زبان‌های ایتالی

ایتالی
اقوام:	مردمان ایتالی‌تبار
پراکنش:	در اصل در ایتالیا، بخش‌هایی از اتریش و سوئیس، امروزه در بیشتر مناطق جنوب اروپا، با بیشترین میزان پراکنش در سطح جهان (بیشتر قاره آمریکا، زبان رسمی بیش از نیمی از کشورهای آفریقا و قسمتهایی از اقیانوسیه).
تبار:	هندواروپایی ایتالی
نیا:	زبان نیا-ایتالی
زیرگروه‌ها:	Latino-Faliscan (including Romance) Osco-Umbrian (Sabellic) Venetic? Liburnian? Sicel?
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵	itc
گلاتولوگ	ital1284
توزیع جغرافیایی تقریبی زبان‌ها در ایتالیای عصر آهن در قرن ششم ق.م. (North Picene is an unclassified language, and Etruscan and Rhaetic are classified as Tyrsenian languages, and are not Indo-European like the rest of the languages on the map.)

زبان‌های ایتالی(به انگلیسی:Italic languages) زیرشاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی است که عمدتاً توسط ایتالی‌تبارها تکلم می‌شود. این خانواده جزو خانواده سنتوم می‌باشد.

زبان‌های ایتالی دربرگیرندهٔ زبان‌های رومی مانند ایتالیایی، اسپانیایی، پرتغالی و فرانسوی و همچنین زبان‌های مردهٔ شبه‌جزیره ایتالیا مانند لاتین، اومبری و اوسکی می‌باشند.

«زبان‌های ایتالی» با داشتن بیش از ۸۰۰ میلیون گویشور، پس از زبان‌های هندوایرانی دومین شاخه پرجمعیت زبان‌های هندواروپایی است.

دگرگونی‌های آوایی

دگرگونی‌های آوایی از زبان نیاهندواروپایی به زبان نیا-ایتالی چنین است:

• آمیزش آوای کامی با ملازی:
  • ḱ> k
  • ǵʱ> ɡʱ
  • ǵ> ɡ
• لبی و ملازی صدادار ناکامل تلفظ می‌شود:
  • ɡʱʷ> ɡʱ
  • ɡʷ> ɡ / w
• حلقی صدادار در آغاز بی‌صدا و سپس سایشی می‌شود:
  • bʱ> pʰ> ɸ> f
  • dʱ> tʰ> θ
  • ɡʱ> kʰ> x
• s> θ (تنها پیش از r، در جای دیگر رخ نمی‌دهد)
• m n l r w b d ɡ p t k kʷ تغییر نمی‌کنند.

این فرگشت‌های آوایی در هر زبان ایتالی به گونهٔ مستقل و جداگانه رخ داده برای نمونه در لاتین در میان واکه‌ها داریم: f> b و θ> f.

از دگرگونی‌های بی‌قاعده می‌توان از تبدیل p به kʷ نام‌برد. برای نمونه در زبان نیاهندواروپایی عدد پنج را *penkʷe بوده که در لاتین شده است quinque، یا پُختن در نیاهندواروپایی *-pekʷ بوده که در لاتین coquere شده است.

شاخه‌ها

شاخه ایتالی خود به دو زیرشاخه بخش می‌شوند و این زیرشاخه‌ها نیز به زیرشاخه‌هایی که در پی می‌آید:

• زبان‌های اوسکواومبری:
  • زبان اوسکی که در جنوب مرکزی شبه‌جزیرهٔ ایتالیا گویشور داشته است.
  • گروه اومبری:
    • زبان اومبری منقرض شده
    • زبان ولسکی
    • زبان ایکویی
    • زبان مارسیایی
  • زبان پیسن جنوبی در خاوری مرکزی ایتالیا گویشور داشته است.
• زبان‌های لاتین-فالیسکی:
  • زبان فالیسکی
  • زبان لاتین
    • زبان‌های رومی (از تبار زبان لاتین هستند)

پیشینه

«ایتالی‌زبان‌ها» در هزارهٔ دوم پیش از میلاد به شبه‌جزیرهٔ ایتالیا درآمدند و می‌نماید که با قبیله‌های سلتی در اروپای باختری دارای رابطه بودند. پیش از درآمدن هندواروپاییان ایتالیا ساکنان دیگری داشته که به احتمال ناهندواروپایی بودند و شاید اتروسکی‌ها از تبار ایشان بوده‌اند.

از سده ۷ (پیش از میلاد) زبان‌های اومبری و فالیسکی دارای سامانهٔ نوشتاری بوده‌اند که از الفبای ایتالیک باستانی گرفته شده‌بود. زبان‌های ایتالیک تأثیر اندکی از زبان اتروسکی و زبان‌های یونان باستان گرفته‌اند.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Italic languages». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ آگوست ۲۰۱۸.