Guillaume Apollinaire

Guillaume Apollinaire
	Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Wilhelm Albert Włodzimierz Apollinaris de Wąż-Kostrowicky
Jaiotza	Erroma, 1880ko abuztuaren 26a
Herrialdea	Frantzia (1916ko martxoaren 9a -
Bizilekua	Erroma; Monako; Cannes; Niza; Aix-les-Bains; Lyon; Paris; Stavelot; Nimes
Lehen hizkuntza	frantsesa
Heriotza	Paris, 1918ko azaroaren 9a (38 urte)
Hobiratze lekua	Père Lachaise hilerria
Heriotza modua	berezko heriotza: Espainiako gripea
Familia
Ezkontidea(k)	Amélia Kolb
Bikotekidea(k)	ikusi Annie Playden (en) ; Marie Laurencin; Louise de Coligny-Châtillon (en) ; Madeleine Pagès (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Colegio Niño Jesús de Praga (en) ; (1887 -
Hizkuntzak	frantsesa; italiera; Valoniera
Jarduerak
Jarduerak	poeta, idazlea, antzerkigilea, arte-kritikaria, eguneroko-idazlea, ipuin-kontalaria, literatura-kritikaria, marrazkilaria, telebista-aktorea eta zinema gidoilaria
Lantokia(k)	Paris; Belgika; Alemania eta Herbehereak
Lan nabarmenak	ikusi Alcools (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Frantziarengatik hila ;
Kidetza	Société Normande de Peinture Moderne (en)
Izengoitia(k)	Fernand Laviet
Genero artistikoa	blank verse (en)
Musika instrumentua	pianoa
Zerbitzu militarra
Gradua	teniente
Parte hartutako gatazkak	Lehen Mundu Gerra

Guillaume Apollinaire, jaiotza-izenez Wilhelm Albert Włodzimierz Apolinary Kostrowicki (Erroma, Italia, 1880ko abuztuaren 26a - Paris, Frantzia, 1918ko azaroaren 9a) frantses idazlea izan zen. Apollinairek izena eman zion surrealismoari eta kaligramaren sortzailea izan zen. Egile berritzaile eta probokatzailea izan zen.^[1]

Izengoitia

Literaturan erabili zuen izengoitia bere berezko izena frantses kutsua emana da. Lehenengo «Wilhelm» izena «Guillaume» bihurtu zuen eta, ondoren, abizena hartuta «Apollinaire» bihurtu zuen.

Biografia

Ikasketa ezohikoak egin zituen, eta familiako irakasle-postu bat lortu zuen Renanian (1912-1945); lanbide horri esker, Alemania eta Austria-Hungarian zehar bidaia ugari egin ahal izan zituen.

Parisa joanda, bere lehen lanak argitaratu zituen literatura-aldizkarietan, eta Alfred Jarry eta beste zenbait literatura-egile gazte ezagutu. Arte-kritika egin zuen, bere lagunen joera berrien alde eginez: Picasso, Braque, Dufy, Matisse, Rousseau...

1909an lehen liburua argitaratu zuen, L´Enchanteur pourrissant ("Liluratzailea usteltzen"). Gero L´Heresiarque et compagnie (1910) ipuin-bilduma ondu zuen. Le Bestiaire ou Cortège d´Orphée (1911) fantasia poetikoaren ondoan, bere poema hoberenen bilduma plazaratu zuen: Alcools (1913). Poesia modernoaren obra nagusi horrek 1908 eta 1913 artean moldaturiko lanak biltzen ditu. Urte berekoa da Les peintres cubistes.

Kaligrama.

Lehen Mundu Gerra hastean frantses armadan sartu zen (1914), eta zauritu egin zuten 1916 urtean. Berriro Parisa itzulirik, abangoardiako aldizkari nagusietan esku hartu zuen. 1917an poema-liburu berri bat argitaratu zuen, Vitam impendere amori, bai eta autoreak berak "drama surrealista" deitu zuen lan guztiz originala: Les Mamelles de Tirésias ("Tiresiasen Titiak"). 1918an Calligrammes agertu zen, ospetsuak egin ziren poema grafikoen bilduma; urte berean ezkondu zen.

Espainiako gripeak jota hil aurretik, 1918an bertan kronika poetikoen bilduma bat argitaratu zuen: Le Flâneur des deux rives ("Bi ertzetako paseatzailea"). Hil ondoren agerturiko zenbait lan: La femme assise ("Emakume eseria", 1920); Ombre de mon amour ("Ene amodioaren itzala", 1947); Lettres à Lou ("Louri gutunak", 1955).

Margolari lagunekin batean laster igarri zuen nondik abiatuko ziren surrealismoaren aitzindariak. Horrenbestez, arte modernoaren lehen aldarrikatzaileetakoa da. Bere poesia, forma-ausardiak gorabehera (puntuazio-zeinuen ezabapena, berritasun tipografikoak eta abar), lirismo bikainekoa da, tonu xumean adierazlea eta zirrara bigunaren sortzailea.^[2]^[3]

Surrealismoa

Apollinaire izan zen surrealismo eta surrealista terminoak erabiltzen lehena. 1917ko martxoan Paul Dermée poeta belgikarrari bidalitako gutun batean terminoa asmatu zuen, eta 1917ko ekainean berriro erabili zuen. Bigarren aldi hori Les Mamelles de Tirésias antzezlanaren estreinaldiaren harira izan zen, eta «drama surrealistatzat» jo zuen, errealitatea ikusteko modu bat adierazteko, beste inork balio ez ziolako. Parade musikalean ere hitza erabili zuen.^[4] Horrela definitu zuen: «Gizonak ibilera imitatu nahi izan zuenean, gurpila sortu zuen, hanka baten batere antzik ez duena. Horrela surrealismoa egin zuen jakin gabe».

André Bretonek 1924ko Manifestuan, hitza berreskuratu zuen, baina beste adiera bat eman zion.^[5]

Obra

Le Pont Mirabeau, Apollinaireren lana (1913).

Poesia

Le Bestiaire ou Cortège d'Orphée, Raoul Dufyren marrazkiekin, Deplanche, 1911.
Alcools, 1898 eta 1913 arteko poemen antologia, Mercure de France, 1913.
Vitam impendere amori, André Rouveyreren marrazkiekin, Mercure de France, 1917.
Calligrammes, poèmes de la paix et de la guerre 1913-1916, Mercure de France, 1918.
Aquarelliste
Il y a..., recueil posthume, Albert Messein, 1925.
Ombre de mon amour, Cailler, 1947.
Poèmes secrets à Madeleine, edizio pirata, 1949.
Le Guetteur mélancolique, poema ineditoak, Gallimard, 1952.
Poèmes à Lou, Cailler, 1955.
Soldes, poema ineditoak, Fata Morgana, 1985
Et moi aussi je suis peintre, Le temps qu'il fait, 2006.

Eleberriak eta ipuinak

Mirely ou le Petit Trou pas cher, eleberri erotikoa, Paris, 1900 (liburu galduta).
Que faire ?, Le Matin egunkarian agertutako eleberria, "Esnard" izengoitiaz sinatuta.
Les Onze Mille Verges ou les Amours d'un hospodar, 1907.
L'Enchanteur pourrissant, André Derainen marrazkiekin, Kahnweiler, 1909.
L'Hérésiarque et Cie, ipuinak, Stock, 1910.
Les Exploits d'un jeune Don Juan, Neskazale gazte baten balentriak bezala euskaratuta, eleberri erotikoa, 1911. Gianfranco Mingozzik zinemara eraman zuen, Les Exploits d'un jeune Don Juan izenburupean.
La Rome des Borgia, Bibliothèque des Curieux, 1914.
La Fin de Babylone - L'Histoire romanesque 1/3, Bibliothèque des Curieux, 1914.
Les Trois Don Juan - L'Histoire romanesque 2/3, Bibliothèque de Curieux, 1915.
Le Poète assassiné, ipuinak, L'Édition, Bibliothèque de Curieux, 1916.
La Femme assise, bukatu gabekoa, hil ondorengo ediziao, Gallimard, 1920.
Les Épingles, ipuinak, 1928.

Lan kritikoak eta kronikak

La Phalange nouvelle, hitzaldia, 1909.
L'Œuvre du Marquis de Sade, Sadeko markesaren lehenengo antologia eta lan kritikoa. Paris, Bibliothèque des Curieux, 1909.
Les Poèmes de l'année, hitzaldia, 1909.
Les Poètes d'aujourd'hui, hitzaldia, 1909.
Le Théâtre italien, literatura entziklopedia, 1910
Pages d'histoire, chronique des grands siècles de France, kronika historikoa, 1912
La Peinture moderne, 1913.
Les Peintres cubistes. Méditations esthétiques, Eugène Figuière & Cie, Éditeurs, 1913, Collection « Tous les Arts » ; 2. ed. Hermann, 1965.
L'Antitradition futuriste, manifeste synthèse, 1913.
L'Enfer de la Bibliothèque nationale Fernand Fleuret eta Louis Perceaurekin batera, Mercure de France, Paris, 1913.
Le Flâneur des deux rives, Éditions de la Sirène, 1918.
L'Œuvre poétique de Charles Baudelaire, Collection des Classiques Galants, Paris, 1924.
Anecdotiques, 1911tik à 1918ra idatzitako oharrak, Stock en 1926
Les Diables amoureux, Gallimard, 1964.

Antzerkia eta zinema

Les Mamelles de Tirésias, 1917.
La Bréhatine, Paris 1995.
Couleur du temps, 1918, 2.ed. 1949.
Casanova, Comédie parodique, Paris, Gallimard,‎ 1952,

Korrespondentzia

Lettres à sa marraine 1915–1918, 1948.
Tendre comme le souvenir, lettres à Madeleine Pagès, 1952.
Lettres à Lou, édition de Michel Décaudin, Gallimard, 1969.
Lettres à Madeleine. Tendre comme le souvenir, Gallimard, 2005.
Correspondance avec les artistes, Gallimard, 2009.

Egunerokoa

Journal intime (1898-1918), Michel Décaudinen edizioa, 1991.

Apollinaire euskaraz

Neskazale gazte baten balentriak (frantsesez: Les Exploits d'un jeune Don Juan). Karlos Gorrindoren itzulpena. Erdal literatura erotikoa bilduma, Donostia: Elkar, 1988. ISBN: 84-7529-605-X

Apollinaire zineman

Egilearen eleberri batzuk zinemarako moldatu egin dira:

Les Onze Mille Verges, Éric Lipmannek zuzenduta 1975ean.
Les Exploits d'un jeune Don Juan (L'Iniziazione), Gianfranco Mingozziren moldaketa 1987an.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ http://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=Apollina
↑ https://www.biografiasyvidas.com/biografia/a/apollinaire.htm
↑ https://www.txalaparta.eus/eu/liburu-denda/egileak/guillaume-apollinaire
↑ https://definicion.de/surrealismo/#google_vignette
↑ Salgado Pabón, Sergio Andrés (2021eko azaroan). «Genealogía y avatares de una palabra: "surrealismo"». Relaciones (Montevideo) (450): 33-34.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Guillaume Apollinaire

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Guillaume Apollinaire

Datuak: Q133855
Multimedia: Guillaume Apollinaire / Q133855
Aipu famatuak: Guillaume Apollinaire

[1] ttp://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=Apollina

[2] ttps://www.biografiasyvidas.com/biografia/a/apollinaire.htm

[3] ttps://www.txalaparta.eus/eu/liburu-denda/egileak/guillaume-apollinaire

[4] ttps://definicion.de/surrealismo/#google_vignette

[5] Salgado Pabón, Sergio Andrés (2021eko azaroan). «Genealogía y avatares de una palabra: "surrealismo"». Relaciones (Montevideo) (450): 33-34.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]