Euripides
Euripides (yn it Aldgryksk: Εὐριπίδης; ±480-±406 f.Kr.), wie in ferneamd Ateensk toanielskriuwer yn it âlde Grikelân. Yn 'e mande mei Aiskylos en Sofokles wied er ien fan 'e trije grutte Aldgrykske trageedzjeskriuwers, mei in oeuvre fan mear as njoggentich toanielstikken. Dêrfan binne lykwols mar achttjin of njoggentjin (op grûn fan skriuwstyl wurdt syn bewearde auteurskip fan Resus twifelich achte) oerlevere. Fan 'e measte oare stikken fan Euripides binne fragminten bewarre bleaun; yn guon gefallen binne dat tige wiidweidige fragminten. Dat der mear fan sýn toanielstikken bewarre bleaun binne as fan Aiskylos of Sofokles harres, komt foar in diel troch tafal en foar in diel trochdat hy de lêste fan it trijetal wie en syn stikken sadwaande populêr waarden wylst harres yn it neigean rekken.
| Euripides | ||
 skriuwer
| ||
| ||
| In Romeinske moarmerne kopy fan in Gryksk orizjineel út 'e fjirde iuw f.Kr. (Museo Pio-Clementino, te Rome). | ||
| persoanlike bysûnderheden | ||
| echte namme | Euripides (Εὐριπίδης) | |
| nasjonaliteit | Ateensk | |
| berne | ±480 f.Kr. | |
| berteplak | Salamis (Atene) | |
| stoarn | ±406 f.Kr. | |
| stjerplak | ? (Masedoanje) | |
| etnisiteit |  Gryksk
| |
| wurk | ||
| taal | Aldgryksk | |
| sjenre | toaniel, poëzij | |
| perioade | Klassike Aldheid | |
| bekendste wurk(en) |
Alkēstis Mēdeia Ēlektra | |
| jierren aktyf | 438 – 406 f.Kr. | |
| offisjele webside | ||
| n.f.t. | ||
Libben
bewurkje seksjeEuripides syn libben is net in protte mei wissichheid oer te sizzen. Alles wat wy deroer witte, is ôfkomstich fan itsij as autobiografysk opfette details út syn toanielstikken, itsij út lettere boarnen dy't op syn bêst as twifelich beskôge wurde kinne. Euripides skynt om 480 f.Kr. hinne berne te wêzen op it eilân Salamis, dat ta de stêdsteat Atene hearde. Neffens guon boarnen hiet syn mem fan Cleito en syn heit fan Mnesarchus. Nei't in orakel foarsein hawwe soe dat it de lotsbestimming fan syn soan wie om "oerwinningskroanen" te winnen, soe Mnesarchus it idee krigen hawwe dat Euripides in glânsrike karriêre yn 'e atletyk te wachtsjen stie. Sadwaande bestie syn oplieding foar in grut diel út atletyske training, al learde er ek skilderjen en filosofy ûnder de learmasters Prodikus en Anaksagoras. Teffens skynt er in hoartsje tsjinne te hawwen as dûnser en fakkeldrager by de riten fan Apollo Sostearius.
Ynstee fan ta atleet ûntjoech er him lykwols ta in befaamd toanielskriuwer, al wûn er de jierlikse toanielwedstryd op it Ateenske Feest fan Dionysus mar fiif kear, wêrfan ien kear postúm. Euripides hie, nei't der sein wurdt, twa jammerdearlike houliken, en sawol syn earste frou Melite as syn twadde frou Choërine, mei wa't er trije soannen krige, bedreagen him mei oare manlju. Fan gefolgen ferlear er it fertrouwen yn 'e minsken en gied er werom nei Salamis, dêr't er him as klúzner yn in grot nei wenjen sette en him folslein oan syn skriuwen wijde. Op jierren loek er him neffens sizzen werom oan it ôfhandige hof fan kening Archelaos fan Masedoanje, dêr't er yn 406 f.Kr. stoarn wêze soe.
Wurk
bewurkje seksjeDe bekendsten fan Euripides syn oerlevere trageedzjes binne Medéa, Elektra en Alkêstis. Ek it iennichste oerlevere saterspul út 'e hiele Aldheid, Sykloop, is fan syn hân. Euripides syn wurk waard yn 'e Hellenistyske Tiid beskôge as ien fan 'e hoekstiennen fan in goede literêre oplieding. Hy stie bekend om syn teätryske fernijings, mei guon "trageedzjes" dy't eins mear politike of romantyske drama's wiene, en dêr't syn neifolgers letter it sjenre fan 'e komeedzje út ûntwikkelje soene. Ek wied er unyk mank de Ateenske trageedzjeskriuwers troch de sympaty dy't er yn syn stikken blike liet foar alle maatskiplik swakkeren, froulju ynbegrepen — en dêr't er syn konservative manlike publyk geregeldwei mei skokte.
Oerlevere wurk
bewurkje seksjeDit binen de oerlevere toanielstikken fan Euripides; de jiertallen binne fan 'e (earste) opfiering as ûnderdiel fan 'e jierlikse toanielwedstryd op it Ateenske Feest fan Dionysus.
- 438 f.Kr.: Alkēstis (trageedzje)
Fryske oersetting: Alkêstis (fert. Klaas Bruinsma, 1995)
- 431 f.Kr.: Mēdeia (trageedzje)
- Fryske oersetting: Medéa (fert. Klaas Bruinsma, 199?)
- ±430 f.Kr.: Hērakledai ("De Bern fan Hêraklês"; polityk drama)
- 428 f.Kr.: Hippolytos (Hippolytus; trageedzje)
- ±425 f.Kr.: Andromache ("Andromache"; trageedzje)
- ±424 f.Kr.: Hēkabē ("Hêkabê"; trageedzje)
- ±423 f.Kr.: Hiketides ("De Smekelingen"; polityk drama)
- ±416 f.Kr.: Hēraklēs Mainomenos ("Hêraklês"; trageedzje)
- 415 f.Kr.: Trōiades ("De Trojaanske Froulju"; trageedzje)
- ±414 f.Kr.: Ifigeneia en Taurois ("Ifigeneia yn Tauris"; romantysk drama)
- ±414 f.Kr.: Iōn ("Ion"; romantysk drama)
- ±413 f.Kr.: Ēlektra (trageedzje)
- Fryske oersetting: Elektra (fert. Klaas Bruinsma, 199?)
- 412 f.Kr.: Helenē ("Helena"; romantysk drama)
- ±410 f.Kr.: Foinissai ("De Fenisyske Froulju"; trageedzje)
- 408 f.Kr.: Orestēs ("Orestês"; trageedzje)
- 405 f.Kr.: Bakchai ("De Bakchanten"; trageedzje, postúm opfierd)
- 405 f.Kr.: Ifigeneia en Aulidi ("Ifigeneia yn Aulis"; trageedzje, postúm opfierd)
- 4?? f.Kr.: Rhēsos ("Resus"; trageedzje, auteurskip bekreaud)
- 4?? f.Kr.: Kyklōps ("Sykloop"; saterspul)
Ferlern gien en fragmintaryk oerlevere wurk
bewurkje seksjeWêr't gjin jiertal jûn wurdt, is de datearring ûnbekend.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Further Reading, op dizze side. |