Tirane
| Tirane | ||
| ||
| Tirane vidita desude. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Albania
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 41°19' N | |
| Longitudo: | 19°49' E | |
| Altitudo: | 110 m | |
| Surfaco: | 41,8 km² | |
| Habitanti: | 621 286 (2011) | |
| Denseso di habitantaro: | 14 746 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 (UTC+2 dum somero) | |
| Urbestro: | Erion Veliaj (PS) | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.tirana.gov.al | ||
Tirane (Albaniane: Tiranë o Tirana) esas chef-urbo e maxim populoza urbo di Albania, ed anke chef-urbo di la komtio Tiranë. Ol havis 621 286 habitanti segun la demografiala kontado di 2011[1]. Lua tota surfaco esas 41,8 km².
Jacanta an la centro di la lando e cirkondata da monti e kolini, Tirane jacas an la sama paralelo kam Napoli, Madrid, Istanbul e New York, ed en la sama meridiano kam Budapest e Krakow. L'urbo influesas dal mediteranea klimato, pro distar poke del Adriatiko. L'urbo esas esas sideyo di multa universitati ed esas la politikala, ekonomiala e kulturala centro di Albania. La precipua kompanii e la precipua ciencala institucuri di la lando jacas ibe, ed anke la laboreyi dil prezidanto di la republiko e di la chefministro.
Tirane fondesis en 1614 e divenis chef-urbo di la lando en 1920. On kredas ke lua nomo devenas de lua hem-urbo Tehran.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
La regiono di nuna Tirane ja habitesis de 30.000 til 10.000 yari ante nun dum paleolitiko,[2] segun analizo di restaji trovita en la groto Pëllumbas. La maxim anciena deskovrajo de Roman-epoko esis domo de la 3ma yarcento, pose transformita en kirko. Dum la yaro 520 konstruktesis kastelo, posible nomizita Tirkan o Theranda, sub impero dal imperiestro Iustinianus la 1ma di Bizanco. Restaji de ta kastelo trovesas alonge la strado Murat Toptani. Ol restauresis dum la 18ma yarcento da Ahmed Pasha Toptani.
La regiono ne esis importanta nek dum l'epoko Iliriana, nek dum la klasika antiqueso. En 1418 Marin Barleti, sacerdoto ed erudito, l'unesma persono qua skribis pri la historio di Albania, skribis pri la vilajeto "Plenum Tyrenae".
2.jpg)
Dum la 15ma yarcento l'urbo okupesis dal Otomani, qui guvernis ol til la nedependo di Albania, dum la 20ma yarcento. L'urbo ja havis bazaro e multa molini ante ke Sulejman Bargjini imperis la konstrukto dil Anciena Moskeo, en 1614. La moskeo Et'hem Bey konstruktesis en 1821 da Mehmet Bey de Petrela, decendanto de Sulejman Bargjini, qua employis la maxim bona artizani de la lando por konstruktar ol. En 1800, l'urbo recevis lua unesma nova habitanti: Valakiana kristani, surnomizita ortodoksit, qui originis de vilaji vicina al urbi Korçë e Pogradec. Li esis l'unesma kristani qui habitis Tirane pos lua fondo, ed establisis su proxim la nuna Granda Parko di Tirana.
En 1889 Albaniana linguo komencis docesar en la skoli dil urbo. En 1908 inauguresis patriota klubo Bashkimi. Ye la 28ma di novembro 1912 Albaniana flago levesis en la urbo. Dum la Balkana militi di 1912-1913 l'urbo tempale okupesis dal Serba trupi. En 1916, l'unesma kompleta mapo dil urbo kompleteskis dal Austria-Hungariani.[3] Ye la 8ma di februaro 1920 la Kongreso di Lushnjë proklamis Tirane la provizora chef-urbo di Albania, qua ja esis nedependanta pos 1912.[4] Ol divenis definitive la chef-urbo di la lando ye la 31ma di decembro 1925. En 1923 Austrian arkitekti elaboris l'unesma urbala projeto dil urbo.
En septembro 1928, Ahmet Zogu proklamis su rejulo Zog la 1ma di Albania en la urbo. Dum ilua regno, multa Muhaxhirë (Mohamedana refujinti) de Serbia e Grekia enmigris al urbo, qua augmentis lua habitantaro dum la yari 1930a. Zog la 1ma signatis pakto kun fashista Italia, tamen en 1939 Italiani invadis la urbo ed instalis marioneta guvernerio. En novembro 1941, du reprezenteri de la Komunista Partiso di Yugoslavia renkontris su kun lokala komunisti por fondar la Komunista Partiso di Albania ed organizar la rezisto kontre fashisti. Ye la 4ma di februaro 1944 Germana Gestapo suportita da trupi sendita da Xhafer Deva mortigis 86 kontre-fashisti. Ye la 17ma di novembro 1944 l'urbo liberigesis pos batalio di lokala trupi kontre Germani.
De 1944 til 1991 multa fabrikerii e rezidala apartamenti kun stilo socialista konstruktesis, e la placo Skanderbeg aumentesis. L'anciena bazaro e l'Ortodoxa katedralo demolisesis, por konstruktar la Palaco di la Kulturo segun Sovietiana stilo. La nordo di la precipua bulvardo rinomesis "bulvardo Stalin". Pro l'aboliso di privata automobili, la maxim multa transporto en la urbo facesis per bicikli, autobusi o kamioni.
Dum la komenco dil yari 1990a, studenti del Universitato di Tirane komencis protesti en la kampuso, iris a la placo Skanderbeg e renversis la statuo di Enver Hoxha. Pos la revoko di komunista rejimo l'urbo vizitesis da James Baker, sekretario di stato Usana, e dal papo Ioannes Paulus la 2ma. En 1997 l'urbo afektesis dal interna milito di Albania, e da faliita stato-stroko ye la 14ma di septembro 1998. En 1999, dum la milito di Kosovo, NATO uzis l'aeroportuo dil urbo kom bazo.
De 2000 til 2011, lora urbestro Edi Rama komencis kampanio por demolisar nelegala konstrukturi, nome proxim la fluvio Lana, probante restaurar l'urbala aspekto de ante 1990.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
La reliefo di Tirane esas kelke plana an lua centrala regiono, ma cirkondata da monti e kolini, di qui la maxim alta jacas este del urbo Lua mezavalora altitudo esas 110 metri e lua maxim alta punto jacas 1828 metri super la marala nivelo.
La klimato dil urbo esas humida subtropikala (Cfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo en januaro (somero) esas 6,7°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (vintro) esas 24°C. Povas nivar en l'alta monti che nacionala parko Dajti, dum la maxim kolda dii di la vintro.
La pluvoza sezono iras de novembro til marto. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1266 mm, e la maxim pluvoza monato esas novembro, kun mezavalore 172 mm.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Population and Housing Census in Albania - Publikigita da Institute of Statistics of Albania. Dato di publikigo: 2011. Idiomo: Angla.
- ↑ Segun afirmas Prof. Dr. Muzafer Korkuti, Albanian arkeologiisto ed explorero, en lua verko "Tirane si qëndër e Historisë dhe Trashëgimisë Kulturore"
- ↑ Klan magazine Publikigita da Klan. Dato di publikigo: 2007. Pagino/pagini: 265. URL vidita ye 10ma di oktobro 2018.
- ↑ Pearson, Owen:Albania and King Zog: independence, republic and monarchy 1908-1939 Publikigita da IB Taurus. Dato di publikigo: 2006.