Pedro Nunes (matemático)

  Pedro Nunes, en ortografía latina Petrus Nonius, nado en 1502, en Alcacer do Sal e finado o 11 de agosto de 1578 de Coímbra foi un matemático e xeógrafo portugués.

Pedro Nunes

Biografía
Nacemento	1502 Alcácer do Sal (Reino de Portugal)
Morte	11 de agosto de 1578 (75/76 anos) Coímbra (Reino de Portugal)
Lugar de sepultura	Igreja matriz da Assunção (pt) 40°13′19″N 8°35′15″O
Cosmógrafo-mor (pt)
1529 – 1578 ← primeiro – Tomás de Orta (pt)  →
Datos persoais
Educación	Universidade de Lisboa - medicina (1529–1532) Universidade de Salamanca (1517–1523)
Actividade
Campo de traballo	Astronomía e Cartografía
Ocupación	matemático, médico, filósofo, cosmógrafo, xeógrafo, astrónomo, cartógrafo
Empregador	Universidade de Coímbra (1544–1562) Universidade de Lisboa (1529–1537) Universidade de Salamanca
Alumnos	Henrique I de Portugal, Luís de Portugal, Duque de Beja (pt) , Martim Afonso de Sousa (pt) e João de Castro (pt)
Obra
Obras destacables (1530) Of the Art of Navigation (en) (1542) Treatise on the Twilight (en) (1564) Treatise of Algebra (en)
Sinatura
Descrito pola fonte	Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Biblioteca dixital BEIC New Encyclopedic Dictionary (en)

Pedro Nunes é coñecido pola súa contribución á navegación, que floreceu en Portugal, unha das principais potencias marítimas dos séculos XV e XVI. Tamén inventou varios instrumentos de medición, incluído o nonio que leva o seu nome.

Traxectoria

Procedente dunha familia xudía bautizada, Nunes estudou na Universidade de Salamanca entre 1521 e 1522 e na Universidade de Lisboa, onde en 1525 se licenciou en Medicina. Tamén estudou Astroloxía/Astronomía e Matemáticas. Continuando estudando medicina, ao mesmo tempo ensinaba Moral, Filosofía, Lóxica e Metafísica na universidade.

Hoxe aínda quedan dúbidas sobre o curriculum e biografía de Pedro Nunes. Tamén se sabe que os seus netos Matthias Pereira e Pedro Nunes Nunes foron detidos, interrogados e condenados polo Santo Oficio acusados de xudaísmo entre 1623 e 1632.

En 1537 a universidade regresou de Lisboa a Coímbra, Nunes trasladouse alí e continuou ensinando matemáticas na universidade até 1562. Na Universidade de Coímbra, os matemáticos ocupábanse principalmente da navegación marítima. As matemáticas convertéronse nunha especialidade separada só en 1544.

Ademais de ensinar, Nunes serviu como Astrónomo Real desde 1547 até o final dos seus días.

En 1531 o rei Xoán III de Portugal encargou a Nunes que ensinase aos seus irmáns máis novos Luís e Henrique. Pedro Nunes participou máis tarde no ensino do neto real, o futuro rei Sebastián.

Contribución á ciencia

Pedro Nunes viviu un período de transición no que a ciencia se afastaba da análise dos traballos teóricos (onde o principal papel dos científicos era o de comentar os traballos dos autores anteriores), á achega de datos experimentais, tanto en forma de información. e como método de confirmación dos resultados das teorías existentes.

Nunes cría que o coñecemento científico debía ser compartido. Así, a súa obra foi impresa en tres linguas diferentes: portugués e latín -por achegamento á comunidade académica europea, e mesmo en castelán, o que algúns historiadores consideraron sorprendente, dado que a Coroa de Castela era entón o principal adversario do Reino de Portugal nos asuntos marítimos.

Gran parte da súa obra está relacionada coa navegación. Foi o primeiro en entender por que un barco que seguía unha ruta fixa non podería viaxar en liña recta, o camiño máis curto entre dous puntos da Terra, senón que seguiría unha "liña de rumbo" ao longo dunha ruta en espiral chamada loxodrómica. A invención posterior dos logaritmos permitiu a Gottfried Leibniz establecer unha ecuación alxébrica para o loxodromo.

Na súa obra Nas Cartas Náuticas, 300 anos antes de Mauritius Cornelius Escher, afirma que unha carta náutica debería ter círculos paralelos e meridianos debuxados como liñas rectas. Tamén foi quen de resolver todos os problemas que iso orixinaba, e esta situación continuou até que Gerardus Mercator desenvolveu a chamada " Proxección de Mercator", un sistema que aínda está en uso na actualidade.

Nunes resolveu unha serie de problemas prácticos de navegación asociados á corrección da ruta nun intento de desenvolver métodos máis precisos para determinar a posición do barco. Os seus métodos para determinar as latitudes e corrixir as desviacións das agullas magnéticas foron utilizados con éxito por D. João de Castro nas súas viaxes a Goa e ao Mar Vermello.

Creou o vernier para mellorar a precisión dos instrumentos. A súa adaptación ao cuadrante foi utilizada por Tycho Brahe, quen pronto resultou demasiado difícil. Máis tarde foi mellorado por Pierre Vernier na súa forma actual.

Pedro Nunes tamén traballou en diversos problemas mecánicos, dende o punto de vista matemático. Probabelmente foi o último gran matemático en facer melloras significativas no sistema tolemaico (o modelo xeocéntrico), pero este perdeu importancia debido ao novo modelo de Nicolás Copérnico, o heliocéntrico, que o substituíu.

Nunes coñecía a obra de Copérnico, pero só mencionou unha pequena referencia nas súas obras publicadas, afirmando que era matematicamente correcta. Ao mesmo tempo, tendeu a evitar a cuestión de se en teoría a Terra ou o Sol eran o centro do sistema.

Tamén resolveu o problema de atopar o día de menor solpor para calquera posición e duración. Este problema per se non tería grande importancia, pero serve para demostrar o xenio de Nunes, sendo utilizado máis dun século despois por Johann e Jacob Bernoulli con menos éxito. Puideron atopar unha solución para o día máis curto, pero non puideron determinar a súa duración, quizais porque perderan os detalles do cálculo diferencial, que era unha nova rama das matemáticas daquela. Tamén mostra que Pedro Nunes foi un pioneiro na resolución de problemas de máximo e mínimo, que só se popularizou no século seguinte mediante o cálculo diferencial.

Homenaxes

• A escala nonio (Nonius) recibe o nome por Pedro Nunes.
• A figura de Nunes está representada no monumento aos descubridores de Lisboa.
• En 1935 a Unión Astronómica Internacional asignou o nome de Nunes a un cráter na cara visible da Lúa.
• Un instituto de Coímbra leva o nome de Nunes, cuxa incubadora científica foi elixida a mellor incubadora científica de Europa en 2010.
• Entre 1989 e 2001, acuñouse en Portugal unha moeda bimetálica de 100 escudos coa imaxe de Nunes sostendo un globo terráqueo.
• De 1897 a 1907, o buque clipper británico Thermopylae serviu como buque escola na Armada portuguesa co nome de Pedro Nunes.

Véxase tamén

Bibliografía

• Mourão, Ronaldo Rogério de Freitas: Dicionário das Descobertas, Pergaminho, Lisboa, 2001, ISBN 979-711-402-4
• Dias, J. S. da Silva: Os descobrimentos e a problemática cultural do século XVI (3rd ed.), Presença, Lisboa, 1988
• Saraiva, José Hermano: História de Portugal - Dicionário de personalidades (Vol. 18), Quidnovi, Matosinhos, 2004, ISBN 989-554-123-6

Ligazóns externas

• Traballos impresos de Pedro Nunes no século XVI na Biblioteca Nacional
• Biografía de Pedro Nunes, por Pedro Calafate, no Instituto Camões
• Biografia de Pedro Nunes (1502-1578), por Fernando Reis, no Instituto Camões Arquivado 26 de marzo de 2023 en Wayback Machine.
• Biografía em "Vidas Lusófonas"
• Biografía de Pedro Nunes, por André Leitão, no Centro Virtual Camões - Navegações Portuguesas Arquivado 30 de setembro de 2007 en Wayback Machine.
• Pedro Nunes, Escola de Pedro Nunes, Lisboa Arquivado 13 de agosto de 2013 en Wayback Machine.
• Pedro Nunes, o matemático do nónio, Visita Guiada - Sala da Aula da Esfera e Nónio no Museu de Marinha (Extrato de Programa Cultural), por Paula Moura Pinheiro, RTP, 2014
• Pedro Nunes e a distância de Lisboa à Índia, por Joaquim Alves Gaspar, Público, 24 de Setembro de 2018