Caldelas de Tui, Tui

San Martiño de Caldelas de Tui (do latín aquas calidas, 'augas cálidas, termais') é unha parroquia que se localiza no concello de Tui. Segundo o IGE de 2013 tiña 840 habitantes (404 mulleres e 436 homes), distribuídos en 16 entidades de poboación, o que supón un lixeiro aumento en relación ao ano 1999, cando tiña 802 habitantes.

Caldelas de Tui
Estación de tren de Caldelas de Tui.
Concello	Tui
Provincia	Pontevedra
Coordenadas	42°03′21″N 8°33′59″O
Área	2,88 km²
Poboación	840 hab. (2013)
Densidade	291,67 hab./km²
Entidades de poboación	16
[ editar datos en Wikidata ]

Xeografía

Situación da parroquia no concello.

Bañada polo río Miño e o seu afluente o Caselas, é a parroquia máis oriental do concello de Tui e limita cos termos municipais de Salceda de Caselas e Salvaterra de Miño. Ocupa unha superficie de 2,88 km². É a terceira parroquia tudense por densidade de poboación, despois da capital municipal e Randufe.

División eclesiástica

Eclesiasticamente, pertence ó arciprestado de Tui-Entenza, na diocese de Tui-Vigo.

Historia

Casco de bronce atopado na parroquia.

O seu nome ten orixe no latín "(aquas) calidellas", ou "(augas) quentiñas", facendo alusión ás famosas augas termais da zona.

Os achados arqueolóxicos dan conta de que a zona xa estaba habitada oito ou nove séculos antes de Cristo, pois esa é a época aproximada de cinco machadas de bronce atopadas no leito do Miño en 1983. Sete anos antes aparecera, igualmente no río, un casco de bronce, datado no século IV antes de Cristo.

A primeira referencia documental de Caldelas é de 1301, cando Fernando de Castro dóalle ao bispo de Tui, Joan Fernández de Sotomayor, o couto de Caldelas.

Caldelas viviu épocas de auxe grazas ao tren e as augas termais. Tivo sala de cine e festas, na estación de Caldelas de Tui paraban os expresos e chegou a haber varios hoteis. No século XX contou cunha potente industria da madeira, que deu paso nos anos setenta ás areeiras, que extraían area do río para a construción. O seu forte impacto ecolóxico fixo que finalmente foran pechadas. O propietario dunha delas foi, precisamente, o que fixo os citados achados arqueolóxicos durante o seu traballo.

As augas termais

Muíño.

O propio topónimo de Caldelas de Tui evidencia a importancia que teñen as augas termais no desenvolvemento da parroquia. As augas son citadas xa no século XVII, aínda que a súa explotación comercial non chegaría ata o seguinte.

O seu manancial, que data probablemente de 1650, foi descuberto de forma casual, nas beiras do Miño, no barrio dos Baños. Os veciños fixeron un pozo de pouca profundidade, que quedou asolagado pola crecida do río. Cara 1750, as augas foron redescubertas, e se antes se lle daba uso agropecuario (para regar o millo e para curar feridas no gando), daquela xa se lle comezou a dar proveito humano.

Inicialmente instaláronse cabanas para tomar as augas. Dous incendios no verán de 1788 fan que sexan substituídas por barracas de madeira. Funcionaron ata que, pasada a metade do século XX, se construíu unha edificación para albergar as augas.

O entremés

Entremés famoso sobre da pesca do río Miño.

Caldelas de Tui é o escenario no que se desenvolve o chamado Entremés famoso sobre da pesca do río Miño, obra de Gabriel Feixoo de Araúxo, que está considerada como a primeira peza teatral en galego. O título completo da peza fai referencia a esta localidade, que está situada enfronte da portuguesa de Lapela, no concello de Monção: Entremés famoso en que se contiene la contienda que tuvieron los labradores de Caldelas con los portugueces. Año de 167...

Festas

Caldelas de Tui celebra dúas festas cada ano:

• Virxe da Rocha, arredor do último domingo de agosto. Segundo os anos, as festas prolónganse de dous a catro días. O luns das festas celébrase a festa da empanada nas beiras do Miño, onde as familias cean ao aire libre. A parte relixiosa repártese entre a igrexa parroquial, consagrada a San Martiño, e a capela do Carme, que está situada preto do campo da festa, nas beiras do Miño.
• San Martiño, polo 11 de novembro. O mal tempo ten feito que, a diferenza do que ocorre coas festas da Rocha, algún ano non se chegara a celebrar.

Lugares e parroquias

Véxase tamén

Bibliografía

• Aquilino G. Santiso. Gómez Sobrino. X. Do Tamuxe (1977) Casco Celta de Caldelas de Tui Museo Diocesano. Tui.
• MARTÍNEZ SIGÜENZA, Xulio: "As parroquias de Tui —síntese histórica—", en Pontevedra, Revista de Estudios Provinciais, n.º 19. Deputación de Pontevedra, 2003.

Outros artigos

• Lugares de Tui
• Entremés famoso sobre da pesca do río Miño