«Գաղափար»–ի խմբագրումների տարբերություն
{{ձուլել|Իդեա}} |
No edit summary |
||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
[[Պատկեր:Plato-raphael.jpg|right|thumb|250px|[[Պլատոն]], իդեան դիտարկած առաջին փոիլիսոփաներից։]] |
|||
{{ձուլել|Իդեա}} |
|||
'''Գաղափար''' (գեղարվեստական [[ստեղծագործություն|ստեղծագործության]] գաղափար), պատկերվող իրականության նկատմամբ [[հեղինակ]]ի վերաբերմունքը, նրա արտահայտած գնահատականն ու եզրակացությունը։ Երկի գաղափարը, նրա [[թեմա]]յի հետ միասին, կազմում է ստեղծագործության ''թեմատիկ-գաղափարական հիմքը'' կամ [[բովանդակություն և ձև|բովանդակությունը]]։ |
'''Գաղափար''' (գեղարվեստական [[ստեղծագործություն|ստեղծագործության]] գաղափար), պատկերվող իրականության նկատմամբ [[հեղինակ]]ի վերաբերմունքը, նրա արտահայտած գնահատականն ու եզրակացությունը։ Երկի գաղափարը, նրա [[թեմա]]յի հետ միասին, կազմում է ստեղծագործության ''թեմատիկ-գաղափարական հիմքը'' կամ [[բովանդակություն և ձև|բովանդակությունը]]։ |
||
[[Փիլիսոփայություն|Փիլիսոփայության]] մեջ իդեաները կամ գաղափարները սովորաբար դիտարկվում են որպես որևէ օբյեկտի մտավոր երևակայական պատկերներ։ Իդեաները կարող են լինել նաև վերացական գաղափարներ, որոնք չեն կարող ներկայացվել որպես մտավոր պատկերներ <ref name="Cambridge Dictionary of Philosophy">{{cite book|editor1-last=Audi|editor1-first=Robert|title=Cambridge Dictionary of Philosophy|year=1995|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge; New York|isbn=0-521-40224-7|page=355}}</ref> ։ Շատ [[փիլիսոփա]]ներ գաղափարները համարում են գոյաբանական հիմնարար կատեգորիաներ։ Գաղափարների իմաստը հասկանալու և ստեղծագործելու կարողությունը համարվում է էական և մարդուն բնորոշ հատկանիշներ։ |
|||
Գաղափարը երկի մեջ առաջադրված հարցերին [[գրող]]ի տված պատասխանն է։ Այն ոչ թե պատրաստի ձևով արտահայտվում է ստեղծագործության այս կամ այն էջում, այլ մարմնավորվում է կենդանի [[կերպար]]ների մեջ։ Ուստի լիարժեք ստեղծագործության գաղափարը չի կարելի սպառել մեկ դատողությամբ, տրամաբանական չորուցամաք եզրակացությամբ. այն շատ ավելի հարուստ է, բազմազան ու կենդանի։ |
|||
Գրական-գեղարվեստական երկի ''գաղափարական բովանդակությունը'' բարդ և բազմաշերտ [[հասկացություն]] է։ Դրա մեջ, նախ, պետք է տարբերել ''հիմնական'' գաղափարը։ Դա հեղինակի արտահայտած գլխավոր, նվիրական [[միտք]]ն է, որ երբեմն կոչում են նաև [[պաթոս]]։ Բայց, դրա հետ միասին, սովորաբար արտահայտվում են նաև այլ` առընթեր գաղափարներ, որոնք խորացնում և հարստացնում են ստեղծագործության հիմնական գաղափարը։ Այսպես, [[Թումանյան Հովհաննես|Թումանյանի]] «Թմկաբերդի առումը» [[պոեմ]]ի գլխավոր միտքը բարի գործի անմահության գաղափարն է, որն ավելի խոր և ամբողջական է դառնում շնորհիվ պոեմում արտահայտված մյուս գաղափարների` հայրենասիրության և դավաճանության հակադրություն, սիրո ոգևորող և կործանիչ ուժի հաստատում, մարդկային կյանքի անցողիկության միտքը և այլն։ |
Գրական-գեղարվեստական երկի ''գաղափարական բովանդակությունը'' բարդ և բազմաշերտ [[հասկացություն]] է։ Դրա մեջ, նախ, պետք է տարբերել ''հիմնական'' գաղափարը։ Դա հեղինակի արտահայտած գլխավոր, նվիրական [[միտք]]ն է, որ երբեմն կոչում են նաև [[պաթոս]]։ Բայց, դրա հետ միասին, սովորաբար արտահայտվում են նաև այլ` առընթեր գաղափարներ, որոնք խորացնում և հարստացնում են ստեղծագործության հիմնական գաղափարը։ Այսպես, [[Թումանյան Հովհաննես|Թումանյանի]] «Թմկաբերդի առումը» [[պոեմ]]ի գլխավոր միտքը բարի գործի անմահության գաղափարն է, որն ավելի խոր և ամբողջական է դառնում շնորհիվ պոեմում արտահայտված մյուս գաղափարների` հայրենասիրության և դավաճանության հակադրություն, սիրո ոգևորող և կործանիչ ուժի հաստատում, մարդկային կյանքի անցողիկության միտքը և այլն։ |
||
==Ստուգաբանություն== |
|||
Ստեղծագործության գաղափարը խոշոր չափով պայմանավորում է նրա գեղարվեստական [[որակ]]ն ու [[հասարակություն|հասարակության]] կյանքում խաղացած դերը։ Որքան բարձր ու գեղեցիկ է գեղարվեստորեն արտահայտված գաղափարը, այնքան ավելի նշանակալից է երկն իր ամբողջության մեջ։ |
|||
''Իդեա'' բառը սերում է {{lang-gr|[[wikt:ἰδέα|ἰδέα]]}}ц, ''գաղափար'' "ձև, օրինակ," ἰδεῖν ''idein'' "տեսնել" արմատից <ref>{{cite web |url=http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/idea |title=Definition of ''idea'' in English |year=2014 |work=[[Oxford English Dictionary]] |publisher=[[Oxford University Press]]}}</ref>։ |
|||
==Բնածին և պատահական իդեա== |
|||
Իդեաների բնույթի մասին կա մի տեսակետ, որ գոյություն ունեն որոշ իդեաներ (բնածին իդեաներ), որոնք այնքան ընդհանուր և վերացական են, որ չէին կարող առաջ գալ որպես ինչ որ օբյեկտի մեր երևակայության պատկեր, այլ որոշ իմաստով միշտ գոյություն ունեն<ref name="Cambridge Dictionary of Philosophy"/>։ |
|||
Ըստ մեկ այլ տեսակետի, մենք գաղափարները բացահայտում ենք մեր անձնական փորձից՝ այնպես, ինչպես իրական աշխարհն ենք բացահայտում։ |
|||
Տեսակետը, որ մարդիկ իրենց բոլոր իրենց բնավորությունը և վարքագծերը ձեռք են բերում դաստիարակության, կյանքի փորձի արդյունքում հայտնի է որպես ''[[տաբուլա ռազա]]'' ("դատարկ տախտակ")։ Իդեա տերմինի իմաստի տարբեր մեկնաբանություններն առաջանում են քանի որ այն կիրառվում է թե որպես մեր ընկալման պատկեր և թե՝ կոնցեպտուալ մտածողության օբյեկտ <ref>''The Encyclopedia of Philosophy'', Macmillan Publishing Company, New York, 1973 ISBN 0-02-894950-1 ISBN 978-0-02-894950-5 Vol 4: 120–121</ref>։ |
|||
==Փիլիսոփայություն== |
|||
===Պլատոն=== |
|||
[[Պլատոն]]ը հնագույն փիլիսոփաներից մեկն էր, ով ներկացրել էր իդեայի մանրամասն քննարկումը (հարկ է նշել, որ Պլատոնյան հունարենում իդեա բառը էապես տարբեր իմաստ է կրել, քան ժամանակակից անգլերենում )։ |
|||
Պլատոնը իր մի շարք երկխոսություններում՝ «Սիմպոզիում», «Հանրապետություն» և այլն, պնդում էր, որ կա գաղափարների և ձևերի աշխարհ, որ գոյություն ունի անկախ նրանից, թե որևէ մեկը ունի այդ գաղափարներն իր գլխում, թե ոչ, և դրանք այն գաղափարներն են, որ տարբերակում են կարծիքը գիտելիքից, ի տարբերություն նյութականի, որոնք անցողիկ են, գաղափարները անփոփոխ են և հենց այն են ինչ կան։ Հետևաբար Պլատոնը կարծես պնդում էր նյութական միայն կարող է լինել կարծիքը, իրական գիտելիքը կարող է միայն կազմված լինել անփոփոխ գաղափարներից։ Ի հավելումն գաղափարները Պլատոնի համար համընդհանուր են։ |
|||
===Ռենե Դեկարտ=== |
|||
[[Դեկարտ]]ը «իդեայի» իմաստը հաճախ, բայց ոչ միշտ ներկայացնում էր որպես պատկեր կամ երևակայական նկարագիր մտքում։ |
|||
== Տես նաև == |
== Տես նաև == |
||
| Տող 17. | Տող 31. | ||
* Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան, Գրականագիտական բառարան, էջ 63 |
* Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան, Գրականագիտական բառարան, էջ 63 |
||
== Ծանոթագրություններ == |
|||
{{ծանցանկ}} |
|||
[[Կատեգորիա:Իմացություն]] |
|||
[[Կատեգորիա:Գրականագիտություն]] |
[[Կատեգորիա:Գրականագիտություն]] |
||
10:17, 31 Մայիսի 2015-ի տարբերակ
Գաղափար (գեղարվեստական ստեղծագործության գաղափար), պատկերվող իրականության նկատմամբ հեղինակի վերաբերմունքը, նրա արտահայտած գնահատականն ու եզրակացությունը։ Երկի գաղափարը, նրա թեմայի հետ միասին, կազմում է ստեղծագործության թեմատիկ-գաղափարական հիմքը կամ բովանդակությունը։
Փիլիսոփայության մեջ իդեաները կամ գաղափարները սովորաբար դիտարկվում են որպես որևէ օբյեկտի մտավոր երևակայական պատկերներ։ Իդեաները կարող են լինել նաև վերացական գաղափարներ, որոնք չեն կարող ներկայացվել որպես մտավոր պատկերներ [1] ։ Շատ փիլիսոփաներ գաղափարները համարում են գոյաբանական հիմնարար կատեգորիաներ։ Գաղափարների իմաստը հասկանալու և ստեղծագործելու կարողությունը համարվում է էական և մարդուն բնորոշ հատկանիշներ։
Գրական-գեղարվեստական երկի գաղափարական բովանդակությունը բարդ և բազմաշերտ հասկացություն է։ Դրա մեջ, նախ, պետք է տարբերել հիմնական գաղափարը։ Դա հեղինակի արտահայտած գլխավոր, նվիրական միտքն է, որ երբեմն կոչում են նաև պաթոս։ Բայց, դրա հետ միասին, սովորաբար արտահայտվում են նաև այլ` առընթեր գաղափարներ, որոնք խորացնում և հարստացնում են ստեղծագործության հիմնական գաղափարը։ Այսպես, Թումանյանի «Թմկաբերդի առումը» պոեմի գլխավոր միտքը բարի գործի անմահության գաղափարն է, որն ավելի խոր և ամբողջական է դառնում շնորհիվ պոեմում արտահայտված մյուս գաղափարների` հայրենասիրության և դավաճանության հակադրություն, սիրո ոգևորող և կործանիչ ուժի հաստատում, մարդկային կյանքի անցողիկության միտքը և այլն։
Ստուգաբանություն
Իդեա բառը սերում է հունարեն՝ ἰδέαц, գաղափար "ձև, օրինակ," ἰδεῖν idein "տեսնել" արմատից [2]։
Բնածին և պատահական իդեա
Իդեաների բնույթի մասին կա մի տեսակետ, որ գոյություն ունեն որոշ իդեաներ (բնածին իդեաներ), որոնք այնքան ընդհանուր և վերացական են, որ չէին կարող առաջ գալ որպես ինչ որ օբյեկտի մեր երևակայության պատկեր, այլ որոշ իմաստով միշտ գոյություն ունեն[1]։
Ըստ մեկ այլ տեսակետի, մենք գաղափարները բացահայտում ենք մեր անձնական փորձից՝ այնպես, ինչպես իրական աշխարհն ենք բացահայտում։ Տեսակետը, որ մարդիկ իրենց բոլոր իրենց բնավորությունը և վարքագծերը ձեռք են բերում դաստիարակության, կյանքի փորձի արդյունքում հայտնի է որպես տաբուլա ռազա ("դատարկ տախտակ")։ Իդեա տերմինի իմաստի տարբեր մեկնաբանություններն առաջանում են քանի որ այն կիրառվում է թե որպես մեր ընկալման պատկեր և թե՝ կոնցեպտուալ մտածողության օբյեկտ [3]։
Փիլիսոփայություն
Պլատոն
Պլատոնը հնագույն փիլիսոփաներից մեկն էր, ով ներկացրել էր իդեայի մանրամասն քննարկումը (հարկ է նշել, որ Պլատոնյան հունարենում իդեա բառը էապես տարբեր իմաստ է կրել, քան ժամանակակից անգլերենում )։ Պլատոնը իր մի շարք երկխոսություններում՝ «Սիմպոզիում», «Հանրապետություն» և այլն, պնդում էր, որ կա գաղափարների և ձևերի աշխարհ, որ գոյություն ունի անկախ նրանից, թե որևէ մեկը ունի այդ գաղափարներն իր գլխում, թե ոչ, և դրանք այն գաղափարներն են, որ տարբերակում են կարծիքը գիտելիքից, ի տարբերություն նյութականի, որոնք անցողիկ են, գաղափարները անփոփոխ են և հենց այն են ինչ կան։ Հետևաբար Պլատոնը կարծես պնդում էր նյութական միայն կարող է լինել կարծիքը, իրական գիտելիքը կարող է միայն կազմված լինել անփոփոխ գաղափարներից։ Ի հավելումն գաղափարները Պլատոնի համար համընդհանուր են։
Ռենե Դեկարտ
Դեկարտը «իդեայի» իմաստը հաճախ, բայց ոչ միշտ ներկայացնում էր որպես պատկեր կամ երևակայական նկարագիր մտքում։
Տես նաև
Աղբյուրներ
- Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան, Գրականագիտական բառարան, էջ 63
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 Audi, Robert, ed. (1995). Cambridge Dictionary of Philosophy. Cambridge; New York: Cambridge University Press. էջ 355. ISBN 0-521-40224-7.
- ↑ «Definition of idea in English». Oxford English Dictionary. Oxford University Press. 2014.
- ↑ The Encyclopedia of Philosophy, Macmillan Publishing Company, New York, 1973 ISBN 0-02-894950-1 ISBN 978-0-02-894950-5 Vol 4: 120–121