Brynjólfur Sveinsson

Brynjólfur Sveinsson (14. september 1605 – 5. ágúst 1675) var Skálholtsbiskup frá 15. mars 1639 til 1674 og var ásamt öðrum íslenskum fyrirmönnum á Kópavogsfundinum árið 1662. Teikning af honum er á íslenska 1000 króna seðlinum.

Æviferill

Brynjólfur fæddist í Holti í Önundarfirði, sonur Sveins Símonarsonar prests þar og síðari konu hans, Ragnheiðar, dóttur Staðarhóls-Páls Jónssonar og Helgu Aradóttur. Var Jón Arason biskup langa-langafi hans. Hann þótti afburðanámsmaður og var orðlagður grískumaður. Hann var í Skálholtsskóla 1617-1623 og lærði við Kaupmannahafnarháskóla 1624-1629. Þá kom hann heim en fékk ekki embætti sem honum líkaði svo að hann las grísku heima í Holti en sigldi aftur til Kaupmannahafnar 1631 og hélt áfram námi. Ári síðar var hann ráðinn konrektor við Hróarskelduháskóla 1632-1638. Þá fór hann heim til Íslands í heimsókn og ætlaði síðan að mennta sig enn frekar suður í Evrópu, var búinn að fá fjárstyrk til þess frá Hróarskelduháskóla, en var þá kjörinn biskup í Skálholti þvert gegn vilja sínum. Hann reyndi að koma sér undan embættinu, sagðist fyrst og fremst vera skólamaður og kennari en ekki guðfræðingur, en það var einmitt talin þörf á slíkum manni til að efla skólann í Skálholti og Brynjólfur var biskup næstu 35 árin.

Brynjólfur var áhugasamur um náttúruvísindi og hugvísindi, safnaði fornritum og var áhugamaður um útgáfu þeirra. Hann reyndi að fá leyfi fyrir prentsmiðju í Skálholti, en það strandaði á mótspyrnu Þorláks biskups á Hólum, sem vildi sitja einn að allri prentun í landinu. Biskupsstóllinn í Skálholti þótti dafna vel í biskupstíð Brynjólfs, enda var fremur gott í ári og Brynjólfur góður fjáraflamaður. Hann var einn af helstu leiðtogum landsins og átti góð samskipti við Hinrik Bjelke höfuðsmann þótt hann yrði að láta að vilja hans á Kópavogsfundi.

Verk

Brynjólfur var latínu skáld og þýddi meðal annars Nýja testamentið beint úr grísku en fékk ekki prentað. Af ritverkum Brynjólfs eru þekktar ritgerðirnar Um meðgöngutíma kvenna og Um eiða og undanfærslu í legorðsmálum, Æviminning Vigfúsar Hákonarsonar í Bræðratungu, Ritgerð um nafnið Svíþjóð, Historica relatio de rebus Islandiæ. Einnig er honum ætluð Lækningabók. Brynjólfur stóð fyrir byggingu nýrrar timburkirkju í Skálholti 1650, sem síðar hefur verið kölluð „Brynjólfskirkja“. Kirkjan fullgerð var myndarbygging, en talsvert minni en miðaldakirkjurnar þar, en hún stóð uppi til ársins 1802. Kirkjunni var þannig lýst á 18. öld að hún væri mikið há með tréturni sem í hangi klukkur, byggð í kross með 2 stúkum sinni á hvorri hlið, öll af timbri, tvísúðuð og glerglugguð og prýdd að innan með máluðum biskupamyndum.

Fjölskylda

Brynjólfur kvæntist 30. ágúst 1640 Margréti Halldórsdóttur (4. desember 1615 - 21. júlí 1670), dóttur Halldórs Ólafssonar lögmanns á Grund í Eyjafirði og konu hans Halldóru Jónsdóttur (Björnssonar Jónssonar Arasonar). Voru þau fjórmenningar frá Jóni Arasyni og auk þess af 3. og 4. frá Jóni ríka Magnússyni á Svalbarði og þurftu undanþágu til hjúskaparins. Þau eignuðust sjö börn en einungis tvö þeirra komust á legg. Halldór sonur þeirra dó 24 ára í Yarmouth á Englandi 1666 ógiftur og barnlaus. Ragnheiður Brynjólfsdóttir dóttir þeirra eignaðist barn í meinum og lést ári eftir barnsburðinn einungis 22 ára gömul. Brynjólfur tók son hennar, Þórð Daðason, að sér og arfleiddi að öllum eigum sínum. Pilturinn lést aðeins 11 ára gamall og svo fór að Brynjólfur skildi enga afkomendur eftir sig.

Heimildir

„Brynjólfur biskup og 17. öldin“. á vef Þjóðkirkjunnar.
Handrit með verkum Brynjólfs Sveinssonar

Fyrirrennari:
Gísli Oddsson

Skálholtsbiskup
(1639 – 1674)

Eftirmaður:
Þórður Þorláksson