Kaldear Eliza Katolikoa

Kaldear Eliza Katolikoa
ܥܕܬܐ ܟܠܕܝܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝܬܐ
*Ecclesia Chaldaeorum Catholica*
Primatua	Louis Raphaël I.a Sako
Egoitza	Bagdad (Irak)
Jarraitzaileak	490.370 (2010)
Eliz-hizkuntza(k)	Asiriera, aramera
Webgunea	http://www.saint-adday.com/

Kaldear Eliza Katolikoa (asiriera klasikoz: ܥܕܬܐ ܟܠܕܝܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝܬܐ‎; ʿītha kaldetha qāthuliqetha) Ekialdeko Eliza katolikoa da, Erromatar Eliza Katolikoarekin erabateko komunioan dagoena eta Erromako Erromako aita santuaren autoritatea onartzen duena. 500.000 jarratzaile inguru ditu, gehienbat iparraldeko Irak, hego-ekialdeko Turkia, ipar-ekialdeko Siria eta ipar-mendebaldeko Iranen bizi diren asiriarrak. 2013ko urtarrilaren 31tik Louis Sako da Kaldear Elizaren aitalehena^[2].

Historia

Kristautasuna II. mendean zabaldu zen Irak eta Iranen. V. mendean Sortaldeko elizak nestorianismoa hartu zuen dotrina gisa. Eliza asko hedatu zen; Txina, Mongolia eta Malabar kostaraino iritsi zen XIV. menderako. Garai hartan 250 apezpikutegitan banatutako 60-80 milioi jarraitzaile izatera heldu zen^[3].

1551. urtean Erromako elizarekin bat egin zuen, Joan Sulaka aitalehenak Erromara joan eta fede katolikoa hartu zuenean. Hala ere, bateratzea ez zen erabatekoa izan 1830 arte; urte horretan Pio VIII.a aita santuak Joan Hormizd II.a aitalehena karguan berretsi eta Babiloniako Kaldearren patriarka izendatu zuen^[3].

Historian zehar asiriar-kaldearrek jazarkunde ugari jasan dute. Gertari tragikoena 1915eko asiriar genozidioa izan zen, non otomandarrek 270.000 kaldear inguru, 1,5 milioi armeniarrekin batera, hil baitzituzten^[4]. 2003an estatubatuarrek Irak okupatu zutenetik kaldearrak, eta gainerako gutxiengo erlijiosoak, esetsiak izan ziren: buruzagi erlijiosoen bahiketa eta hilketak, heriotza mehatxuak etxeak edota negozioak uzten ez bazituzten, elizen suntsipena...^[5] 2008an talde islamista batek Mosulgo artzapezpiku Paulos Faraj Rahho bahitu eta hil zuen^[6].

Kaldear erritua

Kaldear Eliza katolikoak Kaldeako erritua, Siria Ekialdeko erritua ere deitua, jarraitzen du. Jerusalemgo eta Antiokiako elizen errituetan du sorrera, hango kristauak antzinako babiloniarren ondorengoak baitziren; gerora Asian zehar Indiaraino zabaldu zen. Kaldeako errituaren ezaugarri nagusia Ekialdeko beste erritu kristauen aldean soilago izatea da. Liturgian asiriera, arameraren dialektoa, erabiltzen da.

Antolaketa

Irak

Bagdadeko metropolia
Kirkukeko metropolia
Arbilgo artxieparkia
Basorako artxieparkia
Mosulgo artxieparkia
Alqosh-eko artxieparkia
Amadiyah-ko eparkia
Aqrako eparkia
Sulaimaniyako eparkia
Zakhoko eparkia

Iran

Teherango metropolia
Urmiako metropolia
Ahwazeko artxieparkia
Salmasko eparkia

Ekialde Hurbileko gainerako lurraldeak

Diyarbakırko artxieparkia
Alepoko eparkia
Beiruteko eparkia
Kairoko eparkia
Jordaniako bikariato patriarkala
Jerusalemgo lurralde patriarkala

Munduaren gainerakoa

Detroiteko Santo Tomas apostolua eparkia (AEB)
San Diegoko Done Petri eparkia (AEB)
Torontoko Mar Addai eparkia (Kanada)
Sydneyko Santo Tomas apostolua eparkia (Australia)
Frantziako bikariato patriarkala
Errusia eta EIEko bikariato patriarkala

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014/9/17 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Ronald ROBERSON: «The Eastern Catholic Churches 2010», Catholic Near East Welfare Association. 2014ko irailaren 17an kontsultatua
↑ Mgr Louis SAKO nouveau Patriarche des Chaldéens Mission-chaldeenne.org. 2014ko irailaren 19an kontsultatua
↑ ^a ^b Chrétiens d'Irak en danger^{[Betiko hautsitako esteka]} Croire.com. 2014ko irailaren 19an kontsultatua
↑ Marwan CHAHINE: Sarcelles en Chaldée Liberation.fr. 2014ko irailaren 19an kontsultatua
↑ Sabah HAJJAR: Iraq's Persecution of Christians Continues to Spiral out of Control Chaldean.org. 2014ko irailaren 19an kontsultatua
↑ L'archevêque chaldéen de Mossoul, Faraj Rahho, a été retrouvé mort La-croix.com 2014ko irailaren 19an kontsultatua

Kanpo estekak

(Arabieraz) Kaldear patriarkatza
(Frantsesez) Association des Assyro-Chaldéens de France (AACF)

Datuak: Q64868
Multimedia: Chaldean Catholic Church / Q64868

[Roberson-1] Ronald ROBERSON: «The Eastern Catholic Churches 2010», Catholic Near East Welfare Association. 2014ko irailaren 17an kontsultatua

[2] Mgr Louis SAKO nouveau Patriarche des Chaldéens Mission-chaldeenne.org. 2014ko irailaren 19an kontsultatua

[croire-3] Chrétiens d'Irak en danger^{[Betiko hautsitako esteka]} Croire.com. 2014ko irailaren 19an kontsultatua

[4] Marwan CHAHINE: Sarcelles en Chaldée Liberation.fr. 2014ko irailaren 19an kontsultatua

[5] Sabah HAJJAR: Iraq's Persecution of Christians Continues to Spiral out of Control Chaldean.org. 2014ko irailaren 19an kontsultatua

[6] L'archevêque chaldéen de Mossoul, Faraj Rahho, a été retrouvé mort La-croix.com 2014ko irailaren 19an kontsultatua

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]