak ahotik, sudurretik eta ipurtestetik odol ugari galtzen du; larruazalean agertzen diren orbanei ere odola darie. Gaitzak aurrera egin ahala, aurpegiak adierazkortasuna galtzen du erabat, bai tximinoengan, bai gizakiengan, burmuineko odojarioen ondorioz ziur aski.

Odoljarioak ez dira gaixo guztiengan agertzen: % 30-% 50en artean agertzen dira.

Ebola sukar hemorragikoaren sintomak.

Gorputzeko organoak eta ehunak azkar txikitzen ditu birusak, eta kutsatutako gaixo gehienak hil egiten dira birusarekin lehen kontaktua izan eta bi aste igaro ondoren, odoljarioek eragiten duten shock hipobolemikoaren ondorioz.

Sendabidea

Gaitzak ez du tratamendurik. Infektatutako pertsonak berrogeialdian isolatu behar dira, gaixotasuna kutsa ez dezaten.

Tratamendu bakarra gaixoaren sintoma larriak kontrolpean edukitzeko ahaleginean datza, heriotza ekiditeko: arnasketa artifiziala, odoljarioen kontrola, likido eta elektrolitoen ekarpena... zainketa intentsiboen unitateetan burutzen direnak.

Immunizazio pasiboa (seroterapia) probatu egin da saio batzuetan, gaitzetik bizirik irten direnen odola -birusen aurkako antigorputzak dituena- gaixoei injektatuz. Kasu gutxi batzuetan, terapia mota horrek funtzionatu egin du.

Birusaren aurkako txertorik ez dago, ikerketa franko egiten ari diren arren.

Epidemiologia

Ebola birusaren lehen erasoa 1976ko uztailean gertatu zen, Nzarako kotoi lantegi batean, Sudanen (gaur egun, Hegoaldeko Sudan). Izurritea ekialdera zabaldu zen gero, Maridi herrira. Guztira, biztanleen % 70 hil ziren. Gaitza harrapatu zuen lehen gizakia atzeman bazuten ere, ezin izan zen zehaztu birusa nondik heldu zen: ez zen birusaren sorburua aurkitu, eta ezin izan zen bakartu.

Urte hartako irailean, antzeko ezaugarriak zituen gaitz bat zabaldu zen handik 700 kilometrora, Ebola ibaiaren aldameneko berrogeita hamar bat herritan, Bunba aldean, Zaireko iparraldean (egun, Kongoko Errepublika Demokratikoa). Ebola ibaia Kongo ibaiaren adarra da, eta Bunba aldeko basoko urak hartzen ditu. Atlantako zientzialari talde batek birusa bakartzea lortu zuen, eta ebola deitu zion (Ebola, Zaire azpimota edo EBOV). 1976ko izurriteak 500 bat pertsona hil zituen. Sudango izurritea eragin zuen lehen birus hura Ebola, Sudan azpimota (SUDV) deitu zuten. 1979an beste eraso bat gertatu zen Zairen, eskualde horretan bertan.

1994ko azaroan, suitzar ikertzaile bat ebolaz kutsatu bide zen txinpantze bati ebakuntza egitean. 1995eko apirilean birusaren beste eraso bat izan zen Kikwiten, Zairen, Kinshasa hiriburutik 600 kilometro ekialdera. Eraso hark 245 pertsona hil zituen. 1996ko otsailean Osasunaren Mundu Erakundeak jakinarazi zuenez, mendebaldeko Afrikako Mayibout herrian, Gabonen, hamahiru pertsona hil ziren ebola birusak kutsaturik, festa batean txinpantze bat jan ondoren.

Ebola birusaren beste mota bat bakartu zen makako kolonia batean, Restonen, animalia saltoki batean. Bi erasoaldi izan ziren, 1989ko urrian bata, eta 1990eko urtarrilean bestea. Erasoaldi bakoitzean hildako tximinoak Mindanaoko uhartetik (Filipinak) inportatuak ziren. Ebola birusaren mota horrek tximinoak hiltzen ditu. Gizakiak birusaren antigorputzak sortzen ditu, baina ez eritasun sintomarik.

1993an Afrika Erdiko Errepublikako baso tropikaletan egindako ikerketaren emaitzak jakinarazi ziren. Ebola birusaren maiztasuna eta banaketa aztertu zuten Lobaye barrutiko ehiztari biltzaileen etnia batzuetan. Odol laginen % 18n ebola birusaren aurkako antigorputzak agertu ziren.

2014ko izurritea

Sakontzeko, irakurri: «Mendebaldeko Afrikako ebola agerraldia (2014)»

2014ko urtean birusaren izurrite bortitza agertu zen Afrikako mendebaldean, batez ere Nigerian, Liberian, Ginean eta Sierra Leonan. 2014ko abuztuan 900 heriotza inguru eraginda zeuzkan birusak, gaitz horren historian izurrite okerrena osatuz. Hori zela eta, abuztuaren 8an Munduko Osasun Erakundeak nazioarteko larrialdi egoera ezarri zuen.

Kanpo-estekak

• Ebola: basoetan ezkutaturik? Zientzianet.com
• (Gaztelaniaz) Ebolari buruzko bideoa Solociencia.com

• Datuak: Q51993
• Multimedia: Ebola virus disease / Q51993