Books by Shahzoda Nazarova Samarqandi
Ворух девори Ватан, 2022
“Ворух, девори Ватан” маҷмуъаи мақолот ва ашъорест, ки аз соли гузашта то кунун ба дасти интишоро... more “Ворух, девори Ватан” маҷмуъаи мақолот ва ашъорест, ки аз соли гузашта то кунун ба дасти интишороти “Ақли Сурх” Red Intellect дар Ҳоланд расидааст. Дар ин китоб навиштаҳо ва ашъори тоҷиконеро гирдоварӣ кардаем, ки нисбат ба рӯйдодҳои чанд соли ахир дар Ворух ва даргириҳои марзии он бетараф намондаанд ва фикру ақидаи худро чи аз лиҳози илмӣ, чи аз лиҳози торихӣ ва чи дар гузоришу мушоҳидаҳо ва чакидаҳои шеърии худ дарҷ кардаанд. Бо воҷудуи ин ки тақрибан ҳамаи навиштаҳо саршор аз меҳри Меҳан ва эҳсосоти самимии нависандагони тоҷик аст, аз бознашри чанд сафарнигора ва мақолаҳои торихии муҳимми русӣ ва англисӣ низ худдорӣ накардем ва онҳоро низ дар канори навиштаҳои имрӯзӣ ҷой додем, то доманаи воқеъияти торихӣ барои хонанда равшан гардад.
Ин маҷмуъа бидуни ҳеч чашмдошти молӣ ва барои сабти бахше аз авотифи мардумӣ нисбат ба яке аз муҳимтарин рӯйдодҳои меҳании даҳаи гузашта гирдоварӣ шудааст ва инак, аз бахти баланди мо, рӯи ҷопро мебинад. Ҳар он навиштае, ки ба дасти мо расид, бо камтарин вироиш, дар ин маҷмуъа ҷой додаем ва қарори мо бар ин аст, ки “Ворух, девори Ватан” ба таври ройгон дар фазои интернетӣ таксир гардад. Ба истиснои чанд нусхаи чопӣ, ки барои китобхонаҳои расмии Ҳоланд, Тоҷикистон ва Бритониё ирсол хоҳад шуд.
Рӯйнамоии ин китоб, ки бо нияти ҳамфикрӣ ва ҳамдилӣ бо мардуми Ворух ва атрофи он ва ҳамаи тоҷикони меҳандӯст омода шудааст, дар торихи 20 моҳи марти соли 2022 дар шаҳри Амстердам, дар маросими ҷашни Наврӯзии форсизабонон дар Ҳоланд, баргузор хоҳад шуд.
Интишороти “Ақли Сурх” беш аз 5 сол аст, ки дар Ҳоланд ба фаъолият шурӯъ кардааст ва сиёсати он нашри осори тоҷикӣ дар хориҷ аз кишвар ва муъарифии он ба алоқамандон аст.
Умед аст, ки чунин маҷмуъаҳо аз ҳаводис ва торихи иҷтимоъии Ворух ва бақия манотиқи тоҷикнишини Осиёи Миёна беш аз пеш ба мунташир шавад ва садои тоҷикон аз сартосари минтақа ба гӯши ҷаҳониён расотар бирасад ва дар торихи катбӣ мондагор гардад.
Интишороти Ақли Сурх – Red Intellect
Ҳоланд, 2022
Red Intellect , 2020
سر سخن
سغدیانه مجموعه داستان‌های کوتاه ده تن از نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان است. در ا... more سر سخن
سغدیانه مجموعه داستان‌های کوتاه ده تن از نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان است. در این مجموعه داستان‌های ادش ایستد، بیک نظر دری، کمالجان ابن جوره، محبوبه ترسونوا، آزاد حمیدزاده، صالح سعید مراد، اوکتم ابراهیم، فریدون فرهادزاد، شریف خلیل، شهزاده نظرزاده و یونس امام نظر بر اساس الفبا آورده شده است.
نیت بر این است که چنین مجموعه را هر سال گردآوری کنیم و سالانه به چاپ برسانیم تا نثرنویسی بین نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان گسترش یابد و پیوند بین دیگر نویسندگان به وجود آرد. هر چه به دست ما رسیده تنها با ویرایش سطحی املایی به چاپ رسانده ایم و هیچ گونه ویرایش محتوایی انجام نداده ایم. این گونه چاپ کردن داستان ها دو امکان به خواننده خواهد داد. اول: شناختن سطح نگارش و اندیشه نویسنده های فارسی نویس ازبکستان و دوم، دریافتن تفاوت نگارش آنها با دیگر نویسندگان فارسی نویس در کشورهای همسایه.
نبود فضای تبادل افکار و محفل های فرهنگی که نویسندگان تاجیک ازبکستان بتوانند از داستان های خود بخوانند و مورد نقد و بررسی قرار بگیرند، برخی از راه های رشد را برای برخی از نویسندگان بسته است و به آنها امکان پر و بال باز کردن به اندازه استعداد و توان خلاقیت خود را نداده است. گاهی هم در این انزوا می بینیم که از طریق مطالعه نویسنده توانسته است برای خود راه های رشد و گسترش افکار خود را پیدا کند و نمونه های با ارزش ادبی تولید کرده است. چنین است برخی از داستان های کوتاه این مجموعه.
امید بر این است که این مجموعه راه تبادل افکار و برگزاری رونمایی های ادبی را در ازبکستان برای تاجیکان باز کند و به نویسندگان این مجموعه و دیگر مجموعه ها این فرصت را ایجاد کند که پاره هایی از نمونه نثر خود را بخوانند و محفل های ادبی بگسترانند.
جای تاسف است که جای نویسندگان بخارایی در این مجموعه خالی ست و ای کاش در مجموعه های بعدی بتوانیم این خالیگری را پر کنیم و راه های فرهنگی را با اهل فرهنگ بخارا باز سازیم.
این مجموعه بدون کمک و یاری دلشاد فرهادزاد، شاعر و استاد دانشگاه سمرقند امکان ناپذیر می بود. از این بابت به دلشاد فرهادزاد سپاس ویژه خود را می رسانیم و امید داریم که در همکاری های بعدی بتوانیم مجموعه اشعار شاعرانی چون دلشاد فرهادزاد را نیز به چاپ برسانیم.
یکی از مشکلات در خارج چاپ کردن کتاب این است که راه های توزیع کتاب محدود است و به شدت گران. از این بابت امید بر آن داریم که دفتر انتشارات عقل سرخ را در ازبکستان و تاجیکستان نیز فعال کنیم و کتاب های محصول شاعر و نویسندگان ورودی را در بطن جامعه به چاپ برسانیم و به دست خواننده تشنه کتاب تعداد هر چه بیشتر برسانیم.
عقل سرخ
هلند
2020
Registan, 2016
Novel of love and dreams of Tajik people in the Summer that Soviet Union collapsed.
Title: Regis... more Novel of love and dreams of Tajik people in the Summer that Soviet Union collapsed.
Title: Registan
Author: Shahzoda Nazarova Samarqandi
Stockholm Syndrome, 2007
Press release
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And ... more Press release
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And her “Stockholm Syndrome”, The most uncensored Tajik novel 19 November, 2017, on her birthday, and on the tenth anniversary of her first and most controversial novel ‘Stockholm Syndrome’, Shahzoda Nazarova, internationally acclaimed Tajik writer and poet, was invited to Stockholm, to launch her award winning novel ‘Stockholm Syndrome’.
Called ‘taboo-breaking… revolutionary” by RFE/RL, Stockholm Syndrome is one of the most controversial books to emerge from Tajik society in recent years. The story of a young woman’s struggle to choose between her career and motherhood, the novella shocked this traditional and conservative society. A remembrance of childhood and rumination upon challenges present and future, Nazarova’s work explores themes of immigration, identity and mental imbalance. Acclaimed as ‘ahead of its time’ by Persian reviewers, Stockholm Syndrome is an emotional tour de force.
Winner of the Best Female Author award at the Eurasian Literary Book Festival, Nazarova has been featured in BBC Persian’s “100 Most Influential Women.”
Brought to international recognition by her novel Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature,’(BBC Persian) - she is also the founder of Chashme Del, the first television programme in Samarkand to be broadcast in the Tajik language.
An avid campaigner against all forms of censorship, Nazarova has worked at newspapers in Samarkand and for the BBC Persian Service. Resident in Holland for the past eleven years, she is currently editor for the Central Asian and Afghanistan regions at Radio Zamaneh.
“Stockholm Syndrome’ was written in 2007 and translated into several regional languages, but have never been published in her homeland, Uzbekistan. Shahzoda Nazarova was on the black list set by Islam Karimov regime, alongside of other thousands of intellectuals, for objecting and opposing to censorship and repressions inside the country.
Stockholm Syndrome was translated by Daryoush Poor and edited by Stephen M. Bland and published by ‘The book is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It’s a ruminative, hard-hitting and poignant commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories,’ commented the book’s British editor, author Stephen M. Bland.
Literary Figures from Tajikistan Recognised in the Capital of Sweden
On November 20th, 2017, awards were handed to Tajik writers in Stockholm, Sweden as part of the sixth chapter of the literary festival, Open Eurasian Literature Festival & Book Forum. The festival took place over four days in the heart of Sweden in the city famous for its rich culture.
A total of 14 events were held as part of the OEBF 2017, including presentations by authors from Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Uzbekistan, Israel, Great Britain, Bulgaria, Sweden and other countries. Roundtables and art exhibitions also took place. More than 300 people from 20 countries attended the festival.
Shahzoda Nazarova, the ‘Best Female Author, 2016, Official Book launch in Stockholm by OEBF and Literary Guild - Internationally acclaimed Tajik writers presenting their creative works at the OEBF festival was Shahzoda Nazarova from Samarkand, winner of the accolade, ‘Best Female Author, 2016 named after Marziya Zakiryanova. A writer who pens her works in Farsi, this year her book, Stockholm Syndrome was translated into English and presented at the ABF Cultural Center in the hall named after Swedish writer, Elsa Beskow.
As part of the closing ceremony for the Open Eurasian Literature Festival & Book Forum 2017, participants visited the two most important libraries in Stockholm, the International Library of Sweden and the Stockholm Public Library, donating their books In Tajik, Russian and English as a sign of friendship and cooperation between peoples, because fiction is the cultural and spiritual heritage of all mankind.
• Hardcover: 102 pages
• Author: Shahzoda Nazarova Samarqnadi
• Copy right: Shahzoda Nazarova
• Available translation for mega publishing: in English, in, Russian, Uzbek, Dutch, languages
• Original written language: Persian, in both scripts
• To purchase rights contact: Red Intellect, a small publishing company in The Netherlands, www.redintellect.org
• Tell: 0031+614-20-60-50/ 00299-84-10-18
• Email: books@redintellect.org
Stockholm Syndrome (tajik version), 2007
Press release
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And ... more Press release
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And her “Stockholm Syndrome”, The most uncensored Tajik novel 19 November, 2017, on her birthday, and on the tenth anniversary of her first and most controversial novel ‘Stockholm Syndrome’, Shahzoda Nazarova, internationally acclaimed Tajik writer and poet, was invited to Stockholm, to launch her award winning novel ‘Stockholm Syndrome’.
Called ‘taboo-breaking… revolutionary” by RFE/RL, Stockholm Syndrome is one of the most controversial books to emerge from Tajik society in recent years. The story of a young woman’s struggle to choose between her career and motherhood, the novella shocked this traditional and conservative society. A remembrance of childhood and rumination upon challenges present and future, Nazarova’s work explores themes of immigration, identity and mental imbalance. Acclaimed as ‘ahead of its time’ by Persian reviewers, Stockholm Syndrome is an emotional tour de force.
Winner of the Best Female Author award at the Eurasian Literary Book Festival, Nazarova has been featured in BBC Persian’s “100 Most Influential Women.”
Brought to international recognition by her novel Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature,’(BBC Persian) - she is also the founder of Chashme Del, the first television programme in Samarkand to be broadcast in the Tajik language.
An avid campaigner against all forms of censorship, Nazarova has worked at newspapers in Samarkand and for the BBC Persian Service. Resident in Holland for the past eleven years, she is currently editor for the Central Asian and Afghanistan regions at Radio Zamaneh.
“Stockholm Syndrome’ was written in 2007 and translated into several regional languages, but have never been published in her homeland, Uzbekistan. Shahzoda Nazarova was on the black list set by Islam Karimov regime, alongside of other thousands of intellectuals, for objecting and opposing to censorship and repressions inside the country.
Stockholm Syndrome was translated by Daryoush Poor and edited by Stephen M. Bland and published by ‘The book is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It’s a ruminative, hard-hitting and poignant commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories,’ commented the book’s British editor, author Stephen M. Bland.
Literary Figures from Tajikistan Recognised in the Capital of Sweden
On November 20th, 2017, awards were handed to Tajik writers in Stockholm, Sweden as part of the sixth chapter of the literary festival, Open Eurasian Literature Festival & Book Forum. The festival took place over four days in the heart of Sweden in the city famous for its rich culture.
A total of 14 events were held as part of the OEBF 2017, including presentations by authors from Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Uzbekistan, Israel, Great Britain, Bulgaria, Sweden and other countries. Roundtables and art exhibitions also took place. More than 300 people from 20 countries attended the festival.
Shahzoda Nazarova, the ‘Best Female Author, 2016, Official Book launch in Stockholm by OEBF and Literary Guild - Internationally acclaimed Tajik writers presenting their creative works at the OEBF festival was Shahzoda Nazarova from Samarkand, winner of the accolade, ‘Best Female Author, 2016 named after Marziya Zakiryanova. A writer who pens her works in Farsi, this year her book, Stockholm Syndrome was translated into English and presented at the ABF Cultural Center in the hall named after Swedish writer, Elsa Beskow.
As part of the closing ceremony for the Open Eurasian Literature Festival & Book Forum 2017, participants visited the two most important libraries in Stockholm, the International Library of Sweden and the Stockholm Public Library, donating their books In Tajik, Russian and English as a sign of friendship and cooperation between peoples, because fiction is the cultural and spiritual heritage of all mankind.
• Hardcover: 102 pages
• Author: Shahzoda Nazarova Samarqnadi
• Copy right: Shahzoda Nazarova
• Available translation for mega publishing: in English, in, Russian, Uzbek, Dutch, languages
• Original written language: Persian, in both scripts
• To purchase rights contact: Red Intellect, a small publishing company in The Netherlands, www.redintellect.org
• Tell: 0031+614-20-60-50/ 00299-84-10-18
• Email: books@redintellect.org
Zamine modaron, 2010
Motherland by Shahzoda Nazarova
Called ‘taboo-breaking,’ ‘revolutionary,’ and ‘ahead of [her] ti... more Motherland by Shahzoda Nazarova
Called ‘taboo-breaking,’ ‘revolutionary,’ and ‘ahead of [her] time’ by reviewers, the literary works of Shahzoda “Samarqandi” Nazarova are among the most controversial to have emerged from Tajik society in recent years. Winner of the Best Female Author award at the
Eurasian Literary Book Festival 2016, Nazarova has been featured in BBC Persia’s ‘100 Most Influential Women.’ Brought to international recognition by her novels, Registan, Stockholm Syndrome and Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature’ -
A daring book about dreams and desires, Motherland is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It is a commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories. Written in a poetic style that veers between dreamscapes, stream of consciousness and a sharp, forthright language, it is a ruminative, hard-hitting and poignant manuscript. A poetic narrative, Motherland is a reflection on human’s connection with nature and the collective memories of the people of Central Asia. From the hardships of the Soviet-era to the localised systems of control which
replaced the apparatus of the USSR, a distinctly political dimension is present throughout Nazarova’s novels, all of which remain banned in Uzbekistan.
Motherland
Mahtab is a young social misfit who is disillusioned with her life at university. Everything changes for her, however, when, having read an article about her mother, Aftab in a newspaper, a filmmaker decides to shoot a movie about her mother’s life.
The story begins with the arrival at Mahtab and her mother’s house of the Russian director, Mikhail Molnikov. Having been the honorary director of a collective farm and its first female tractor driver, the much-decorated Aftab is famous within the region. Mahtab is asked to play
the role of her mother’s younger self in the film, and in doing so discovers her love of the and. Vividly described, the endless fields peopled with cotton pickers toiling under the searing Uzbek sun form an integral part of the novel.
During the shoot, Mahtab falls in love with the director and starts to resent her mother, who is stronger than she and skilled at many tasks. Mahtab fails to live up to the director’s expectations, however. When she is asked to drive her mother’s tractor, she crashes into a canal, an accident which sees her lose her memory and internalise the role of her mother as her own, thus becoming an unreliable narrator.
Hospitalised in Moscow, she is taken care of by Natasha, remaining wholly unaware of the fact that Natasha is the director's fiancée and is carrying his baby. By the time Mahtab’s mental health begins to improve, Mikhail and Natasha have moved to Eastern Europe, where
their child is born. The film, The White Gold is eventually screened but is heavily censored, much to the disappointment of the cast and crew. After watching the movie repeatedly, Mahtab goes to look for Mikhail and Natasha, finding them living in a small apartment in Warsaw, where
Mikhail is dying of cancer.
Losing her virginity to a stranger in a hotel room, Mahtab is finally able to free herself from the clutches of the past and break through the iron curtain of taboo. Returning to her
homeland, she steps out of her mother’s shadow and starts fighting corruption in this patriarchal and religious society. In fact, Mahtab is following the same path as her ancestors during Soviet times, when great change and a more open society where men and women
would be treated as equals was promised, but never delivered.
A story about how Central Asian women have been suppressed by the traditions, religious values and customs of their societies, through the eyes of Aftab and her forebears we see how the USSR failed to bring equality and prosperity to all of its inhabitants. Through the eyes of Mahtab, we see that since the collapse of the Soviet Union, much, but ultimately very little has changed.
Drafts by Shahzoda Nazarova Samarqandi
The Queen Of Sarazm, 2020
РУМОНИ “МАЛИКАИ САРАЗМ”.
Аз ҳувияти гумшуда то буҳрони адабиёт
(Бардоште аз румони “Маликаи Сараз... more РУМОНИ “МАЛИКАИ САРАЗМ”.
Аз ҳувияти гумшуда то буҳрони адабиёт
(Бардоште аз румони “Маликаи Саразм”-и Шаҳзодаи Самарқандӣ - Shahzoda Samarqandi)
Одамизод вақте дар ғурбат ба сар мебарад, бо ҳувияти худ бештар ошно мешавад. Хусусиёти миллии худро бо дигарон қиёс мекунад ва худро бештар мешиносад. Зеҳни инсон дар ғурбат зиёд меандешад ва худро ислоҳ месозад. Шаҳзодаи Самарқандӣ, ки солҳост дур аз зодгоҳи худ, дар Урупо зиндагӣ мекунад, дар румони “Маликаи Саразм” ба суроғи арзишҳои гумшудаи фарҳангии миллаташ меравад. Ӯ баҳси масоили иҷтимоиву фарҳангии моро аз решаҳои таърихӣ меҷӯяд.
Тӯли сӣ соли охир мо ҳамвора аз ҳувият ҳарф мезанем. Ҳувият дар соддатарин таъриф эҳсосест, ки инсон нисбат ба худ дорад ва он ношӣ аз арзишҳои фарҳангиву фардӣ ва боварҳои зеҳнист. Аслитарин зарфи баёни ҳувияти таърихӣ ва нишон додани арзишҳои фарҳангии мо тоҷикон адабиёти мост. Махсусан шеър, ки дар саргаҳи он шуарои равшанфикри мо меистанд. Аммо ба гумони ғолиб мо мавзӯи ҳувиятро дар шакли ғиноӣ ва бештар омехта бо эҳсоси боло сурудем.
Ин бор Шаҳзодаи Самарқандӣ ба ҳувияти тоҷикӣ дар наср даст ба кор аст. Дар румони “Маликаи Саразм” Шаҳзодаи Самарқандӣ ин дафъа бештар иҷтимоӣ меандешад. Аз ҳувият, аз таърих, аз адабиёт, зан, ишқ, муҳоҷират ва асмоли ин масоил. Ӯ пайи тавзеҳи арзишҳои лозиму нолозиме меравад, ки барои мо тасдиқ шудаанд.
Баъд аз мутолеоти осори арзишманде мисли румонҳои “Синдроми Стокҳолм”, “Замини модарон” ва “Регистон” ин маротиба хонанда ривояти мутафовитеро мебинад. Гӯяндаи румони “Маликаи Саразм” мард аст. Аммо то куҷо як нависандаи зан тавониста аз диди мард ба воқеоти рӯзгор баҳои дуруст диҳад, дар ин навишта менигарем.
Тавре, ки зикр кардем, мутафовиттарин хусусияти ин румон дар қиёс ба дигар осори Шаҳзодаи Самарқандӣ дар он аст, ки ровии румон ин бор мардест. Марде, ки худ адиб аст ва бо андармониҳои рӯзгор ба буҳрони эҷодӣ гирифтор аст. Қаҳрамони асар бо вуҷуди мард будан, ҷуръати ҳарф заданро дар аксар маворид надорад. Ӯ баъзе гиреҳҳое аз арзишҳо ва боварҳои ҷомеаро барои худ во накардааст ва баъди ошно шудан бо хонуме, ки аз Урупо омадааст, ин гиреҳҳоро оҳиста-оҳиста мекушояд.
Воқеоти румон дар шаҳри Душанбе мегузарад. Шаҳре, ки ҳамвора баҳонае пайдо мешавад, то дар борааш бигӯем. Ҳамон тавре, ки нависанда менигорад: “Душанбе шаҳри сабзу ҷавонест ва бо ин ҷавонӣ ҳофизаҳои талху ширинаш дар дили мардум хона дорад. Ба хусус бо ин тахрибгариҳо ҷавонии шаҳр турест, ки гӯйӣ ҳамин бист сол умр дошта бошад. Ҳар чи аз даврони ифтитоҳияи ин шаҳр аст, ангор қарор аст биравад зери овор ва ҷояш биное шишаӣ ба сабки Дубай баланд бишавад. Душанбе агар ин тур пеш биравад, як ду даҳаи дигар маҳалли дигаре хоҳад буд, на он ки як қарн пеш бино шуд”.
Масоили зиёди миллӣ монанди фалаҷ будани истеҳсолоти ватанӣ, аз байн рафтани арзишҳои фарҳангиву таърихӣ, буҳрони адабиёт, тобу будани баъзе мавзӯъҳо дар адабиёт, худсонсурӣ дар адабиёт ва мақоми зан возеҳ инъикос ёфта, борикбинона тафсир шудаанд.
Бо вуҷуди он, ки гӯяндаи воқеоти румон як мард аст, аммо худи румон занмеҳвар аст. Зеро дар он ба мавзуи зан бештар таваҷҷуҳ шудааст. Маликаи Саразм, “бозёфти аср” - муҷассамаи асп бо саворааш, ки ҷинсияташ дар румон зери баҳс аст, ҳамсари адиб, ки тафаккури омиёнае дорад ва духтари ӯ Шаҳноз, ки аз насли муҳоҷират аст ва ноновари хонадон аст, Сангин, ки хонуми огоҳу пурталошест ва ҷаҳонбинии урупоияш ҳамватанонашро шигифтзада кардааст ва хонуме, ки ба хотири нолоиқ будани осораш узвияташ аз Иттиҳодияи нависандагон бекор шудааст, як занҷираи маъноиро ташкил медиҳанд. Ин занҳо ҳар кадом ривоятҳои нақлнашудаи ҷомеаи мо ҳастанд. Ҷомеае, ки ба қавли худ ба зан мақом додааст вале ба ин мақом танҳо зане бо азму иродаи мардона бояд бирасад.
Ба ҷойгоҳи воқеии зан Шаҳзодаи Самарқандӣ аз умқи таърих мебинад. Аз замони Саразм. 5500 сол муқаддам. Замоне, ки табақабандии иҷтимоӣ шакл гирифт ва ҷомеа модаршоҳӣ буд. Бо ин амсила нависанда қудрату тавоноии занҳоро дар қиболи ҷомеаи мардсолори Тоҷикистон дар намоиш гузоштааст.
Баҳсҳо низ дар румон аз ду манбаъ тавлид мегарданд. Ду бозёфти таърихӣ. Муҷассамаи “Шоҳи суғдӣ”, ки ба атрофи ҷинсияташ баҳсҳое бо бурҳонҳое сурат мегирад ва “Маликаи Саразм”, ки ҳар ду аз кашфиёти бостоншиноси варзидаи кишвар Абдурауф Раззоқов маҳсуб меёбанд.
Аснои мутолиаи румон диққати маро низ ҷинсияти “бозёфти аср” - муҷассамаи “шоҳи суғдӣ” ҷалб намуд ва дуру дароз дар ин хусус андешидам. Ин масъала хоси илми бостоншиносӣ аст ва дар ин бахш бо порае аз баҳси қаҳрамонони асар иктифо мекунем. Зеро худи нависанда низ хулоса карданро ба ихтиёри хонанда гузоштааст: “Чӣ тур мешавад дар бораи чизе ки қарнҳо пеш сохта шуда ин қадар мутмаин буд? Бо таъаҷҷуб ва тардид пурсидам. Гӯшвора дорад ва гарданбандаш ҳам занона аст, гуфт ба гарданбанди паҳни муҷасамма, ки аз рӯйи шонаҳо то зери гӯш кашида шуда буд, ишора карда. Дуруст аст, ингуна гарданбанд ҳанӯз ҳам дар Офриқо байни занон роиҷ аст, гуфтам ниҳоятан бо ӯ ҳамфикр шуда. Аммо ҳамчунон бо тардид идома додам, боз дида будам ингуна гарданбандҳо дар гардани заноне, ки барои дароз кардани гардани худ ба унвони нишонаи зебоӣ ба кор мебаранд. Аммо далел намешавад. Дар қадим мардҳо ҳам ороишу тазйини занона мекардаанд. Агар ҳақ бо шумост, пас чаро фикр мекунанд ин мард аст? Ҳайф, ки тавзеҳоти торихшиносҳоро аз даст додем. Мешуд аз онҳо пурсид, гуфтам ҳамчунон нобоварона. Ҳарчанд дилам мехост бо ӯ мухолифат накунам, аммо намехостам бовар кунам, ки торихшиносони мо ин қадар иштибоҳи фоҳиш карда бошанд ва “кашфиёти қарн”-и худро аслан нашнохта бошанд.”
Ҷанбаи дигари румон думболагир ва тафсиргари ҳолати адабиёт аст. Адабиёте, ки барои адабиёт шуданаш коре анҷом нашудааст. Адабиёте, ки ба қавли худи нависанда бо хати иҷораӣ иншо шуда: “Адабиёте, ки бо хатти иҷораӣ навишта мешавад, баъид аст, ки мондагор бошад. Хатти муваққатӣ мисли пистонак бар даҳони миллат аст ва то ин пистонаки хатти сириллик дар даҳон дорам, чӣ гуна дар баробари Фирдавсӣ ва Рӯдакӣ, Мавлоно ва Саъдӣ қомат баланд кунам ва бигӯям ман аз табори шумоям?”. Нависанда бо ин роҳ масоиле монанди карахтии зеҳнӣ, ҷуръату тавони баён, дурандешӣ, бесамтусӯйии адабиёт ва бетафовутӣ нисбат ба адибро баррасӣ кардааст.
Ин бор хонандаи тоҷик шоҳиди ҷаҳонбинии нав ва воқеӣ мешавад. Мо ҷаҳонбиниро дар аксар маврид ба ҷаҳондидану огаҳӣ пайдо кардан таъриф мекунем. Ҷаҳонбинӣ ба гумони ман бо дигар тарз назар кардан ва дигарандеш будан аст. Аз ин ҷост, ки мо то ҷаҳонбинии худро иваз насозем, ба масоили иҷтимоӣ дуруст расидагӣ намекунем. Шаҳзодаи Самарқандӣ бо ҷаҳонбинии дигар менависад. Барои ман ӯ нависандаи дигарандеш аст, ки бо тарзи нав ва ба худ хос тафаккур меронад.
Дар ин росто мебояд аз забон ва услуби баёни асар низ ёдовар шуд. Дар ин румон бештар аз имконоти забони тоҷикӣ корбурд шудааст. Фаротар аз ҳама забони румон равону рушан аст. Барои мисол месазад ин чанд ҷумларо аз румон биёварем: “Фариштаи хоб аз чашмонам парида ва деви хокистарии шабзиндадорӣ утоқро бо домани тирааш пур карда аст. Рангҳо худро бохтаанд ва чашмонам шаффофияти диданро аз даст дода аст”.
Барои ман воқеоти ин румон хеле наздик аст. Бар аксари ин масоил шоҳид будам ва шинохте аз ин ҳаводис дар зеҳнам дорам. Албатта намешавад дар як румон ҳама ин мавзӯотро мухтасар баён кард. Аммо Шаҳзодаи Самарқандӣ бо фишурдабаёнӣ ба муҳимтарин воқеот ва падидаҳои таърихию фарҳангии чанд соли охири Тоҷикистон дар румони тозааш расидагӣ кардааст.
Ҳусайн Маҳмудов
Маскав
***
Book Reviews by Shahzoda Nazarova Samarqandi
Book Review, 2023
Dr. Matluba Mirzayunus is a senior lecturer at Khujand University in Khujand, Tajikistan. She wro... more Dr. Matluba Mirzayunus is a senior lecturer at Khujand University in Khujand, Tajikistan. She wrote a book review on Mothersland, a novel by S. Nazarova Samarqandi, which you can read it here in Tajik-Persian Cyrillic script.
Uploads
Books by Shahzoda Nazarova Samarqandi
Ин маҷмуъа бидуни ҳеч чашмдошти молӣ ва барои сабти бахше аз авотифи мардумӣ нисбат ба яке аз муҳимтарин рӯйдодҳои меҳании даҳаи гузашта гирдоварӣ шудааст ва инак, аз бахти баланди мо, рӯи ҷопро мебинад. Ҳар он навиштае, ки ба дасти мо расид, бо камтарин вироиш, дар ин маҷмуъа ҷой додаем ва қарори мо бар ин аст, ки “Ворух, девори Ватан” ба таври ройгон дар фазои интернетӣ таксир гардад. Ба истиснои чанд нусхаи чопӣ, ки барои китобхонаҳои расмии Ҳоланд, Тоҷикистон ва Бритониё ирсол хоҳад шуд.
Рӯйнамоии ин китоб, ки бо нияти ҳамфикрӣ ва ҳамдилӣ бо мардуми Ворух ва атрофи он ва ҳамаи тоҷикони меҳандӯст омода шудааст, дар торихи 20 моҳи марти соли 2022 дар шаҳри Амстердам, дар маросими ҷашни Наврӯзии форсизабонон дар Ҳоланд, баргузор хоҳад шуд.
Интишороти “Ақли Сурх” беш аз 5 сол аст, ки дар Ҳоланд ба фаъолият шурӯъ кардааст ва сиёсати он нашри осори тоҷикӣ дар хориҷ аз кишвар ва муъарифии он ба алоқамандон аст.
Умед аст, ки чунин маҷмуъаҳо аз ҳаводис ва торихи иҷтимоъии Ворух ва бақия манотиқи тоҷикнишини Осиёи Миёна беш аз пеш ба мунташир шавад ва садои тоҷикон аз сартосари минтақа ба гӯши ҷаҳониён расотар бирасад ва дар торихи катбӣ мондагор гардад.
Интишороти Ақли Сурх – Red Intellect
Ҳоланд, 2022
سغدیانه مجموعه داستان‌های کوتاه ده تن از نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان است. در این مجموعه داستان‌های ادش ایستد، بیک نظر دری، کمالجان ابن جوره، محبوبه ترسونوا، آزاد حمیدزاده، صالح سعید مراد، اوکتم ابراهیم، فریدون فرهادزاد، شریف خلیل، شهزاده نظرزاده و یونس امام نظر بر اساس الفبا آورده شده است.
نیت بر این است که چنین مجموعه را هر سال گردآوری کنیم و سالانه به چاپ برسانیم تا نثرنویسی بین نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان گسترش یابد و پیوند بین دیگر نویسندگان به وجود آرد. هر چه به دست ما رسیده تنها با ویرایش سطحی املایی به چاپ رسانده ایم و هیچ گونه ویرایش محتوایی انجام نداده ایم. این گونه چاپ کردن داستان ها دو امکان به خواننده خواهد داد. اول: شناختن سطح نگارش و اندیشه نویسنده های فارسی نویس ازبکستان و دوم، دریافتن تفاوت نگارش آنها با دیگر نویسندگان فارسی نویس در کشورهای همسایه.
نبود فضای تبادل افکار و محفل های فرهنگی که نویسندگان تاجیک ازبکستان بتوانند از داستان های خود بخوانند و مورد نقد و بررسی قرار بگیرند، برخی از راه های رشد را برای برخی از نویسندگان بسته است و به آنها امکان پر و بال باز کردن به اندازه استعداد و توان خلاقیت خود را نداده است. گاهی هم در این انزوا می بینیم که از طریق مطالعه نویسنده توانسته است برای خود راه های رشد و گسترش افکار خود را پیدا کند و نمونه های با ارزش ادبی تولید کرده است. چنین است برخی از داستان های کوتاه این مجموعه.
امید بر این است که این مجموعه راه تبادل افکار و برگزاری رونمایی های ادبی را در ازبکستان برای تاجیکان باز کند و به نویسندگان این مجموعه و دیگر مجموعه ها این فرصت را ایجاد کند که پاره هایی از نمونه نثر خود را بخوانند و محفل های ادبی بگسترانند.
جای تاسف است که جای نویسندگان بخارایی در این مجموعه خالی ست و ای کاش در مجموعه های بعدی بتوانیم این خالیگری را پر کنیم و راه های فرهنگی را با اهل فرهنگ بخارا باز سازیم.
این مجموعه بدون کمک و یاری دلشاد فرهادزاد، شاعر و استاد دانشگاه سمرقند امکان ناپذیر می بود. از این بابت به دلشاد فرهادزاد سپاس ویژه خود را می رسانیم و امید داریم که در همکاری های بعدی بتوانیم مجموعه اشعار شاعرانی چون دلشاد فرهادزاد را نیز به چاپ برسانیم.
یکی از مشکلات در خارج چاپ کردن کتاب این است که راه های توزیع کتاب محدود است و به شدت گران. از این بابت امید بر آن داریم که دفتر انتشارات عقل سرخ را در ازبکستان و تاجیکستان نیز فعال کنیم و کتاب های محصول شاعر و نویسندگان ورودی را در بطن جامعه به چاپ برسانیم و به دست خواننده تشنه کتاب تعداد هر چه بیشتر برسانیم.
عقل سرخ
هلند
2020
Title: Registan
Author: Shahzoda Nazarova Samarqandi
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And her “Stockholm Syndrome”, The most uncensored Tajik novel 19 November, 2017, on her birthday, and on the tenth anniversary of her first and most controversial novel ‘Stockholm Syndrome’, Shahzoda Nazarova, internationally acclaimed Tajik writer and poet, was invited to Stockholm, to launch her award winning novel ‘Stockholm Syndrome’.
Called ‘taboo-breaking… revolutionary” by RFE/RL, Stockholm Syndrome is one of the most controversial books to emerge from Tajik society in recent years. The story of a young woman’s struggle to choose between her career and motherhood, the novella shocked this traditional and conservative society. A remembrance of childhood and rumination upon challenges present and future, Nazarova’s work explores themes of immigration, identity and mental imbalance. Acclaimed as ‘ahead of its time’ by Persian reviewers, Stockholm Syndrome is an emotional tour de force.
Winner of the Best Female Author award at the Eurasian Literary Book Festival, Nazarova has been featured in BBC Persian’s “100 Most Influential Women.”
Brought to international recognition by her novel Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature,’(BBC Persian) - she is also the founder of Chashme Del, the first television programme in Samarkand to be broadcast in the Tajik language.
An avid campaigner against all forms of censorship, Nazarova has worked at newspapers in Samarkand and for the BBC Persian Service. Resident in Holland for the past eleven years, she is currently editor for the Central Asian and Afghanistan regions at Radio Zamaneh.
“Stockholm Syndrome’ was written in 2007 and translated into several regional languages, but have never been published in her homeland, Uzbekistan. Shahzoda Nazarova was on the black list set by Islam Karimov regime, alongside of other thousands of intellectuals, for objecting and opposing to censorship and repressions inside the country.
Stockholm Syndrome was translated by Daryoush Poor and edited by Stephen M. Bland and published by ‘The book is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It’s a ruminative, hard-hitting and poignant commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories,’ commented the book’s British editor, author Stephen M. Bland.
Literary Figures from Tajikistan Recognised in the Capital of Sweden
On November 20th, 2017, awards were handed to Tajik writers in Stockholm, Sweden as part of the sixth chapter of the literary festival, Open Eurasian Literature Festival & Book Forum. The festival took place over four days in the heart of Sweden in the city famous for its rich culture.
A total of 14 events were held as part of the OEBF 2017, including presentations by authors from Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Uzbekistan, Israel, Great Britain, Bulgaria, Sweden and other countries. Roundtables and art exhibitions also took place. More than 300 people from 20 countries attended the festival.
Shahzoda Nazarova, the ‘Best Female Author, 2016, Official Book launch in Stockholm by OEBF and Literary Guild - Internationally acclaimed Tajik writers presenting their creative works at the OEBF festival was Shahzoda Nazarova from Samarkand, winner of the accolade, ‘Best Female Author, 2016 named after Marziya Zakiryanova. A writer who pens her works in Farsi, this year her book, Stockholm Syndrome was translated into English and presented at the ABF Cultural Center in the hall named after Swedish writer, Elsa Beskow.
As part of the closing ceremony for the Open Eurasian Literature Festival & Book Forum 2017, participants visited the two most important libraries in Stockholm, the International Library of Sweden and the Stockholm Public Library, donating their books In Tajik, Russian and English as a sign of friendship and cooperation between peoples, because fiction is the cultural and spiritual heritage of all mankind.
• Hardcover: 102 pages
• Author: Shahzoda Nazarova Samarqnadi
• Copy right: Shahzoda Nazarova
• Available translation for mega publishing: in English, in, Russian, Uzbek, Dutch, languages
• Original written language: Persian, in both scripts
• To purchase rights contact: Red Intellect, a small publishing company in The Netherlands, www.redintellect.org
• Tell: 0031+614-20-60-50/ 00299-84-10-18
• Email: books@redintellect.org
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And her “Stockholm Syndrome”, The most uncensored Tajik novel 19 November, 2017, on her birthday, and on the tenth anniversary of her first and most controversial novel ‘Stockholm Syndrome’, Shahzoda Nazarova, internationally acclaimed Tajik writer and poet, was invited to Stockholm, to launch her award winning novel ‘Stockholm Syndrome’.
Called ‘taboo-breaking… revolutionary” by RFE/RL, Stockholm Syndrome is one of the most controversial books to emerge from Tajik society in recent years. The story of a young woman’s struggle to choose between her career and motherhood, the novella shocked this traditional and conservative society. A remembrance of childhood and rumination upon challenges present and future, Nazarova’s work explores themes of immigration, identity and mental imbalance. Acclaimed as ‘ahead of its time’ by Persian reviewers, Stockholm Syndrome is an emotional tour de force.
Winner of the Best Female Author award at the Eurasian Literary Book Festival, Nazarova has been featured in BBC Persian’s “100 Most Influential Women.”
Brought to international recognition by her novel Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature,’(BBC Persian) - she is also the founder of Chashme Del, the first television programme in Samarkand to be broadcast in the Tajik language.
An avid campaigner against all forms of censorship, Nazarova has worked at newspapers in Samarkand and for the BBC Persian Service. Resident in Holland for the past eleven years, she is currently editor for the Central Asian and Afghanistan regions at Radio Zamaneh.
“Stockholm Syndrome’ was written in 2007 and translated into several regional languages, but have never been published in her homeland, Uzbekistan. Shahzoda Nazarova was on the black list set by Islam Karimov regime, alongside of other thousands of intellectuals, for objecting and opposing to censorship and repressions inside the country.
Stockholm Syndrome was translated by Daryoush Poor and edited by Stephen M. Bland and published by ‘The book is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It’s a ruminative, hard-hitting and poignant commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories,’ commented the book’s British editor, author Stephen M. Bland.
Literary Figures from Tajikistan Recognised in the Capital of Sweden
On November 20th, 2017, awards were handed to Tajik writers in Stockholm, Sweden as part of the sixth chapter of the literary festival, Open Eurasian Literature Festival & Book Forum. The festival took place over four days in the heart of Sweden in the city famous for its rich culture.
A total of 14 events were held as part of the OEBF 2017, including presentations by authors from Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Uzbekistan, Israel, Great Britain, Bulgaria, Sweden and other countries. Roundtables and art exhibitions also took place. More than 300 people from 20 countries attended the festival.
Shahzoda Nazarova, the ‘Best Female Author, 2016, Official Book launch in Stockholm by OEBF and Literary Guild - Internationally acclaimed Tajik writers presenting their creative works at the OEBF festival was Shahzoda Nazarova from Samarkand, winner of the accolade, ‘Best Female Author, 2016 named after Marziya Zakiryanova. A writer who pens her works in Farsi, this year her book, Stockholm Syndrome was translated into English and presented at the ABF Cultural Center in the hall named after Swedish writer, Elsa Beskow.
As part of the closing ceremony for the Open Eurasian Literature Festival & Book Forum 2017, participants visited the two most important libraries in Stockholm, the International Library of Sweden and the Stockholm Public Library, donating their books In Tajik, Russian and English as a sign of friendship and cooperation between peoples, because fiction is the cultural and spiritual heritage of all mankind.
• Hardcover: 102 pages
• Author: Shahzoda Nazarova Samarqnadi
• Copy right: Shahzoda Nazarova
• Available translation for mega publishing: in English, in, Russian, Uzbek, Dutch, languages
• Original written language: Persian, in both scripts
• To purchase rights contact: Red Intellect, a small publishing company in The Netherlands, www.redintellect.org
• Tell: 0031+614-20-60-50/ 00299-84-10-18
• Email: books@redintellect.org
Called ‘taboo-breaking,’ ‘revolutionary,’ and ‘ahead of [her] time’ by reviewers, the literary works of Shahzoda “Samarqandi” Nazarova are among the most controversial to have emerged from Tajik society in recent years. Winner of the Best Female Author award at the
Eurasian Literary Book Festival 2016, Nazarova has been featured in BBC Persia’s ‘100 Most Influential Women.’ Brought to international recognition by her novels, Registan, Stockholm Syndrome and Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature’ -
A daring book about dreams and desires, Motherland is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It is a commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories. Written in a poetic style that veers between dreamscapes, stream of consciousness and a sharp, forthright language, it is a ruminative, hard-hitting and poignant manuscript. A poetic narrative, Motherland is a reflection on human’s connection with nature and the collective memories of the people of Central Asia. From the hardships of the Soviet-era to the localised systems of control which
replaced the apparatus of the USSR, a distinctly political dimension is present throughout Nazarova’s novels, all of which remain banned in Uzbekistan.
Motherland
Mahtab is a young social misfit who is disillusioned with her life at university. Everything changes for her, however, when, having read an article about her mother, Aftab in a newspaper, a filmmaker decides to shoot a movie about her mother’s life.
The story begins with the arrival at Mahtab and her mother’s house of the Russian director, Mikhail Molnikov. Having been the honorary director of a collective farm and its first female tractor driver, the much-decorated Aftab is famous within the region. Mahtab is asked to play
the role of her mother’s younger self in the film, and in doing so discovers her love of the and. Vividly described, the endless fields peopled with cotton pickers toiling under the searing Uzbek sun form an integral part of the novel.
During the shoot, Mahtab falls in love with the director and starts to resent her mother, who is stronger than she and skilled at many tasks. Mahtab fails to live up to the director’s expectations, however. When she is asked to drive her mother’s tractor, she crashes into a canal, an accident which sees her lose her memory and internalise the role of her mother as her own, thus becoming an unreliable narrator.
Hospitalised in Moscow, she is taken care of by Natasha, remaining wholly unaware of the fact that Natasha is the director's fiancée and is carrying his baby. By the time Mahtab’s mental health begins to improve, Mikhail and Natasha have moved to Eastern Europe, where
their child is born. The film, The White Gold is eventually screened but is heavily censored, much to the disappointment of the cast and crew. After watching the movie repeatedly, Mahtab goes to look for Mikhail and Natasha, finding them living in a small apartment in Warsaw, where
Mikhail is dying of cancer.
Losing her virginity to a stranger in a hotel room, Mahtab is finally able to free herself from the clutches of the past and break through the iron curtain of taboo. Returning to her
homeland, she steps out of her mother’s shadow and starts fighting corruption in this patriarchal and religious society. In fact, Mahtab is following the same path as her ancestors during Soviet times, when great change and a more open society where men and women
would be treated as equals was promised, but never delivered.
A story about how Central Asian women have been suppressed by the traditions, religious values and customs of their societies, through the eyes of Aftab and her forebears we see how the USSR failed to bring equality and prosperity to all of its inhabitants. Through the eyes of Mahtab, we see that since the collapse of the Soviet Union, much, but ultimately very little has changed.
Drafts by Shahzoda Nazarova Samarqandi
Аз ҳувияти гумшуда то буҳрони адабиёт
(Бардоште аз румони “Маликаи Саразм”-и Шаҳзодаи Самарқандӣ - Shahzoda Samarqandi)
Одамизод вақте дар ғурбат ба сар мебарад, бо ҳувияти худ бештар ошно мешавад. Хусусиёти миллии худро бо дигарон қиёс мекунад ва худро бештар мешиносад. Зеҳни инсон дар ғурбат зиёд меандешад ва худро ислоҳ месозад. Шаҳзодаи Самарқандӣ, ки солҳост дур аз зодгоҳи худ, дар Урупо зиндагӣ мекунад, дар румони “Маликаи Саразм” ба суроғи арзишҳои гумшудаи фарҳангии миллаташ меравад. Ӯ баҳси масоили иҷтимоиву фарҳангии моро аз решаҳои таърихӣ меҷӯяд.
Тӯли сӣ соли охир мо ҳамвора аз ҳувият ҳарф мезанем. Ҳувият дар соддатарин таъриф эҳсосест, ки инсон нисбат ба худ дорад ва он ношӣ аз арзишҳои фарҳангиву фардӣ ва боварҳои зеҳнист. Аслитарин зарфи баёни ҳувияти таърихӣ ва нишон додани арзишҳои фарҳангии мо тоҷикон адабиёти мост. Махсусан шеър, ки дар саргаҳи он шуарои равшанфикри мо меистанд. Аммо ба гумони ғолиб мо мавзӯи ҳувиятро дар шакли ғиноӣ ва бештар омехта бо эҳсоси боло сурудем.
Ин бор Шаҳзодаи Самарқандӣ ба ҳувияти тоҷикӣ дар наср даст ба кор аст. Дар румони “Маликаи Саразм” Шаҳзодаи Самарқандӣ ин дафъа бештар иҷтимоӣ меандешад. Аз ҳувият, аз таърих, аз адабиёт, зан, ишқ, муҳоҷират ва асмоли ин масоил. Ӯ пайи тавзеҳи арзишҳои лозиму нолозиме меравад, ки барои мо тасдиқ шудаанд.
Баъд аз мутолеоти осори арзишманде мисли румонҳои “Синдроми Стокҳолм”, “Замини модарон” ва “Регистон” ин маротиба хонанда ривояти мутафовитеро мебинад. Гӯяндаи румони “Маликаи Саразм” мард аст. Аммо то куҷо як нависандаи зан тавониста аз диди мард ба воқеоти рӯзгор баҳои дуруст диҳад, дар ин навишта менигарем.
Тавре, ки зикр кардем, мутафовиттарин хусусияти ин румон дар қиёс ба дигар осори Шаҳзодаи Самарқандӣ дар он аст, ки ровии румон ин бор мардест. Марде, ки худ адиб аст ва бо андармониҳои рӯзгор ба буҳрони эҷодӣ гирифтор аст. Қаҳрамони асар бо вуҷуди мард будан, ҷуръати ҳарф заданро дар аксар маворид надорад. Ӯ баъзе гиреҳҳое аз арзишҳо ва боварҳои ҷомеаро барои худ во накардааст ва баъди ошно шудан бо хонуме, ки аз Урупо омадааст, ин гиреҳҳоро оҳиста-оҳиста мекушояд.
Воқеоти румон дар шаҳри Душанбе мегузарад. Шаҳре, ки ҳамвора баҳонае пайдо мешавад, то дар борааш бигӯем. Ҳамон тавре, ки нависанда менигорад: “Душанбе шаҳри сабзу ҷавонест ва бо ин ҷавонӣ ҳофизаҳои талху ширинаш дар дили мардум хона дорад. Ба хусус бо ин тахрибгариҳо ҷавонии шаҳр турест, ки гӯйӣ ҳамин бист сол умр дошта бошад. Ҳар чи аз даврони ифтитоҳияи ин шаҳр аст, ангор қарор аст биравад зери овор ва ҷояш биное шишаӣ ба сабки Дубай баланд бишавад. Душанбе агар ин тур пеш биравад, як ду даҳаи дигар маҳалли дигаре хоҳад буд, на он ки як қарн пеш бино шуд”.
Масоили зиёди миллӣ монанди фалаҷ будани истеҳсолоти ватанӣ, аз байн рафтани арзишҳои фарҳангиву таърихӣ, буҳрони адабиёт, тобу будани баъзе мавзӯъҳо дар адабиёт, худсонсурӣ дар адабиёт ва мақоми зан возеҳ инъикос ёфта, борикбинона тафсир шудаанд.
Бо вуҷуди он, ки гӯяндаи воқеоти румон як мард аст, аммо худи румон занмеҳвар аст. Зеро дар он ба мавзуи зан бештар таваҷҷуҳ шудааст. Маликаи Саразм, “бозёфти аср” - муҷассамаи асп бо саворааш, ки ҷинсияташ дар румон зери баҳс аст, ҳамсари адиб, ки тафаккури омиёнае дорад ва духтари ӯ Шаҳноз, ки аз насли муҳоҷират аст ва ноновари хонадон аст, Сангин, ки хонуми огоҳу пурталошест ва ҷаҳонбинии урупоияш ҳамватанонашро шигифтзада кардааст ва хонуме, ки ба хотири нолоиқ будани осораш узвияташ аз Иттиҳодияи нависандагон бекор шудааст, як занҷираи маъноиро ташкил медиҳанд. Ин занҳо ҳар кадом ривоятҳои нақлнашудаи ҷомеаи мо ҳастанд. Ҷомеае, ки ба қавли худ ба зан мақом додааст вале ба ин мақом танҳо зане бо азму иродаи мардона бояд бирасад.
Ба ҷойгоҳи воқеии зан Шаҳзодаи Самарқандӣ аз умқи таърих мебинад. Аз замони Саразм. 5500 сол муқаддам. Замоне, ки табақабандии иҷтимоӣ шакл гирифт ва ҷомеа модаршоҳӣ буд. Бо ин амсила нависанда қудрату тавоноии занҳоро дар қиболи ҷомеаи мардсолори Тоҷикистон дар намоиш гузоштааст.
Баҳсҳо низ дар румон аз ду манбаъ тавлид мегарданд. Ду бозёфти таърихӣ. Муҷассамаи “Шоҳи суғдӣ”, ки ба атрофи ҷинсияташ баҳсҳое бо бурҳонҳое сурат мегирад ва “Маликаи Саразм”, ки ҳар ду аз кашфиёти бостоншиноси варзидаи кишвар Абдурауф Раззоқов маҳсуб меёбанд.
Аснои мутолиаи румон диққати маро низ ҷинсияти “бозёфти аср” - муҷассамаи “шоҳи суғдӣ” ҷалб намуд ва дуру дароз дар ин хусус андешидам. Ин масъала хоси илми бостоншиносӣ аст ва дар ин бахш бо порае аз баҳси қаҳрамонони асар иктифо мекунем. Зеро худи нависанда низ хулоса карданро ба ихтиёри хонанда гузоштааст: “Чӣ тур мешавад дар бораи чизе ки қарнҳо пеш сохта шуда ин қадар мутмаин буд? Бо таъаҷҷуб ва тардид пурсидам. Гӯшвора дорад ва гарданбандаш ҳам занона аст, гуфт ба гарданбанди паҳни муҷасамма, ки аз рӯйи шонаҳо то зери гӯш кашида шуда буд, ишора карда. Дуруст аст, ингуна гарданбанд ҳанӯз ҳам дар Офриқо байни занон роиҷ аст, гуфтам ниҳоятан бо ӯ ҳамфикр шуда. Аммо ҳамчунон бо тардид идома додам, боз дида будам ингуна гарданбандҳо дар гардани заноне, ки барои дароз кардани гардани худ ба унвони нишонаи зебоӣ ба кор мебаранд. Аммо далел намешавад. Дар қадим мардҳо ҳам ороишу тазйини занона мекардаанд. Агар ҳақ бо шумост, пас чаро фикр мекунанд ин мард аст? Ҳайф, ки тавзеҳоти торихшиносҳоро аз даст додем. Мешуд аз онҳо пурсид, гуфтам ҳамчунон нобоварона. Ҳарчанд дилам мехост бо ӯ мухолифат накунам, аммо намехостам бовар кунам, ки торихшиносони мо ин қадар иштибоҳи фоҳиш карда бошанд ва “кашфиёти қарн”-и худро аслан нашнохта бошанд.”
Ҷанбаи дигари румон думболагир ва тафсиргари ҳолати адабиёт аст. Адабиёте, ки барои адабиёт шуданаш коре анҷом нашудааст. Адабиёте, ки ба қавли худи нависанда бо хати иҷораӣ иншо шуда: “Адабиёте, ки бо хатти иҷораӣ навишта мешавад, баъид аст, ки мондагор бошад. Хатти муваққатӣ мисли пистонак бар даҳони миллат аст ва то ин пистонаки хатти сириллик дар даҳон дорам, чӣ гуна дар баробари Фирдавсӣ ва Рӯдакӣ, Мавлоно ва Саъдӣ қомат баланд кунам ва бигӯям ман аз табори шумоям?”. Нависанда бо ин роҳ масоиле монанди карахтии зеҳнӣ, ҷуръату тавони баён, дурандешӣ, бесамтусӯйии адабиёт ва бетафовутӣ нисбат ба адибро баррасӣ кардааст.
Ин бор хонандаи тоҷик шоҳиди ҷаҳонбинии нав ва воқеӣ мешавад. Мо ҷаҳонбиниро дар аксар маврид ба ҷаҳондидану огаҳӣ пайдо кардан таъриф мекунем. Ҷаҳонбинӣ ба гумони ман бо дигар тарз назар кардан ва дигарандеш будан аст. Аз ин ҷост, ки мо то ҷаҳонбинии худро иваз насозем, ба масоили иҷтимоӣ дуруст расидагӣ намекунем. Шаҳзодаи Самарқандӣ бо ҷаҳонбинии дигар менависад. Барои ман ӯ нависандаи дигарандеш аст, ки бо тарзи нав ва ба худ хос тафаккур меронад.
Дар ин росто мебояд аз забон ва услуби баёни асар низ ёдовар шуд. Дар ин румон бештар аз имконоти забони тоҷикӣ корбурд шудааст. Фаротар аз ҳама забони румон равону рушан аст. Барои мисол месазад ин чанд ҷумларо аз румон биёварем: “Фариштаи хоб аз чашмонам парида ва деви хокистарии шабзиндадорӣ утоқро бо домани тирааш пур карда аст. Рангҳо худро бохтаанд ва чашмонам шаффофияти диданро аз даст дода аст”.
Барои ман воқеоти ин румон хеле наздик аст. Бар аксари ин масоил шоҳид будам ва шинохте аз ин ҳаводис дар зеҳнам дорам. Албатта намешавад дар як румон ҳама ин мавзӯотро мухтасар баён кард. Аммо Шаҳзодаи Самарқандӣ бо фишурдабаёнӣ ба муҳимтарин воқеот ва падидаҳои таърихию фарҳангии чанд соли охири Тоҷикистон дар румони тозааш расидагӣ кардааст.
Ҳусайн Маҳмудов
Маскав
***
Book Reviews by Shahzoda Nazarova Samarqandi
Ин маҷмуъа бидуни ҳеч чашмдошти молӣ ва барои сабти бахше аз авотифи мардумӣ нисбат ба яке аз муҳимтарин рӯйдодҳои меҳании даҳаи гузашта гирдоварӣ шудааст ва инак, аз бахти баланди мо, рӯи ҷопро мебинад. Ҳар он навиштае, ки ба дасти мо расид, бо камтарин вироиш, дар ин маҷмуъа ҷой додаем ва қарори мо бар ин аст, ки “Ворух, девори Ватан” ба таври ройгон дар фазои интернетӣ таксир гардад. Ба истиснои чанд нусхаи чопӣ, ки барои китобхонаҳои расмии Ҳоланд, Тоҷикистон ва Бритониё ирсол хоҳад шуд.
Рӯйнамоии ин китоб, ки бо нияти ҳамфикрӣ ва ҳамдилӣ бо мардуми Ворух ва атрофи он ва ҳамаи тоҷикони меҳандӯст омода шудааст, дар торихи 20 моҳи марти соли 2022 дар шаҳри Амстердам, дар маросими ҷашни Наврӯзии форсизабонон дар Ҳоланд, баргузор хоҳад шуд.
Интишороти “Ақли Сурх” беш аз 5 сол аст, ки дар Ҳоланд ба фаъолият шурӯъ кардааст ва сиёсати он нашри осори тоҷикӣ дар хориҷ аз кишвар ва муъарифии он ба алоқамандон аст.
Умед аст, ки чунин маҷмуъаҳо аз ҳаводис ва торихи иҷтимоъии Ворух ва бақия манотиқи тоҷикнишини Осиёи Миёна беш аз пеш ба мунташир шавад ва садои тоҷикон аз сартосари минтақа ба гӯши ҷаҳониён расотар бирасад ва дар торихи катбӣ мондагор гардад.
Интишороти Ақли Сурх – Red Intellect
Ҳоланд, 2022
سغدیانه مجموعه داستان‌های کوتاه ده تن از نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان است. در این مجموعه داستان‌های ادش ایستد، بیک نظر دری، کمالجان ابن جوره، محبوبه ترسونوا، آزاد حمیدزاده، صالح سعید مراد، اوکتم ابراهیم، فریدون فرهادزاد، شریف خلیل، شهزاده نظرزاده و یونس امام نظر بر اساس الفبا آورده شده است.
نیت بر این است که چنین مجموعه را هر سال گردآوری کنیم و سالانه به چاپ برسانیم تا نثرنویسی بین نویسندگان فارسی زبان مقیم ازبکستان گسترش یابد و پیوند بین دیگر نویسندگان به وجود آرد. هر چه به دست ما رسیده تنها با ویرایش سطحی املایی به چاپ رسانده ایم و هیچ گونه ویرایش محتوایی انجام نداده ایم. این گونه چاپ کردن داستان ها دو امکان به خواننده خواهد داد. اول: شناختن سطح نگارش و اندیشه نویسنده های فارسی نویس ازبکستان و دوم، دریافتن تفاوت نگارش آنها با دیگر نویسندگان فارسی نویس در کشورهای همسایه.
نبود فضای تبادل افکار و محفل های فرهنگی که نویسندگان تاجیک ازبکستان بتوانند از داستان های خود بخوانند و مورد نقد و بررسی قرار بگیرند، برخی از راه های رشد را برای برخی از نویسندگان بسته است و به آنها امکان پر و بال باز کردن به اندازه استعداد و توان خلاقیت خود را نداده است. گاهی هم در این انزوا می بینیم که از طریق مطالعه نویسنده توانسته است برای خود راه های رشد و گسترش افکار خود را پیدا کند و نمونه های با ارزش ادبی تولید کرده است. چنین است برخی از داستان های کوتاه این مجموعه.
امید بر این است که این مجموعه راه تبادل افکار و برگزاری رونمایی های ادبی را در ازبکستان برای تاجیکان باز کند و به نویسندگان این مجموعه و دیگر مجموعه ها این فرصت را ایجاد کند که پاره هایی از نمونه نثر خود را بخوانند و محفل های ادبی بگسترانند.
جای تاسف است که جای نویسندگان بخارایی در این مجموعه خالی ست و ای کاش در مجموعه های بعدی بتوانیم این خالیگری را پر کنیم و راه های فرهنگی را با اهل فرهنگ بخارا باز سازیم.
این مجموعه بدون کمک و یاری دلشاد فرهادزاد، شاعر و استاد دانشگاه سمرقند امکان ناپذیر می بود. از این بابت به دلشاد فرهادزاد سپاس ویژه خود را می رسانیم و امید داریم که در همکاری های بعدی بتوانیم مجموعه اشعار شاعرانی چون دلشاد فرهادزاد را نیز به چاپ برسانیم.
یکی از مشکلات در خارج چاپ کردن کتاب این است که راه های توزیع کتاب محدود است و به شدت گران. از این بابت امید بر آن داریم که دفتر انتشارات عقل سرخ را در ازبکستان و تاجیکستان نیز فعال کنیم و کتاب های محصول شاعر و نویسندگان ورودی را در بطن جامعه به چاپ برسانیم و به دست خواننده تشنه کتاب تعداد هر چه بیشتر برسانیم.
عقل سرخ
هلند
2020
Title: Registan
Author: Shahzoda Nazarova Samarqandi
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And her “Stockholm Syndrome”, The most uncensored Tajik novel 19 November, 2017, on her birthday, and on the tenth anniversary of her first and most controversial novel ‘Stockholm Syndrome’, Shahzoda Nazarova, internationally acclaimed Tajik writer and poet, was invited to Stockholm, to launch her award winning novel ‘Stockholm Syndrome’.
Called ‘taboo-breaking… revolutionary” by RFE/RL, Stockholm Syndrome is one of the most controversial books to emerge from Tajik society in recent years. The story of a young woman’s struggle to choose between her career and motherhood, the novella shocked this traditional and conservative society. A remembrance of childhood and rumination upon challenges present and future, Nazarova’s work explores themes of immigration, identity and mental imbalance. Acclaimed as ‘ahead of its time’ by Persian reviewers, Stockholm Syndrome is an emotional tour de force.
Winner of the Best Female Author award at the Eurasian Literary Book Festival, Nazarova has been featured in BBC Persian’s “100 Most Influential Women.”
Brought to international recognition by her novel Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature,’(BBC Persian) - she is also the founder of Chashme Del, the first television programme in Samarkand to be broadcast in the Tajik language.
An avid campaigner against all forms of censorship, Nazarova has worked at newspapers in Samarkand and for the BBC Persian Service. Resident in Holland for the past eleven years, she is currently editor for the Central Asian and Afghanistan regions at Radio Zamaneh.
“Stockholm Syndrome’ was written in 2007 and translated into several regional languages, but have never been published in her homeland, Uzbekistan. Shahzoda Nazarova was on the black list set by Islam Karimov regime, alongside of other thousands of intellectuals, for objecting and opposing to censorship and repressions inside the country.
Stockholm Syndrome was translated by Daryoush Poor and edited by Stephen M. Bland and published by ‘The book is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It’s a ruminative, hard-hitting and poignant commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories,’ commented the book’s British editor, author Stephen M. Bland.
Literary Figures from Tajikistan Recognised in the Capital of Sweden
On November 20th, 2017, awards were handed to Tajik writers in Stockholm, Sweden as part of the sixth chapter of the literary festival, Open Eurasian Literature Festival & Book Forum. The festival took place over four days in the heart of Sweden in the city famous for its rich culture.
A total of 14 events were held as part of the OEBF 2017, including presentations by authors from Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Uzbekistan, Israel, Great Britain, Bulgaria, Sweden and other countries. Roundtables and art exhibitions also took place. More than 300 people from 20 countries attended the festival.
Shahzoda Nazarova, the ‘Best Female Author, 2016, Official Book launch in Stockholm by OEBF and Literary Guild - Internationally acclaimed Tajik writers presenting their creative works at the OEBF festival was Shahzoda Nazarova from Samarkand, winner of the accolade, ‘Best Female Author, 2016 named after Marziya Zakiryanova. A writer who pens her works in Farsi, this year her book, Stockholm Syndrome was translated into English and presented at the ABF Cultural Center in the hall named after Swedish writer, Elsa Beskow.
As part of the closing ceremony for the Open Eurasian Literature Festival & Book Forum 2017, participants visited the two most important libraries in Stockholm, the International Library of Sweden and the Stockholm Public Library, donating their books In Tajik, Russian and English as a sign of friendship and cooperation between peoples, because fiction is the cultural and spiritual heritage of all mankind.
• Hardcover: 102 pages
• Author: Shahzoda Nazarova Samarqnadi
• Copy right: Shahzoda Nazarova
• Available translation for mega publishing: in English, in, Russian, Uzbek, Dutch, languages
• Original written language: Persian, in both scripts
• To purchase rights contact: Red Intellect, a small publishing company in The Netherlands, www.redintellect.org
• Tell: 0031+614-20-60-50/ 00299-84-10-18
• Email: books@redintellect.org
Open Eurasian Literary Festival and Book Forum:
Shahzoda Nazarova Samarqandi And her “Stockholm Syndrome”, The most uncensored Tajik novel 19 November, 2017, on her birthday, and on the tenth anniversary of her first and most controversial novel ‘Stockholm Syndrome’, Shahzoda Nazarova, internationally acclaimed Tajik writer and poet, was invited to Stockholm, to launch her award winning novel ‘Stockholm Syndrome’.
Called ‘taboo-breaking… revolutionary” by RFE/RL, Stockholm Syndrome is one of the most controversial books to emerge from Tajik society in recent years. The story of a young woman’s struggle to choose between her career and motherhood, the novella shocked this traditional and conservative society. A remembrance of childhood and rumination upon challenges present and future, Nazarova’s work explores themes of immigration, identity and mental imbalance. Acclaimed as ‘ahead of its time’ by Persian reviewers, Stockholm Syndrome is an emotional tour de force.
Winner of the Best Female Author award at the Eurasian Literary Book Festival, Nazarova has been featured in BBC Persian’s “100 Most Influential Women.”
Brought to international recognition by her novel Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature,’(BBC Persian) - she is also the founder of Chashme Del, the first television programme in Samarkand to be broadcast in the Tajik language.
An avid campaigner against all forms of censorship, Nazarova has worked at newspapers in Samarkand and for the BBC Persian Service. Resident in Holland for the past eleven years, she is currently editor for the Central Asian and Afghanistan regions at Radio Zamaneh.
“Stockholm Syndrome’ was written in 2007 and translated into several regional languages, but have never been published in her homeland, Uzbekistan. Shahzoda Nazarova was on the black list set by Islam Karimov regime, alongside of other thousands of intellectuals, for objecting and opposing to censorship and repressions inside the country.
Stockholm Syndrome was translated by Daryoush Poor and edited by Stephen M. Bland and published by ‘The book is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It’s a ruminative, hard-hitting and poignant commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories,’ commented the book’s British editor, author Stephen M. Bland.
Literary Figures from Tajikistan Recognised in the Capital of Sweden
On November 20th, 2017, awards were handed to Tajik writers in Stockholm, Sweden as part of the sixth chapter of the literary festival, Open Eurasian Literature Festival & Book Forum. The festival took place over four days in the heart of Sweden in the city famous for its rich culture.
A total of 14 events were held as part of the OEBF 2017, including presentations by authors from Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Uzbekistan, Israel, Great Britain, Bulgaria, Sweden and other countries. Roundtables and art exhibitions also took place. More than 300 people from 20 countries attended the festival.
Shahzoda Nazarova, the ‘Best Female Author, 2016, Official Book launch in Stockholm by OEBF and Literary Guild - Internationally acclaimed Tajik writers presenting their creative works at the OEBF festival was Shahzoda Nazarova from Samarkand, winner of the accolade, ‘Best Female Author, 2016 named after Marziya Zakiryanova. A writer who pens her works in Farsi, this year her book, Stockholm Syndrome was translated into English and presented at the ABF Cultural Center in the hall named after Swedish writer, Elsa Beskow.
As part of the closing ceremony for the Open Eurasian Literature Festival & Book Forum 2017, participants visited the two most important libraries in Stockholm, the International Library of Sweden and the Stockholm Public Library, donating their books In Tajik, Russian and English as a sign of friendship and cooperation between peoples, because fiction is the cultural and spiritual heritage of all mankind.
• Hardcover: 102 pages
• Author: Shahzoda Nazarova Samarqnadi
• Copy right: Shahzoda Nazarova
• Available translation for mega publishing: in English, in, Russian, Uzbek, Dutch, languages
• Original written language: Persian, in both scripts
• To purchase rights contact: Red Intellect, a small publishing company in The Netherlands, www.redintellect.org
• Tell: 0031+614-20-60-50/ 00299-84-10-18
• Email: books@redintellect.org
Called ‘taboo-breaking,’ ‘revolutionary,’ and ‘ahead of [her] time’ by reviewers, the literary works of Shahzoda “Samarqandi” Nazarova are among the most controversial to have emerged from Tajik society in recent years. Winner of the Best Female Author award at the
Eurasian Literary Book Festival 2016, Nazarova has been featured in BBC Persia’s ‘100 Most Influential Women.’ Brought to international recognition by her novels, Registan, Stockholm Syndrome and Motherland – ‘one of the highest picks of prose in Tajik literature’ -
A daring book about dreams and desires, Motherland is an exploration of what it means to be both a part of and apart from a culture. It is a commentary on the meaning of home and where this can be found: in a place, a person or in memories. Written in a poetic style that veers between dreamscapes, stream of consciousness and a sharp, forthright language, it is a ruminative, hard-hitting and poignant manuscript. A poetic narrative, Motherland is a reflection on human’s connection with nature and the collective memories of the people of Central Asia. From the hardships of the Soviet-era to the localised systems of control which
replaced the apparatus of the USSR, a distinctly political dimension is present throughout Nazarova’s novels, all of which remain banned in Uzbekistan.
Motherland
Mahtab is a young social misfit who is disillusioned with her life at university. Everything changes for her, however, when, having read an article about her mother, Aftab in a newspaper, a filmmaker decides to shoot a movie about her mother’s life.
The story begins with the arrival at Mahtab and her mother’s house of the Russian director, Mikhail Molnikov. Having been the honorary director of a collective farm and its first female tractor driver, the much-decorated Aftab is famous within the region. Mahtab is asked to play
the role of her mother’s younger self in the film, and in doing so discovers her love of the and. Vividly described, the endless fields peopled with cotton pickers toiling under the searing Uzbek sun form an integral part of the novel.
During the shoot, Mahtab falls in love with the director and starts to resent her mother, who is stronger than she and skilled at many tasks. Mahtab fails to live up to the director’s expectations, however. When she is asked to drive her mother’s tractor, she crashes into a canal, an accident which sees her lose her memory and internalise the role of her mother as her own, thus becoming an unreliable narrator.
Hospitalised in Moscow, she is taken care of by Natasha, remaining wholly unaware of the fact that Natasha is the director's fiancée and is carrying his baby. By the time Mahtab’s mental health begins to improve, Mikhail and Natasha have moved to Eastern Europe, where
their child is born. The film, The White Gold is eventually screened but is heavily censored, much to the disappointment of the cast and crew. After watching the movie repeatedly, Mahtab goes to look for Mikhail and Natasha, finding them living in a small apartment in Warsaw, where
Mikhail is dying of cancer.
Losing her virginity to a stranger in a hotel room, Mahtab is finally able to free herself from the clutches of the past and break through the iron curtain of taboo. Returning to her
homeland, she steps out of her mother’s shadow and starts fighting corruption in this patriarchal and religious society. In fact, Mahtab is following the same path as her ancestors during Soviet times, when great change and a more open society where men and women
would be treated as equals was promised, but never delivered.
A story about how Central Asian women have been suppressed by the traditions, religious values and customs of their societies, through the eyes of Aftab and her forebears we see how the USSR failed to bring equality and prosperity to all of its inhabitants. Through the eyes of Mahtab, we see that since the collapse of the Soviet Union, much, but ultimately very little has changed.
Аз ҳувияти гумшуда то буҳрони адабиёт
(Бардоште аз румони “Маликаи Саразм”-и Шаҳзодаи Самарқандӣ - Shahzoda Samarqandi)
Одамизод вақте дар ғурбат ба сар мебарад, бо ҳувияти худ бештар ошно мешавад. Хусусиёти миллии худро бо дигарон қиёс мекунад ва худро бештар мешиносад. Зеҳни инсон дар ғурбат зиёд меандешад ва худро ислоҳ месозад. Шаҳзодаи Самарқандӣ, ки солҳост дур аз зодгоҳи худ, дар Урупо зиндагӣ мекунад, дар румони “Маликаи Саразм” ба суроғи арзишҳои гумшудаи фарҳангии миллаташ меравад. Ӯ баҳси масоили иҷтимоиву фарҳангии моро аз решаҳои таърихӣ меҷӯяд.
Тӯли сӣ соли охир мо ҳамвора аз ҳувият ҳарф мезанем. Ҳувият дар соддатарин таъриф эҳсосест, ки инсон нисбат ба худ дорад ва он ношӣ аз арзишҳои фарҳангиву фардӣ ва боварҳои зеҳнист. Аслитарин зарфи баёни ҳувияти таърихӣ ва нишон додани арзишҳои фарҳангии мо тоҷикон адабиёти мост. Махсусан шеър, ки дар саргаҳи он шуарои равшанфикри мо меистанд. Аммо ба гумони ғолиб мо мавзӯи ҳувиятро дар шакли ғиноӣ ва бештар омехта бо эҳсоси боло сурудем.
Ин бор Шаҳзодаи Самарқандӣ ба ҳувияти тоҷикӣ дар наср даст ба кор аст. Дар румони “Маликаи Саразм” Шаҳзодаи Самарқандӣ ин дафъа бештар иҷтимоӣ меандешад. Аз ҳувият, аз таърих, аз адабиёт, зан, ишқ, муҳоҷират ва асмоли ин масоил. Ӯ пайи тавзеҳи арзишҳои лозиму нолозиме меравад, ки барои мо тасдиқ шудаанд.
Баъд аз мутолеоти осори арзишманде мисли румонҳои “Синдроми Стокҳолм”, “Замини модарон” ва “Регистон” ин маротиба хонанда ривояти мутафовитеро мебинад. Гӯяндаи румони “Маликаи Саразм” мард аст. Аммо то куҷо як нависандаи зан тавониста аз диди мард ба воқеоти рӯзгор баҳои дуруст диҳад, дар ин навишта менигарем.
Тавре, ки зикр кардем, мутафовиттарин хусусияти ин румон дар қиёс ба дигар осори Шаҳзодаи Самарқандӣ дар он аст, ки ровии румон ин бор мардест. Марде, ки худ адиб аст ва бо андармониҳои рӯзгор ба буҳрони эҷодӣ гирифтор аст. Қаҳрамони асар бо вуҷуди мард будан, ҷуръати ҳарф заданро дар аксар маворид надорад. Ӯ баъзе гиреҳҳое аз арзишҳо ва боварҳои ҷомеаро барои худ во накардааст ва баъди ошно шудан бо хонуме, ки аз Урупо омадааст, ин гиреҳҳоро оҳиста-оҳиста мекушояд.
Воқеоти румон дар шаҳри Душанбе мегузарад. Шаҳре, ки ҳамвора баҳонае пайдо мешавад, то дар борааш бигӯем. Ҳамон тавре, ки нависанда менигорад: “Душанбе шаҳри сабзу ҷавонест ва бо ин ҷавонӣ ҳофизаҳои талху ширинаш дар дили мардум хона дорад. Ба хусус бо ин тахрибгариҳо ҷавонии шаҳр турест, ки гӯйӣ ҳамин бист сол умр дошта бошад. Ҳар чи аз даврони ифтитоҳияи ин шаҳр аст, ангор қарор аст биравад зери овор ва ҷояш биное шишаӣ ба сабки Дубай баланд бишавад. Душанбе агар ин тур пеш биравад, як ду даҳаи дигар маҳалли дигаре хоҳад буд, на он ки як қарн пеш бино шуд”.
Масоили зиёди миллӣ монанди фалаҷ будани истеҳсолоти ватанӣ, аз байн рафтани арзишҳои фарҳангиву таърихӣ, буҳрони адабиёт, тобу будани баъзе мавзӯъҳо дар адабиёт, худсонсурӣ дар адабиёт ва мақоми зан возеҳ инъикос ёфта, борикбинона тафсир шудаанд.
Бо вуҷуди он, ки гӯяндаи воқеоти румон як мард аст, аммо худи румон занмеҳвар аст. Зеро дар он ба мавзуи зан бештар таваҷҷуҳ шудааст. Маликаи Саразм, “бозёфти аср” - муҷассамаи асп бо саворааш, ки ҷинсияташ дар румон зери баҳс аст, ҳамсари адиб, ки тафаккури омиёнае дорад ва духтари ӯ Шаҳноз, ки аз насли муҳоҷират аст ва ноновари хонадон аст, Сангин, ки хонуми огоҳу пурталошест ва ҷаҳонбинии урупоияш ҳамватанонашро шигифтзада кардааст ва хонуме, ки ба хотири нолоиқ будани осораш узвияташ аз Иттиҳодияи нависандагон бекор шудааст, як занҷираи маъноиро ташкил медиҳанд. Ин занҳо ҳар кадом ривоятҳои нақлнашудаи ҷомеаи мо ҳастанд. Ҷомеае, ки ба қавли худ ба зан мақом додааст вале ба ин мақом танҳо зане бо азму иродаи мардона бояд бирасад.
Ба ҷойгоҳи воқеии зан Шаҳзодаи Самарқандӣ аз умқи таърих мебинад. Аз замони Саразм. 5500 сол муқаддам. Замоне, ки табақабандии иҷтимоӣ шакл гирифт ва ҷомеа модаршоҳӣ буд. Бо ин амсила нависанда қудрату тавоноии занҳоро дар қиболи ҷомеаи мардсолори Тоҷикистон дар намоиш гузоштааст.
Баҳсҳо низ дар румон аз ду манбаъ тавлид мегарданд. Ду бозёфти таърихӣ. Муҷассамаи “Шоҳи суғдӣ”, ки ба атрофи ҷинсияташ баҳсҳое бо бурҳонҳое сурат мегирад ва “Маликаи Саразм”, ки ҳар ду аз кашфиёти бостоншиноси варзидаи кишвар Абдурауф Раззоқов маҳсуб меёбанд.
Аснои мутолиаи румон диққати маро низ ҷинсияти “бозёфти аср” - муҷассамаи “шоҳи суғдӣ” ҷалб намуд ва дуру дароз дар ин хусус андешидам. Ин масъала хоси илми бостоншиносӣ аст ва дар ин бахш бо порае аз баҳси қаҳрамонони асар иктифо мекунем. Зеро худи нависанда низ хулоса карданро ба ихтиёри хонанда гузоштааст: “Чӣ тур мешавад дар бораи чизе ки қарнҳо пеш сохта шуда ин қадар мутмаин буд? Бо таъаҷҷуб ва тардид пурсидам. Гӯшвора дорад ва гарданбандаш ҳам занона аст, гуфт ба гарданбанди паҳни муҷасамма, ки аз рӯйи шонаҳо то зери гӯш кашида шуда буд, ишора карда. Дуруст аст, ингуна гарданбанд ҳанӯз ҳам дар Офриқо байни занон роиҷ аст, гуфтам ниҳоятан бо ӯ ҳамфикр шуда. Аммо ҳамчунон бо тардид идома додам, боз дида будам ингуна гарданбандҳо дар гардани заноне, ки барои дароз кардани гардани худ ба унвони нишонаи зебоӣ ба кор мебаранд. Аммо далел намешавад. Дар қадим мардҳо ҳам ороишу тазйини занона мекардаанд. Агар ҳақ бо шумост, пас чаро фикр мекунанд ин мард аст? Ҳайф, ки тавзеҳоти торихшиносҳоро аз даст додем. Мешуд аз онҳо пурсид, гуфтам ҳамчунон нобоварона. Ҳарчанд дилам мехост бо ӯ мухолифат накунам, аммо намехостам бовар кунам, ки торихшиносони мо ин қадар иштибоҳи фоҳиш карда бошанд ва “кашфиёти қарн”-и худро аслан нашнохта бошанд.”
Ҷанбаи дигари румон думболагир ва тафсиргари ҳолати адабиёт аст. Адабиёте, ки барои адабиёт шуданаш коре анҷом нашудааст. Адабиёте, ки ба қавли худи нависанда бо хати иҷораӣ иншо шуда: “Адабиёте, ки бо хатти иҷораӣ навишта мешавад, баъид аст, ки мондагор бошад. Хатти муваққатӣ мисли пистонак бар даҳони миллат аст ва то ин пистонаки хатти сириллик дар даҳон дорам, чӣ гуна дар баробари Фирдавсӣ ва Рӯдакӣ, Мавлоно ва Саъдӣ қомат баланд кунам ва бигӯям ман аз табори шумоям?”. Нависанда бо ин роҳ масоиле монанди карахтии зеҳнӣ, ҷуръату тавони баён, дурандешӣ, бесамтусӯйии адабиёт ва бетафовутӣ нисбат ба адибро баррасӣ кардааст.
Ин бор хонандаи тоҷик шоҳиди ҷаҳонбинии нав ва воқеӣ мешавад. Мо ҷаҳонбиниро дар аксар маврид ба ҷаҳондидану огаҳӣ пайдо кардан таъриф мекунем. Ҷаҳонбинӣ ба гумони ман бо дигар тарз назар кардан ва дигарандеш будан аст. Аз ин ҷост, ки мо то ҷаҳонбинии худро иваз насозем, ба масоили иҷтимоӣ дуруст расидагӣ намекунем. Шаҳзодаи Самарқандӣ бо ҷаҳонбинии дигар менависад. Барои ман ӯ нависандаи дигарандеш аст, ки бо тарзи нав ва ба худ хос тафаккур меронад.
Дар ин росто мебояд аз забон ва услуби баёни асар низ ёдовар шуд. Дар ин румон бештар аз имконоти забони тоҷикӣ корбурд шудааст. Фаротар аз ҳама забони румон равону рушан аст. Барои мисол месазад ин чанд ҷумларо аз румон биёварем: “Фариштаи хоб аз чашмонам парида ва деви хокистарии шабзиндадорӣ утоқро бо домани тирааш пур карда аст. Рангҳо худро бохтаанд ва чашмонам шаффофияти диданро аз даст дода аст”.
Барои ман воқеоти ин румон хеле наздик аст. Бар аксари ин масоил шоҳид будам ва шинохте аз ин ҳаводис дар зеҳнам дорам. Албатта намешавад дар як румон ҳама ин мавзӯотро мухтасар баён кард. Аммо Шаҳзодаи Самарқандӣ бо фишурдабаёнӣ ба муҳимтарин воқеот ва падидаҳои таърихию фарҳангии чанд соли охири Тоҷикистон дар румони тозааш расидагӣ кардааст.
Ҳусайн Маҳмудов
Маскав
***