Eναρκτήρια ομιλία του συνεδρίου του Διεθνούς Δικτύου IETM* στην Αθήνα. Ο γενικός τίτλος του τετρα... more Eναρκτήρια ομιλία του συνεδρίου του Διεθνούς Δικτύου IETM* στην Αθήνα. Ο γενικός τίτλος του τετραήμερου ήταν το: «Αύριο». Η ομιλία εξελίσσεται γύρω από τρεις άξονες, Αθήνα, Τέχνη, Αύριο. Όλα αυτά βεβαίως κάτω από την σκιά της «κρίσης».
* To IETM είναι ένα διεθνές δίκτυο για τις αναπαραστατικές τέχνες (Θέατρο, Χορός, Περφόρμανς κ.α.).
Opening speech of the Plenary session of the IETM* meeting in Athens 2013. I was invited to give ... more Opening speech of the Plenary session of the IETM* meeting in Athens 2013. I was invited to give the opening speech of the meeting that took place in Athens.Four days the general title «TOMORROW». Athens is the starting point and the reference to Tomorrow considers the past and the role of the arts. The speech revolves around three themes, Athens, Art, Tomorrow. All of them, of course under the shadow of the current crisis.
* IETM is an International Network for Contemporary Performing Arts
Νομίζουμε πως ο ' Aνθρωπος είναι δεδομένος. Κι όμως. Θα παλεύουμε πάντα για τα αυτονόητα. Ενώ οι ... more Νομίζουμε πως ο ' Aνθρωπος είναι δεδομένος. Κι όμως. Θα παλεύουμε πάντα για τα αυτονόητα. Ενώ οι εποχές και οι καιροί κάνουν τους κύκλους τους, ο 'Ανθρωπος εξελίσσεται. Εντούτοις διατηρεί όλες τις άλλες στιγμές και τις ξαναζεί. Η Ανθρωπότητα ξαναζεί συνεχώς την πρώτη της μέρα. Ξαναζεί και ξανακάνει τις ίδιες ανακαλύψεις ενώ προχωρά και συλλέγει νέες. Καμία εποχή δεν ήταν ούτε θα υπάρξει τέλεια, καμία εποχή δεν θα εξαντλήσει την ανθρωπότητα μας. Κι αν υπάρξει τέλος και έρθει μια τελευταία μέρα, αυτή θα ανακεφαλαιώνει όλη την ανθρώπινη Ιστορία όπως ένας 'Ανθρωπος, δίχως να το ξέρει, δίχως να 'μαι σίγουρος, ανακεφαλαιώνει όλη την Ιστορία. Κι αυτά που έγιναν κι αυτά που θα γίνουν, κι έτσι ο κάθε άνθρωπος με την ζωή του, όπως την αποφασίζει, ψηφίζει για τους αιώνες που έρχονται, συναποφασίζει για το τέλος. 'Eχουμε την παράδοξη τιμή να ζούμε την αποτυχία της Ανθρωπότητας. Υπάρχουν τρόποι να ζεις μέσα σ'αυτήν. Ο πιο επικίνδυνος είναι αυτών που απολαμβάνουν σα δικαίωση την αποτυχία. Αρκούνται στην καταγγελία με τον νου προσηλωμένο στα περιττώματα. Βρίσκουν εκεί φως πολύτιμο. Η χαρά τους είναι η χαρά των ορνέων και πρέπει να γίνει σεβαστή. Τα κοπάδια των κορακιών είναι όμορφα κι αυτά όταν πετούν πάνω από τα χωράφια που καίει ο ήλιος. Η ερήμωση των σπαρτών μετά την συγκομιδή είναι ένα κομμάτι της Ιστορίας που πρέπει να αντικρίσουμε. Στην μυρωδιά της καμένης, από τον δεινό ήλιο, γης υπάρχει κάτι πέρα από τον χρόνο, μια αίσθηση ελευθερίας. Υπάρχουν όμως κι άλλοι τρόποι. Υπάρχει κι αυτός που βλέπει όσα πεθαίνουν να τον σπρώχνουν στην αλήθεια. Ο τρόπος αυτών που βλέπουν νόημα στην ανθρώπινη περιπέτεια όταν αυτή διαψεύδεται. Αυτών που βαδίζουν στο τίποτα. Η μάλλον σ' ένα τίποτα που δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Ενώ δεν υποτιμούν τη δικαιοσύνη, την ομορφιά, την ευγένεια, το αίσθημα και την αίσθηση, το καλό και το κακό, την υγεία, ξέρουν πως δε μπορούν να βασιστούν σ' αυτά. Δεν μπορούν να εκτιμήσουν αυτά τα πράγματα το γεγονός της ζωής. Και ζητούν και αισθάνονται πως κάτι άλλο εκκρεμεί διαρκώς που είναι πιο κοντά στο τίποτα παρά στο κάτι. Και μένουν εκεί. Και δε μπορούν να σταθούν. Κι αυτοί οι πάμπλουτοι άνθρωποι είναι φτωχοί. Και η φτώχια τους πλουτίζει. Και η φτώχια τους είναι κρυφή και βαθιά και κανείς δεν θα την δει και οι ίδιοι συχνά δε την γνωρίζουν και γι' αυτό συχνά βασανίζονται αντί να χαίρονται. Και η φτώχια τους είναι τόσο ανθρώπινη που θα τους καταδιώκει όλες τις ημέρες της ζωής τους.
Ένα σχετικά άγνωστο κείμενο, αδικαιολόγητα σε σχέση με την σπουδαιότητα του. Σε αυτήν την απολαυσ... more Ένα σχετικά άγνωστο κείμενο, αδικαιολόγητα σε σχέση με την σπουδαιότητα του. Σε αυτήν την απολαυστική επιστολή ο Πλάτωνας κάνει έναν απολογισμό της πολυτάραχης ζωής του, σε 4 χρόνια θα πεθάνει κι έκτοτε τους απολογισμούς και τις ερμηνείες θα τις κάνουν άλλοι. Στο κείμενο αυτό ο Πλάτωνας ακούγεται πρωτοπρόσωπος να εξηγεί ή να απολογείται. Σε όλο το έργο του μιλά σαν θεατρικός συγγραφέας, πάντα δυσδιάκριτος μέσα στα πρόσωπα που δημιουργεί, φευγαλέος, ποτέ ξεκάθαρος και ευθύς. Εδώ μπορούμε να ακούσουμε την φωνή του και μέσα στο κείμενο βλέπουμε πως ο άνθρωπος που «τα είπε όλα» υποστηρίζει πως τα σπουδαία πράγματα δεν μπορούν να ειπωθούν. Σε γενικές γραμμές το κείμενο δεν χρειάζεται ειδικές φιλοσοφικές γνώσεις για να το παρακολουθήσει κανείς.
Το βιβλίο αυτό της Έλλης Σκοπετέα είναι μια πολύτιμη «πηγή» για να καταλάβουμε και την εκκίνηση τ... more Το βιβλίο αυτό της Έλλης Σκοπετέα είναι μια πολύτιμη «πηγή» για να καταλάβουμε και την εκκίνηση του Ελληνικού Κράτους, αλλά και το παρόν της Ελληνικής κοινωνίας. Δηλωμένος στόχος του βιβλίου «η καταγραφή και, ως έναν εφικτό βαθμό, η κωδικοποίηση των αντιλήψεων για το ελληνικό έθνος και τον προορισμό του, όπως διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα κατά τις πρώτες δεκαετίες της ανεξαρτησίας της». Δεν θα ήταν άστοχο να πούμε πως μελετά την κοσμογονική αλλαγή που προκάλεσε η επανάσταση του 1821 στο «νόημα» και τον τρόπο ύπαρξης του «διάσπαρτου» Ελληνικού κόσμου. Αυτή η κωδικοποίηση επαναφέρει στο οπτικό μας πεδίο ένα πολύπλοκο μωσαϊκό που έχει πλέον αποσιωπηθεί. Η επαναφορά της «πολυπλοκότητας» είναι ένα από τα κατορθώματα του βιβλίου. Βλέπουμε τις μεταμφιέσεις και τις εναλλαγές των πολιτικών αφηγημάτων που εξηγούν σε μεγάλο βαθμό πράγματα που αντιμετωπίζουμε και σήμερα.
Υπάρχει μια διάχυτη αμηχανία της προοδευτικής ιστοριογραφίας προς τον Ν. Σβορώνο της ύστερης περι... more Υπάρχει μια διάχυτη αμηχανία της προοδευτικής ιστοριογραφίας προς τον Ν. Σβορώνο της ύστερης περιόδου. Αποτυπώνεται και στην εισαγωγή του εν λόγω βιβλίου και αλλού. Αυτή η αμηχανία είναι σημαντική και εν πολλοίς δικαιολογημένη. Ο Σβορώνος υπερασπίζεται και περιγράφει μιαν έννοια «συνέχειας» του Ελληνισμού στους αιώνες. Αυτό το θέμα είναι ακανθώδες και άλυτο, υπό την έννοια πως δεν έχουμε μιαν τελεσίδικη επικράτηση είτε των υποστηρικτών είτε των αρνητών της ύπαρξής της (συνέχειας). Αυτό κάτι σημαίνει νομίζω για την κακή διατύπωση του ερωτήματος. Για την διατύπωση του με βάση άλλα συμφραζόμενα που δεν ταιριάζουν στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο.
Το σεμνό και συνεπές επιστημονικό βιβλίο του Γρηγόρη Ζιάκα φωτίζει ερήμην του άλλες συζητήσεις γε... more Το σεμνό και συνεπές επιστημονικό βιβλίο του Γρηγόρη Ζιάκα φωτίζει ερήμην του άλλες συζητήσεις γενικότερες. Όχι μόνο την σχέση της λεγόμενης Ανατολής με την Δύση, αλλά και το ζήτημα της «ταυτότητας» της Ευρώπης, την θέση της ορθολογικότητας και την κατασκευή μιας συγκεκριμένης «Αρχαιότητας» που αποκλείει άλλες πτυχές της Αρχαιοελληνικής εμπειρίας. Όλα αυτά συνδέονται με την βαθιά κρίση νοήματος που μαστίζει την Ευρώπη. Αφορά την βαθιά αντίφαση της. Τους μηχανισμούς με τους οποίους, ενώ παλεύει ειλικρινά για την δικαιοσύνη και την κατανόηση του ανθρώπινου αινίγματος, παράλληλα νομιμοποιεί κι αυτή με την σειρά της όπως όλοι οι πολιτισμοί την βία και την εκμετάλλευση, εδώ και αιώνες.
Το βιβλίο ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ξεκινά απερίφραστα: «Ο δέκατος ένατος αιώνας είναι ο πατέρας μας». Για... more Το βιβλίο ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ξεκινά απερίφραστα: «Ο δέκατος ένατος αιώνας είναι ο πατέρας μας». Για να προσθέσει λίγο πιο κάτω: «Τότε, σ' εκείνα τα λίγα χρόνια, βλέπουμε ν' αναδύεται γοργά το καινούριο ιδεολογικό πλέγμα που συνέχει ακόμη την κοινωνία μας[…]». Η ξεκάθαρη αυτή θέση περιγράφει αφ' ενός το θέμα του βιβλίου και εξηγεί αφ' ετέρου γιατί είναι σημαντικό. Αν θέλουμε να καταλάβουμε το «τώρα» πρέπει να σκύψουμε στο παρελθόν, σε αυτό το παρελθόν, τον 19 ο αιώνα, για να προχωρήσουμε έπειτα, αν θέλουμε, στις εποχές πριν και μετά. Πραγματικά το βιβλίο αυτό είναι ένα εισαγωγικό ανάγνωσμα για το πολύπλοκο «ιδεολογικό πλέγμα» (και τις μεταμορφώσεις του) που διαμορφώθηκε τα πρώτα 50 χρόνια του νέου ελληνικού κράτους. Οι «ιδεολογίες» και οι «νοοτροπίες» επέτρεπαν, κάθε φορά, στην ελληνική κοινωνία να περιγράψει τον εαυτό της και να πάρει τις απαραίτητες αποφάσεις ώστε να λύσει, με λιγότερη ή περισσότερη επιτυχία, τα προβλήματα της. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν «ανθολογικά», και με αποσπάσματα από πηγές, όψεις που δίνουν το «βασικό περίγραμμα» και επιτρέπουν να επισκεφτούμε το κλίμα της εποχής.
Πρόκειται για ένα από τα «Ανοικτά Μαθήματα» (Open Yale Courses) του Πανεπιστημίου του Yale. Eνα π... more Πρόκειται για ένα από τα «Ανοικτά Μαθήματα» (Open Yale Courses) του Πανεπιστημίου του Yale. Eνα πολύτιμο εισαγωγικό μάθημα στην Αρχιτεκτονική της Ρωμαϊκής Αρχιτεκτονικής, που παραδίδει η κ. Ντιάνα Ε.Ε. Κλέινερ (Diana E. E. Kleiner). Αποτελείται από 23 παραδόσεις διαθέσιμες σε βίντεο, σκέτο ήχο αλλά και σκέτο κείμενο. Ένα κάλλιστο εργαλείο έρευνας γι' αυτήν την μεγάλη σε διάρκεια και επίδραση περίοδο.
Ένα εντυπωσιακό βιβλίο. Ανοίγει μπροστά στα μάτια μας έναν άγνωστο κόσμο. Φέρνει μεθοδικά στην επ... more Ένα εντυπωσιακό βιβλίο. Ανοίγει μπροστά στα μάτια μας έναν άγνωστο κόσμο. Φέρνει μεθοδικά στην επιφάνεια στοιχεία που επίμονα αγνοήθηκαν και αφορούν την Παναγία την «Αθηνιώτισσα». Τον Παρθενώνα, δηλαδή, που είχε αφιερωθεί πιθανά ήδη τον 6 ο αιώνα στην Παναγία των Αθηνών. Καταδεικνύει πως η ιστορία του Παρθενώνα ως Ναού αφιερωμένου στην «Παναγία την Αθηνιώτισσα» είναι μεγαλύτερη σε χρονική έκταση απ' ότι ως ειδωλολατρικού ναού και με τεράστια ακτινοβολία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.
Το βιβλίο αυτό του Κωστή Παπαγιώργη είναι μια σπουδαία άσκηση ισορροπίας. Ενώ είναι ανελέητος με ... more Το βιβλίο αυτό του Κωστή Παπαγιώργη είναι μια σπουδαία άσκηση ισορροπίας. Ενώ είναι ανελέητος με τον κεντρικό του «ήρωα», με κάποιον τρόπο τον υπερασπίζεται. Ο Πελοποννήσιος κοτζαμπάσης Κανέλλος Δεληγιάννης δεν γίνεται συμπαθής, καθόλου. Γίνεται όμως κατανοητός. Και μαζί με αυτόν γίνεται κατανοητή μια άλλη αφήγηση της Επανάστασης του '21, διαφορετική από αυτές που έχουμε συνηθίσει. Σε αυτήν δεν υπάρχει κανένας καλός. Κανένα εύκολο σχήμα, καμμία λύση. Αίσθηση, δε, προκαλεί η άνεση με την οποία κινείται ο Παπαγιώργης μέσα στο υλικό και τις πηγές. Υπάρχει δυσανάλογος κόπος πίσω από το παραγόμενο αποτέλεσμα και η επιλογή να ασχοληθεί με τον Δεληγιάννη είναι καταλυτική διότι χτυπά αλυσιδωτά σε μακρινά σημεία. Το βιβλίο αυτό δείχνει πόσο πολύπλοκη είναι η ιστορία της Επανάστασης του '21 και πόσο ανεπαρκείς είναι όλες οι τρέχουσες αφηγήσεις. Όλοι οι παράγοντες, Κοτζαμπάσηδες, Στρατιωτικοί, Κλέφτες, Φιλικοί, Φαναριώτες και λοιποί «μορφωμένοι» μετέχοντες του πολιτισμού του Ευρωπαϊκού εν γένει, αποτυγχάνουν να σταθούν όρθιοι, ηθικά, πολιτικά, ιστορικά.
Εκ πρώτης όψεως, το θέμα αυτού του άρθρου είναι η σχέση της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής με την «Βυζ... more Εκ πρώτης όψεως, το θέμα αυτού του άρθρου είναι η σχέση της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής με την «Βυζαντινή», μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα. Εξετάζει τον μεγαλύτερο Οθωμανό αρχιτέκτονα, τον Μιμάρ Σινάν (1489-1588) και δύο από τις πιο σημαντικές του προτάσεις, τα τζαμιά του Σουλεϊμάν (κατασκευή 1550-1556) και του Σελίμ (1569-1574), και περιγράφει πώς «συναγωνίζονται» την Αγία Σοφία (532-537). Πρόκειται για ένα άρθρο σαφές, σύντομο, που συνοδεύεται από διαφωτιστική εικονογράφηση. Το πράγμα δεν είναι τόσο απλό όμως. Διότι η Αγία Σοφία είναι μόνον οι απαρχές της Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής. Μέχρι τον Σινάν έχουν μεσολαβήσει σχεδόν χίλια χρόνια. Έκτοτε στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έχουν γίνει πολλές αρχιτεκτονικές προτάσεις. Η Αγία Σοφία είναι το σημείο έναρξης, μιας νέας φάσης του Ρωμαϊκού κόσμου. Είναι σημείο μετάβασης από την Αυτοκρατορική Ρώμη στην Ρωμαϊκή Χριστιανική Αυτοκρατορία. Έτσι μετέχει και υποδεικνύει και τις δύο περιόδους. Για μας, λοιπόν, είναι σημείο τόσο εξόδου όσο και εισόδου στους προβληματισμούς της αυτοκρατορικής περιόδου της Ρώμης που τελειώνει.
Το βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα «ΦΑΛΜΕΡΑΫΕΡ, τεχνάσματα του αντίπαλου δέους» και μόνο από την οπτική... more Το βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα «ΦΑΛΜΕΡΑΫΕΡ, τεχνάσματα του αντίπαλου δέους» και μόνο από την οπτική του, επηρεάζει όλη τη συζήτηση για την ταυτότητα της νέας Ελλάδας και αποκαλύπτει πως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αντίστοιχη της Γερμανίας και κατ' επέκτασιν και της Ευρώπης. Η σύγχρονη Ελληνική ιστορία από μακριά μοιάζει μια συνεχής απολογία, ξεχειλίζει «ενοχή», ενοχή που προκαλεί η σύγκριση με μια αρχαιότητα-εξιδανίκευση της ίδιας της Ευρώπης. Αυτό το σχήμα συγκροτεί τα συμβολικά δεσμά της Ελλάδος και την καθιστά περισσότερο ευάλωτη, πρόχειρη σε κάθε λογής χειραγώγηση. Η περίπτωση «Φαλμεράυερ» είναι ενδεικτική αυτού του κλίματος. Η επίθεση που έκανε σε οιαδήποτε δυνατή σχέση των σύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους απέσυρε το βασικό επιχείρημα υπέρ της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, προσπάθησε να το απονομιμοποιήσει. Η Έλλη Σκοπετέα δίνει άλλη προοπτική στην υπόθεση και, κατά την γνώμη μου, απελευθερώνει την δυναμική της. Κι αυτό όχι επειδή απολογείται εύστοχα αλλά γιατί δεν απολογείται καθόλου, γιατί, τελικά, απλώς προσπαθεί να καταλάβει. Δεν εξετάζει την επίδραση του Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ στην Ελλάδα αλλά τον δικό του περίγυρο, την δική του εποχή και κοινωνία, μια που γι' αυτόν η Ελλάδα ήταν ένα πεδίο σύγκρουσης με ιδέες και πεποιθήσεις, με φαντάσματα, που βρίσκονταν στην Γερμανία και τελικά την Ευρώπη.
Ένα κλασσικό βιβλίο για ένα κρίσιμο ζήτημα. Χρησιμοποιείται ως εισαγωγικό εγχειρίδιο για σπουδαστ... more Ένα κλασσικό βιβλίο για ένα κρίσιμο ζήτημα. Χρησιμοποιείται ως εισαγωγικό εγχειρίδιο για σπουδαστές κλασσικής φιλολογίας. Oι προεκτάσεις του θέματος είναι πολλές. Η συμβολική βαρύτητα της παράδοσης των κειμένων είναι τεράστια. Η διαδρομή των κειμένων μέχρις εμάς αποτελεί ιδεώδη καθρέφτη για να καταλάβει κανείς πώς κύλησαν οι αιώνες και πώς έγινε το πέρασμα, όχι τελικά μόνο των κειμένων και των βιβλίων, αλλά των κοινωνιών, των πολιτισμών, των απόψεων και, έστω στο βάθος, των πολιτικών υποκειμένων.
Το βιβλίο αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το 1946 και επανεκδόθηκε με αλλαγές το 1964. Πρόκειται για ένα σπ... more Το βιβλίο αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το 1946 και επανεκδόθηκε με αλλαγές το 1964. Πρόκειται για ένα σπουδαίο εγχείρημα που, παρά τα προβλήματα του, προκαλεί έκπληξη. Μοιάζει ο Π. Μιχελής να παλεύει μόνος του να ισορροπήσει τις τερατώδεις επιπολαιότητες που είχαν γραφεί μέχρι τότε για το λεγόμενο «Βυζάντιο». Οι συζητητές του είναι μάλλον Γερμανοί, των οποίων τις κατηγορίες σκέψης αποδέχεται και σε αρκετά σημεία αξιοποιεί. Είναι εντυπωσιακό πόσο λίγες θεολογικές αναφορές-γνώσεις έχει κι αυτές κοινότοπες. Παρόλα αυτά, κατανοεί την «βυζαντινή» ετερότητα που υπερασπίζεται και προσπαθεί να μιλήσει με την πνοή ενός ποιητή κι όχι ενός θεωρητικού ή τεχνοκράτη.
Eναρκτήρια ομιλία του συνεδρίου του Διεθνούς Δικτύου IETM* στην Αθήνα. Ο γενικός τίτλος του τετρα... more Eναρκτήρια ομιλία του συνεδρίου του Διεθνούς Δικτύου IETM* στην Αθήνα. Ο γενικός τίτλος του τετραήμερου ήταν το: «Αύριο». Η ομιλία εξελίσσεται γύρω από τρεις άξονες, Αθήνα, Τέχνη, Αύριο. Όλα αυτά βεβαίως κάτω από την σκιά της «κρίσης».
* To IETM είναι ένα διεθνές δίκτυο για τις αναπαραστατικές τέχνες (Θέατρο, Χορός, Περφόρμανς κ.α.).
Opening speech of the Plenary session of the IETM* meeting in Athens 2013. I was invited to give ... more Opening speech of the Plenary session of the IETM* meeting in Athens 2013. I was invited to give the opening speech of the meeting that took place in Athens.Four days the general title «TOMORROW». Athens is the starting point and the reference to Tomorrow considers the past and the role of the arts. The speech revolves around three themes, Athens, Art, Tomorrow. All of them, of course under the shadow of the current crisis.
* IETM is an International Network for Contemporary Performing Arts
Νομίζουμε πως ο ' Aνθρωπος είναι δεδομένος. Κι όμως. Θα παλεύουμε πάντα για τα αυτονόητα. Ενώ οι ... more Νομίζουμε πως ο ' Aνθρωπος είναι δεδομένος. Κι όμως. Θα παλεύουμε πάντα για τα αυτονόητα. Ενώ οι εποχές και οι καιροί κάνουν τους κύκλους τους, ο 'Ανθρωπος εξελίσσεται. Εντούτοις διατηρεί όλες τις άλλες στιγμές και τις ξαναζεί. Η Ανθρωπότητα ξαναζεί συνεχώς την πρώτη της μέρα. Ξαναζεί και ξανακάνει τις ίδιες ανακαλύψεις ενώ προχωρά και συλλέγει νέες. Καμία εποχή δεν ήταν ούτε θα υπάρξει τέλεια, καμία εποχή δεν θα εξαντλήσει την ανθρωπότητα μας. Κι αν υπάρξει τέλος και έρθει μια τελευταία μέρα, αυτή θα ανακεφαλαιώνει όλη την ανθρώπινη Ιστορία όπως ένας 'Ανθρωπος, δίχως να το ξέρει, δίχως να 'μαι σίγουρος, ανακεφαλαιώνει όλη την Ιστορία. Κι αυτά που έγιναν κι αυτά που θα γίνουν, κι έτσι ο κάθε άνθρωπος με την ζωή του, όπως την αποφασίζει, ψηφίζει για τους αιώνες που έρχονται, συναποφασίζει για το τέλος. 'Eχουμε την παράδοξη τιμή να ζούμε την αποτυχία της Ανθρωπότητας. Υπάρχουν τρόποι να ζεις μέσα σ'αυτήν. Ο πιο επικίνδυνος είναι αυτών που απολαμβάνουν σα δικαίωση την αποτυχία. Αρκούνται στην καταγγελία με τον νου προσηλωμένο στα περιττώματα. Βρίσκουν εκεί φως πολύτιμο. Η χαρά τους είναι η χαρά των ορνέων και πρέπει να γίνει σεβαστή. Τα κοπάδια των κορακιών είναι όμορφα κι αυτά όταν πετούν πάνω από τα χωράφια που καίει ο ήλιος. Η ερήμωση των σπαρτών μετά την συγκομιδή είναι ένα κομμάτι της Ιστορίας που πρέπει να αντικρίσουμε. Στην μυρωδιά της καμένης, από τον δεινό ήλιο, γης υπάρχει κάτι πέρα από τον χρόνο, μια αίσθηση ελευθερίας. Υπάρχουν όμως κι άλλοι τρόποι. Υπάρχει κι αυτός που βλέπει όσα πεθαίνουν να τον σπρώχνουν στην αλήθεια. Ο τρόπος αυτών που βλέπουν νόημα στην ανθρώπινη περιπέτεια όταν αυτή διαψεύδεται. Αυτών που βαδίζουν στο τίποτα. Η μάλλον σ' ένα τίποτα που δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Ενώ δεν υποτιμούν τη δικαιοσύνη, την ομορφιά, την ευγένεια, το αίσθημα και την αίσθηση, το καλό και το κακό, την υγεία, ξέρουν πως δε μπορούν να βασιστούν σ' αυτά. Δεν μπορούν να εκτιμήσουν αυτά τα πράγματα το γεγονός της ζωής. Και ζητούν και αισθάνονται πως κάτι άλλο εκκρεμεί διαρκώς που είναι πιο κοντά στο τίποτα παρά στο κάτι. Και μένουν εκεί. Και δε μπορούν να σταθούν. Κι αυτοί οι πάμπλουτοι άνθρωποι είναι φτωχοί. Και η φτώχια τους πλουτίζει. Και η φτώχια τους είναι κρυφή και βαθιά και κανείς δεν θα την δει και οι ίδιοι συχνά δε την γνωρίζουν και γι' αυτό συχνά βασανίζονται αντί να χαίρονται. Και η φτώχια τους είναι τόσο ανθρώπινη που θα τους καταδιώκει όλες τις ημέρες της ζωής τους.
Ένα σχετικά άγνωστο κείμενο, αδικαιολόγητα σε σχέση με την σπουδαιότητα του. Σε αυτήν την απολαυσ... more Ένα σχετικά άγνωστο κείμενο, αδικαιολόγητα σε σχέση με την σπουδαιότητα του. Σε αυτήν την απολαυστική επιστολή ο Πλάτωνας κάνει έναν απολογισμό της πολυτάραχης ζωής του, σε 4 χρόνια θα πεθάνει κι έκτοτε τους απολογισμούς και τις ερμηνείες θα τις κάνουν άλλοι. Στο κείμενο αυτό ο Πλάτωνας ακούγεται πρωτοπρόσωπος να εξηγεί ή να απολογείται. Σε όλο το έργο του μιλά σαν θεατρικός συγγραφέας, πάντα δυσδιάκριτος μέσα στα πρόσωπα που δημιουργεί, φευγαλέος, ποτέ ξεκάθαρος και ευθύς. Εδώ μπορούμε να ακούσουμε την φωνή του και μέσα στο κείμενο βλέπουμε πως ο άνθρωπος που «τα είπε όλα» υποστηρίζει πως τα σπουδαία πράγματα δεν μπορούν να ειπωθούν. Σε γενικές γραμμές το κείμενο δεν χρειάζεται ειδικές φιλοσοφικές γνώσεις για να το παρακολουθήσει κανείς.
Το βιβλίο αυτό της Έλλης Σκοπετέα είναι μια πολύτιμη «πηγή» για να καταλάβουμε και την εκκίνηση τ... more Το βιβλίο αυτό της Έλλης Σκοπετέα είναι μια πολύτιμη «πηγή» για να καταλάβουμε και την εκκίνηση του Ελληνικού Κράτους, αλλά και το παρόν της Ελληνικής κοινωνίας. Δηλωμένος στόχος του βιβλίου «η καταγραφή και, ως έναν εφικτό βαθμό, η κωδικοποίηση των αντιλήψεων για το ελληνικό έθνος και τον προορισμό του, όπως διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα κατά τις πρώτες δεκαετίες της ανεξαρτησίας της». Δεν θα ήταν άστοχο να πούμε πως μελετά την κοσμογονική αλλαγή που προκάλεσε η επανάσταση του 1821 στο «νόημα» και τον τρόπο ύπαρξης του «διάσπαρτου» Ελληνικού κόσμου. Αυτή η κωδικοποίηση επαναφέρει στο οπτικό μας πεδίο ένα πολύπλοκο μωσαϊκό που έχει πλέον αποσιωπηθεί. Η επαναφορά της «πολυπλοκότητας» είναι ένα από τα κατορθώματα του βιβλίου. Βλέπουμε τις μεταμφιέσεις και τις εναλλαγές των πολιτικών αφηγημάτων που εξηγούν σε μεγάλο βαθμό πράγματα που αντιμετωπίζουμε και σήμερα.
Υπάρχει μια διάχυτη αμηχανία της προοδευτικής ιστοριογραφίας προς τον Ν. Σβορώνο της ύστερης περι... more Υπάρχει μια διάχυτη αμηχανία της προοδευτικής ιστοριογραφίας προς τον Ν. Σβορώνο της ύστερης περιόδου. Αποτυπώνεται και στην εισαγωγή του εν λόγω βιβλίου και αλλού. Αυτή η αμηχανία είναι σημαντική και εν πολλοίς δικαιολογημένη. Ο Σβορώνος υπερασπίζεται και περιγράφει μιαν έννοια «συνέχειας» του Ελληνισμού στους αιώνες. Αυτό το θέμα είναι ακανθώδες και άλυτο, υπό την έννοια πως δεν έχουμε μιαν τελεσίδικη επικράτηση είτε των υποστηρικτών είτε των αρνητών της ύπαρξής της (συνέχειας). Αυτό κάτι σημαίνει νομίζω για την κακή διατύπωση του ερωτήματος. Για την διατύπωση του με βάση άλλα συμφραζόμενα που δεν ταιριάζουν στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο.
Το σεμνό και συνεπές επιστημονικό βιβλίο του Γρηγόρη Ζιάκα φωτίζει ερήμην του άλλες συζητήσεις γε... more Το σεμνό και συνεπές επιστημονικό βιβλίο του Γρηγόρη Ζιάκα φωτίζει ερήμην του άλλες συζητήσεις γενικότερες. Όχι μόνο την σχέση της λεγόμενης Ανατολής με την Δύση, αλλά και το ζήτημα της «ταυτότητας» της Ευρώπης, την θέση της ορθολογικότητας και την κατασκευή μιας συγκεκριμένης «Αρχαιότητας» που αποκλείει άλλες πτυχές της Αρχαιοελληνικής εμπειρίας. Όλα αυτά συνδέονται με την βαθιά κρίση νοήματος που μαστίζει την Ευρώπη. Αφορά την βαθιά αντίφαση της. Τους μηχανισμούς με τους οποίους, ενώ παλεύει ειλικρινά για την δικαιοσύνη και την κατανόηση του ανθρώπινου αινίγματος, παράλληλα νομιμοποιεί κι αυτή με την σειρά της όπως όλοι οι πολιτισμοί την βία και την εκμετάλλευση, εδώ και αιώνες.
Το βιβλίο ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ξεκινά απερίφραστα: «Ο δέκατος ένατος αιώνας είναι ο πατέρας μας». Για... more Το βιβλίο ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ξεκινά απερίφραστα: «Ο δέκατος ένατος αιώνας είναι ο πατέρας μας». Για να προσθέσει λίγο πιο κάτω: «Τότε, σ' εκείνα τα λίγα χρόνια, βλέπουμε ν' αναδύεται γοργά το καινούριο ιδεολογικό πλέγμα που συνέχει ακόμη την κοινωνία μας[…]». Η ξεκάθαρη αυτή θέση περιγράφει αφ' ενός το θέμα του βιβλίου και εξηγεί αφ' ετέρου γιατί είναι σημαντικό. Αν θέλουμε να καταλάβουμε το «τώρα» πρέπει να σκύψουμε στο παρελθόν, σε αυτό το παρελθόν, τον 19 ο αιώνα, για να προχωρήσουμε έπειτα, αν θέλουμε, στις εποχές πριν και μετά. Πραγματικά το βιβλίο αυτό είναι ένα εισαγωγικό ανάγνωσμα για το πολύπλοκο «ιδεολογικό πλέγμα» (και τις μεταμορφώσεις του) που διαμορφώθηκε τα πρώτα 50 χρόνια του νέου ελληνικού κράτους. Οι «ιδεολογίες» και οι «νοοτροπίες» επέτρεπαν, κάθε φορά, στην ελληνική κοινωνία να περιγράψει τον εαυτό της και να πάρει τις απαραίτητες αποφάσεις ώστε να λύσει, με λιγότερη ή περισσότερη επιτυχία, τα προβλήματα της. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν «ανθολογικά», και με αποσπάσματα από πηγές, όψεις που δίνουν το «βασικό περίγραμμα» και επιτρέπουν να επισκεφτούμε το κλίμα της εποχής.
Πρόκειται για ένα από τα «Ανοικτά Μαθήματα» (Open Yale Courses) του Πανεπιστημίου του Yale. Eνα π... more Πρόκειται για ένα από τα «Ανοικτά Μαθήματα» (Open Yale Courses) του Πανεπιστημίου του Yale. Eνα πολύτιμο εισαγωγικό μάθημα στην Αρχιτεκτονική της Ρωμαϊκής Αρχιτεκτονικής, που παραδίδει η κ. Ντιάνα Ε.Ε. Κλέινερ (Diana E. E. Kleiner). Αποτελείται από 23 παραδόσεις διαθέσιμες σε βίντεο, σκέτο ήχο αλλά και σκέτο κείμενο. Ένα κάλλιστο εργαλείο έρευνας γι' αυτήν την μεγάλη σε διάρκεια και επίδραση περίοδο.
Ένα εντυπωσιακό βιβλίο. Ανοίγει μπροστά στα μάτια μας έναν άγνωστο κόσμο. Φέρνει μεθοδικά στην επ... more Ένα εντυπωσιακό βιβλίο. Ανοίγει μπροστά στα μάτια μας έναν άγνωστο κόσμο. Φέρνει μεθοδικά στην επιφάνεια στοιχεία που επίμονα αγνοήθηκαν και αφορούν την Παναγία την «Αθηνιώτισσα». Τον Παρθενώνα, δηλαδή, που είχε αφιερωθεί πιθανά ήδη τον 6 ο αιώνα στην Παναγία των Αθηνών. Καταδεικνύει πως η ιστορία του Παρθενώνα ως Ναού αφιερωμένου στην «Παναγία την Αθηνιώτισσα» είναι μεγαλύτερη σε χρονική έκταση απ' ότι ως ειδωλολατρικού ναού και με τεράστια ακτινοβολία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.
Το βιβλίο αυτό του Κωστή Παπαγιώργη είναι μια σπουδαία άσκηση ισορροπίας. Ενώ είναι ανελέητος με ... more Το βιβλίο αυτό του Κωστή Παπαγιώργη είναι μια σπουδαία άσκηση ισορροπίας. Ενώ είναι ανελέητος με τον κεντρικό του «ήρωα», με κάποιον τρόπο τον υπερασπίζεται. Ο Πελοποννήσιος κοτζαμπάσης Κανέλλος Δεληγιάννης δεν γίνεται συμπαθής, καθόλου. Γίνεται όμως κατανοητός. Και μαζί με αυτόν γίνεται κατανοητή μια άλλη αφήγηση της Επανάστασης του '21, διαφορετική από αυτές που έχουμε συνηθίσει. Σε αυτήν δεν υπάρχει κανένας καλός. Κανένα εύκολο σχήμα, καμμία λύση. Αίσθηση, δε, προκαλεί η άνεση με την οποία κινείται ο Παπαγιώργης μέσα στο υλικό και τις πηγές. Υπάρχει δυσανάλογος κόπος πίσω από το παραγόμενο αποτέλεσμα και η επιλογή να ασχοληθεί με τον Δεληγιάννη είναι καταλυτική διότι χτυπά αλυσιδωτά σε μακρινά σημεία. Το βιβλίο αυτό δείχνει πόσο πολύπλοκη είναι η ιστορία της Επανάστασης του '21 και πόσο ανεπαρκείς είναι όλες οι τρέχουσες αφηγήσεις. Όλοι οι παράγοντες, Κοτζαμπάσηδες, Στρατιωτικοί, Κλέφτες, Φιλικοί, Φαναριώτες και λοιποί «μορφωμένοι» μετέχοντες του πολιτισμού του Ευρωπαϊκού εν γένει, αποτυγχάνουν να σταθούν όρθιοι, ηθικά, πολιτικά, ιστορικά.
Εκ πρώτης όψεως, το θέμα αυτού του άρθρου είναι η σχέση της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής με την «Βυζ... more Εκ πρώτης όψεως, το θέμα αυτού του άρθρου είναι η σχέση της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής με την «Βυζαντινή», μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα. Εξετάζει τον μεγαλύτερο Οθωμανό αρχιτέκτονα, τον Μιμάρ Σινάν (1489-1588) και δύο από τις πιο σημαντικές του προτάσεις, τα τζαμιά του Σουλεϊμάν (κατασκευή 1550-1556) και του Σελίμ (1569-1574), και περιγράφει πώς «συναγωνίζονται» την Αγία Σοφία (532-537). Πρόκειται για ένα άρθρο σαφές, σύντομο, που συνοδεύεται από διαφωτιστική εικονογράφηση. Το πράγμα δεν είναι τόσο απλό όμως. Διότι η Αγία Σοφία είναι μόνον οι απαρχές της Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής. Μέχρι τον Σινάν έχουν μεσολαβήσει σχεδόν χίλια χρόνια. Έκτοτε στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έχουν γίνει πολλές αρχιτεκτονικές προτάσεις. Η Αγία Σοφία είναι το σημείο έναρξης, μιας νέας φάσης του Ρωμαϊκού κόσμου. Είναι σημείο μετάβασης από την Αυτοκρατορική Ρώμη στην Ρωμαϊκή Χριστιανική Αυτοκρατορία. Έτσι μετέχει και υποδεικνύει και τις δύο περιόδους. Για μας, λοιπόν, είναι σημείο τόσο εξόδου όσο και εισόδου στους προβληματισμούς της αυτοκρατορικής περιόδου της Ρώμης που τελειώνει.
Το βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα «ΦΑΛΜΕΡΑΫΕΡ, τεχνάσματα του αντίπαλου δέους» και μόνο από την οπτική... more Το βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα «ΦΑΛΜΕΡΑΫΕΡ, τεχνάσματα του αντίπαλου δέους» και μόνο από την οπτική του, επηρεάζει όλη τη συζήτηση για την ταυτότητα της νέας Ελλάδας και αποκαλύπτει πως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αντίστοιχη της Γερμανίας και κατ' επέκτασιν και της Ευρώπης. Η σύγχρονη Ελληνική ιστορία από μακριά μοιάζει μια συνεχής απολογία, ξεχειλίζει «ενοχή», ενοχή που προκαλεί η σύγκριση με μια αρχαιότητα-εξιδανίκευση της ίδιας της Ευρώπης. Αυτό το σχήμα συγκροτεί τα συμβολικά δεσμά της Ελλάδος και την καθιστά περισσότερο ευάλωτη, πρόχειρη σε κάθε λογής χειραγώγηση. Η περίπτωση «Φαλμεράυερ» είναι ενδεικτική αυτού του κλίματος. Η επίθεση που έκανε σε οιαδήποτε δυνατή σχέση των σύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους απέσυρε το βασικό επιχείρημα υπέρ της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, προσπάθησε να το απονομιμοποιήσει. Η Έλλη Σκοπετέα δίνει άλλη προοπτική στην υπόθεση και, κατά την γνώμη μου, απελευθερώνει την δυναμική της. Κι αυτό όχι επειδή απολογείται εύστοχα αλλά γιατί δεν απολογείται καθόλου, γιατί, τελικά, απλώς προσπαθεί να καταλάβει. Δεν εξετάζει την επίδραση του Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ στην Ελλάδα αλλά τον δικό του περίγυρο, την δική του εποχή και κοινωνία, μια που γι' αυτόν η Ελλάδα ήταν ένα πεδίο σύγκρουσης με ιδέες και πεποιθήσεις, με φαντάσματα, που βρίσκονταν στην Γερμανία και τελικά την Ευρώπη.
Ένα κλασσικό βιβλίο για ένα κρίσιμο ζήτημα. Χρησιμοποιείται ως εισαγωγικό εγχειρίδιο για σπουδαστ... more Ένα κλασσικό βιβλίο για ένα κρίσιμο ζήτημα. Χρησιμοποιείται ως εισαγωγικό εγχειρίδιο για σπουδαστές κλασσικής φιλολογίας. Oι προεκτάσεις του θέματος είναι πολλές. Η συμβολική βαρύτητα της παράδοσης των κειμένων είναι τεράστια. Η διαδρομή των κειμένων μέχρις εμάς αποτελεί ιδεώδη καθρέφτη για να καταλάβει κανείς πώς κύλησαν οι αιώνες και πώς έγινε το πέρασμα, όχι τελικά μόνο των κειμένων και των βιβλίων, αλλά των κοινωνιών, των πολιτισμών, των απόψεων και, έστω στο βάθος, των πολιτικών υποκειμένων.
Το βιβλίο αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το 1946 και επανεκδόθηκε με αλλαγές το 1964. Πρόκειται για ένα σπ... more Το βιβλίο αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το 1946 και επανεκδόθηκε με αλλαγές το 1964. Πρόκειται για ένα σπουδαίο εγχείρημα που, παρά τα προβλήματα του, προκαλεί έκπληξη. Μοιάζει ο Π. Μιχελής να παλεύει μόνος του να ισορροπήσει τις τερατώδεις επιπολαιότητες που είχαν γραφεί μέχρι τότε για το λεγόμενο «Βυζάντιο». Οι συζητητές του είναι μάλλον Γερμανοί, των οποίων τις κατηγορίες σκέψης αποδέχεται και σε αρκετά σημεία αξιοποιεί. Είναι εντυπωσιακό πόσο λίγες θεολογικές αναφορές-γνώσεις έχει κι αυτές κοινότοπες. Παρόλα αυτά, κατανοεί την «βυζαντινή» ετερότητα που υπερασπίζεται και προσπαθεί να μιλήσει με την πνοή ενός ποιητή κι όχι ενός θεωρητικού ή τεχνοκράτη.
Uploads
* To IETM είναι ένα διεθνές δίκτυο για τις αναπαραστατικές τέχνες (Θέατρο, Χορός, Περφόρμανς κ.α.).
* IETM is an International Network for Contemporary Performing Arts
Το πράγμα δεν είναι τόσο απλό όμως. Διότι η Αγία Σοφία είναι μόνον οι απαρχές της Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής. Μέχρι τον Σινάν έχουν μεσολαβήσει σχεδόν χίλια χρόνια. Έκτοτε στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έχουν γίνει πολλές αρχιτεκτονικές προτάσεις. Η Αγία Σοφία είναι το σημείο έναρξης, μιας νέας φάσης του Ρωμαϊκού κόσμου. Είναι σημείο μετάβασης από την Αυτοκρατορική Ρώμη στην Ρωμαϊκή Χριστιανική Αυτοκρατορία. Έτσι μετέχει και υποδεικνύει και τις δύο περιόδους. Για μας, λοιπόν, είναι σημείο τόσο εξόδου όσο και εισόδου στους προβληματισμούς της αυτοκρατορικής περιόδου της Ρώμης που τελειώνει.
* To IETM είναι ένα διεθνές δίκτυο για τις αναπαραστατικές τέχνες (Θέατρο, Χορός, Περφόρμανς κ.α.).
* IETM is an International Network for Contemporary Performing Arts
Το πράγμα δεν είναι τόσο απλό όμως. Διότι η Αγία Σοφία είναι μόνον οι απαρχές της Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής. Μέχρι τον Σινάν έχουν μεσολαβήσει σχεδόν χίλια χρόνια. Έκτοτε στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έχουν γίνει πολλές αρχιτεκτονικές προτάσεις. Η Αγία Σοφία είναι το σημείο έναρξης, μιας νέας φάσης του Ρωμαϊκού κόσμου. Είναι σημείο μετάβασης από την Αυτοκρατορική Ρώμη στην Ρωμαϊκή Χριστιανική Αυτοκρατορία. Έτσι μετέχει και υποδεικνύει και τις δύο περιόδους. Για μας, λοιπόν, είναι σημείο τόσο εξόδου όσο και εισόδου στους προβληματισμούς της αυτοκρατορικής περιόδου της Ρώμης που τελειώνει.