Calendario hebreo: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva

← Edición máis vella

Contido eliminado Contido engadido

VisualTexto wiki

Revisión como estaba o 23 de xullo de 2016 ás 12:12 editar Andalcant (conversa \| contribucións) 1.538 edicións Sen resumo de edición ← Edición máis vella		Revisión actual feita o 12 de xaneiro de 2024 ás 13:15 editar desfacer Breobot (conversa \| contribucións) Bots 110.616 edicións m Reemplazos con Replacer: «Mar Mediterráneo» Etiqueta: ReplacerTool [2.0]
(Non se amosan 19 revisións feitas por 8 usuarios.)
Liña 1: O '''calendario hebreo''' (''הלוח העברי'') ou '''calendario xudaico''' é o [[calendario]] anual usado no [[xudaísmo]]. Determina as datas das [[festas xudías]], os textos da [[Torá]] apropiados para a lectura pública, os ''[[Iahrdseit]]s'' (a data para conmemorar a morte dun familiar), e os ''[[salmo]]s'' diarios específicos que algúns len normalmente. Téñense usado dúas formas do calendario: unha forma baseada na observación usada antes da [[Asedio de Xerusalén (70)\|destrución]] do [[Templo de Xerusalén#O Segundo Templo\|segundo templo]] no ano [[70]] e baseado nas testemuñas que observaban as fases da lúa, e un a partir dunha norma que describiu [[Maimónides]] no 1178 d.C., que foi adoptado durante unha transición dende o ano 70 ata o 1178. A forma "moderna" é o chamado [[calendario lunisolar]], semellante ao [[calendario chinés]], que mide os meses segundo os ciclos lunares e os anos tendo en conta os ciclos solares, distinto do [[calendario islámico]] puramente lunar e do [[calendario gregoriano]] case enteiramente solar. Pola diferenza de 11 días entre doce meses lunares e un [[ano (astronomía)\|ano solar]], o calendario repítese nun [[Ciclo metónico\|ciclo de 19 anos de 235 meses lunares]], cun mes lunar extra cada dous ou tres anos, cun total de sete veces cada dezanove anos. Como o calendario hebreo foi desenvolvido na zona ~~sur-leste~~sueste do [[~~Mar~~mar Mediterráneo]], as referencias ás estacións reflicten os tempos e o clima do [[hemisferio norte]]. == Historia == Liña 55: En tempos do [[Templo de Xerusalén#O Segundo Templo\|Segundo Templo]], o principio de cada mes lunar era avisado por dúas testemuñas que vixiaban a saída da nova lúa. O patriarca [[Gamaliel II]] (c. 100) comparou estas contas cos debuxos das fases da lúa. Segundo a tradición, estas observacións foron feitas contra os cálculos da principal corte xudía, o [[Sanedrín]]. Se un segundo Adar era preciso ou non dependía da condición dos camiños que usaban as familias xudías para o [[Pésagh]], do número de años que debían ser sacrificados no templo e das espigas de cebada necesario para os primeiros froitos. Unha vez decidido, o principio de cada mes era anunciado primeiro a outras comunidades con sinais de lume, mais dende que os samaritanos e unha facción dos saduceos comezou a acender falsos lumes, enviábase un mensaxeiro ou [[shaliagh]]. A imposibilidade de avisar a comunidades fóra de [[Israel]] ata un día despois levou a comunidades a celebrar festas de dous días no canto ~~de un~~dun, tendo así un segundo día de [[diáspora xudía]] pola incerteza de se ese mes tiña 29 ou 30 días. Dende os tempos dos [[~~Amora\|amoraim~~amora]]im (séculos III a V), os cálculos incrementáronse, como os de [[Samuel o astrónomo]], quen afirmou durante a primeira metade do século III que o ano tiña 365 días, e segundo os "calculadores do calendario" ao redor de 300. Jose, un amora que viviu durante a segunda metade do século IV, afirmou que o [[Purim]], día 14 do mes de Adar, non podía ser nin sábado nin luns, de non ser que o 10 do mes de Tishri ([[Iom Quipur]]) caese en venres ou en domingo. Isto indica un número fixo de días en todos os meses dende Adar ata Elul, implicando tamén que o mes extra xa era o segundo Adar engadido ante o Adar normal. === Era romana === Liña 66: === Período de transición === O período entre os anos 70 e 1178 foi unha transición entre as dúas formas, coa adopción gradual das regras características da forma moderna. excepto polo número moderno de ano, as regras acadaron a súa forma definitiva ao redor do ano 820 ou, non se sabe moi ben cando, antes do ano 920. O calendario moderno non se pode usar para calcular datas [[Biblia\|bíblicas]] porque as datas da nova lúa poden estar equivocadas por ata catro días e os meses poden estar cunha descompensación de ata catro meses de ~~diferencia~~diferenza. As últimas contas para a intercalación irregular (engadido de meses extra) foi realizada en tres anos sucesivos a principios do segundo século, segundo o [[Talmud]]. ==== Evidencias da adopción das regras modernas ==== A tradición popular, dita por primeira vez por [[Hai Gaon]] (†1038), mantén que o calendario continuo moderno era antigamente un segredo coñecido só por uns sabios, o "comité do calendario" e que o patriarca [[Hilel II]] revelou no ano 359 debido á persecución cristiá. Nese ano, o sabio Hilel II perfeccionou os cálculos e métodos coñecidos, e estabeleceu os mecanismos de embolismo do ano utilizados até o día de hoxe, que foron corroborados polas últimas e máis modernas observacións astronómicas. Os devanditos cálculos xa eran coñecidos desde centos de anos atrás, pero até aqueles tempos preferíanse os métodos empíricos para estabelecer o comezo do mes -dúas testemuñas que ~~habían~~tiñan deque ~~atestiguar~~testemuñar ante o gran Sanedrín que viran o nacente da Lúa- e o comezo da primavera, en base á maduración dos cereais sementados e á chegada do [[equinoccio]] de primavera (o 20 de marzo no hemisferio norte), que é a data en que o día e a noite teñen a mesma duración; mentres que o almanaque era utilizado en caso de impedimentos, como días nubrados. [[Ficheiro:Byzantinischer Mosaizist um 1000 002.jpg\|miniatura\|Flavio Valerio Constantino, chamado [[Constantino I o Grande]] (272 - 337). Mosaico bizantino, igrexa de Santa Sofía, [[~~Estambul~~Istambul]] (antes, [[Constantinopla]], na súa honra)]] Crese que a razón pola cal publicou Hilel II o calendario hebreo tal como se utiliza desde os seus tempos até os nosos días provén dunha das decisións tomadas polo Cristianismo no primeiro Concilio de Nicea, celebrado o ano 325, a instancias do emperador [[Constantino I o Grande]]. Segundo a tradición cristiá, [[Xesús de Nazaret]] foi crucificado o Venres Santo, coincidente co venres da Pascua xudía. O Concilio decidiu desvincularse do xudaísmo tamén neste aspecto, e prescindir da necesidade de pescudar ano tras ano, a data exacta da Pascua xudía. Para ese efecto, estipulouse que o primeiro día da Pascua cristiá, o Domingo de Ramos, se celebre o primeiro domingo logo da lúa chea, inmediatamente logo do equinoccio de primavera. Cabe destacar que ao independizar o calendario litúrxico cristián do hebreo, perdeu o primeiro a flexibilidade e o equilibrio que caracterizan a este último, o que terminou causando, co correr dos séculos, o traspaso da Pascua cristiá para o inverno, desfase que houbo de ser corrixido ao cabo dun milenio polo papa [[Gregorio XIII]], por medio do seu calendario gregoriano. De todos os xeitos, a decisión de Nicea espertou o temor entre os xudeus da época, que os cristiáns lles prohibisen anunciar os comezos de mes e os embolismos de cada ano, indispensables para o normal discorrer da vida xudía; e de aí a necesidade dun calendario preestablecido de antemán e aceptado por todas as diásporas do pobo xudeu. Aínda así, o [[Talmud]], que non chegou á súa forma final ata máis ou menos o ano 500, non menciona o calendario continuo nin nada tan mundano como os ciclos de dezanove anos ou a duración dos meses, aínda que fala das características dos calendarios anteriores. Aínda máis, as datas xudaicas dos tempos post-Talmud (especificamente nos anos 506 e 776) son imposibles coas regras modernas e tamén toda evidencia do desenvolvemento de regras aritméticas do calendario moderno en Babilonia nos tempos dos [[Gueonim]] (séculos VII e VIII), coa maioría das regras modernas ao redor do ano 820, segundo o astrónomo [[Islam\|musulmán]] [[Muḥammad ibn Mūsā al-Ghuārizmī]]. Unha ~~diferencia~~diferenza notable era a data da [[época]] (o punto de referencia fixado no ano 1), que nese tempo era un ano despois da época do calendario moderno. ==== Controversia acerca da Pascua do 4682 Anno Mundi ==== As regras babilonias requirían o atraso do primeiro día de Tishri cando a lúa nova aparecía tras o mediodía. En 921, [[Aarón ben Meir]], unha persoa descoñecida doutro modo, intentou o retorno da autoridade para o calendario de volta a [[Israel]] afirmando que o primeiro día de Tishri debía ser o día da nova lúa agás se a lúa ocorría máis de 642 partes (35 veces dous terzos de minuto, onde cada "parte" é 1/1080 de hora, 1/18 de minuto ou tres terzos de segundo) tras o mediodía, cando debía ser atrasado un ou dous días. Podía estar afirmando que o calendario debería ir acorde coa hora de Xerusalén no canto da de Babilonia. A hora local do [[meridiano]] de Babilonia suponse que ía 642 partes máis tarde que o calendario de [[Xerusalén]]. Liña 105: === Época === A [[época]] do moderno calendario hebreo é 1 de Tishri AM 1 (AM = [[Anno mundi\|''anno mundi'' = no ano do mundo]]), que en [[calendario xuliano proléptico]] é luns, [[7 de outubro]], [[-3761\|3761 a.C.]], a data tabular equivalente (mesmo período de luz solar). Esta data é ao redor ~~de un~~dun ano antes da data tradicional da [[Creación]] o 25 de Elul AM 1. (Unha opinión minoritaria pon a Creación o 25 de Adar AM 1, seis meses antes, ou seis meses despois da época moderna). Así, engadindo 3760 a calquera ano do calendario xuliano ou gregoriano despois do 1 d.C. amosará o ano hebreo que coincide con ese ano no calendario tradicional europeo, rematando ese outono. (Engade 3761 para os que anos comecen en outono). Debido ao pouco descompasados que están os dous sistemas, isto será así por outros 20.000 anos. A data tradicional hebrea para a destrución do primeiro Templo (3338 AM) difire da moderna data científica, que é normalmente expresada usando o calendario gregoriano (586 d.C.). A data científica ten en conta indicios do calendario babilonio antigo e das súas observacións astronómicas. Nestes casos, a ~~diferencia~~diferenza entre o ano hebreo tradicional e a data científica no calendario gregoriano é o resultado dun desacordo sobre cando ocorreu o feito —e non simplemente ás ~~diferencias~~diferenzas entre os calendarios. === Medida dos meses === Liña 123: Este difícil pero fundamental equilibrio, obtense mediante cálculos que prescriben en cal dos días da semana poderá caer o primeiro día do ano xudeu (segundo a usanza dos nosos días), que é tamén o primeiro día da festividade de Rosh Hashaná, o Ano Novo xudeu. Así, as regras do calendario hebreo estipulan que, en ningún caso, poderá o primeiro día de Rosh Hashaná e do ano -o primeiro día do mes de Tishrei- caer un domingo, ou un mércores, ou un venres. Para compensar o desfase que a imposición desta regra pode ~~conlevar~~comportar no delicado equilibrio do calendario; e unha vez culminado o mes de Tishrei, durante o cal se suceden as principais festas xudías, e especialmente aquelas que carrexan os problemas que o almanaque debe resolver (Rosh Hashaná, Yom Kipur, Sucot), vólvese a balancear o calendario, agregando un, dous ou tres días nos dous meses subseguintes a Tishrei: os meses de Jeshván e Kislev. === Modelo para os anos do calendario === Liña 131: * Un ano ''quesidrá'' ("regular" ou "en orde") é de 354 ou 384 días. A letra hebrea כ "caf", e a letra para o día da semana denota este modelo. * Un ano ''shlemá'' ("abundante" ou "completo") ten 355 ou 385 días porque un día é engadido au mes de Heshván. A letra hebrea ש "shin", e a letra para o día da semana denota este modelo. Unha variante deste modelo de nomenclatura inclúe outra letra que especifica o día da semana para o primeiro día do Pésagh (Pascua) do ano. === Medida das horas === Cada hora está dividida en 1080 ''ghalaquim'' ou partes. Unha parte é 3<sup>1</sup>/<sub>3</sub> segundos ou <sup>1</sup>/<sub>18</sub> de minuto. O devanceiro último do ''helec'' era un pequeno período de tempo babilónico chamado ''mazaroca de orxo'', equivalente a <sup>1</sup>/<sub>72</sub> dun ''~~grado~~grao de tempo'' babilónico (1° de rotación celeste). En realidade, a mazaroca de orxo ou ''ela'' era o nome aplicado á máis pequena das unidades de Babilonia, tanto de lonxitude, de área, de volume, de peso, de ángulo, ou de tempo. Pero ao redor do século XII ese significado fora esquecido, causando que [[Maimónides]] especulase e dixese que había 1080 partes nunha hora porque ese número era divisible por todos do un ao dez salvo o sete. Pero o mesmo se pode dicir do 360. Os días da semana que comezan en domingo (día 1) continúan ata o sábado (día 7). Xa que algúns cálculos usan a división, o 0 significa sábado. Mentres que o cálculo dos días, meses e anos estaba baseado en horas fixas iguais a 1/24 dun día, o comezo de cada día ''ghalaquic'' estaba baseado na hora local do [[solpor]]. A fin do [[Shabat]] e outras [[Festas xudías\|festividades xudías]] parten da anoitecida (''Tseis Ghacocavim'') que ocorre algo despois do solpor, normalmente de 42 a 72 minutos. Segundo Maimónides, a noite comeza cando tres estrelas de tamaño medio son visibles tras o solpor. No século XVII estas convertéranse en tres estrelas de segunda magnitude. A definición moderna é que comeza cando o centro do sol é 7° baixo o horizonte xeométrico (sen aire), máis tarde do crepúsculo civil dos 6°. O comezo do tempo diúrno para cada día está determinado pola [[amencer\|alba]] e polo [[orto\|nacer do sol]] (non confundir os dous termos, o primeiro significa que comeza a haber luminosidade, o segundo que o sol aparece). A maioría dos tempos ''ghalaquic'' están baseados en combinacións deses catro tempos e varían de día en día ao longo do ano significativamente dependendo do lugar. as horas de luz normalmente se dividen en ''Shaos Dsemaniios'' ou ''horas Ghalaquic'' tomando o tempo entre o amencer (nacer do sol) e solpor ou entre a alba e o anoitecer divididas en 12 horas iguais. As horas máis temperás e tardías para os servizos xudeus, a última comida de [[Camets]] o día antes da [[Pessach\|Pascua]] e moitas outras regras están baseadas no ''Shaos Tsemaniios''. Por conveniencia, o día que usa o ''Xaos Dsemaniios'' é normalmente acordado como se o solpor fose ás 6:00pm, o amencer ás 6:00am e cada hora igualo á convida. Aínda así, por exemplo, o [[mediodía]] ''ghalaquic'' pode ser despois da 1:00pm nalgunhas áreas durante os períodos de aforro de luz diúrna. === Medida dos "molads" (conxuncións lunares) === O calendario ~~está baseado~~baséase en conxuncións lunares chamadas "molads" que son cada 29 días, 12 horas e 793 partes exactamente. Na realidade as conxuncións varías dos molads ata en sete horas en cada dirección debido á falta de uniformidade na velocidade da lúa. Este valor para o intervalo entre molads (o mes sinódico) foi medido polos babilonios antes do ano 300 a.C. e foi adoptado polo astrónomo grego [[Hiparco]] e polo astrónomo alexandrino [[~~Ptolomeo~~Tolomeo]]. A súa remarcable precisión foi acadada por primeira vez usando rexistros ~~dos~~das eclipses lunares dende o século VIII ata o V a.C. . Medido nunha estritamente uniforme escala de tempo, como a proporcionada por un [[reloxo atómico]], o mes sinódico estase gradualmente agrandando, pero xa que a rotación da terra estase a ralentizar aínda máis o mes sinódico é cada vez máis curto no seu ciclo día-noite. O valor 29-12-793 era case completamente correcto nos tempos de [[Hilel II]] e é agora uns 0.6 segundos demasiado longo cada mes. Aínda así é o valor máis correcto posible mentres que só se usen números enteiros para as partes. A pesar dese erro, é, por moito, máis preciso que o ano medio solar debido á igualdade 19 anos-235 meses descrita anteriormente — o erro total acumulado do 29-12-793 dende a medida en Babilonia ata o presente é de só cinco horas. === Ciclo metónico === Liña 173 ⟶ 172: [[Ficheiro:A Seder table setting.jpg\|miniatura\|Celebración da Pascua xudía, ''[[Pésagh]]'', na mesa do tradicional ''Séder'']] Os 265 días dende o primeiro día do mes de 29 días de adar (o décimo segundo mes ou o décimo terceiro, adar II, nos anos bisestos) ata o 29 de heshván forman un período fixado que ten todos os festivais especificados na Biblia, como a [[Pessach\|Pascua]] (15 de nisán), o [[Shavuot]] (6 de siván), o [[Rosh Hashaná]] (1 de tishri), o [[Iom Quipur]] (10 de tishri), o [[Sucot]] (15 de tishri), e o [[Shemini Atseret]] (22 de tishri). O período festivo dende a Pascua ata o Shemini Atseret (inclusive) é de exactamente 185 días. O tempo dende o día tradicional do ''[[equinoccio]] de primavera'' ata o día tradicional do ''[[equinoccio de outono]]'' (inclusive) tamén ten 185 días. Isto causou especulacións sobre se a Pascua debía ser o [[21 de marzo]] e o Shemini Atseret o [[21 de setembro]], os días tradicionais dos equinoccios. Como o día hebreo comeza co solpor, o ano hebreo comeza no (Rosh Hashaná) de outono, aínda que a non coincidencia dos anos solares e lunares finalmente o move a outra estación se o calendario moderno fixado non é movido á súa forma orixinal de ser xulgado polo Sanedrín (que require o [[Beit Hamicdash]]) Liña 183 ⟶ 182: A medida media do mes de acordo co calendario é correcta nunha fracción de segundo (aínda que meses individuais poden ser unhas horas maiores ou menores á media). Deste modo non haberá erros importantes por moito tempo. Aínda así, asumir que 19 anos tropicais equivalen a 235 meses é incorrecto, así que a medida media do ciclo de 19 anos é demasiado longa (comparada cos 19 anos tropicais) por 0'088 días ou por só 2 horas. Así, o calendario desacompásase de media con respecto ao ano tropical nun día cada 216 anos. Se a intención do calendario é que a Pascua caia na primeira lúa chea tras o equinoccio de primavera, isto seguirá sendo así na maioría dos casos, pero, no presente, tres días de cada 19 anos a Pascua é un mes máis tarde segundo este criterio (como en 2005). Claramente, este problema empeorará co tempo e se o calendario non é arranxado, a Pascua e os outros festivais serán desprazados un ciclo completo en 79'000 anos. Como o ciclo de 19 anos (e todos os aspectos do calendario) está na lei xudía, só sería posible cambialo se se convoca o [[Sanedrín]]. É sabido tradicionalmente que isto pasará coa chegada do [[Mesías xudeu\|Mesías]], que marcará o comezo da [[escatoloxía xudía\|era da redención]] segundo di a tradición. Teoricamente, se a lei puidese ser modificada, unha solución sería poñer no lugar do ciclo de 19 anos, un ciclo de 334 anos e 4.131 fases lunares. Este ciclo ten un erro de só un día en 11.500 anos. Aínda así, isto sería imposible de poñer en práctica. Máis aínda, non se podería facer unha regra matemática fixa a perpetuidade porque a lonxitude dos meses e anos tropicais cambian lentamente. Outra posibilidade é a de calcular o tempo aproximado do equinoccio de primavera e ter un ano bisesto se e só se doutro xeito a Pascua tería lugar antes do equinoccio de primavera. Ideas similares úsanse no [[calendario chinés]] e ~~en algúns~~nalgúns [[calendario Hindú\|calendarios hindús]]. == Véxase tamén == === Bibliografía === * ''The Code of Maimonides (Mishneh Torah), Book Three, Treatise Eight: Sanctification of the New Moon''. Traducido por Solomon Gandz. Yale Judaica Series Volume '''XI''', Yale University Press, New Haven, Conn., 1956. * Ernest Wiesenberg. "Appendix: Addenda and Corrigenda to Treatise VIII". ''The Code of Maimonides (Mishneh Torah), Book Three: The Book of Seasons''. Yale Judaica Series Volume '''XIV''', Yale University Press, New Haven, Conn., 1961. pp.~~557-602~~ 557–602. * Samuel Poznanski. "Calendar (Jewish)". ''Encylopædia of Religion and Ethics'', 1911. * F.H. Woods. "Calendar (Hebrew)", ''Encylopædia of Religion and Ethics'', 1911. Liña 198 ⟶ 197: * L.A. Resnikoff. "Jewish calendar calculations", ''Scripta Mathematica'' '''9''' (1943) 191-195, 274-277. * Edward M. Reingold e Nachum Dershowitz. ''Calendrical Calculations: The Millennium Edition''. Cambridge University Press; 2ª edición (2001). ISBN 0-521-77752-6 * Bonnie Blackburn e Leofranc Holford-Strevens. ''The Oxford Companion to the Year: An Exploration of Calendar Customs and Time-reckoning''. Oxford University Press; EE.UU., 2000. pp ~~723-730~~723–730. === Ligazóns externas === * [http://serjudio.com/servicios/calendario/calendario.htm calendario solar coas correspondentes datas lunares] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20100315105644/http://serjudio.com/servicios/calendario/calendario.htm \|date=15 de marzo de 2010 }} * [http://www.angelfire.com/pa2/passover/jewish-calendar-hebrew.html Calendario xudaico] Detalla varios puntos de vista xudaicos sobre a historia do calendario hebreo (en inglés.) * [http://www.abcog.org/saadia.htm A controversa sobre as postposicións do calendario xudaico]{{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20210307075423/http://www.abcog.org/saadia.htm \|date=07 de marzo de 2021 }} (en inglés.) * [http://www.es.chabad.org/calendar/default_cdo/jewish/Calendar.htm Calendario xudeu actualizado]{{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20100329013144/http://www.es.chabad.org/calendar/default_cdo/jewish/Calendar.htm \|date=29 de marzo de 2010 }}. * [http://www.karaite-korner.org/holiday_dates.shtml calendario coas festas caraítas] (en inglés.) * [https://web.archive.org/web/20061202225942/http://www.cgate.co.il/calendar/calendar_diaspora.asp Calendario hebreo ], con opción de ver un calendario para Israel ou un para a diáspora (en inglés.) ==== Conversores de datas ==== * [https://web.archive.org/web/20070928143657/http://molad.palmcrust.com/ Molad] - Calendario xudaico gratuíto co Zmanim e as festas para [[móbiles]], só está dispoñible en inglés. * [http://www.es.chabad.org/calendar/1000year_cdo/aid/529566/jewish/Conversor-de-fechas.htm Conversor de datas solares e lunares]{{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20100316153246/http://www.es.chabad.org/calendar/1000year_cdo/aid/529566/jewish/Conversor-de-fechas.htm \|date=16 de marzo de 2010 }}. * [http://www.abdicate.net/cal.aspx Conversor de calendarios gregorianos, xulianos e xudaicos] - Tamén contén unha visión global do calendario hebreo (en inglés). * [https://web.archive.org/web/20100724225112/http://www.jewishmarbella.org/index.php/es/conversor-de-fechas-mainmenu-49 Outro conversor de datas solares e lunares]. * [http://www.diagnosis2012.co.uk/conv.htm conversor de calendarios], á parte do xudeu, tamén aparecen outros como o xuliano ou o maia (en inglés.) {{MesesHebreo}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xudaísmo]]