Samoa Estatubatuarra
Samoa Estatubatuarra edo Samoa Iparramerikarra[1] (ingelesez American Samoa eta samoeraz Amerika Sāmoa edo Sāmoa Amelika) hegoaldeko Ozeano Barean dagoen Ameriketako Estatu Batuen menpeko "lurralde atxiki gabea"[2] da. De facto hala bada ere, NBEren lurralde ez-autonomoen zerrendan dago eta beraz de iure deskolonizatu gabeko lurraldea da.
| Samoa Estatuabatuarra | |||
|---|---|---|---|
| American Samoa Amerika Sāmoa / Sāmoa Amelika | |||
| Ereserkia: The Star-Spangled Banner | |||
| Goiburua: Samoa, Muamua Le Atua (Samoa, Jaungoikoa lehendabizikoa izan dadila) | |||
| |||
.svg) | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua eta hiri handiena | Pago Pago (ofiziala), Fagatogo (parlamentua) 14°16′46″S 170°42′2″W | ||
| Azalera | 199 (212.) Ura %86,84 | ||
| Punturik altuena | Lata mendia | ||
| Punturik sakonena | Ozeano Barea | ||
| Kontinentea | Uharteetako Ozeania | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | Demokrazia | ||
| Presidentea | Donald Trump | ||
Governor of American Samoa (en)  | Lemanu Peleti Mauga (en) | ||
| Legebiltzarra | American Samoa Fono (en) | ||
| Epai autoritatea | High Court of American Samoa (en) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 49.710 | ||
| Dentsitatea | 249,8 bizt/km² (35.) | ||
| Talde etnikoak | |||
| Hizkuntza ofizialak | |||
| Erabilitako hizkuntzak | |||
| Ezkontzeko adina | genero guztiak: 18 | ||
| Alfabetizazioa | % 97 (1980) | ||
| Derrigorrezko eskolaratzea | -18 | ||
| Ekonomia | |||
| BPG per capita | 11.394 $ (2017) | ||
| BPG per capita EAPn | 13.000 $ (2013) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1899 | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +1684 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | AS | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | ASM | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 120 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) , NEMA 5-15 (en) , Schuko eta AS/NZS 3112 (en) | ||
| Internet domeinua | .as | ||
| americansamoa.gov | |||
Samoa Iparramerikarreko lurraldean alde batetik Samoa uhartediaren ekialdeko zatia eta bestetik kultural zein geografikoki Tokelaurekin lotura estua duen Olohega edo Swains Uhartea daude. Cook Uharteak ekialdean, Niue hegoaldean, Tonga hego-mendebaldean, Mendebaldeko Samoa independentea mendebaldean eta Tokelau iparraldean auzokide ditu, denak Polinesian.
Hiriburu ofiziala Pago Pago da baina Fono (bertako legebiltzarra) Fagatogon dago eta askotan azken hau jotzen da hiriburutzat; hala ere, biak elkarren ondoan daude eta horiei albo-alboan dagoen Utulei gehitu ahal zaie, hortxe kokatzen baita botere betearazlea.
Geografia
aldatuSamoa Estatubatuarra Ozeanian dago, bost sumendi uhartek eta atoloi bik osatua. Eremua 199 km² da. Bere kokapena Ozeano Barean dela eta, abendutik martxoraino noizbehinka tifoiak pairatzen ditu.
Uharteak
aldatuSamoa uhartediaren ekialdeko uharteak, mendebaldetik ekialdera aurkeztuak:
- Tutuila taldea:
- Manu'a tele edo Manua Uharteak:
- Nu'u o Manu[3] edo Motu o Manu[4] atoloia, ingelesez Rose Atoll[5] AEBek politikoki menpean hartzen dituzten lurraldeen artean hegoaldeen dagoena; biztanlerik gabea, erreserba naturala da.
Lurraldearen iparraldean, Tokelauk beretzat eskatzen duena kulturalki tokelauarra delako:
- Olohega edo Swains Uhartea: 37 biztanle.
Historia
aldatuK.a. 1000 urte ingurutik biztanleria badu ere, europar esploratzaileek ez zuten bisitatu Samoa XVIII. mendera arte.
XIX. mendean AEBek eta Alemaniak samoar uhartediaren jabetza auzitan izan ondoren, 1899ko Berlingo Itunari esker potentzia biek uhartedia zatitu zuten. Estatu Batuek ekialdeko partea okupatu zuten eta Alemaniak mendebaldeko uharteak, gaur egun Samoako estatu independentea dena.
Uhartedia estatubatuar armadarentzako kanpamentu bihurtu zen, Pago Pago ikatz biltegia eta banan-banan uharteak okupatzeari ekin zioten: Tutuilaren txanda 1900ean izan zen; Manu'a Uharteena 1904an, Tui Manuʻa Elisala hango azken subiranoari itun bat sinarazi eta gero. Azken anexioa Olohegarena izan zen, 1925ean.
Lehen Mundu Gerraren ostean Mau mugimendua garatu zen bai mendebaldeko Samoan (alemaniarren porrotaren ostean Zeelanda Berriaren menpean) bai ekialdean[6]; azken honetan gerrako beteranoa zen Samuel Sailele Ripley izan zen buruzagia. Indarraren erabileraren kontrakoa bazen ere, AEBetako Itsas Armadak mugimendua desagertarazi zuen.
Bigarren Mundu Gerran estatubatuar marineak bertako biztanleak baino gehiago ziren, horrek dakarren inpaktu kulturalarekin. Egoera profitatu nahian Washingtongo Barne Saila uharteak anexionatzen saiatu zen baina bertako buruzagiek, Tuiasosopo Mariota burua zela, proposamena geldiarazi zuten eta autonomia lortu zuten: Samoa Estatubatuarreko Fono edo legebiltzarra sortu zen. Aldi berean, antzinako gobernari militarraren ordez bertako gobernari zibila izan zuten.
Ameriketako Estatu Batuetako Kongresuak ez du legerik onartu egoera normaltzeko baina Samoa Iparramerikarrak bere konstituzioa onetsi zuen 1967ko uztailaren 1ean. Gaur egun, Nazio Batuek Samoa Estatubatuarra bertako gobernurik gabeko lurraldetzat du, baina herrialdeak sailkapena eztabaidan du.
Banaketa administratiboa
aldatuSamoa Iparramerikarra administratiboki hiru barrutitan eta "antolatu gabeko" atoloi bitan banatuta dago. 14 konderri eta 74 herrixkatan azpibanatuta dago.
Barruti eta konderriak
aldatu
Antolatu gabeko atoloiak
aldatu- Nu'u o Manu edo Rose.
- Olohega edo Swains uhartea.
Kartografia
aldatu- James A. Bier: Islands of Sāmoa, University of Hawai'i Press, Honolulu, 1990. ISBN 0-8248-1330-8.
Erreferentziak
aldatu- ↑ Euskaltzaindia. (2012-03-30). 169. araua: Ozeaniako toponimia. .
- ↑ Ingelesez Unincorporated territory.
- ↑ Islands of Sāmoa mapa.
- ↑ Ingelesezko wikipedia.
- ↑ Rose Island izenez ere ezaguna nahiz eta hori atoloiko uharteetako bat izan, bestea Sand Island delarik.
- ↑ Iturria: Sovereignty Matters[Betiko hautsitako esteka] liburua.
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu- (Ingelesez) Gobernuaren webgunea.
- (Ingelesez) Amsamoa.net.
Datuak: Q16641
Multimedia: American Samoa / Q16641