Guantxe: berrikuspenen arteko aldeak

Guantxeak, Indigena kanariarrak
	; Tenerifen dagoen Beneharoren oroigarria.
Biztanleak guztira
	Gaztelaren konkista gertatu zenean 100.000 inguru artxipielago osoan
Biztanleria nabarmena duten eskualdeak
	Kanariar uharteak
Hizkuntza
	Hizkuntza guantxeak, guantxera
Erlijioa
	Animismoa
Zerikusia duten beste giza taldeak
	Ipar Afrikako berbereak

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 11:43, 24 maiatza 2023 data duena

Guantxeak^[1] Kanariar Uharteetako indigenak ziren. Denboraren joanean, izen hori uharteetan zizi diren herri guztientzat orokortu da, baina hasieran batean Tenerife uhartekoei bakarrik esaten zitzaien guantxe. Horregatik, zenbaiten ustez egokiagoa da kanariar indigenak izena, guantxeak baino. Herri horien jatorria berberea zen, Afrikako iparraldeko zenbait herrirena bezala, ustez K.a. 1000. urtearen inguruan Afrikako iparraldetik hara joanda. Guantxeak 1402tik aurrera gertatu zen Gaztelaren inbasioaren ondorioz desagertu ziren, baina haien aztarnek Kanariar Uharteetan oraindik bizirik diraute.

Palman dagoen Belmaco kobazuloa, antzinako biztanleek (benahoritek) bizilekutzat erabilita.

Jatorrizko izena guanchinet da, "Tenerifeko gizakia" esan nahi duena (guan "gizakia" da; eta chinet, "Tenerife").

Espainiar konkista

1402an hasi zen, Lanzarotera joandako Jean de Bethencourt eta Gadifer de la Salleren espedizioekin. Uharte hartan eta Fuerteventuran oposizio handirik ez omen zuten erakutsi guantxeek, baina bai gainontzeko bost uharteetan. Hierro hartu zuten segidan eta haren ondoren, Gomera, La Palma eta Kanaria Handia.

Tenerifen, ordea, handik ehun urtera gauzatu zen konkista. Ospea du Acentejko Lehen Gudak, Sarraskia izenaz ere ezagunak, guantxeek egin zuten erresistentzia ikusgarria zela eta: arma urrirekin —harriak soilik erabiliz—, haran batean espainiarrei segada egin zieten eta haietako asko hil.

Azkenik, Acentejko Bigarren Gudak espainiarren garaipena ekarri zuen, 1496an.

Hizkuntza

Sakontzeko, irakurri: «Guantxera»

Guantxera hizkuntza zuten, XVIII. mende inguruan galdu zena. Tamazight edo berbereen mintzairari parekatu izan zaio. Gaur hiztunik ez duen arren, hainbat aztarna utzi ditu uharteetako gaztelanian, bai eta hango toponimian ere.

Ikerlari batzuk herri horien hizkuntza eta euskara lotzen saiatu ziren, bereziki Federiko Krutwig,^[2] baina gaur egungo hizkuntzalaritzan erabat baztertutako teoria da.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .
↑ Federiko Krutwig: Garaldea. Donostia: 1978. Txertoa. Liburu horretan, Krutwigek guantxerazko testuak eta hitzak jaso zituen, euskararekin konparatzeko.

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz): Indigena kanariarren jatorriei buruzko teoriak.
(Gaztelaniaz): Guantxeen historia.
(Gaztelaniaz): Tenerifeko Museoak

Datuak: Q219995
Multimedia: Guanches / Q219995

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .

[2] Federiko Krutwig: Garaldea. Donostia: 1978. Txertoa. Liburu horretan, Krutwigek guantxerazko testuak eta hitzak jaso zituen, euskararekin konparatzeko.

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+{{Talde etniko infotaula
-'''Guantxea''' [[Kanari]]etako antzinako [[etnia]] da, ustez [[K. a. 1000]] urtean [[Afrika]]ko iparraldetik hara joana eta [[berbere]]ekin lotua.
+|taldea= Guantxeak, Indigena kanariarrak
+|irudia= [[Fitxategi:Beneharo cropped.jpg|280px]]
-Jatorrizko izena ''Guanchinet'' da, "Tenerifeko gizakia" esan nahi duena (''Guan'' "gizakia" da eta ''Chinet'', "Tenerife").
+|irudioina=Tenerifen dagoen [[Beneharo]]ren oroigarria.
+|biztanleria= Gaztelaren konkista gertatu zenean 100.000 inguru artxipielago osoan
+|biztanletokia=Kanariar uharteak
+|hizkuntza= Hizkuntza guantxeak, [[guantxera]]
+|harremana=Ipar Afrikako [[berbere]]ak
+|erlijioa= [[Animismo]]a
+}}
+'''Guantxeak'''<ref>{{EuskaltzArauErref|arau-zk=190|arau-izenb=Munduko herriak eta etniak}}</ref> [[Kanariak|Kanariar Uharteetako]] [[indigena]]k ziren. Denboraren joanean, izen hori uharteetan zizi diren herri guztientzat orokortu da, baina hasieran batean [[Tenerife]] uhartekoei bakarrik esaten zitzaien ''guantxe''. Horregatik, zenbaiten ustez egokiagoa da ''kanariar indigenak'' izena, ''guantxeak'' baino. Herri horien jatorria [[berbere]]a zen, Afrikako iparraldeko zenbait herrirena bezala, ustez [[K.a. 1000ko hamarkada|K.a. 1000]]. urtearen inguruan [[Afrika]]ko iparraldetik hara joanda. Guantxeak [[1402]]tik aurrera gertatu zen Gaztelaren inbasioaren ondorioz desagertu ziren, baina haien aztarnek Kanariar Uharteetan oraindik bizirik diraute.
+[[Fitxategi:Belmaco.jpg|thumb| Palman dagoen Belmaco kobazuloa, antzinako biztanleek (benahoritek) bizilekutzat erabilita.]]
+Jatorrizko izena ''guanchinet'' da, "Tenerifeko gizakia" esan nahi duena (''guan'' "gizakia" da; eta ''chinet'', "Tenerife").
 == Espainiar konkista ==
-[[1402]]an hasi zen, [[Lanzarote]]ra joandako [[Jean de Bethencourt]] eta [[Gadifer de la Salle]]ren espedizioekin. [[Uharte (geografia)|Uharte]] hartan eta [[Fuerteventura]]n oposizio handirik ez omen zuten erakutsi guantxeek, baina bai gainontzeko bost uharteetan. [[Hierro]] hartu zuten segidan eta haren ondoren, [[Gomera]], [[La Palma]] eta [[Kanaria Handia]].
+[[1402]]an hasi zen, [[Lanzarote]]ra joandako [[Jean de Bethencourt]] eta [[Gadifer de la Salle]]ren espedizioekin. [[Uharte]] hartan eta [[Fuerteventura]]n oposizio handirik ez omen zuten erakutsi guantxeek, baina bai gainontzeko bost uharteetan. [[Hierro]] hartu zuten segidan eta haren ondoren, [[Gomera]], [[La Palma]] eta [[Kanaria Handia]].
-[[Tenerife]]n, ordea, handik ehun urtera gauzatu zen konkista. Ospea du "Acentejko Lehen Guda"k, "Sarraskia" izenaz ere ezagunak, guantxeek egin zuten erresistentzia ikusgarria zela eta: arma urrirekin —harriak soilik erabiliz—, haran batean espainiarrei segada egin zieten eta haietako asko hil.
+[[Tenerife]]n, ordea, handik ehun urtera gauzatu zen konkista. Ospea du Acentejko Lehen Gudak, ''Sarraskia'' izenaz ere ezagunak, guantxeek egin zuten erresistentzia ikusgarria zela eta: arma urrirekin —harriak soilik erabiliz—, haran batean espainiarrei segada egin zieten eta haietako asko hil.
-Azkenik, "Acentejko Bigarren Guda"k [[espainia]]rren garaipena ekarri zuen, [[1496]]an.
+Azkenik, Acentejko Bigarren Gudak [[espainia]]rren garaipena ekarri zuen, [[1496]]an.
 == Hizkuntza ==
 {{sakontzeko|Guantxera}}
-[[Guantxera]] [[hizkuntza]] zuten, [[XVIII. mende]] inguruan galdu zena. [[Tamazight]] edo [[berbere]]en mintzairari parekatu izan zaio. Gaur hiztunik ez duen arren, hainbat aztarna utzi ditu uharteetako [[gaztelania]]n, bai eta hango toponimian ere.
+[[Guantxera]] [[hizkuntza]] zuten, [[XVIII. mendea|XVIII. mende]] inguruan galdu zena. [[Amazigera|Tamazight]] edo [[berbere]]en mintzairari parekatu izan zaio. Gaur hiztunik ez duen arren, hainbat aztarna utzi ditu uharteetako [[gaztelania]]n, bai eta hango toponimian ere.
+Ikerlari batzuk herri horien hizkuntza eta euskara lotzen saiatu ziren, bereziki [[Federiko Krutwig]],<ref>[[Federiko Krutwig]]: ''Garaldea''. Donostia: 1978. Txertoa. Liburu horretan, Krutwigek guantxerazko testuak eta hitzak jaso zituen, euskararekin konparatzeko.
+</ref> baina gaur egungo [[hizkuntzalaritza]]n erabat baztertutako teoria da.
+== Erreferentziak ==
-[[Kategoria:Afrikako etniak]]
+{{erreferentzia_zerrenda}}
-[[Kategoria:Kanariak]]
-[[Kategoria:Berbereak]]
+== Kanpo estekak ==
-{{NA lotura|pl}}
+* {{es}}: [http://www.mgar.net/docs/wendt.htm Indigena kanariarren jatorriei buruzko teoriak.]
+* {{es}}: [http://elguanche.net/historia Guantxeen historia.]
+* {{es}}: [http://www.museosdetenerife.org Tenerifeko Museoak]
+{{autoritate kontrola}}
+[[Kategoria:Guantxeak| ]]
-[[ar:غوانش]]
-[[ca:Guanxes]]
-[[cs:Guančové]]
-[[de:Guanchen]]
-[[en:Guanches]]
-[[eo:Guanĉoj]]
-[[es:Guanche]]
-[[fi:Guanchit]]
-[[fr:Guanches]]
-[[gl:Guanche]]
-[[he:גואנצ'ים]]
-[[hu:Guancsok]]
-[[id:Guanche]]
-[[it:Guanci]]
-[[ja:グアンチェ族]]
-[[ka:გუანშები]]
-[[ko:관체인]]
-[[nl:Guanchen]]
-[[no:Guanches]]
-[[pl:Guanczowie]]
-[[pt:Guanches]]
-[[ro:Guanși]]
-[[ru:Гуанчи]]
-[[sv:Guancher]]
-[[tr:Guanches]]
-[[uk:Гуанчі]]
-[[zh:关契斯人]]