Robert Louis Stevenson

Robert Louis Stevenson
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Robert Lewis Balfour Stevenson
Jaiotza	Edinburgo, 1850eko azaroaren 13a
Herrialdea	Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua Erresuma Batua
Bizilekua	Edinburgheko Hiri Berria Bournemouth Samoa uharteak
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Vailima (en) , 1894ko abenduaren 3a (44 urte)
Hobiratze lekua	Mount Vaea (en) Grave of Robert Louis Stevenson (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: garuneko odoljarioa
Familia
Aita	Thomas Stevenson
Ama	Margaret Isabella Stevenson
Ezkontidea(k)	Fanny Stevenson  (1880, 1880ko maiatzaren 19a -  1894)
Familia	ikusi D. E. Stevenson (iloba txiki)
Hezkuntza
Heziketa	Edinburgheko Unibertsitatea University of Edinburgh School of Law (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	poeta, saiakeragilea, eleberrigilea, ipuingilea, haur literaturaren idazlea, idazlea eta kantugilea
Lan nabarmenak	ikusi Altxor uhartea Bahitua Jekyll Dk. eta Hyde Jn. A Child's Garden of Verses (en) Prince Otto (en)
Influentziak	Guy de Maupassant, Charles Dickens, Edgar Allan Poe eta Nathaniel Hawthorne
Genero artistikoa	abentura-nobela Gothic literature (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Presbiterianismoa

Robert Louis Balfour Stevenson (Edinburgh, 1850eko azaroaren 13a - Upolo, Samoa, 1894ko abenduaren 3a) idazle eskoziarra izan zen. Poeta eta idazle-bidaiaria izan zen eta ingelesezko literaturako erromantizismo berriaren ereduetako bat da. Eleberriak, poesia, saiakerak eta bidaia-kronikak idazten zituen. G. K. Chestertonek Stevensoni buruz esan omen zuen "lumaren puntatik hitz egokia hautatzen zuela, zotz-ala-motz egingo balu bezala”. Idazle askok miretsi zuten, hala nola, Jorge Luis Borgesek, Ernest Hemingwayek, Rudyard Kiplingek, Vladimir Nabokovek, eta J. M. Barriek. Idazle modernista gehienek arbuiatzen zuten ospe handia zeukalako eta ez zelako haien modernismoaren definizioan sartzen. Hala ere, kritikoak Stevensonen ospetik haratago begiratzen hasi dira eta kanonean leku bat egin diote.

Biografia

Haurtzaroa

Stevensonen jaiotze izena Robert Lewis Balfour Setevenson izan zen, eta Eskoziako Edinburgh hirian jaio zen 1850eko azaroaren 13an. Bere aita Thomas Stevenson izan zen, eta aitona Robert Stevenson izan zuen; itsasargien ingeniari bikainak ziren biak, sendiko beste osaba eta lehengusu batzuk bezala. Familiako alde hartatik jaso zuen abenturarako gogoa, itsasoarekiko maitasuna eta bidaiatzeko zaletasuna. Gilbert Elliot zuen ama; Mintoko lehenengo baroiaren eta George Smith abadearen ondorengoa zen eta Arthur St. Clairrekin erlazionatuta zegoen. Bere amaren aldeko aitona, Lewis Balfour, filosofia-moral irakaslea eta apaiza zen eta Stevensonek gaztaroko opor gehienak eman zituen haren etxean. "Orain askotan galdetzen diot neure buruari”, esan zuen Stevensonek, “zer jaso nuen nik abade zahar honengandik. Izan ere, uste dut sermoiak egiteaz harro zegoela, eta neu ere bai, baina ez genuen gogoko entzutea".

Robert Louis Stevenson 7 urte zituela.

Amarengandik, Margaret Balfour, birika makalak heredatu zituen (garaikideek tuberkulosia zeukala uste izan zuten, gaur eguneko bronkiektasia edo sarkoidosia zela uste da). Honek, berak esaten zuen bezala “ohazalaren lurrean” lotu zuen neguan, eta amari lana arintzeko erizaina ekarri zioten. Erizaina, Alison Cunningham (Cummy ezizenez deitua), 1852an iritsi zen Robert Louisen bizitzara eta kalbinista sutsua zenez umeari han, ohe ertzean, orduak eta orduak ematen zituen Bibliako eta Covenat zaharrei buruzko pasarteak irakurtzen.

Udan kanpoan jolasteko agintzen zioten. Han ume basati eta arduragabea zela erakutsi zuen, eta 1861ean, hamaika urte bete zituenean, horrenbeste sendotu zen, non gurasoek Edinburgoko unibertsitatera prestatzeko Edinburgh akademiara bidali baitzuten. Haien asmoa zen aitaren urratsak jarrai zitzan, itsasargi ingeniari bezala. Garai hartan asko irakurri zuen eta batez ere Shakespeare, Walter Scott, John Bunyan eta Arabiako Gauak gogoko izan zituen.

1867ko azaroan, Edinburgoko unibertsitatera joan zen, baina berehala antzeman zuen ez zeukala ez indar fisikorik, ez gogo zientifikorik ingeniaria izateko. 1868 eta 1970 artean opor garaian eginiko bidaietan, bereziki aitak eramanda, itsasargien eraikuntzan interesaturik egon beharrean, konturatu zen ikusi zituzten itsasertz eta uharteei buruzko erromantze ederrekin liluratzen zela. Aita zorrotza bazen ere, azkenean literatura ikasten utzi zion, baina aurretik zuzenbidea ikasten bazuen. Horrela, beti izango zuen oinarri ekonomiko sendo bat. Ikastaro hori egin zuen eta hogeita bost urte zituenean azterketa gainditu zuen, baina prozesuan haren osasuna biziki makaldu zen, egindako ahaleginarengatik.

Beste alderdi batzuetan, Stevenson etengabe aldatzen ari zen. Estilo bohemioa zuekan janzkeran; lehendik ilea luze zeraman, baina orain, gainera, belusezko jaka bat janzten zuen eta festetara ohiko gauerako jantzietan oso gutxitan joaten zen. Are garrantzitsuagoa dena, kristautasunari uko egin eta ateo bihurtu zen. Aitak bere fede eta sineskeriei buruz galdetu zionean egia erantzun zion, eta aldi luze batez, gurasoekiko harremanean tentsioa sortu zen.

Helduaroa

1876an, Fanny Osbourne ezagutu zuen Frantzian eta maitemindu egin ziren. Fanny emakume estatubatuarra zen, bera baino hamar urte zaharragoa, senarrarengandik bananduta zegoena. Bere seme-alabekin bizi zen, margotzen eta atseden hartzen. 1880an, Fanny dibortziatu eta gero, Stevensonen gurasoen haserrerako, ezkondu egin ziren.

Stevenson eta bere familia 1893an

Urte horretan, bere osasuna okertu zen, tuberkulosia zela eta. Edinburgora itzuli ziren bizitzera, gero Davosera (Suitza), eta azkenean Bournemouth bainuetxera, beti ere bere osasunerako egokia zen leku baten bila. Hiru urte geroago, New Yorkera joan ziren. Han Mark Twainekin adiskidetu zen. 1888an Hegoko Ozeano Bareko uharte eta lurraldeetan hiru urtez ibili zen, osasuna nabarmenki hobetu zaitzaiola. Horregatik, 1890ean Samoara joan ziren bizitzera Stevenson, bere emaztea, haien seme-alabak eta Stevensonen ama.

Samoako biztanleekiko harremana oso ona izan zen (Tusitala deitzen zioten, istorioak kontatzen dituena esan nahi du). Prentsa ingelesean Samoako egoera kaskarra salatu zuen.

Burmuineko barne jario baten kariaz hil zen 1894an. Samoan bertan lurperatu zuten.

Lanak

Eleberriak

• The Hair Trunk or The Ideal Commonwealth (1877)
• Altxor uhartea (Treasure Island, 1883)
• Prince Otto (1885)
• Jekyll doktorearen eta Hyde jaunaren kasu bitxia (Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde, 1886)
• Bahitua (Kidnapped, 1886)
• Gezi beltza (The Black Arrow: A Tale of the Two Roses, 1888)
• Ballantraeko premua (The Master of Ballantrae: A Winter's Tale, 1889)
• The Wrong Box (1889)
• The Wrecker (1892)
• Catriona (1893). Bahitua lanaren bigarren zatia.
• The Ebb-Tide (1894)
• Weir of Hermiston (1896). Amaitu gabea.
• St Ives: Being the Adventures of a French Prisoner in England (1897). Amaitu gabea.

Beste lanak

Stevensonek fikziozko istorio laburrak, kontakizunak,... idatzi zituen. Poesia ere landu zuen eta bere bidaiak erabiliz bidaietako kroniken liburuak idatzi zituen. Horrez gain, hainbat saiakera eta artikulu ere idatzi zituen. Hauetako batzuk:

• Travels with a Donkey in the Cévennes (1879). Bidai liburua.
• New arabian nights (1882). Ipuin bilduma.
• A Child's Garden of Verses (1885). Ume eta gurasoentzat idatzitako poemak.
• Hego itsasoetako ipuinak (An Island Nights' Entertainment, 1893). Tartean, Botilako deabrua, Ahotsen irla eta Falesá-ko hondartza ipuinak dituena.

• In the South Seas (1896). Pazifikoan zeharreko bidaietako artikulu eta saiakera bilduma.
• Tales and Fantasies, (1905).

Euskaratuak

• Altxorraren isla (Treasure Island). Plan, 1971.
• Ahotsen isla ; Deabrua botilan (The Isle of Voices ; The Bottle Imp) Hordago, 1980. Itzultzailea: Koldo Aulestia.
• Altxorraren uhartea (Treasure Island). Elkar, 1985. Itzultzaileak: Xabier Etxaniz.
• Gezi beltza (The Black Arrow: A Tale of the Two Roses). Kriseilu argitaletxea, 1989. Itzultzailea: Joseba Andoni Berriotxoa. Komikia
• Jekyll Dk. eta Hyde Jn. (The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde). Txertoa, 1990. Itzultzailea: Xabier Galarreta.
• Jekyll doktorearen eta Hyde jaunaren kasu bitxia (The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde). Erein, 2019. Itzultzailea: Koro Navarro.
• Altxor uhartea (Treasure Island). Ibaizabal argitaletxea, 1991. Itzultzailea: Maria Garikano.
• Suiziden elkartea (The Suicide Club). Elkar, 1991. Itzultzailea: Tomas Sarasola.
• Botilako deabrua (The Bottle Imp). Elkar, 1992. Itzultzailea: Asun Garikano.
• Bahitua, David Balfourren abenturak (Kidnapped). Igela argitaletxea, 1994. Itzultzailea: Susana Preboste.
• Ballantraeko premua (The Master of Ballantrae). Igela argitaletxea, 1994. Itzultzailea: Xabier Olarra.
• Botilako deabrua (The Bottle Imp). Zubia, Santillana, 1997. Itzultzailea: Xabier Monasterio.
• Jekyll Dk. eta Hyde Jn. (The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde). Hiria argitaletxea, 2004. Itzultzailea: Xabier Galarreta.
• Altxor uhartea (Treasure Island) Elkar, 2008. Itzultzailea: Asun Garikano.
• Hego Itsasoetako ipuinak (South Sea Tales). Erroa argitaletxea, 2011. Itzultzailea: Xabier Monasterio.

Euskara ikasteko materialak

• Altxor uhartea (Treasure Island). Elkar, 1994. Itzultzailea: Iñaki Mendiguren. Egokitzapena.
• Ahotsen irla (The Isle of Voices) Descleé de Brouwer, 1995. Itzultzaileak: Alex Aldekoa-Otalora, Ana Arakistain. Egokitzapena.
• Gorpuen lapurrak (The Body-Snatcher). Desclée de Brouwer, 1999. Itzultzailea: Ana Arakistain. Egokitzapena.
• Fabulak (Fables). Descleé de Brouwer, 2003. Itzultzailea: Agurtzane Duce Zubillaga. Egokitzapena.
• Botilako deabrua (The Bottle Imp). Elkar, 2008. Itzultzailea: Iñaki Mendiguren. Egokitzapena.

Ikus, gainera

• Ingelesezko literatura.

Kanpo estekak

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: en:Robert Louis Stevenson

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Robert Louis Stevenson

• (Ingelesez) Lan guztiak "Classic Literature Library" webgunean

• Datuak: Q1512
• Multimedia: Robert Louis Stevenson / Q1512