Sorbisch

Täkst aw mooringer frasch

Dåt Sorbische (dt. Sorbisch) as en weest-slaawischen spräke, wat snååked wårt önj e Lausitz (Łužica), en geegend önjt ååsten foon Saksen (Sakska) än dåt söödååsten foon Brandenbörj (Bramborska). Da Sorbe wörden iir, jüst äiwen ås da Kärntner, Sloweene än oudere slaawische manerhäide, wälj ås Wände betiitled. Dideer noome wårt dilingendäis ås krainkend betråchtied.

Önjdiiling

Dåt Sorbische, wat süwat 50.000 snååkere heet, wårt indiiljd önj tou fariante: Huuchsorbisch än Läichsorbisch. Dåt Hoochsorbische, wat bai widen da mååste snååkere heet, wårt snååked trinam jü stää Bautzen (Budyšin), dåt Läichsorbische trinam Cottbus (Chóśebuz). Da biise stäägne san dan uk da kulturäle säntre for da Sorbe, wan da snååkere foon dåt Sorbische uk äiwen önj da ambai ladende toorpe booge än ai önj da stäägne seelew.

Ferglikstabäle foon da spräke:

Frasch	Sölring	Huuchsorbisch	Läichsorbisch	Poolsch	Tschechisch	Rusisch
een	Inj	wjecor	wjacor	wieczór	večer	vecer
brouder	Brüđer	bratr	bratš	brat	bratr	brat
däi	Dai	dzen	zen	dzien	den	den
hönj	Hun	ruka	ruka	reka	ruka	ruka
heerfst	Hārefst	nazyma	nazymje	jesien	podzim	osen
snii	Sne	sneh	sneg	snieg	sníh	sneg
samer	Somer	leco	lese	lato	léto	leto
süster	Sester	sotra	sotša	siostra	sestra	sestra
fasch	Fesk	ryba	ryba	ryba	ryba	ryba
iilj	Jöl	wohen	wogen	ogien	oheň	ogon
wååder	Weeter	woda	woda	woda	voda	voda
win	Wiin	wetrik, wetr	wetš	wiatr	vítr	veter
wunter	Wunter	zyma	zymje	zima	zima	zima

Histoori

Da jarste schraawene sorbische takste datiire üt dåt seekstiinst iirhunert. Da biise sorbische spräke heewe arken en äin schriwwise. Sorbisch än Sloweenisch san - tuhuupe ma dåt Nordfrasche - da iinjsiste europäische spräke, wat di dual (toufåch) nuch aw e sid bai di singular än plural aktiw önjwiinje. Dåt Huuchsorbische as wat mör dåt Tschechische äänlik än dåt Läichsorbische dåt Poolsche. Da Sorbe än da Poole booge ouders jarst sunt di iinje foon di tweed wrålkrich tächt baienouder.

Stååtus

Di dominante spräke önj dåt boogegebiit foon da Sorben as diling dåt Tjüsche. Dåt Tjüsche heet dåt Sorbische än oudere slaawische spräke ålt wider tubääg krångd. Iir wörden önj grute diile foon ååstlik Tjüschlönj slaawische spräke snååked, tun biispel sügoor trinam Lüchow önj Needersaksen. Foole stäänoome tjööge deer nuch foon, ås Berlin, Chemnitz än Dresden (Drježdźany).

Weer da Sorbe booge

Da Sorbe önj Saksen hüülje döör di tuhuupe binende faktor foon jü katoolsch religjoon rucht stark tuhuupe. Dåt mååget dåt di tål foon snååkere foon di latje spräke relatiiw stabiil as.

Önj e DDR-tid jüleden da Sorbe ås loodenwaning for jü manerhäidefründlikhäid foon dåt kommunistisch regiime. Sorbische kultuurmanifestasjoone füngen rüm finansjäl stipe. Sü heet jü latj sorbisch seelschap ferfäiging ouer en äinen raadiosiinjer, bleese än tidschrafte önj di äine spräke än hu sorbischspräkige unti touspräkie schoule.

Ås säntrool kulturäl instans fungiirt jü sünååmd Domowina. Wan uk önj jü stää Bautzen mån en lait Sorbisch snååked wårt, as dåt Sorbische apfåli deer, aw strooteschilde, aw looden än sügoor önj hu looden aw prissäädele än kasenscheene. Jü Tjüsch regiiring heet dåt Sorbische amtlik ås manerhäidsspräke gödjkånd än döör dåt unerschriwen än ratifisiiren foon e europäisch charta foon da regionåål- unti manerhäidespräke jü ferplächting ouernümen, dåt Sorbische tu ferbaden än tu önjtwiklen.

Da sorbische WITAJ (wäljkiimen)-bjarnetüne tiie büte sorbischspräkie uk foole tsjüschspräkie schoulere. Eefter dåt fülien foon en touspräki unti en sorbischspräki följksschölj koone schoulere turucht aw dåt sorbisch gümnaasium önj Bautzen (Budyšin) unti aw da sorbische madelschoule önj Radibor (Radwor) än Bautzen. En sorbischspräki huuchschölj jeeft dåt ai. Huum koon je duch önj Leipzig (Lipsch) en uniwersitäätsstudium sorabistiik naame.

Brünkoole-gewaning

En ouder årw üt jü DDR-tid as e brünkoole-gewaning, weerfor ål möre sorbische toorpe wike moosten. Dåt ütenouderfålen foon da sorbischspräkie gemiinschape, da eefter dåt twungmääsie amtiien oofding ferstraild ouer e geegend laawe, bilet en gefoor for e funksjoon foon dåt Sorbische ås ferkiirsspräke aw dåt lönj. Eefter jü wiinje as jü brünkoolegewaning iinjfåch wider gingen. Truts masenåchti protäste as trinam 2000 dåt toorp Horno rümed am bit aw dåt leest hüs oufbråågen tu wården am jü brünkoole-industrii plats tu måågen.

Linke

Didiar artiikel as di 1. Detsember 2011 uun det list faan gud artiikler, diar det leesen luane apnimen wurden. Uun uugenblak jaft at diar 73 faan.