Wikipedio

Wikipedia od Wikipedio per l'idala formo, esas grandega projeto por konstruktar kompleta enciklopedio libera ed gratuita. La granda enciklopedii kustumale kustas granda quanteso de pekunio ed olua kontenaji jeresas da l'editanta kompanii. Tale, por acesar ad ica savo bezonesas pekunio. La projeto Wikipedio uzas la kontrea politiko. La kontenaji esas tote gratuita ed irgu darfas acesar ad li. Ma, anke omni darfas ampligar e chanjar l'artikli quin Wikipedio kontenas e tale, l'enciklopedio kreskas pokope.

Ica maniero por funcionar povus aspektar kaosoza, ma reale, lu esas lo kontrea. Che Wikipedio plura mili de lekteri revizas la pagini singladie dum ke li lektas ol, e tale, singla eroro esas facile detektebla. Se ulu certese savas ke artiklo kontenas eroro, lu esas libera por korektigar ol. Per ica sistemo, la savo ne apartenas a komercala kompanio di qua la lasta skopo esas ganar pekunio, ma ke lo apartenas ad omni, nur kun la difuzo dil savo kom skopo.

E yen altra punto di Wikipedio qua diferas ol de la komercala enciklopedii. Pro ke lua kontenaji esas di omni ed por omni, singlu darfas uzar ol libere. To esas, on povus prenar irga artiklo de Wikipedio ed kopiar ol por altra artiklo en ica ipsa revuo. Pluse, on povus ampligar la artiklo, chanjar ed uzar ol sen solicitar la permiso de ulu. Tale, la savo kontenata augmentas.

Per ica idei, komencis l'angla Wikipedio ye 2001 ed pose, naskis Wikipedii per altra lingui. La programaro bezonata por ke Wikipedio funcionez jeresas da la sama filozofio kam la savo kontenita. La programaro esas tote libera ed do, esas legala chanjar ed ampligar ol. Tale, startar Wikipedii per diferanta lingui esas tre facila tasko per mikra komputera savo. L'idala Wikipedio komencis ye mez-2004.

Skribar che Wikipedio

Skribor che Wikipedio esas tre facila tasko ed ol ne bezonas ula informatikala savo. Simple esas necesa konocar ulo pri temo ed dezirar skribor pri lu. La sistemo por editar komune la pagini nomesas “Wiki”. Ica vorto venas de la Havayiana vorti “Wiki Wiki” qui signifikas “rapida”. Tale, la sistemo konstruktesis por ke ulu darfas krear ed chanjar la ret-pagini rapide. La skriberi (Li kustumale nomesas “Wikipediisti”) ne bezonas savar ulo pri “html”, la idiomo di la ret-situi. Li nur selektas la pagino ube li volas skribar, ed la pagino redaktesos tam facile kam simpla e-posto. Tamen, existas specala etiketi uzebla en la texto por krear ligili ad altra pagini, remarkar parti, ed altra interesanta posiblesi qui konvertas Wikipedio ad rapide acesebla enciklopedio.

L'uzado dil etiketi esas tote kareebla, ma balde irga nova skribero deskovros olua granda utileso. Tamen, se ula Wikipedisto ne uzas oli, probable kande altra skribero lektos ula artiklo sen etiketi, lu atachos oli, nam la filozofio di ica enciklopedio esas kunlaborar ed plubonigar la laboro da altri.

Quale Wikipedio esas organizita?

La savo kontenata en irga enciklopedio kustumale esas grandega ed organizor ol ne esas facila problemo. La tradicionala surpapera enciklopedii uzas l' “alfabetala” ordino e ni povas serchar irga artiklo simple savante per qua letro ol komencas. Ma l'interreto ofras altra posiblesi plu interesanta ed ya, plu rapida. Wikipedio posedas povoza sercho-buxo qua serchas irga vorto en omna wikipediala artikli. Ma anke l'informeso organizesas kom grandega arboro.

On povas komprenar ol kun imaginar ke la trunko dil arboro esas la frontispico di Wikipedio. La chef-pagino kontenas ligili a la maxim granda savo di la homaro: Cienci, literaturo, sociologio, linguistiko, edc. Ica pagini esus la chefa branchi dil arboro. Tale, la savo fakifas quale arboro branchifas til atingar la folii. Ma la wikipediala arboro esas irge specala nam ke nultempe onu atingas la folii. Irga artiklo sempre povas kontenar ligili a nova artikli, e se li ne havus ligili, irga uzanto povus krear oli. Ultre, la branchi del arboro povus interkomunikar: Brancho povus ligar ad altra brancho. Tale, se vu deziras kreor nova artiklo, la maxim bona maniero esas trovar la vorti en Wikipedio qui ligas a neskribita artiklo pri vua temo. Se la ligilo ne existus, ol esas facile kreebla per simpla etiketo. Ma, se ne existus vorti en Wikipedio pri la temo, on sempre povas krear nova “branchi” en la wikipediala arboro de ula relatanta artiklo til atingar vua preferata temo.

Kad Wikipedio esas objektala enciklopedio?

Segun ti qui uzas e / o suportas Wikipedio, la savo kontenata che Wikipedio esas sat objektala. Teoriale, enciklopedio ne darfas havar opinioni, ma fakti aceptita da omni. La posibleso di Wikipedio por ke irgu povas skribar ed chanjar la artikli, permisas a mal-intencanta uzanto plumaligar irga dokumento, od atachar opinioni quin lu posedas. Logikoze enciklopedio ne devas kontenar opinioni, ed la artikli devas esar bona. Ma, ico ofte ne esas problemo, nam altra uzanto povas facile trovar la eroro y korektigar ol. Onu dicas ke en la Angla Wikipedio (La maxim granda ek omni kun plu kam 1,100,000 artikli ye la komenco di 2006), mal-intencanta atachita eroro nur duras ula minuti ante ke altra uzanto korektigas ol.

Ma existas ula artikli, qui povus esar polemikanta, exemple politikala artikli od pri altra fakti opinionebla. Por ica kazi, ante luktar por atachar la versiono da singlu, che Wikipedio existas pagino por debato singla-artikle. En ica pagino onu debatas e diskutas pri la korekteso dil artiklo e pri qua devus chanjesar. Kom helpo, Wikipedio posedas versionaro pri singla artiklo, por savar exakte qua kontenis singlapagine ye irga instanto dum la historio dil artiklo.

Se fine ne arivus la konkordo od ula uzanto nur esas mal-intencanta e ne prizas skribar, ma jenor, l'administreri dil Wikipedio povas blokusar la pagino por ke nulu povas chanjar la kontenajo. Lore, onu debatus pri l'artiklo en la debato-pagino ed ula administrero chanjus la kontenajo a la rezolvo dil debato.

Quale komencar skribar?

Wikipedio nuntempe existas ja per plu kam 210 lingui. Se on deziras lo, on povas kunlaborar o simple konsultar la Wikipedio per sua familiala linguo.

Ica pagino uzas kontenajo de la revuo ADAVANE numero 7, publikigita sub la Creative Commons Licence 2.0.