San Ildefonsoko ituna (1800)

San Ildefonsoko ituna
Mota	tratatu
Data	1800ko urriaren 1a
Kokaleku	La Granja de San Ildefonso Errege Jauregia
Parte-hartzaileak	Espainia Frantzia
Sinatzailea	Napoleon Bonaparte Karlos IV.a Espainiakoa

1800eko San Ildefonso ituna Espainiaren eta Frantziaren arteko akordio sekretua izan zen Napoleondar gerretan. Itun horren arabera, Espainiak, hasiera batean, Louisianako lurralde iparramerikarra Toscanarekin aldatzea adostu zuen. Geroago, 1801eko martxoko Aranjuezko Itunak berretsi zituen baldintzak.

Testuingurua

Frantziako Iraultza (1789-1799) Brumaireko 18ko estatu-kolpearein amaitu zen (1799ko azaroaren 9a). Napoleon Bonapartek Frantziako gobernua hartu zuen bere gain, eta Frantzia Bigarren Koalizioaren aurkako gerretan murgilduta zegoen, Austria, Britainia Handia, Portugal, Errusia eta Otomandar Inperioak osatua. Frantziako garaipen handiak lortu zituen, bere gobernu berria mantenduz eta armada indartsu zein eskarmentatua osatuz.

Espainian, non Karlos IV.a zen errege, Basileako Bakean (1795) Frantziari Santo Domingo uhartearen zatia utzi behar izan ondoren, 1796ko San Ildefonso itunean Frantziarekin izandako aliantza berrabiarazi zuen. Bertan, bi nazioek aliantza militar bat hitzartu zuten hirugarrengoen aurka. Aliantza hori izan zen Espainia Britainia Handiaren aurkako gerran sartzeko arrazoia. Horren ondorioz, 1798an Trinidad eta Menorca galdu zituen, 1800ean Ferrolek eta Cádizek erasoak jasan zituzten, eta Britainia Handiak Espainiaren bahiketa komertziala ezarri zuen, zeinak finantza-egoera okertu eta gero eta defizit handiagoa eragin zuen. Britainia Handiarekin izandako gerra-egoera horren aurrean, Napoleon Bonapartek Espainiarekin aliantza berritzeko beharra zuen, Espainiako flotak Brest eta Toulongo portuak defendatzeko behar baitzuen.

Frantziako armadak garaile izan ziren 1800eko kanpainan, batez ere Marengo, Höchstädt eta Hohenlinden herrietan. Horri esker, Austriarekin negoziazioak hasi ziren, eta Lunévilleko ituna egin zuten, 1801eko otsailaren 9an, Germaniako Erromatar Inperio Santuaren eta Frantziaren artean. Bonapartek Italiako iparraldea menderatu zuen, eta Espainiako Karlos IV.a erregeak Parmako Etxeko ahaideen aginte-eskubideak babestu nahi zituen Italiako lurralde bat emanez, nahiz eta horretarako Luisianako lurralde basatia sakrifikatu behar izan. Lurralde hori, Frantziak Espainiari Fontainebleauko itunean (1762) utzia, Bonaparteren interesean zegoen Haitiko iraultza menderatzeko, eta Espainiako agintariek Frantziari laga nahi zioten, uste baitzuten Frantziako gotorleku militarrak Louisiana Espainiaren eta Ameriketako Estatu Batuen arteko lurralde tapoi bihurtuko zuela.

Ituna

Italia 1796an; Toscana, horiz.

Mariano Luis Urkixok, Espainiako Karlos IV.aren izenean, eta Louis Alexandre Berthierrek, Frantziako Errepublikaren izenean, 1800eko urriaren 1ean (IX. urteko Mahaxteren 9, Frantziako Errepublikaren egutegiaren arabera), San Ildefonsoko Errege Jauregian egin zuten atariko akordioa.

Akordioen parte ziren:

• Frantziako errepublikak Parma Fernando I.a Borboi-Parmako dukearen esku jarriko luke italiar penintsulan sortu berria den lurralde bat, eta erregetzat hartuko litzateke (ez zegoen zehaztuta zein lurralde zen, nahiz eta Toscana edo Ferrara, Bolonia eta Romaggnako Legazioak izateko aukera iradokitzen zen).
• Infantea postuaz jabetu eta hilabetera, Espainiak 74 kanoidun 6 gerra-ontzi emango dizkio Frantziari (Intrepido, Conquistador, Pelaio, San Genaro, Atlante eta San Antonio).
• 6 hilabete geroago, Espainiak Luisianako kolonia emango zion Frantziari, Espainiaren subiranotasun pean 1763tik.

Akordioa sekreturik zorrotzenean gauzatuko zen, Manuel Godoyk berak, Karlos IV.aren faboritoak, erregeak berretsi eta hilabetera arte ez baitzuen haren berri izan.

Akordioa San Ildefonsoko hirugarren ituna izango litzateke gerora, 1777 eta 1796an sinatutakoetatik bereizteko.

Ondorioak

1800. urtearen amaieran, Urkixo ministroa kargutik kendu zuten kleroarekin izandako desadostasunengatik. Espainiaren eta Frantziaren arteko 1796ko aliantza militarra luzatu egin zen 1801ean sinatutako Madrilgo eta Aranjuezko akordioen bidez, bi herrialdeetako armadek Portugalen eta Britainia Handiaren aurka, hurrenez hurren, lankidetza ituntzen baitzuten.

1801eko otsailaren 9an, Frantziak eta Germaniako Erromatar Inperio Santuak Lunévilleko ituna sinatu zuten; horren bidez, Napoleonek dukerria uztera behartu zuen Fernando III.a, Toskanako Duke Handia. Ondoren, Duke Handia Salzburgoko artzapezpikutzarekin konpentsatuko zen, sekularizatuta eta Salzburgoko Hautesle bihurtuta, eta printze hautesle izendatu zuten. Toscana Napoleondar Frantziaren esku, lurraldeen trukea praktikan aplikatzeko bidea irekita zen.

Ipar Amerikako mapa, San Ildefonso eta Aranjuezko itunen aurreko mugak erakusten dituena. Espainiaren posesioak horiz, britainiarrak arrosaz eta AEBak urdinez.

1801eko martxoaren 18an sinatu zuten behin betiko akordioa Aranjuezen Manuel Godoyk eta Luciano Bonapartek. Itun berri horretan ezarritako baldintzek aurreko ituneko xedapenak berresten zituzten, eta zabaldu egiten zituzten:

• Fernandok uko egin zion Parmako dukerriari, bere kabuz eta bere oinordekoen izenean.
• Frantziak Toskanako Dukerri Handia Luis Etruriari lagatzea, Parmako dukearen seme Fernandori.
• Luis Toscanako erregea zela onartzea, Frantziaren babesarekin.
• Toskanako Elba uhartearen zatia Frantziaren esku geratuko litzateke; ordain gisa, Piombinoko Printzerria eta Toscanako Presidioak Frantziak Luisi lagako lizkioke eta lurralde berriari erantsiko lizkioke.
• Luis infantearen familian ondorengotza faltako balitz, Toscanako tronurako eskubideak Espainiako errege-familiarentzat lirateke.
• Louisianako lurraldeak Frantziari lagatzea.
• Espainiako eta Frantziako kalte-ordainak Fernando dukeari, Parmako dukerriari uko egiteagatik.

Akordio berri hori Karlos IV.ak berretsi zuen urte horretako apirilaren 11n. Tratatuan jasota geratu ez zen arren, Frantziako ordezkaritzak konpromisoa hartu zuen Frantziak Louisiana utzi nahi izanez gero Espainiari eta beste edozein herrialdetara itzultzeko.

1801eko maiatzaren 25ean, Luis Frantzisko infantea Parisa iritsi zen, eta Napoleonek eta Josefinak jaso zuten. Uztailaren 1ean Florentziarantz abiatu zen, Toscanako hiriburura, non armada frantsesak babestutako errege gisa izendatu zuten, Emmanuel de Grouchy jeneralaren agindupean. Erresuma berriak Etruria izena hartuko luke, Erromako geografian lurraldearen izen zaharraren oroitzapenean.

Fernando Parmakoa dukeak uko egin zion hitzarmenaren baldintzak onartzeari, dukatuari uko egiteari zegokion zatian, eta 1801eko itunean adostutako kalte-ordaina jaso ordez, dukerriaren jabe izaten jarraitu zuen, gobernu frantsesaren onespenarekin, hurrengo urtean hil zen arte. Bonapartek Moreau de Saint-Mery izendatu zuen dukerriaren administratzaile, 1805ean Frantzian sartu zen arte.

Luisianako lurraldea, XIX. mendearen hasieran (laranjaz), egungo EEen gainetik. AEB

1802ko urriaren 15ean, Karlos IV.ak Errege Zedula bat argitaratu zuen Bartzelonan, eta, haren bidez, Louisiana Frantziari lagatzen zitzaion, eta Espainiako tropak erretiratzea xedatu zuen, baldin eta Espainiako erlijiosoek zonan jarraitzeko baimena bazuten eta koloniako biztanleek beren jabetzei eutsiko lieketen. Kolonia denbora gutxian egongo zen frantziar subiranotasunaren pean; izan ere, hurrengo urtean Frantziak Luisiana saldu zien Estatu Batuei, eta ez zuen bete Espainiari 1801eko itunaren inguruan egindako elkarrizketetan emandako hitza.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1259275